1, 2. (a) Chifukwa wuli tingaŵa na wunthu uphya? (b) Kasi ni mikhaliro wuli iyo yikusangika pa Ŵakolose 3:10-14, iyo ntchigaŵa cha wunthu uphya?

“WUNTHU uphya.” Mazgu agha ghakusangika pa malo ghaŵiri mu Baibolo la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya. (Efe. 4:24; Kol. 3:10) Mazgu agha ghakuyowoya za wunthu “uwo ukalengeka mwakuyana na khumbo la Chiuta.” Tingaŵa na wunthu uphya. Chifukwa wuli? Chifukwa Yehova wali kutilenga mu chikozgo chake. Lekani tingaŵa na mikhaliro yiwemi iyo Chiuta wali nayo.—Gen. 1:26, 27; Efe. 5:1.

² Chifukwa cha kwananga uko tili kuhara ku ŵapapi ŵithu ŵakwamba, nyengo zinyake tikuŵa na makhumbiro ghaheni. Kweniso tikuŵa na makhumbiro agha chifukwa cha ku malo uko tikukhala. Kweni Yehova wangatovwira kuti tiŵe munthu uyo iyo wakukhumba. Tidumbiskanenge mikhaliro yakupambanapambana iyo ni wunthu uphya, iyo mpositole Paulosi wakalemba. Kuchita nthena kutovwirenge kuti tiŵe munthu uyo Yehova wakukhumba. (Ŵerengani Ŵakolose 3:10-14.) Kweniso tidumbiskanenge umo tingalongolera mikhaliro iyi para tikupharazga.

3. Kasi ni mukhaliro wuli uwo ntchigaŵa cha wunthu uphya?

³ Pamanyuma pakuti Paulosi watichiska kuti tivware wunthu uphya, wakati tileke kutemwera. Chifukwa kuleka kutemwera ntchigaŵa cha wunthu uphya. Wakati: “Pakati pinu paŵavyenge Mugiriki panji Muyuda, wakukotoleka nesi wambura kukotoleka, mulendo, Musukuti, muzga, nesi mwanangwa.” * Chifukwa wuli mu mpingo mukwenera yayi kusankhana chifukwa cha kupambana fuko, mtundu, panji umo tikusangira? Chifukwa awo ŵakulondezga nadi Khristu ŵakuŵa “munthu yumoza.”—Kol. 3:11; Gal. 3:28.

4. (a) Kasi ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakwenera kuchita wuli na ŵanyawo? (b) Kasi ni vinthu wuli ivyo vingapangiska Ŵakhristu kuti ŵaleke kukolerana?

⁴ Awo ŵali kuvwara wunthu uphya, ŵakuchindika Ŵakhristu ŵanyawo kweniso ŵanthu awo Mbakaboni yayi. Ŵakuchita nthena kwali ŵakupambana fuko panji kasangiro. (Rom. 2:11) Kweni kuchita nthena nkhwakusuzga mu vyaru vinyake. Mwachiyelezgero, Ŵakaboni ŵanandi ku South Africa ŵachali kukhala ku malo agho kumanyuma boma likanozga kuti ŵanthu ŵakhalengeko mwakuyana na mtundu wawo. Ŵanyake ŵakukhala mu matawuni gha ŵanthu ŵakavu, mu matawuni gha ŵanthu ŵafipa pera, panji uko kukakhalanga ŵakaladi. Wupu Wakulongozga ukachiska ŵabali na ŵadumbu kuti ‘ŵasanuzge’ chitemwa chawo. Ntheura mu Okutobala 2013, Wupu Wakulongozga ukazomerezga ndondomeko yapadera kuti yiwovwire ŵabali na ŵadumbu kuti ŵamanyane makora. (2 Kor. 6:13, mazgu ghamusi) Kasi yikaŵa ndondomeko wuli?

5, 6. (a) Kuti ŵanthu ŵa Chiuta ŵalutilire kukolerana mu charu chinyake, kasi pakanozgeka ndondomeko wuli? (Wonani chithuzithuzi chakwamba.) (b) Kasi paŵa uwemi wuli?

