Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Mubali Rutherford wakuyowoya nkhani pa ungano ku Cedar Point, Ohio, mu 1919

1919—Vyaka 100 Ivyo Vyajumpha

1919—Vyaka 100 Ivyo Vyajumpha

KUZAKAFIKA mu 1919 Nkhondo Yikuru (iyo pamanyuma yikamba kumanyikwa kuti Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose), iyo yikatora vyaka vyakujumpha vinayi, yikaŵa kuti yamara. Kuumaliro kwa 1918 vyaru vikaleka kutimbana, ndipo pa Janyuwale 18, 1919, ungano wakuti pa charu chose paŵeso mtende ukamba kuchitika ku Paris. Pa ungano uwu, vyaru vikakolerana fundo zakupambanapambana, izo zikawovwira kuti Nkhondo Yakwamba ya pa Charu Chose yimare. Ndipo fundo izo ŵakakolerana pa ungano uwu ŵakasayinira pa Juni 28, 1919.

Kweniso fundo izi zikawovwira kuti ŵapange wupu wa League of Nations. Chilato cha wupu uwu chikaŵa chakuti “vyaru vyose viŵe vyakukolerana kuti pa charu chose paŵe bata na mtende.” Matchalitchi ghanandi agho ghakuti Ngachikhristu ghakakhozgera wupu uwu. Wupu wa Federal Council of the Churches of Christ ku America, ukati wupu wa League of Nations “ntchimanyikwiro chakuti Ufumu wa Chiuta uli pa charu chapasi kwizira mu ŵandyali.” Wupu uwu ukalongora kuti ukukhozgera League of Nations, mwa kutuma ŵimiliri ŵake ku phangano la mtende ilo likachitikira ku Paris. Yumoza mwa ŵimiliri aŵa wakati ungano uwu “nkhwamba kwa nyengo ziphya mu mbiri ya ŵanthu pa charu chose.”

Nyengo ziphya zikamba nadi, kweni vikaŵa nthena chifukwa cha phangano la mtende ilo ŵakachita yayi. Mu 1919 Yehova wakawovwira ŵanthu ŵake kuti ŵapharazge chomene kuluska kumanyuma kose. Kweni pambere ivi vindachitike, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakeneranga kusintha chinthu chinyake chapadera.

CHIKAŴA CHAKUSUZGA KUSANKHA

Joseph F. Rutherford

Ungano wa pa chaka wa Watch Tower Bible and Tract Society wakuti ŵasankhe madayilekitara ukaŵako pa Chisulo, Janyuwale 4, 1919. Panyengo iyo, Joseph F. Rutherford, uyo wakalongozganga ŵanthu ŵa Yehova, wakaŵa kuti wajalirika mu jele ku Atlanta, Georgia, U.S.A., pamoza na ŵanalume ŵanyake 7. Fumbo likaŵa lakuti, kasi ŵabali awo ŵali ku jele ŵasankhikeso kuŵa madayilekitara, panji pasankhike ŵabali ŵanyake?

Evander J. Coward

Apo wakaŵa mu jele, Mubali Rutherford wakafipiranga mtima ivyo vichitikirenge gulu la Yehova. Wakamanya kuti ŵabali ŵanyake ŵakaghanaghananga kuti chingaŵa makora kuti mubali munyake ndiyo waŵe pulezidenti. Pa chifukwa ichi, wakalembera kalata ŵabali awo ŵakaŵa pa ungano uwu, yakuŵaphalira kuti Evander J. Coward ndiyo waŵe pulezidenti. Rutherford wakati Coward “ngwakuzika” “ngwamahara” kweniso “ngwakugomezgeka kwa Fumu.” Ndipouli, ŵanandi ŵakaŵa na maghanoghano ghakupambanako, ndipo ŵakawona kuti ntchiwemi kuti ŵasinthe zuŵa la visora m’paka myezi 6 yijumphepo. Ŵabali awo ŵakawonanga vya malango awo ŵakavikiliranga ŵabali awo ŵakaŵa mu jele, ŵakakolerana nayo fundo iyi. Apo ŵakadumbirananga, ŵabali ŵanyake ŵakakwiya.

Richard H. Barber

Pamanyuma pakachitika chinthu chinyake icho Richard H. Barber wakati chikawovwira kuti suzgo ili limare. Yumoza mwa ŵabali awo ŵakaŵapo wakati: “Ndine loya yayi, kweni nkhumanya icho kugomezgeka kukung’anamura. Chiuta wakukhumba kugomezgeka. Nthowa yiwemi iyo tingalongolera kugomezgeka nkhusankhaso Mubali Rutherford kuti ndiyo waŵeso pulezidenti.”—Sal. 18:25.

