Paul: Tikakondwa chomene! Mukaŵa mu Novembala 1985, ndipo tikalutanga ku uteŵeti withu wakwamba waumishonale ku Liberia, West Africa. Ndege iyo tikakwera yikayima ku Senegal. Anne wakati: “Para pajumpha waka ora limoza, tiŵenge kuti tafika ku Liberia!” Kweni pamanyuma tikapulika chipharazgo chakuti: “Wose awo ŵakuluta ku Liberia ŵakhire. Tamufika yayi ku Liberia chifukwa ŵanthu ŵanyake ŵakukhumba kupoka boma.” Ntheura tikakhala na ŵamishonale ku Senegal kwa mazuŵa 10, ndipo tikapulikanga malipoti gha ku Liberia kuti ŵanthu ŵanandi ŵakukomeka kweniso boma likakanizga ŵanthu kwenda namise ndipo uyo wasangika ŵakakomanga.

Anne: Tili ŵanthu ŵakutemwa kwendakwenda yayi. Nakuti kwambira waka pa wanichi ndine wawofi chomene. Nkhopa na kwambuka msewu wuwo. Kweni tikaŵikapo mtima kuti tikafike uko tikapika uteŵeti withu.

Paul: Ine na Anne tikakulira ku chigaŵa chimoza kumanjiliro gha dazi kwa England. Tose tikamba upayiniya wanyengozose tati tamalizga waka masambiro gha ku sekondare, ndipo awo ŵakatichiska chomene ŵakaŵa ŵapapi ŵane na anyina ŵa Anne. Ŵakakondwa chomene kumanya kuti tikakhumbanga kuti tichite uteŵeti wanyengozose umoyo withu wose. Apo nkhaŵa na vyaka 19, nkhachemeka ku Beteli, ndipo Anne nayo tikamba kuteŵetera lumoza pa Beteli tati tatorana mu 1982.

Anne: Tikatemwapo chomene pa Beteli, kweni chilato chithu nyengo zose chikaŵa chakuti tikateŵetere uko nkhwakusoŵa chomene. Chifukwa cha kuteŵetera na ŵabali awo ŵakachitapo umishonale vikapangiska kuti khumbo ili likure chomene. Tikayilomberanga nkhani iyi usiku uliwose kwa vyaka vitatu. Ntheura tikakondwa chomene apo mu 1985 tikachemeka kuti tikanjire Sukulu ya Giliyadi kilasi nambara 79. Tikatumika ku Liberia, West Africa.

Paul: Tikakwera ndege yakwamba iyo yikalutanga ku Liberia. Vinthu vikaŵa makora yayi ku Liberia ndipo ŵanthu ŵakazomerezgekanga nipera yayi kwenda chikuru mise yakwana. Ŵanthu ŵakaŵanga na wofi chomene mwakuti para ŵapulika waka na kulira kwa galimoto ŵakachemerezganga na kuchimbira. Kuti mitima yithu  yiŵe mu malo, tikaŵazganga buku la Masalimo usiku uliwose. Nangauli pakaŵa masuzgo ghose agha, kweni tikawutemwanga chomene uteŵeti withu. Anne wakapharazganga zuŵa lililose, ndipo ine nkhaŵanga ku Beteli, kuteŵetera lumoza na John Charuk. a Nkhasambirako vinandi kwa mubali uyu chifukwa wakaŵa kuti wateŵetera ku Liberia kwanyengo yitali, ndipo wakamanyanga makora masuzgo gha ŵabali na ŵadumbu.

Anne: Chifukwa wuli tikatemwako luŵiro nthena ku Liberia? Ntchifukwa cha ŵabali na ŵadumbu ŵithu. Ŵakaŵa ŵaubwezi, ŵakuchezgeka, kweniso ŵakugomezgeka. Tikaŵa nawo paubwezi, ndipo ŵakazgoka mbumba yithu yiphya. Ŵakatipanga ulongozgi uwemi kweniso kutikhozga. Upharazgi ukanozganga chomene. Ŵeneko nyumba ŵakakondwanga yayi usange wafumapo luŵiro pa nyumba pawo. Ŵanthu ŵakadumbiskananga vyakukhwaskana na Baibolo palipose waka. Ntheura chikaŵa chipusu kwa ise kwamba kudumbiskana nawo. Tikaŵa na ŵanthu ŵanandi ŵakusambira nawo Baibolo mwakuti chikaŵa chakusuzga kufiska kuŵasambizga wose. Yikaŵa nyengo yakukondweska chomene.

