Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

1918—Vyaka 100 Ivyo Vyajumpha

1918—Vyaka 100 Ivyo Vyajumpha

Gongwe la Mulinda la Janyuwale 1, 1918, likamba na mazgu ghakuti: “Kasi chaka cha 1918 chizenge na vichi?” Nkhondo Yakwamba ya Charu Chose yikaŵa kuti yichali ku Europe, kweni vinthu ivyo vikachitika kukwambilira kwa chaka ichi vikalongora kuti vinthu viŵenge makora ku Ŵasambiri ŵa Baibolo kweniso pa charu chose chapasi.

CHARU CHOSE CHIKAKHUMBANGA MTENDE

Pa Janyuwale 8, 1918, Pulezidenti Woodrow Wilson, mu uthenga wake wakuluta ku United States Congress, wakayowoya fundo 14 izo wakawonanga kuti ni zakuzirwa ndipo zingawovwira kuti “waliyose waŵe pa mtende.” Iyo wakasachizga kuti paŵe kukolerana pakati pa maboma ghakufuma mu vyaru vyakupambanapambana, ŵachepeske kupanga vilwero vya nkhondo, kweniso ŵakhazikiske “wupu wa vyaru vyose”, uwo wovwirenge kuti “vyaru vikuruvikuru na vichokovichoko”, vyose visangenge chandulo. Pamanyuma “Fundo 14” izi ndizo zikagwiliskirika ntchito pakupanga wupu wa League of Nations kweniso pakudumbiskana na vyaru vyakupambanapambana kuti Nkhondo Yikwamba ya Charu Chose yimare.

ŴAKUSUSKA ŴAKATHERESKEKA

Nangauli mu chaka chakumasinda Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakakumana na masuzgo, * kweni kuyana na ivyo vikachitika pa nkhumano ya pa chaka ya Watch Tower Bible and Tract Society, vikawonekaso kuti pakati pawo paŵenge mtende.

Pa nkhumano iyi, iyo yikachitika pa Janyuwale 5, 1918, ŵanalume ŵakumanyikwa awo ŵakachimbizgika pa Beteli ŵakakhumbanga kuti ndiwo ŵendeskenge gulu. Richard H. Barber, mulaŵiliri wakwendakwenda wakugomezgeka wakajura nkhumano iyi na lurombo. Ŵakati ŵapeleka lipoti la chaka icho chajumpha, ŵakamba kusankha awo ŵalongozgenge. Mubali Barber wakasankha Joseph Rutherford na ŵabali ŵanyake 6. Kufuma apo, loya uyo wakaŵa ku chigaŵa cha ŵakususka wakasankha ŵanalume ŵanyake 7 kusazgapo na ŵanyake awo ŵakachimbizgika pa Beteli. Kweni ŵakathereskeka. Wumba ukuru ukaŵavotera yayi. Ndipo awo ŵakasazgako ndalama zakwendeskera gulu lithu ŵakasankha Mubali Rutherford na ŵabali ŵanyake 6 ŵakugomezgeka kuti ndiwo ŵalongozgenge gulu.

Ŵabali ŵanandi awo ŵakaŵapo pa ungano uwu ŵakayowoya kuti “uwu ukaŵa ungano wapadera chomene uwo ukaŵa kuti undachitikepo.” Kweni kukondwa kwawo kukaŵa kwa kanyengo.

UMO ŴANTHU ŴAKACHITIRA NA BUKU LA THE FINISHED MYSTERY

Kwa myezi yinandi, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakagaŵiranga buku la The Finished Mystery. Ŵanthu ŵa mitima yiwemi awo ŵakaŵerenga buku ili ŵakaliwona kuti ndiwemi chomene chifukwa mukaŵa unenesko wa mu Baibolo.

E.F Crist, uyo wakaŵa mulaŵiliri wakwendakwenda ku Canada, wakayowoya za mbumba yinyake iyo yikaŵerenga buku la The Finished Mystery na kuzomera unenesko mu masabata ghankhondi pera. Iyo wakati: “Wose mfumu na muwoli mbakujipeleka chomene ndipo ŵakulongora kuti ŵakukura mwauzimu.”

Mwanalume munyake uyo wakapokera buku ili, mwaluŵiro wakamba kuphalirako ŵabwezi ŵake ivyo wakasambira mu buku ili. “Wakakondwa” na uthenga uwo ukaŵamo. Iyo wakalongosora kuti: “Nkhendanga musi mwa nyumba yakudikanya ndipo chinthu chinyake chikanitimba pa chiŵegha, nkhaghanaghananga kuti ni njerwa, kweni nkhazizwa kuwona kuti likaŵa buku la ‘The Finished Mystery.’ Nkhaliyeghera ku nyumba na kuliŵerenga lose. . . . Pamanyuma nkhazakamanya kuti muliska . . . ndiyo wakataya buku ili pa windo chifukwa cha kukwiya nalo . . . Nkhugomezga kuti ŵanthu ŵanandi ŵakasambira unenesko na buku ili kuluska maupharazgi gha muliska uyu . . . Pasono tikusopa Chiuta chifukwa cha ukali wa muliska uyu.”