⁵ Ŵabali ŵakanozga ndondomeko yakuti mipingo yiŵiri yakupambana viyowoyero panji fuko yiŵirenge lumoza masabata ghanyake. Ŵabali na ŵadumbu mu mipingo yose yiŵiri, ŵakapharazgiranga lumoza, kuwungana lumoza, ndiposo kulyera lumoza chakurya mu nyumba zawo. Mipingo yinandi yikachita ivi. Ndipo ofesi ya munthavi yikapokera malipoti ghawemi chomene. Ŵanthu awo Mbakaboni yayi nawo ŵakayowoya viwemi vinandi. Muliska munyake wakati: “Ndine Kaboni yayi. Kweni ningamubisani yayi kuti mukupharazga mwakukolerana chomene nangauli mukupambana fuko.” Kasi ŵabali na ŵadumbu ŵakajipulika wuli na ndondomeko iyi?

⁶ Pakwamba, mudumbu munyake wakuyowoya Chixhosa zina lake Noma, wakakhumbanga yayi kuchemera ku nyumba kwake ŵabali ŵazungu ŵa mu mpingo wa Chingelezi, chifukwa wakaŵa mukavu. Kweni wakati wapharazgira lumoza na ŵabali awo ŵakaŵa ŵazungu na kurya nawo lumoza chakurya mu nyumba zawo, wakayowoya kuti: “Ŵazungu mbanthu nga ndise.” Nyengo yikati yakwana kuti ŵabali ŵa mu mpingo wa Chixhosa ŵacheme ŵabali ŵa mu mpingo wa Chingelezi mu nyumba zawo, mudumbu Noma wakaphika chakurya na kuchemera ŵabali ŵanyake ku nyumba kwake. Pa ŵabali aŵa pakaŵa muzungu uyo wakaŵa mubali mulara. Noma wakati: “Chikaŵa chakukondweska chomene kuwona kuti mubali muzungu wakakhumbanga kukhala pa kireti ilo likaŵa pasi.” Chifukwa cha ndondomeko iyi, ŵabali na ŵadumbu ŵakusanga ŵabwezi ŵaphya ndipo ŵakuŵikapo mtima kuti ŵalutilirenge kusanuzga chitemwa chawo.

7. Chifukwa wuli nyengo zose tikwenera kulongora chiwuravi ku ŵanyithu?

⁷ Tilutilirenge kusangana na masuzgo m’paka apo charu cha Satana chizamumalira. Tikusuzgika chifukwa cha kusoŵa ntchito, matenda, kutambuzgika, masoka gha chilengiwa, ŵankhungu ŵakutibira katundu, panji na vinyake. Kuti tovwirane pa nyengo yakusuzga iyi, tikwenera kuŵa na chiwuravi chanadi. Para tili na chiwuravi ku ŵanyithu tiŵalengerenge lusungu. (Efe. 4:32) Mikhaliro iyi ntchigaŵa cha wunthu uphya ndipo yitovwirenge kuti tiyezge Chiuta na kupembuzga ŵanyithu.—2 Kor. 1:3, 4.

8. Kasi pakuŵa uwemi wuli para tikulongora chiwuravi na lusungu ku ŵabali wose mu mpingo? Yowoyani chiyelezgero.

⁸ Kasi tingalongora wuli kuti tikughanaghanira ŵabali awo ŵafuma ku vyaru vinyake panji awo ŵali na masuzgo ghanyake mu mpingo withu? Tikwenera kuŵapokelera na mawoko ghaŵiri na kuŵa nawo paubwezi kuti ŵawone kuti nawo mbakukhumbikwa mu mpingo. (1 Kor. 12:22, 25) Wonani ivyo vikachitikira Dannykarl uyo wakafuma ku Philippines na kusamira ku Japan. Pakuti wakaŵa mulendo, uko wakagwiranga ntchito ŵanyake ŵakamupaturanga. Pamanyuma, wakaluta ku maungano gha Ŵakaboni ŵa Yehova. Dannykarl wakati: “Ŵanthu ŵanandi ŵakaŵa ŵa ku Japan. Kweni ŵakanipokelera na mawoko ghaŵiri nga kuti ŵakunimanya kale.” Wakalutilira kuchita makora mwauzimu chifukwa cha lusungu ulo ŵabali na ŵadumbu ŵakamulongoranga. Wakabatizika ndipo pasono ni mubali mulara. Ŵalara ŵakuwona kuti ŵatumbikika chomene kuŵa na Dannykarl na muwoli wake mu mpingo. Ŵalara ŵakuŵalumba chomene, ŵakuti: “Pakuti mbapayiniya, ŵakukhala umoyo wambura kukhumba vinandi, ndipo ŵabali na ŵadumbu ŵakusambirako kwa iwo pa nkhani ya kupenja dankha Ufumu.”—Luka 12:31.

