1, 2. Kasi ntchinthu wuli icho chapweteka chomene ŵanthu, ndipo ninjani wali kupangiska?

ŴANTHU ŵali kupanga vinthu ivyo vikupangiska umoyo kuŵa uwemi, vinyake mwa vinthu ivi ni telefoni, magesi, galimoto, na furiji. Ŵali kupangaso vinthu vinyake ivyo vikuŵika umoyo pangozi, nga ni futi, mabomba ghakuwundira pasi, hona, mabomba gha nyukiliya na vinyake. Kweni pali chinthu chinyake chiheni chomene icho chikaŵako pambere vyose ivi vindaŵeko. Ndipo chinthu ichi chapweteka chomene ŵanthu. Kasi ntchivichi? Utesi. Utesi nkhuyowoya chinthu icho ukumanya kuti ntchaunenesko yayi kuti upusike munthu. Ninjani wakayowoya utesi wakwamba? Dyabulosi. Yesu Khristu wakati ni “wiske wa utesi.” (Ŵerengani Yohane 8:44.) Kasi wakayowoya pawuli utesi wakwamba?

² Wakayowoya utesi uwu vyaka masauzandi ghanandi ivyo vyajumpha mu munda wa Edeni. Ŵanthu ŵakwamba, Adamu na Eva, ŵakakhalanga umoyo uwemi mu Paradiso uwo Mlengi wawo wakaŵapa. Pamanyuma, Dyabulosi wakiza na kutimbanizga. Wakamanyanga kuti Chiuta wakaŵaphalira ŵanthu aŵa kuti ŵaleke kurya “vya mu khuni la kumanyiska uwemi na uheni,” kuti ŵaleke kufwa. Nangauli vikaŵa nthena, kwizira mwa njoka, Satana wakaphalira Eva kuti: “Kufwa mufwenge yayi [utesi wakwamba]. Chiuta wakumanya kuti pa  zuŵa ilo muzamulyera vya mu khuni ili, maso ghinu ghazamujulika ndipo muzamuŵa nga ni Chiuta, kumanya uwemi na uheni.”—Gen. 2:15-17; 3:1-5.

3. Chifukwa wuli tingayowoya kuti utesi wa Satana ukaŵa uheni chomene, ndipo wapangiska vichi?

³ Utesi wa Satana uwu ukaŵa uheni chomene chifukwa wakamanyanga makora kuti Eva wafwenge para wamugomezga na kurya chipambi. Ivi ndivyo vikachitika nadi. Adamu na Eva ŵakapulikira yayi dango la Yehova ndipo pamanyuma ŵakafwa. (Gen. 3:6; 5:5) Chiheni chomene ntchakuti kwizira mu kwananga uku, “nyifwa yikathandazgikira ku ŵanthu wose.” Nakuti, “nyifwa yikawusa nga ni themba . . . , nanga [nkhu] ŵanthu awo kwananga kwawo kukuyana na kwananga kwa Adamu chara.” (Rom. 5:12, 14) M’malo mwakuti ŵanthu ŵaŵe ŵarunji na kukhala kwamuyirayira nga umo Chiuta wakakhumbiranga, ŵakukhala waka vyaka “70, panji 80, usange munthu wali na nkhongono zapadera.” Nanga wangakhala vyaka vinandi, kweni umoyo ‘ukuzura na masuzgo na vitima.’ (Sal. 90:10) Vyose ivi vyachitika chifukwa cha utesi wa Satana.

4. (a) Kasi ni mafumbo wuli agho tizgorekenge? (b) Mwakuyana na Salimo 15:1, 2, ninjani wangaŵa mubwezi wa Yehova?