Ivyo wakachita muliska uyu vikamalira penepapa yayi. Ŵalaraŵalara ŵa boma la Canada ŵakakanizga buku ili pa Febuluwale 12, 1918, ŵakati mukaŵa mazgu agho ghakakhuŵirizganga ŵanthu kususka boma kweniso kuleka kunjilirapo pa nkhondo. Nyengo yichoko waka yikati yajumphapo, ŵalara ŵa boma la United States nawo ŵakachita mwakuyana waka. Ŵalaraŵalara awo ŵakimiranga boma ŵakasecha mu Nyumba ya Beteli na maofesi ghithu ku New York, Pennsylvania, na California, kupenja ukaboni usange ŵabali awo ŵakalongozganga gulu lithu ŵakaŵa na mulandu. Pa Malichi 14, 1918, Dipatimenti Yakuwona vya Malango ku United States yikakanizga buku la The Finished Mystery. Iwo ŵakati buku ili likatondeskanga ŵanthu kuchitako nkhondo, uko kukaŵa kuswa dango lakuti waliyose walutenge ku nkhondo.

ŴAKAJALIRIKA MU JERE

Pa Meyi 7, 1918, Dipatimenti Yakuwona vya Malango yikatora vikalata vya kuzomerezga kuti Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh na Clayton Woodworth ŵakakike. Ŵakaŵapa mulandu wakuti “ŵakapulikiranga yayi malango gha boma ndiposo ŵakapulikiranga yayi ŵamazaza, ŵakaŵa ŵambura kugomezgeka kweniso ŵakakananga kunjira usilikari wa mtundu uliwose mu United States.” Mulandu wawo ukamba kudumbika pa Juni 3, 1918, kweni vikaŵa vyakukayikiska usange ŵalekenge kuŵasanga na mulandu. Chifukwa wuli?

Loya mulara wa boma la United States wakayowoya dango ilo ŵakaswanga, wakati ŵakaswa dango lakuti waliyose walutenge ku nkhondo, ndipo ichi “chikakhuŵilizganga ŵanthu kuti ŵaleke kupulikira boma.” Pa Meyi 16, 1918, Mphara ya Malango yikakana kusintha dango ilo likatenge livikilirenge awo ŵakasindikizganga buku ili. Buku la The Finished Mystery ndiyo yikaŵa nkhani yikuru chomene pa chidumbirano chawo. Pakuyowoya za mbiri ya buku ili, United States Congress yikati: “Chinthu chiheni chomene icho chikukhuŵilizga ŵanthu kuti ŵaleke kupulikira boma ni buku la kuchemeka ‘The Finished Mystery’ . . . Uheni wake ngwakuti likupangiska ŵasilikari kuti ŵaleke kutichindika na kutigomezga kweniso likupangiska ŵanthu kukana usilikari.”

Pa Juni 20, 1918, khoti likasanga kuti ŵabali 8 ŵali na mulandu. Zuŵa lakulondezgapo, mweruzgi wakadumura nkhani iyi. Wakati: “Ivyo ŵanthu ŵa chisopa aŵa ŵachita vya kukhuŵilizga ŵanthu kuti ŵaleke kupulikira boma ni viheni chomene kuluska kugaŵikana kwa Ŵasilikari ŵa German. . . . Ntheura chilango chikwenera kuŵa chikuru.” Masabata ghaŵiri ghakati ghajumphapo ŵabali 8 aŵa ŵakanjizgika mu jele ku Atlanta, Georgia, ndipo ŵakadumura kuti ŵakhalenge mu jele vyaka vyapakati pa 10 m’paka 20.

MULIMO WA KUPHARAZGA UKALUTILIRA

Pa nyengo iyi, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakasuskikanga chomene. Ŵapolisi ŵa FBI ŵakafufuza chilichose icho Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakachitanga, ndipo ŵakalemba vinandi vyakukhwaskana na ivyo ŵakachitanga. Ivyo ŵakasanga vikulongora kuti ŵabali ŵakaŵikapo mtima kulutilira kupharazga.

Mu kalata iyo wakalembera ŵapolisi ŵa FBI, mulara wa positi ofesi ya Orlando, Florida, wakalemba kuti: “[Ŵasambiri ŵa Baibolo] ŵakwenda nyumba na nyumba mu tawuni yose ndipo kanandi ŵakuchita ivi usiku. . . . Vikuwoneka kuti ŵakukhumba kuti ntchito yawo yilutilire ndipo ŵakuchitapo kanthu nangauli ŵakukumana na masuzgo.”