Paul: Mu 1989 pamanyuma pakukhalako mwamtende kwa vyaka 4, nkhondo yapawenenawene yikamba. Vinthu vikasintha chomene. Ŵanthu ŵakuwukira boma ŵakapoka chigaŵa icho chikaŵa pafupi na Beteli pa Julayi 2, 1990. Kwa myezi yitatu tikimbirananga yayi na waliyose uyo wali ku charu chinyake, kusazgapo ŵamumbumba yakwithu kweniso ŵabali ku ofesi yithu yikuru. Vivulupi vikaŵa waka palipose, chakurya chikasoŵanga, kweniso ŵanakazi ŵakaŵakoleleranga. Nkhondo yikalutilira kwa vyaka 14 ndipo yikakhwaska charu chose.

Anne: Ŵanthu ŵakufuma mu mitundu yinyake ŵakatimbananga na kukomana na awo ŵafuma mu mitundu yakupambana na iwo. Ŵasilikari awo ŵakaŵanga na vilwero vyakofya ŵakaŵanga waka palipose, ndipo ŵakenderanga nyumba na kutora vinthu. Ŵanyake kukoma munthu ŵakawonanga kuti nkhanthu yayi, vikaŵa nga ŵakukoma waka nkhuku. Vitanda vya ŵanthu ŵakaviwunjikanga pamoza, ndipo vinyake ŵakaviwunjika kufupi na Beteli. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakugomezgeka ŵakakomeka, kusazgapo na ŵamishonale ŵanyithu ŵaŵiri.

Ŵakaboni ŵakaŵikanga umoyo wawo pangozi pakubisa Ŵakaboni ŵanyawo ŵa mitundu yinyake awo ŵakapenjekanga kuti ŵaŵakome. Ŵamishonale na ŵabali ŵanyake awo ŵakateŵeteranga pa Beteli, nawo ŵakachitanga mwakuyana waka. Pa Beteli, Ŵakaboni ŵanyake awo ŵakachimbira nkhondo ŵakagonanga vipinda vyapasi ndipo ŵanyake ŵakakhalanga na ise mu vipinda vyamuchanya. Mu chipinda chithu tikakhalanga na mbumba yinyake ya ŵanthu 7.

Paul: Zuŵa lililose, ŵasilikari ŵakayezganga kuti ŵanjire mukati mwa Beteli mwakuti ŵawone usange tikubisa ŵanthu ŵanyake. Tikaŵa na ŵanthu 4 awo ŵakalindanga,  ŵaŵiri ŵakakhalanga pa windo kuti ŵawonenge ivyo vikuchitika, apo ŵanyake ŵaŵiri ŵakalutanga kuwaro kukadumbiskana na ŵasilikari aŵa nyengo yiliyose iyo ŵizira. Usange awo ŵanguluta kuwaro ŵawerako kuti mawoko ghali kunthazi, ndikuti vinthu vili makora. Kweni usange ŵaŵika mawoko ghawo kumanyuma, ndikuti vinthu vyasuzga, ntheura awo ŵakaŵanga pa windo ŵakachimbiranga na kukabisa ŵabwezi ŵithu.

Anne: Masabata ghanandi ghakati ghajumphapo, gulu linyake la ŵasilikari ilo likaŵa likali chomene likanjira mukati mwa Beteli. Ine na mudumbu munyake tikajikiyira mu bafa umo mukaŵa kakabati ako kakaŵa na malo agho munthu wangabisamamo. Mudumbu wakajiphapatizga na kubisama pasi mu kakabati aka. Ŵasilikari ŵakanilondezga m’paka ku vipinda vya muchanya, uku ŵali na zifuti zawo. Ŵakagogoda mwaukali pa chijaro cha chipinda chithu. Paul wakaŵaŵeyelera kuti, “Chonde muwoli wane wakugezako.” Apo nkhajaranga chijaro cha kakabati pakachitika chiwawa, ndipo vikanitolerako kanyengo kuti ninozge vinthu vinyake ivyo panji vikapangiska kuti ŵasilikari ŵara ŵakayikire kanthu kanyake, ntheura nkhachita wofi chomene. Nkhamanya kuti nkhakhumbikwiranga kuti nikhizge dankha mtima pasi pambere nindajure chijaro mwakuti ŵasilikari ŵaleke kukayikira chomene. Ntheura kasi nkhachita vichi kufuma apo? Nkhalomba cha mu mtima, kumuŵeyelera Yehova kuti wanovwire. Kufuma apo nkhajurako chijaro ndipo uku mtima uli mu malo nkhaŵatawuzga. Munyake wakanitutuzgira kumphepete na kunjira ku bafa ndipo wakajura kakabati na kwamba kupenjapenjamo. Kweni wakasangamo chilichose yayi. Iyo na gulu lake ŵakapenjerezga mu vipinda vinyake na malo ghanyake. Kweni apaso ŵakasanga chilichose yayi.