⁴ Pakulongosora ivyo Dyabulosi wakachita, Yesu wakati: “wandayimepo mu unenesko, chifukwa mwa iyo mulije unenesko.” M’paka sono unenesko mulije mwa Satana, pakuti wakulutilira ‘kupuluska charu chose’ na mautesi ghake. (Chivu. 12:9) Tikukhumba yayi kupuluskika na Dyabulosi. Tiyeni tiwone mafumbo ghatatu agha: Kasi Satana wakupuluska wuli ŵanthu? Chifukwa wuli ŵanthu ŵakutemwa kuteta? Ndipo kuti tileke kutaya ubwezi withu na Yehova nga umo Adamu na Eva ŵakachitira, kasi tingachita wuli kuti ‘tiyowoyenge unenesko’ nyengo zose?—Ŵerengani Salimo 15:1, 2.

5. Kasi Satana wakupuluska wuli ŵanthu mazuŵa ghano?

⁵ Mpositole Paulosi wakamanyanga kuti tingagega kuti “Satana waleke kutichenjelera, chifukwa njomba zake tikuzimanya.” (2 Kor. 2:11, mazgu ghamusi) Tikumanya kuti charu chose, kusazgapo chisopa chautesi, ŵandyali, na ŵabizinesi ŵakhuluku, ŵali pasi pa Dyabulosi. (1 Yoh. 5:19) Ntheura, tikuzizwa yayi kuti Satana na viŵanda vyake ŵakupangiska ŵanthu awo ŵali na mazaza kuti ‘ŵayowoyenge utesi.’ (1 Tim. 4:1, 2) Ivi ndivyo awo ŵali na mabizinesi ghakurughakuru ŵakuchita, ŵakuteta mautesi pakusaska malonda agho ngawemi yayi ku ŵanthu, ndipo ŵakupusika ŵanthu na kuŵalyera ndalama.

6, 7. (a) Chifukwa wuli mautesi agho ŵaliska ŵa visopa ŵakuyowoya ngaheni chomene? (b) Kasi ni mautesi wuli agho muli kupulikapo agho ŵalongozgi ŵa visopa vyautesi ŵakuyowoya?

⁶ Mautesi agho ŵaliska ŵa visopa ŵakuyowoya ngaheni chomene chifukwa ghakuŵika pangozi umoyo wa ŵanthu awo ŵakugomezga mautesi agha. Para munthu wagomezga visambizgo vyawo vyautesi na kuchita vinthu ivyo Chiuta wakutinkha, wangazakasanga yayi umoyo wamuyirayira. (Hos. 4:9) Yesu wakamanyanga kuti ŵaliska ŵa visopa mu nyengo yake ŵakapusikanga ŵanthu. Wakaŵaphalira pamaso kuti: “Soka kwa imwe, ŵalembi na Ŵafarisi, ŵapusikizgi imwe! chifukwa mukwendendeka mu nyanja na pa mtunda kuti mukazgore munthu yumoza, ndipo para wazgoka, mukumuzgora wakwenelera Gehena [pharanyiko lamuyirayira] kuwerezga kaŵiri kuluska imwe mwaŵene.” (Mat. 23:15, mazgu ghamusi) Yesu wakaŵasuska ŵaliska ŵa visopa aŵa na mazgu ghankhongono. Ŵakaŵa nadi ‘ŵakufuma kwa wiskewo Dyabulosi, uyo wakukoma ŵanthu.’—Yoh. 8:44.

⁷ Ŵalongozgi ŵa visopa vyautesi ŵazara chomene mazuŵa ghano. Ŵakuchemeka kuti ŵaliska, ŵapurofeti, ŵapasitara, ŵasembe, ŵarabi,  ŵadikoni, na mazina ghanyake. Nga mbalongozgi ŵa visopa mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, nawo ‘ŵakujandizga ŵanthu kuti ŵaleke kumanya unenesko’ wa Mazgu gha Chiuta ndipo ‘ŵasankha kugomezga utesi m’malo mwa unenesko.’ (Rom. 1:18, 25) Ŵakusambizga visambizgo vyautesi nga vyakuti “para Chiuta walemba kuti wamunthu uzamupona, mbwenu uzamupona,” mzimu ukufwa yayi, munthu para wafwa wakubabikaso kunyake, ndiposo chisambizgo chawakawaka chakuti Chiuta wakukanizga yayi kuti ŵanalume panji ŵanakazi ŵagonanenge ŵekhaŵekha panji kutorana ŵekhaŵekha.