Mulara wa ŵasilikari wakalembera ŵapolisi ŵa FBI kuŵaphalira vyose ivyo wakachitanga Fredrick W. Franz, uyo pamanyuma wakazakateŵetera mu Wupu Wakulongozga. Mulara wa ŵasilikari wakalemba kuti: “F. W. Franz . . . nyengo yose iyi waŵa wakuguliska mavoliyumu gha buku la ‘Finished Mystery’ masauzandi ghanandi.”

Charles Fekel, uyo pamanyuma wakazakateŵetera mu Wupu Wakulongozga nayo wakatambuzgika chomene. Ŵalara ŵa boma ŵakamukaka chifukwa cha kugaŵira buku la The Finished Mystery ndipo ŵakamuwoneleranga kuti ŵamanye chilichose icho wakachitanga, kwali ni makalata agho wakapokeranga panji agho wakalembanga. Wakajalirika mu jele ku Baltimore, Maryland, kwa mwezi umoza, ndipo ŵakati ni “mulwani wa Austria.” Apo mwachikanga wakapharazgiranga ŵapolisi awo ŵakamufumbanga mafumbo, wakakumbuka mazgu gha Paulosi agho ghali pa 1 Ŵakorinte 9:16, agho ghakuti: “Soka kwa ine usange nkhuleka kupharazga makani ghawemi!” *

Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakalimbikiranga chomene kupharazga kweniso ŵakafwilirapo kuthandazga vikalata vyakuti ŵabali awo ŵakaŵikika mu jele la Atlanta ŵafumiskike. Anna K. Gardner wakati: “Nyengo zose tikaŵanga na vyakuchita. Apo ŵabali ŵakaŵa mu jele, ntchito yithu yinyake yikaŵa yakusayiniska ŵanthu vikalata. Tikendanga nyumba na nyumba. Ndipo ŵanthu masauzandi ghanandi ŵakasayina masiginecha ghawo pa vikalata. Tikaphaliranga ŵanthu kuti aŵa Mbakhristu ŵaunenesko ndipo ŵaŵikika mu jele kwambura vifukwa vyakupulikikwa.”

MAUNGANO GHAKURUGHAKURU

Pa nyengo yakusuzga iyi, tikaŵanga na maungano pafupipafupi kuti tikhozganenge mwauzimu. Gongwe la Mulinda likati: “Mu chaka chimoza pera tikaŵa na maungano ghakujumpha 40. Tikapokeranga malipoti ghakukhozga gha maungano agha. Kale maungano agha ghakachitikanga kaŵiri panji katatu pa chaka; kweni pa nyengo iyi ghakachitikanga mwezi uliwose m’paka chaka chimare.”

Ŵanthu ŵamitima yiwemi ŵakaŵa ŵachali kuzomera makani ghawemi. Pa ungano unyake ku Cleveland, Ohio, ŵalendo 1,200 ŵakiza pa ungano uwu ndipo 42 ŵakabatizika, kusazgapo muwukirano uyo “wakawongera Chiuta na kujipeleka, ivyo ŵanthu ŵalara ŵambura chipulikano ŵangakhozgeka navyo soni usange ŵangapulika.”

ICHO CHIKACHITIKA PAMANYUMA

Apo chaka cha 1918 chikasendeleranga kuumaliro, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakamanyanga yayi icho ŵangachita. Katundu munyake ku Brooklyn wakaguliskika ndipo likuru lithu likasamuskikira ku Pittsburgh, Pennsylvania. Apo awo ŵakalongozganga ŵakaŵa kuti ŵakusuzgika mu jele, nkhumano ya pa chaka ya awo ŵakasazgangako ndalama zakwendeskera gulu lithu yikanozgeka kuti yizakachitike pa Janyuwale 4, 1919. Kasi kuzamuchitika vichi?

Ŵabali ŵithu ŵakalutilira na mulimo wawo. Ŵakagomezga kuti vinthu viŵenge makora lekani lemba la chaka la 1919 likaŵa lakuti: “Palije chilwero icho chapangikira iwe icho chitondenge.” (Yes. 54:17) Ŵakaŵa ŵakunozgeka kuti vinthu vingasintha nyengo yiliyose ivyo visazgirengeko chipulikano chawo na kuŵakhozga kuti ŵazakachite makora ntchito iyo yikizanga kunthazi kwawo.

^ ndime 6 Wonani nkhani ya mutu wakuti “Vyaka 100 Ivyo Vyajumpha—1917” mu Buku Lapachaka la Ŵakaboni ŵa Yehova la 2017, peji 172-176.

^ ndime 22 Wonani nkhani yakulongosora umoyo wa Charles Fekel, ya mutu wakuti “Joys Through Perseverance in Good Work,” mu Gongwe la Mulinda Lachingelezi la Malichi 1, 1969.