Paul: Kwa myezi tikaŵa na chakurya chichoko chomene. Kweni chakurya chauzimu chikaŵa chinandi. Kusopa kwa mulenji kwa pa Beteli ndicho chikaŵa “chakurya chithu cha mulenji,” ndipo tikasanganga nkhongono zakuzizipizgira vyose ivyo tikajumphangamo.

Tikamanyanga kuti para tingaluta kukapenja chakurya na maji, tingaŵavikilira yayi Ŵakaboni ŵanyithu awo ŵakabisamanga, ndipo mphanyi ŵakakomeka. Kanandi Yehova wakatipanga panyengo yake ivyo tikakhumbikwiranga kweniso munthowa yakuzizwiska. Yehova wakatipwelelera ndipo wakatovwira kuti tileke kopa chomene.

Vinthu mu charu ichi vikalutilira kuhenipirahenipira, kweni unenesko ukatipanga chigomezgo. Nyengo na nyengo, ŵabali na ŵadumbu ŵithu ŵakakhaliranga waka kuchimbira kuponoska umoyo wawo, kweni chipulikano chawo chikalutilira kuŵa chakukhora kweniso mitima yawo yikaŵa mu malo. Ŵanyake ŵakatenge nkhondo iyi “yikaŵanozgekereskanga vya suzgo yikuru.” Ŵabali ŵalara ŵachikanga na ŵabali ŵanyake ŵawukirano ŵakachita vyose ivyo ŵangafiska pakovwira ŵabali na ŵadumbu. Ŵabali na ŵadumbu awo ŵakachimbiliranga mu vigaŵa vinyake ŵakawovwirananga, kweniso ŵakapharazgangaso mu vigaŵa ivi. Ŵakachitanga maungano mu Nyumba za Ufumu izo ŵakajinthanga waka na makuni. Maungano ghakaŵakhozganga chomene mu nyengo yakusuzga chomene iyi, ndipo ntchito ya kupharazga yikaŵawovwira kuti ŵazizipizge. Apo tikagaŵanga chakurya, vyakuvwara na katundu munyake, tikakhwaskika chomene kuwona kuti ŵabali na ŵadumbu ŵakapemphanga vikwama vyakuti ŵagwiliskirenge ntchito pakupharazga m’malo mwa kupempha vyakuvwara. Ŵanthu ŵanandi awo ŵakasangana na masuzgo chifukwa cha nkhondo iyi ŵakakhumbanga  kupulika makani ghawemi. Ŵakazizwa kuwona kuti Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakawonekanga ŵakukondwa. Ŵabali na ŵadumbu ŵakaŵa nga mbungweru mu chisi. (Mat. 5:​14-16) Chifukwa chakuti ŵabali ŵakaŵa ŵamwamphu chomene, vikapangiska kuti nanga ni ŵanthu ŵanyake ŵakuwukira ŵaŵe ŵabali ŵithu.

Paul: Nyengo zinyake tikakhumbikwiranga kuti tifumemo mu charu ichi. Mwakatatu tikawukapo kwakanyengo, kweni kaŵiri kose tikawukapo kwa chaka chose. Mudumbu munyake uyo wakaŵa mishonale wakalongosora makora umo tikajipulikira apo tikawukangapo, wakati: “Ku Giliyadi, ŵakatisambizga kuti titemwenge ŵabali na ŵadumbu na mtima wose apo tikuchita uteŵeti withu, ndipo ivi ndivyo tikachita nadi. Ntheura kuleka ŵabali na ŵadumbu panyengo yakusuzga chomene, vikaŵa nga kuti munyake waswa mitima yithu.” Kweni tikaŵa ŵakukondwa kumanya kuti tikaŵa kuti tichali na mwaŵi wakovwira ŵabali na ŵadumbu kweniso pa mulimo wakupharazga ku Liberia apo tikaŵa ku vyaru vya pafupi waka ivyo tikalutako.