8. Kasi ni utesi wuli uwo tikulindizga kuti ŵandyali ŵayowoyenge sonosono apa, ndipo tikwenera kuzakachita wuli?

⁸ Ŵandyali nawo ŵapuluska chomene ŵanthu. Utesi ukuru chomene uyowoyekenge sonosono apa, apo ŵanthu ŵazamuchemerezga kuti pa charu pali “Bata na mtende.” Kweni “nyengo yeneyiyo pharanyiko lamabuchi lizamuŵawira.” Ntheura tizakaleke kupusikika na kwamba kuwona kuti vinthu mu charu vili makora. Unenesko ngwakuti ise ‘tikumanya makora kuti zuŵa la Yehova lizenge nga umo munkhungu wakwizira nausiku.’—1 Tes. 5:1-4.

9, 10. (a) Chifukwa wuli ŵanthu ŵakuteta, ndipo chachitika ntchivichi? (b) Kasi tikwenera kukumbuka vichi za Yehova?

⁹ Para chinthu chiphya chafuma, chikuthandazgika mwaluŵiro chomene. Ndimoso uliri utesi. Kuyowoya utesi kwazara chomene mazuŵa ghano, ndipo mbanthu ŵankhongono pera yayi awo ŵakupusika ŵanthu. Nkhani yinyake ya mutu wakuti “Chifukwa Wuli Tikuteta?” yakulembeka na Y. Bhattacharjee yikati, “Ŵanthu ŵali kuzgoŵera kuyowoya utesi.” Kanandi ŵanthu ŵakutemwa kuteta chifukwa cha kukhumba kujivikilira panji kuti viŵayendere. Ŵakuteta kuti maubudi ghawo ghaleke kuwonekera kweniso kuti ŵasange ndalama na vyandulo vinyake. Nkhani iyi yikayowoyaso kuti ku ŵanthu ŵanyake, “ni suzgo yayi kupusika ŵanthu ŵachilendo, awo ŵakugwira nawo ntchito, ŵabwezi ŵawo, na ŵakutemweka ŵawo.”

¹⁰ Kasi chachitika ntchivichi chifukwa cha utesi? Ŵanthu ŵaleka kugomezgana ndiposo kukolerana. Mwachiyelezgero, ghanaghanirani umo chingaŵira chakuŵinya para muwoli wakumwenda pasi mfumu wake wakugomezgeka na kumupusika mwakuti wabise ivyo wakuchita. Ghanaghaniraniso za mfumu uyo para wali pa ŵanthu wakuwoneka nga wakutemwa muwoli wake na ŵana kweni kumphepete wakuŵachitira nkhaza panji kuŵayowoyera mazgu ghaheni. Ŵanthu ŵapusikizgi aŵa ŵakwenera kumanya kuti nanga ŵangapusika ŵanthu, kweni Yehova ŵangamupusika yayi chifukwa “vinthu vyose vili nkhule ndipo vili pakweru pa maso gha uyo wazamutifumba.”—Heb. 4:13.

11. Kasi ivyo Hananiya na Safira ŵakachita vikutisambizga vichi? (Wonani chithuzi chakwamba.)

¹¹ Baibolo likuyowoya za mbumba yinyake Yachikhristu iyo ‘Satana wakayikhwimiska mtima’ kuti yipusike Chiuta. Hananiya na Safira ŵakaghanaghana mu mtima wawo kuti ŵapusike ŵapositole. Ŵakaguliska munda kweni ŵakapeleka ndalama zichoko waka ku ŵapositole. Mbumba iyi yikakhumbanga kuti yiwoneke yiwemi mu mpingo. Yikakhumbanga kuti ŵanthu ŵawone kuti njakujipeleka chomene, uku ndimo yikaŵira nadi yayi. Kweni Yehova wakawona ivyo ŵakachita ndipo wakaŵalanga.—Mil. 5:1-10.