Alexander H. Macmillan

A. H. Macmillan uyo nayo wakakika wakati zuŵa lakulondezgapo Mubali Rutherford wakagogoda pa chiliŵa cha jele ilo mubali uyu wakaŵa, na kuyowoya kuti, “Fumiska woko lako kuwaro.” Mubali Rutherford wakamupa uthenga wa pa telegiramu. Macmillan wakawuwona uthenga uwu, kweni mwaluŵiro wakamanya ivyo ukang’anamuranga. Uthenga wake ukaŵa wakuti: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NA SPILL, MADAYILEKITARA GHATATU GHAKWAMBA GHAWELERASO MU OFESI NDIPO TIKUMUTEMWANI MOSE.” Uthenga uwu ukanga’anamuranga kuti madalayilekitara ghose ghasankhikaso, ndipo Joseph Rutherford, na William Van Amburgh ŵaweleraso pa maudindo ghawo. Ntheura, Mubali Rutherford walutilirenge kuŵa pulezidenti.

ŴAKAFUMISKIKA!

Apo ŵabali 8 aŵa ŵakaŵa mu jele, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakugomezgeka ŵakasayiniskanga ŵanthu chikalata cha pempho lakuti boma liŵafumiske ŵabali aŵa. Ŵabali na ŵadumbu ŵachikanga aŵa, ŵakasayiniska ŵanthu masiginecha ghakujumpha 700,000. Pa Chitatu, Malichi 26, 1919, pambere chikalata cha pempho la Ŵasambiri ŵa Baibolo chindapelekeke, Mubali Rutherford pamoza na ŵabali ŵanyake ŵakafumiskika mu jele.

Apo wakayowoyanga ku ŵanthu awo ŵakamupokeleranga, Mubali Rutherford wakati: “Nili na chigomezgo chose kuti ivyo vyatichitikira vyatovwira kunozgekera nyengo zinonono. . . . Mukalimbikiranga kuti ŵabali ŵinu ŵafume waka mu jele yayi. Ichi ndicho chikaŵa chilato chinu yayi. . . . Kweni mukalimbikiranga kuti muchitire ukaboni unenesko, ndipo awo ŵakalimbikiranga ŵatumbikika chomene.”

Ivyo vikachitika pa mulandu wa ŵabali ŵithu aŵa mbukaboni wakuti Yehova ndiyo wakalongozganga. Pa Meyi 14, 1919, khoti la apilu likadumura kuti: ‘Mulandu wa ŵanthu aŵa ukeruzgika mwaurunji yayi, ntheura pa chifukwa ichi ŵalije mulandu.’ Ŵabali ŵakapika milandu yakofya, ndipo ŵachitenge kuŵagowokera panji kuchepeska chilango, ivyo makhoti ghachokoghachoko ghakeruzga vikatenge vikhalirenge mu mabuku. Pakaŵavya milandu yinyake iyo ŵakapikaso. Ntheura, Judge Rutherford ŵakamuwezgera makalata ghake ghose ghakwenelera kuvikilira ŵanthu ŵa Yehova panthazi pa Khoti Likuru la ku United States, ndipo wakalutilira kuvikilira ŵanthu ŵa Yehova pamanyuma pakuti wafumiskika mu jele.

ŴAKAFWILIRAPO KUPHARAZGA

Mubali Macmillan wakati, “Tikachita ukata yayi na kukhala waka pasi, kulindilira kuti Fumu yititolere kuchanya. Tikamanya kuti tikwenera kuchitapo kanthu kuti timanye khumbo la Fumu.”

Kweni ŵabali ku ofesi yithu yikuru chikaŵa chakusuzga kuti ŵambe kuchita uteŵeti wawo nyengo yeneyiyo. Chifukwa wuli? Chifukwa ntchakuti apo ŵabali ŵakaŵa ku jele, mashini ghose agho ŵakapulintiranga mabuku ghakaŵa kuti ghanangika. Ichi chikaŵa chakugongoweska chomene, ndipo ŵabali ŵanyake ŵakajifumbanga usange ntchito ya kupharazga yamara.

Kasi pakaŵa kuti pachali awo ŵanganweka na uthenga wa Ufumu uwo Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakapharazganga? Kuti ŵasange zgoro la fumbo ili, Mubali Rutherford wakaghanaghana kuti wadumbe nkhani. Ŵakati ŵachemerengeko waliyose ku nkhani iyi. Mubali Macmillan wakati: “Usange kwizenge waliyose yayi, ndipo timanyenge kuti mulimo wakupharazga wamara.”

