LEMBA la Milimo 9:15 likuti: “Munthu uyu ntchiŵiya chane chakusoleka icho chiyeghenge zina lane ku mitundu kweniso ku mathemba.” Apa Yesu wakayowoyanga za Muyuda munyake zina lake Saulosi uyo wakaŵa kuti wazgoka waka Mkhristu. Pamasinda, Saulosi wakazakachemeka kuti mpositole Paulosi.

Yumoza mwa “mathemba” agha wakaŵa Nero, fumu ya Roma. Kasi muŵenge imwe, mukate muŵenge na chikanga kuvikilira chipulikano chinu pamaso pa themba lanthena ili? Ndipouli, Ŵakhristu ŵakuchiskika kuyezga Paulosi. (1 Kor. 11:1) Paulosi wakamanyanga na kulondezga malango gha charu ndipo ndigho wakaghagwiliskiranga ntchito pakuvikilira makani ghawemi. Nase ndimo tikwenera kuchitira.

Ŵaisrayeli ŵakalondezganga Dango la Mozesi pa umoyo wawo, ndipo Dango ili likaŵavikiliranga. Kweni kufuma waka pa Pentekoste 33 C.E., Ŵakhristu ŵaunenesko ŵaliso pasi pa Dango la Mozesi yayi. (Mil. 15:28, 29; Gal. 4:9-11) Ndipouli, Paulosi na Ŵakhristu ŵanyake ŵakayuyuranga yayi Dango la Mozesi, nakuti likaŵawovwiranga kupharazga mwakufwatuka mu vigaŵa vinandi vya Chiyuda. (1 Kor. 9:20) Kanandi Paulosi wakalutanga ku masunagoge na kupharazgira ŵanthu awo ŵakamanyanga Chiuta wa Abrahamu. Kweniso Paulosi wakadumbiskananga na ŵanthu aŵa fundo za mu Malemba gha Chihebere.—Mil. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Ŵapositole ŵakasora Yerusalemu kuŵa chinyina chakwamba cha kusopa kwaunenesko kweniso cha mulimo wakupharazga. Nyengo zose iwo ŵakasambizganga ŵanthu mu tempile. (Mil. 1:4; 2:46; 5:20) Nyengo zinyake Paulosi wakalutanga ku Yerusalemu, ndipo ndiko wakakakikira na kujalirika mu jele. Apa ndipo Paulosi wakambira kuvikilira makani ghawemi panthazi pa ŵamazaza m’paka apo wakatolekera kwa Kesare ku Romu.

Kasi ŵamazaza Ŵachiroma ŵakawonanga wuli ivyo Paulosi wakapharazganga? Kuti tizgore fumbo ili, tiyeni tiwone umo Ŵaroma ŵakawoneranga visopa. Iwo ŵakazomerezganga ŵanthu wose kunjira chisopa icho ŵakukhumba, chikuru chikuleka kususkana na Boma, nesi kuzomerezga nkharo ziheni.

Boma la Roma likapelekanga wanangwa wakusopa kwa  Ŵayuda wose. Pakulongosora za wanangwa uwu, buku linyake (Backgrounds of Early Christianity) likuti: “Ŵayuda ŵakaŵa na mwaŵi wakusopa mwakufwatuka mu ufumu wa Roma. . . . Ŵakaŵa na wanangwa wakulondezga chisopa chawo ndipo ŵakachichizgikanga yayi kusopa ŵachiuta ŵa mu ufumu wa Roma. Ntheura malango gha mu ufumu wa Roma ghakaŵapanga wanangwa.” Kweniso Ŵayuda ŵakachichizgikanga yayi kunjira usilikari. * Ntheura Paulosi wakagwiliskiranga ntchito wanangwa uwo dango la Ŵaroma likapeleka ku Ŵayuda pakuvikilira chipulikano chake pamaso pa ŵamazaza Ŵachiroma.

Ndipouli, ŵakususka ŵakakopa ŵanthu bweka na ŵanthu ŵakuzirwa kuti ŵawukire Paulosi. (Mil. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Mwachiyelezgero, ŵalara ŵa mpingo wa ku Yerusalemu ŵakapulika mphwepwerezga zakuti Paulosi wakusambizga Ŵayuda kuti “ŵagaluke kwa Mozesi.” Nkhani zanthena zikate zipangiskenge Ŵayuda awo ŵakaŵa kuti ŵang’anamukira waka ku Chikhristu kwamba kughanaghana kuti Paulosi wakuchindika yayi malango gha Chiuta. Kweniso khoti likuru la Sanihedirini likate lidumurenge waka kuti Ŵakhristu wose mbakugaluka kufuma ku chisopa cha Chiyuda. Ivi vikate vipangiskenge kuti Ŵayuda wose awo ŵakanjira Chikhristu ŵalangike. Kweniso Ŵakhristu aŵa ŵakate ŵatinkhikenge na kukanizgika kupharazga mu tempile panji mu masunagoge. Ntheura ŵalara ŵa mpingo ŵakaphalira Paulosi kuti wasimikizgire ŵanthu kuti ivyo ŵakamuyowoyeranga ni vyautesi. Ŵakamuphalira kuti walute ku tempile na kukachita chinthu chinyake icho nangauli Chiuta wakakhumba yayi kuti Paulosi wachite, kweni chikaŵa chambura kukanizgika mwakuyana na dango.—Mil. 21:18-27.