12. Ntchivichi chizamuchitikira ŵatesi wose awo ŵakulapa yayi, ndipo chifukwa wuli?

¹² Kasi Yehova wakujipulika wuli para ŵanthu ŵakuteta? Wose awo ŵakuteta ndipo ŵakulapa yayi ŵazamuponyeka “mu nyanja ya moto” pamoza na Satana. (Chivu. 20:10; 21:8; Sal. 5:6) Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti Yehova wakuwona ŵanthu ŵanthena nga umo wakuwonera wose “awo ŵakuchita vinthu vyakuseluska Chiuta.”—Chivu. 22:15; mazgu ghamusi.

13. Kasi tikumanya vichi vya Yehova, ndipo vikutichitiska kuti tichitenge wuli?

 ¹³ Tikumanya kuti Yehova “wali nga ni munthu yayi, kuti watete utesi.” Nakuti “ntchambura machitiko kuti Chiuta watete.” (Maŵa. 23:19; Heb. 6:18) “Yehova wakutinkha . . . lulimi lwautesi.” (Zinth. 6:16, 17) Para tikukhumba kuti Yehova watitemwe, nyengo zose tikwenera kuyowoya unenesko nga ndiyo. Lekani ‘tikuyowoyerana utesi yayi.’—Kol. 3:9.

14. (a) Kasi tikupambana wuli na ŵanthu ŵa mu visopa vyautesi? (b) Longosorani fundo iyo yikusangika pa Luka 6:45.

¹⁴ Ntchinthu wuli chimoza icho Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakupambana na ŵanthu ŵa mu visopa vyautesi? Ise “tikuwoya unenesko.’ (Ŵerengani Zekariya 8:16, 17.) Paulosi wakalongosora kuti “munthowa yiliyose tikulongora kuti ndise ŵateŵeti ŵa Chiuta. . . . Tikuyowoya unenesko.” (2 Kor. 6:4, 7) Pakuyowoya za munthu, Yesu wakati: “Ivyo vili kuzura mu mtima ndivyo mulomo wake ukuyowoya.” (Luka 6:45) Para munthu muwemi wakuyowoya unenesko mu mtima wake, mulomo wake uyowoyenge unenesko. Wayowoyenge unenesko ku ŵanthu ŵachilendo, awo wakugwira nawo ntchito, ŵabwezi ŵake, na ŵakutemweka ŵake. Tiyeni tiwone viyelezgero vya umo tingachitira kuti tilongore kuti tikuyezgayezga kuyowoya unenesko mu vinthu vyose.

15. (a) Chifukwa wuli ntchamahara yayi kuŵa na umoyo wapaŵiri? (b) Ntchivichi chingawovwira ŵawukirano kuti ŵaleke kutolera viheni ivyo ŵanyawo ŵakuchita? (Wonani mazgu ghamusi.)

¹⁵ Wuli usange ndimwe muwukirano ndipo mukukhumba kuti mukoleranenge na ŵawukirano ŵanyinu? Lekani kuchita nga mbawukirano ŵanyake awo ŵali na umoyo wapaŵiri. Ŵakuwoneka ŵawemi para ŵali na mbumba yawo na mpingo kweni para ŵali na ŵawukirano ŵakucharu kweniso pa malo ghakuchezgerapo gha pa intaneti, ŵakuchita vinthu nga mbanthu ŵakuwaro. Ŵangayowoya mazgu ghaheni, kuvwara malaya ghambura kwenelera, kuloŵera panji kugwiliskira ntchito munkhwala wakuzweteska wongo, kupulikizga sumu izo muli mazgu ghaheni, kuchita vibwezi mwakubisa, na vinyake viheni vinandi. Ŵawukirano ŵanthena ndikuti ŵakupusika ŵapapi ŵawo, Ŵakhristu ŵanyawo, na Chiuta. (Sal. 26:4, 5) Yehova wakumanya para ‘tikumuchindika na milomo pera, kweni mitima yithu yili kutali na iyo.’ (Mrk. 7:6) Tingachita makora chomene kulondezga ivyo ntharika yikuyowoya, iyo yikuti: “Mtima wako ungachitiranga sanji ŵakwananga yayi, kweni wopenge Yehova zuŵa lose.”—Zinth. 23:17. *