Anne: Mu Meyi 1996, taŵanthu ŵanayi tikanyamuka pa galimoto ya ofesi ya munthavi iyo yikanyamura vinthu vyakuzirwa chomene vyakukhwaskana na ntchito yithu ku Liberia. Tikakhumbanga kuluta ku chigaŵa chinyake cha tawuni uko vinthu vikaŵako makora, ndipo pakaŵa pa mtunda wa makilomita 16. Tikati tanyamuka mbwe pa nthowa ŵakatiwukira. Ŵanthu ŵakuwukira ŵakalasa futi muchanya, ŵakatiyimika na kutiwuskamo taŵatatu, ndipo ŵakaluta nayo galimoto uku Paul wachali mukati. Mahara ghakatimalira. Mwamabuchi tikawona Paul wakwiza kwa ise uku ndopa zili gelegele ku mutu wake. Pakwamba tikaghanaghananga kuti ŵamulasa, kweni pamanyuma tikawonaso kuti ŵamulasenge mphanyi wakwenda yayi. Munthu munyake wakuwukira wakamutimba apo wakamukhantchizgiranga kuwaro kwa galimoto. Mwamwaŵi wakapwetekeka pachoko waka.

Chapafupi waka pakaŵa galimoto ya ŵasilikari iyo mukaŵa ŵanthu awo ŵakawonekanga ŵawofi ndipo yikaŵa pafupi kunyamuka. Tikawona kuti nase tikwereko galimoto iyi, kweni chifukwa chakuti yikazura chomene tikadewera waka kuwaro. Dilayivala wakayiwuska galimoto ndipo wakachimbizganga chomene mwakuti tikakhala pachoko waka kuwa. Tikachemerezga kuti wimilire, kweni nayo wakawopanga kuti wimilire. Nangauli tikawa yayi, kweni galimoto yikati yafika uko yikalutanga, tikavuka chomene, ndipo thupi lose likaŵinyanga.

Paul: Kufuma apo tikalaŵiskana kumaso uku tili na vyakuvwara vithu vyakubinkha kweniso vyakukeluka, ndipo tikagomezga yayi kuti tichali ŵamoyo. Tikagona pamutandasanya waka pafupi na ndege iyo yikaŵa yakulasika na vipolopolo, iyo namachero ghake tikazakakweramo kuluta ku Sierra Leone. Tikawonga chomene kuti tikakafika ŵamoyo kweni tikafipirangaso mtima chomene ŵabali ŵithu ku Liberia.

Anne: Tikafika makora ku Beteli ku Freetown, Sierra Leone, uko ŵabali ŵakatipwelelera makora chomene. Kweni nkhamba kukumbuka ivyo vikatichitikira kumanyuma. Zuŵa lililose nkhaŵanga na wofi nga kuti chinthu chinyake chinichitikirenge ndipo umoyo ukaninozgerangapo yayi. Nausiku kanandi nkhahehemukanga na kuchemerezga nga kuti chinthu chiheni chichitikenge. Chikaŵa chakusuzga chomene. Paul wakanovwiranga na kunilombera. Tikimbanga sumu za Ufumu m’paka nambe kujipulika makora. Nkhawonanga nga kamutu kane katayenge ndipo nitondekenge kuteŵetera nga mishonale.

Kweni nizamuluwapo yayi icho chikachitika pamanyuma pake. Sabata yeneyiyi tikapokera magazini ghaŵiri. Magazini yinyake yikaŵa ya Wukani! ya Juni 8, 1996. Yikaŵa na nkhani ya mutu wakuti “Umo Mungachitira Para Mukuchita Wofi” (Coping With Panic Attacks). Apa sono nkhamanya chifukwa icho nkhajipulikiranga nthena. Magazini yachiŵiri yikaŵa ya Gongwe la Mulinda la Meyi 15, 1996, iyo yikaŵa na nkhani ya mutu wakuti “Kodi Nyonga Yawo Amaipeza Kuti?” Gongwe la Mulinda ili likaŵa na chithuzi cha bulawura wakupwetekeka. Nkhani iyi yikalongosora kuti nga umo bulawura wakulutilira kurya na kuduka nangauli ngwakupwetekeka chomene, nase Yehova wangatovwira na mzimu wake kuti tilutilire kovwira ŵanji nangauli tingaŵa kuti nase tapwetekeka mu maghanoghano. Kwizira mu nkhani izi Yehova wakanipa icho nkhakhumbikwiranga nadi panyengo yake. (Mat. 24:45) Nkhapenjerezgaso nkhani zinyake zakuyana na izi na kuziŵika pamoza, ndipo zikanovwira chomene. Nyengo yati yajumphapo vyose ivyo vikanichitikiranga nausiku vikamara.

Paul: Tikakondwanga chomene nyengo yiliyose para taŵa na mwaŵi wakuwelera ku Liberia. Kufika cha kuumaliro kwa 2004 tikaŵa kuti tachita uteŵeti withu wakovwira ŵabali ku Liberia kwa vyaka pafupifupi 20. Nkhondo yikaŵa kuti yamara. Pakaŵa mapulani ghakuti ofesi  ya munthavi yizengeke. Kweni mwamabuchi tikapikaso uteŵeti unyake uphya.