9, 10. Yowoyani viyelezgero ivyo vikulongora kuti tikutumbikika para tikulengera lusungu ŵanthu mu uteŵeti.

⁹ Para tikupharazga uthenga wa Ufumu, tikuŵa na mwaŵi wa kuchita icho “ntchiwemi kwa wose.” (Gal. 6:10) Ŵakaboni ŵanandi ŵakulengera lusungu ŵalendo ŵakufuma ku vyaru vinyake, ndipo ŵakuyezga kusambira chiyowoyero chawo. (1 Kor. 9:23) Ŵakutumbikika chomene chifukwa cha kuchita nthena. Mwachiyelezgero, mudumbu munyake mupayiniya wa ku Australia, zina lake Tiffany, wakasambira Chiswahili kuti wawovwire mpingo wa Chiswahili mu tawuni ya Brisbane. Tiffany watumbikika chomene nangauli chikaŵa chakusuzga kusambira chiyowoyero chiphya. Iyo wakati: “Para mukukhumba kuti mukondwenge na uteŵeti, mbwe mwambe kuteŵetera mu mpingo wa chiyowoyero chinyake. Vikuŵa nga waluta ku charu  chinyake, uku uli mu charu chako mwenemumo. Ukumanyana na ŵabali ŵakupambanapambana pa charu chose ndipo ukujiwonera wekha kukolerana uko kuli pakati pithu.”

¹⁰ Wonani ivyo banja linyake nalo likachita ku Japan. Sakiko mwana msungwana wa banja ili, wakati: “M’ma 1990, kanandi mu uteŵeti tikakumananga na ŵanthu ŵa ku Brazil. Para taŵaŵerengera Malemba nga ni Chivumbuzi 21:3, 4, panji Salimo 37:10, 11, 29 mu Baibolo lawo la Chiphwitikizi, ŵakategherezganga chomene, ndipo nyengo zinyake ŵakathiskanga masozi.” Kweni banja ili likalutilira kuŵalongora lusungu ŵanthu aŵa. Sakiko wakati: “Tikati tawona kuti ŵali na njara yauzimu, tikamba kusambira Chiphwitikizi nga ni banja.” Pamanyuma, banja ili likawovwira kuti paŵe mpingo wa chiyowoyero cha Chiphwitikizi. Kwa vyaka vinandi, banja ili lawovwira ŵanthu ŵanandi ŵakufuma ku vyaru vinyake kuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova. Sakiko wakatiso: “Pakaŵa ntchito kusambira Chiphwitikizi, kweni vitumbiko ivyo tasanga ni vinandi chomene. Tikuwonga chomene Yehova.”—Ŵerengani Milimo 10:34, 35.

11, 12. (a) Chifukwa wuli tikwenera kuŵa na maghanoghano ghakwenelera para tikukhumba kuvwara wunthu uphya? (b) Ntchivichi chingatovwira kuti tilutilire kujiyuyura?

¹¹ Tikuvwara wunthu uphya kuti ŵanthu ŵatilumbenge yayi, kweni kuti tichindike Yehova. Kumbukani kuti nyengo yinyake mungelo wakufikapo wakaleka kupulikira Chiuta chifukwa cha kunyada. (Yaniskani na Ezekiyeli 28:17.) Ipo ntchakusuzga chomene kwa taŵanthu ŵakwananga kuleka kunyada na kujikuzga. Kweni ntchamachitiko kuvwara mtima wa kujiyuyura. Ntchivichi chingatovwira kuchita nthena?