16. Kasi para munthu wakupempha uteŵeti wapadera wanyengozose wakwenera kuzgora wuli mafumbo agho ghakuŵa pa mafomu?

 ¹⁶ Panyake mukukhumba kuchita upayiniya wanyengozose panji uteŵeti unyake wanyengozose, nga nkhuteŵetera pa Beteli. Panyengo ya kusayina mafomu, ntchakuzirwa chomene kuti muzgorenge mwaunenesko mafumbo ghakukhwaskana na umo muthupi mwinu muliri, vyakusanguluska, kweniso nkharo yinu. (Heb. 13:18) Wuli usange muli kuchita vinthu vinyake vyambura kwenelera ndipo mundaŵaphalire ŵalara? Ŵaphalirani kuti ŵamovwirani kuti muteŵetere na njuŵi yituŵa.—Rom. 9:1; Gal. 6:1.

17. Kasi tikwenera kuchita wuli para ŵa boma ŵakutifumba vyakukhwaskana na ŵabali ŵithu?

¹⁷ Mwachiyelezgero, para mu charu chinu ntchito yithu njakukanizgika, kasi mukwenera kuchita wuli para ŵa boma ŵakumufumbani vya ŵabali? Kasi mukwenera kuŵaphalira chilichose icho mukumanya? Kasi Yesu wakachita wuli apo wakafumbikanga na mulara wa boma la Ŵaroma? Yesu wakakhala chete. Ivyo wakachita vikukolerana na fundo ya mu Malemba yakuti pali “nyengo ya kukhala chete na nyengo ya kuyowoya.” (Muph. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Para nase vyanthena ivi vyatichitikira, tikwenera kuŵa maso kuti tileke kuŵika ŵabali ŵithu mu masuzgo.—Zinth. 10:19; 11:12.

18. Kasi tikwenera kuchita wuli para ŵakutifumba nkhani yakukhwaskana na ŵabali ŵithu?

¹⁸ Wuli usange munyake mu mpingo wachita ubudi ukuru ndipo ise tamanya? Ŵalara ŵangamufumbani ivyo mukumanyapo pa nkhani iyo chifukwa ŵali na udindo wa kuvikilira mpingo kuti uŵe utuŵa. Kasi muchitenge wuli, chomenechomene para uyo wabuda ni mubwezi winu panji mubali winu? Baibolo likuti “uyo wakupeleka ukaboni wakugomezgeka wayowoyenge unenesko.” (Zinth. 12:17; 21:28) Mukwenera kuphalira ŵalara unenesko wose, kwambura kubisako panji kubendezga unenesko. Ŵalara ŵali na wenelero wa kumanya unenesko kuti ŵamovwire makora uyo wabuda kuti waŵeso paubwezi na Yehova.—Yak. 5:14, 15.

19. Kasi tizamusambira vichi mu nkhani yakulondezgapo?

¹⁹ Wamasalimo Davide wakalomba kwa Yehova kuti: “Mukukondwa na unenesko uwo uli mukati mwa munthu.” (Sal. 51:6) Davide wakamanya kuti unenesko ukuŵa mukati mu mtima wa munthu. Nyengo zose Ŵakhristu ŵaunenesko ‘ŵakuyowoya unenesko kwa yumoza na munyake.’ Nthowa yinyake iyo tingalongolera kuti taŵateŵeti ŵa Chiuta tili ŵakupambana na ŵanthu ŵa mu visopa vyautesi ni para tikusambizga ŵanji unenesko mu uteŵeti. Mu nkhani yakulondezgapo, tizamuwona umo tingachitira.