Nyuzipepara yakupharazga vya nkhani ya Mubali Rutherford ya mutu wakuti “Chilindizga cha Ŵanthu Awo Ŵakusuzgika,” ku Los Angeles, California, mu 1919

Ntheura pa Sabata, Meyi 4, 1919, nangauli wakaŵa mulwari, Mubali Rutherford wakadumba nkhani ya mutu wakuti “Chilindizga cha Ŵanthu Awo Ŵakusuzgika” (“The Hope for Distressed Humanity”) ku Los Angeles, California. Ŵanthu pafupifupi 3,500 ŵakiza kuzakategherezga nkhani iyi, ndipo ŵanandi ŵakawelera chifukwa malo ghakachepa. Zuŵa lakulondezgapo, ŵanthu 1,500 ŵakiza kuzakategherezga nkhani yeneyiyi. Ŵabali ŵakalisanga zgoro. Ŵanthu ŵakaŵa ŵakunweka na uthenga withu.

Ivyo ŵabali ŵakamba kuchita pamanyuma, ndivyo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuchita pa nkhani ya kupharazga m’paka sono.

CHINTHU ICHO CHIKAWOVWIRA KUTI GULU LIKURE

Gongwe la Mulinda Lachingelezi la Ogasiti 1, 1919, likati kukwambilira kwa Seputembala, kuŵenge ungano ku Cedar Point, Ohio. Clarence B. Beaty, mbali wachinyamata wa ku Missouri wakati: “Waliyose wakaŵa muchanya kuluta ku ungano.” Ŵabali na ŵadumbu ŵakujumpha 6,000 ŵakiza ku ungano uwu. Ivi ndivyo ŵakakhazganga yayi. Kweni pakachitikaso chinthu chinyake chakukondweska chomene, ŵanthu ŵakujumpha 200 ŵakabatizika mu Nyanja ya Erie iyo yikaŵa pafupi waka.

Chikopi cha magazini yakwamba ya The Golden Age ya Okutobala 1, 1919

Pa Seputembala 5, 1919, zuŵa la chinkhondi la ungano uwu, mu nkhani yake ya mutu wakuti “Mazgu ku Ŵantchito Ŵanyithu,” (“Address to Co-laborers”) Mubali Rutherford wakapharazga kuti kwafuma magazini yiphya ya mutu wakuti, The Golden Age. * Wakati “magazini iyi yiyowoyenge vinthu vyakuzirwa ivyo vikuchitika sono, ndipo yiyowoyengeso chifukwa cha mu Malemba icho vinthu ivyo vikuchitikira.”

Ŵasambiri ŵa Baibolo wose ŵakachiskika kuti ŵapharazgenge mwachikanga na magazini yiphya iyi. Kalata yakulongosora umo mulimo wakupharazga uchitikirenge yikati: “Mphanyi waliyose [uyo wali kubatizika] wakumbuka kuti ni mwaŵi wapadera kupharazga umo wangafiskira na kuwugwiliskira ntchito mwamahara mwaŵi uwu sono.” Ntheura ŵanandi ŵakazomera kuchitako mulimo wakupharazga. Kuzakafika mu mwezi wa Disembala, ŵapharazgi ŵa Ufumu ŵakulimbikira ŵakalembeska kuti ŵaŵatumizgirenge magazini ghaphya agha ghakujumpha 50,000.

Ŵabali ku Brooklyn, New York, ŵali na galimoto iyo yayegha magazini gha The Golden Age

Kuzakafika kuumaliro kwa 1919, ŵanthu ŵa Yehova ŵakaŵa kuti ŵawunganyika kweniso ŵakaŵa ŵankhongono. Panyengo iyi, mauchimi ghanandi ghakuyowoya vya mazuŵa ghaumaliro ghakaŵa kuti ghafiskika. Uchimi uwo uli pa Malaki 3:1-4 wakuti ŵanthu ŵa Chiuta ŵazamuyezgeka na kwengeka ukafiskika. Ŵanthu ŵa Yehova ŵakaŵa kuti ŵafumiskika mu wuzga wakuyelezgera wa “Babuloni Mukuru,” ndipo Yesu wakasora “muzga wakugomezgeka na wa vinjeru.” * (Chivu. 18:2, 4; Mat. 24:45) Sono Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakaŵa ŵakunozgeka kuchita ntchito iyo Yehova wakakhumbanga kuti yichitike.

^ ndime 22 Magazini gha The Golden Age ghakamba kumanyikwa na zina lakuti Consolation mu 1937 ndipo mu 1946 ghakamba kumanyikwa kuti Awake!, agho mu Chitumbuka tikuti Wukani!

^ ndime 24 Wonani Gongwe la Mulinda la Julayi 15, 2013, peji 10-12, 21-23; na la Malichi 2016, peji 29-31.