¹² Kuti tilutilire kuŵa ŵakujiyuyura, tikwenera kusanga nyengo ya kughanaghanira ivyo taŵerenga mu Mazgu gha Chiuta. (Doto. 17:18-20) Tikweneraso kughanaghanira umo Yesu wakasambizgiranga, kweniso umo wakachitiranga uteŵeti wake mwakujiyuyura. (Mat. 20:28) Nyengo yinyake, Yesu wakageziska malundi gha ŵapositole ŵake. (Yoh. 13:12-17) Nyengo zose tikwenera kulomba mzimu wa Chiuta kuti utovwire kuleka kughanaghana kuti tikuluska ŵanyithu.—Gal. 6:3, 4; Fil. 2:3.

13. Kasi pakuŵa vitumbiko wuli para tikujiyuyura?

¹³ Ŵerengani Zintharika 22:4. Wose awo ŵakusopa Chiuta ŵakwenera kujiyuyura ndipo ŵakutumbikika para ŵachita nthena. Para ndise ŵakujiyuyura, vikovwira kuti mu mpingo muŵe mtende kweniso kukolerana. Kweniso Chiuta watilengerenge lusungu para tikulutilira kujiyuyura. Mpositole Petrosi wakati: “Imwe mose mujivwalike mtima wa kujiyuyura, chifukwa Chiuta wakususka ŵakujikuzga, kweni ŵakujiyuyura wakuŵapa lusungu lukuru.”—1 Pet. 5:5.

14. Kasi ni njani uyo ntchiyelezgero chiwemi chomene pa nkhani ya kuzika na kuzikira?

¹⁴ Mazuŵa ghano, ŵanthu awo mbakuzika na kuzikira, ŵakuwoneka kuti mbaturo chomene. Kweni uwu mbunenesko yayi. Mikhaliro iyi yikufuma kwa Yehova, uyo ngwankhongono chomene kuluska waliyose panji chilichose. Yehova Chiuta ntchiyelezgero chiwemi chomene pa nkhani ya kuzika na kuzikira. (2 Pet. 3:9) Ghanaghanirani umo Chiuta wakazgolera Abrahamu na Loti kwizira mwa mungelo ŵati ŵamufumba mafumbo. (Gen. 18:22-33; 19:18-21) Kweniso Yehova wakazikira na mtundu wa Israyeli kwa vyaka vyakujumpha 1,500 ŵati ŵamugalukira.—Ezek. 33:11.

15. Kasi Yesu wakalongora wuli kuzika na kuzikira?

¹⁵ Yesu wakaŵa “wakuzika.” (Mat. 11:29) Wakazikiranga na ŵasambiri ŵake para ŵatondeka kuchita makora. Nyengo yose iyo Yesu wakachitanga uteŵeti wake pa charu chapasi, wakazizipizga vinthu viheni ivyo ŵalongozgi ŵa matchalitchi ŵakamuyowoyeranga. Kweni wakaŵa  wakuzika na kuzikira m’paka apo wakafwira. Apo wakasuzgikanga pa nkhuni lakusuzgikirapo, Yesu wakalomba kwa Adada ŵake kuti ŵaŵagowokere awo ŵakamukoma. Wakati: “Ŵakumanya chara icho ŵakuchita.” (Luka 23:34) Yesu ntchiyelezgero chiwemi chomene pa nkhani ya kuzika na kuzikira. Wakachitanga nthena nanga mphanyengo iyo wakapulikanga vyakuŵinya na kusuzgika maghanoghano.—Ŵerengani 1 Petrosi 2:21-23.