Ichi chikaŵa chakusuzga chomene kwa ise. Tikaŵa kuti tazgoŵerana na ŵabali na ŵadumbu aŵa nga tili waka mbumba yimoza, ntheura chikaŵa chakusuzga kulekana nawo. Kweni pakuti tikaŵa kuti tawonapo kale umo Yehova wakatovwilira tikati talekana na mbumba yakwithu kuluta ku Sukulu ya Giliyadi, tikazomera uteŵeti uphya uwu. Tikatumika ku charu chapafupi waka cha Ghana.

Anne: Tikathiska masozi apo tikawukangako ku Liberia. Tikazizwa chomene apo Frank, mubali muchekuru uyo wakaŵa na vinjeru wakatiphalira kuti: “Mukwenera kuluwako vya ise!” Pamanyuma wakalongosora kuti: “Tikumanya kuti muzamutiluwapo yayi, kweni mukwenera kuŵika mtima winu wose pa uteŵeti winu uphya. Wafuma kwa Yehova, ntheura ŵikani mtima pakukapwelelera ŵabali na ŵadumbu ŵa mu charu ichi.” Ivyo mubali uyu wakayowoya vikatovwira chomene kuŵa ŵakunozgeka kupanga mabwezi ghaphya ku charu icho mbanthu ŵachoko waka ŵakatimanyanga, uko chilichose chikaŵa chachilendo kwa ise.

Paul: Ndipouli, vikatitolera nyengo yayi kuti tambe kutemwana na ŵabali na ŵadumbu ŵa ku Ghana. Kukaŵa Ŵakaboni ŵanandi chomene. Tikasambirako vinandi ku ŵabwezi ŵithu aŵa pa nkhani ya kuŵa ŵakugomezgeka kweniso kuŵa na chipulikano chakukhora. Tati tateŵetera ku Ghana kwa 13, tikapikaso uteŵeti unyake. Tikatumika kukateŵetera pa ofesi ya munthavi ya ku East Africa ku Kenya. Nangauli tikaŵasoŵanga chomene ŵabwezi ŵithu awo tikateŵeteranga nawo, kweni mwaluŵiro tikasangaso ŵabwezi ŵaphya ŵakugomezgeka ku Kenya. Ndipo tichali kuteŵetera ku ofesi iyi, uko nako ntchito njinandi chifukwa chigaŵa ntchikuru chomene.

Anne: Mu vyaka ivyo vyajumpha nasangana na masuzgo ghanandi agho ghakanipangiska kuti niŵe na wofi chomene. Para wamunthu ukukhala ku malo ghakofya kweniso mu nyengo zakusuzga chomene, vikupangiska wamunthu kuŵa na wofi kweniso kusuzgika maghanoghano. Yehova wakutivikilira mwamunthondwe yayi ku vinthu ivi. Nanga ni sono nthena para napulika kulira kwa futi, munthumbo mukusungunuka kweniso thupi likufwa chipoyo. Kweni nasambira kugomezga chomene wovwiri wose uwo Yehova wakupeleka kuti watikhozge, kusazgapo na wovwiri wa ŵabali na ŵadumbu. Ndipo nawona kuti para tikulutilira kusambira, kulomba, kuwungana na kupharazga, Yehova wangatovwira kulutilira kuchita uteŵeti withu.

Paul: Ŵanyake ŵangafumba kuti, “Kasi mukuwutemwa uteŵeti winu?” Nangauli vyaru vingaŵa vyakutowa, kweni vinthu vingasintha ndipo vingaŵa vyakofya kukhalamo. Ntheura ipo ntchivichi icho tikuchitemwa chomene kuluska charu chithu? Mbabali na ŵadumbu ŵithu, awo ni mbumba yithu. Nangauli tili ŵamitheto yakupambana, kweni tose tili na kaghanaghaniro kamoza. Tikaghanaghananga kuti tikatumika kuti tizakaŵakhozge, kweni kuyowoya unenesko ise ndise takhozgeka.

Nyengo yiliyose para tasama tikuwona munthondwe wa Yehova, uwo mbubali withu wa pa charu chose. Chikuru tili chigaŵa cha mpingo, mbwe tili nayo mbumba kweniso chikaya. Tili na chigomezgo chose kuti usange tilutilirenge kuthemba Yehova, watipenge nkhongono kuyana na ivyo tikukhumbikwira.—Fil. 4:13.