16. Kasi tingalongora wuli kuzika na kuzikira?

¹⁶ Kasi tingalongora wuli kuzika na kuzikira? Paulosi wakazunura nthowa yimoza apo wakalembera Ŵakhristu ŵanyake kuti: “Lutilirani kuzizipizgirana na kugowokerana na mtima wose usange munthu wali na chifukwa chakudandawulira na munyake. Nga umo Yehova wakamugowokelerani na mtima wose, ndimo namweso muchitirenge.” (Kol. 3:13) Unenesko ngwakuti, tikwenera kuzika na kuzikira kuti tipulikire dango ili. Kweniso para tikugowoka, tilutilirenge kukolerana mu mpingo.

17. Chifukwa wuli ntchakuzirwa kuŵa ŵakuzika na kuzikira?

¹⁷ Mkhristu wakuchita kukhumba yayi kuti waŵe wakuzika na kuzikira. Waliyose wakwenera kuŵa na mikhaliro iyi kuti wazakapone. (Mat. 5:5; Yak. 1:21) Kweni chakuzirwa chomene ntchakuti mikhaliro iyi yikutovwira kuti tilumbe Yehova na kovwira ŵanyithu kuti nawo ŵaŵe ŵakuzika na kuzikira.—Gal. 6:1; 2 Tim. 2:24, 25.

18. Chifukwa wuli chitemwa na kuleka kutemwera vikwendera lumoza?

¹⁸ Munthu wangalongora mikhaliro yose iyo tadumbiskana mu nkhani iyi para wali na chitemwa. Mwachiyelezgero, msambiri Yakobe wakapeleka ulongozgi ku ŵabali chifukwa ŵakatemweranga ŵasambazi. Wakati mukhaliro uwu ukususkana na dango lakuti: “Utemwenge mzengezgani wako umo ukujitemwera wamwene.” Pamanyuma wakayowoyaso kuti: “Mukwananga usange mukulutilira kutemwera.” (Yak. 2:8, 9) Para tikutemwa ŵanyithu, tichitenge vinthu mwakutemwera yayi chifukwa cha kupambana masambiro, fuko, panji umo tikusangira. Tileke kutemwa ŵanthu ŵanyake mwapachanyapachanya waka.

19. Chifukwa wuli ntchakuzirwa kujivwalika chitemwa?

¹⁹ Chitemwa “chikuzikira” ndipo “ntchalusungu” kweniso “chikujitukumura yayi.” (1 Kor. 13:4) Tikwenera kuŵa ŵakuzikira, ŵalusungu, kweniso ŵakujiyuyura kuti tilutilire kupharazgira ŵanyithu uthenga wa Ufumu. (Mat. 28:19) Mikhaliro iyi yikutovwiraso kuti tikhalenge makora na ŵabali na ŵadumbu wose mu mpingo. Kasi pali uwemi wuli para tili na chitemwa chanthena? Mpingo uŵenge wakukolerana, ndipo Yehova walumbikenge, kweniso ŵanthu ŵanyake ŵangiza mu mpingo. Lekani pakuyowoya za wunthu uphya, Baibolo likumalizga na mazgu ghakuti: “Padera pa vinthu vyose ivi, vwarani chitemwa, pakuti chitemwa chikukakilira ŵanthu pamoza.”—Kol. 3:14.

20. (a) Kasi ni mafumbo wuli agho waliyose wakwenera kujifumba, ndipo chifukwa wuli? (b) Kasi tikulindilira vichi?

²⁰ Waliyose wakwenera kujifumba kuti, ‘Ni vinthu wuli vinyake ivyo nkhwenera kuchita kuti nivure wunthu wakale na kuleka kuvwaraso?’ Tikwenera kulomba kufumira pasi pamtima kuti Chiuta watovwire kusintha maghanoghano na nkharo iyo yingatitondeska kuzakahara Ufumu wa Chiuta. (Gal. 5:19-21) Tikweneraso kujifumba kuti, ‘Kasi nkhulutilira kuzgoka muphya mu kaghanaghaniro kane?’ (Efe. 4:23, 24) Ŵakhristu wose ŵakwenera kulutilira kuvwara wunthu uphya na kuleka kuvuraso. Ghanaghanirani umo umoyo uzamunozgera mu charu chiphya para waliyose wazakavwara wunthu uphya na kuŵa wakufikapo.