Paulosi wakachita ivyo ŵalara ŵakamuphalira. Ivi vikapeleka mwaŵi kwa Paulosi ‘wakuvikilira na kukhozgera makani ghawemi mwakuyana na dango.’ (Fil. 1:7) Apo Paulosi wakaŵa ku tempile, Ŵayuda ŵakamuwukira na kwamba kumutimba ndipo ŵakakhumbanga kumukoma. Mulara wa ŵasilikari ŵa Ŵaroma wakathaska na kujalira Paulosi mu jele kuti wamuvikilire. Apo ŵasilikari ŵakakhumbanga kumuthyapura, Paulosi wakajivumbura kuti nayo ni Muroma. Ivi vikapangiska kuti Paulosi watolekere ku Kesareya uko kukakhalanga ŵakazembe Ŵachiroma awo ŵakawusanga chigaŵa cha Yudeya. Apo wakaŵa ku Kesareya, Paulosi wakaŵa na mwaŵi wakuchitira ukaboni mwachikanga panthazi pa ŵamazaza, mwaŵi uwo ukasangikanga bweka yayi. Ivi vikawovwira kuti ŵanthu ŵamanye makora fundo zinandi zakukhwaskana na Chikhristu izo ŵakate ŵazimanyenge yayi.

Chaputara 24 cha buku la Milimo chikulongosora ivyo Paulosi wakachita apo wakaŵa panthazi pa kazembe Wachiroma, Felike, uyo wakawusanga chigaŵa cha Yudeya. Felike wakaŵa kuti wapulika kale ivyo Ŵakhristu ŵakugomezga. Ŵayuda ŵakayimba Paulosi mulandu wakuswa malango gha Ŵaroma munthowa zitatu. Iwo ŵakatenge Paulosi wakupangiska kuti Ŵayuda ŵawukire boma, ni mulongozgi wa gulu lakugaluka la chisopa, kweniso wakukazuzga tempile. (Mil. 24:5, 6) Para munthu wasangika na milandu iyi, wakeneranga kukomeka.

Ntchakukondweska kuwona umo Paulosi wakachitira pakuvikilira chipulikano chake. Iyo wakachindikanga ŵamazaza kweniso wakachitanga vinthu mwakuzika. Pakujivikilira, Paulosi wakazunura Dango la Mozesi kweniso ivyo Zintchimi zikalemba ndipo wakati wali na wanangwa wakusopa ‘Chiuta wa ŵasekuru ŵake.’ Nakuti Ŵayuda wose awo ŵakaŵa pasi pa dango la Ŵaroma ŵakaŵa na wanangwa uwu. (Mil. 24:14) Pamanyuma Paulosi wakavikilira chipulikano chake panthazi pa kazembe Wachiroma, Porokiyo Fesito, kweniso panthazi pa Themba Herode Agripa. Kazembe Fesito ndiyo wakanjira mu malo mwa Felike.

Paumaliro, Paulosi wakawona kuti Kesare, uyo wakaŵa muwusi wankhongono chomene mu ufumu wa Roma, ndiyo wangeruzga makora mulandu wake. Ntheura wakati: “Nkhupempha kuti mulandu wane ulute kwa Kesare!”—Mil. 25:11.

Pamasinda, mungelo wakaphalira Paulosi kuti: “Wamwimilira panthazi pa Kesare.” (Mil. 27:24) Apo Nero themba la ufumu wa Roma wakambanga kuwusa, wakayowoyerathu kuti wazamweruzga yekha milandu yose chara. Mu vyaka 8 vyakwambilira vya ufumu wake, milandu yinandi ŵakeruzganga mbanthu ŵanyake. Buku linyake likayowoya kuti para Nero wazomera kweruzga mulandu  unyake, wakeruzgiranga ku nyumba kwake ndipo gulu la ŵanthu awo ŵakamanyanga kweruzga makora milandu, ndilo likamovwiranga.—The Life and Epistles of Saint Paul.

Baibolo likuyowoya yayi kuti Nero ndiyo wakeruzga mulandu wa Paulosi panji kuti wakapempha munthu munyake kuti ndiyo weruzge na kukapeleka lipoti kwa iyo. Kwali wakeruzga ni njani, kweni Paulosi wakwenera kuti wakalongosora kuti wakusopa Chiuta wa Ŵayuda ndiposo kuti wakachiskanga ŵanthu kuti ŵachindikenge ŵamazaza. (Rom. 13:1-7; Tito 3:1, 2) Vikuwoneka kuti vinthu vikamwendera makora Paulosi ndipo wakavikilira makani ghawemi panthazi pa ŵamazaza. Khoti la Kesare likasanga kuti Paulosi walije mulandu ndipo likamufwatura.—Fil. 2:24; Filim. 22.

Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Ŵazamumutolerani panthazi pa ŵalongozgi na mathemba chifukwa cha zina lane, kuti uŵe ukaboni kwa iwo na ku mitundu.” (Mat. 10:18) Ni mwaŵi ukuru chomene kwimira Yesu mazuŵa ghano. Chifukwa chakuti tikulimbikira chomene kuvikilira makani ghawemi, tikuluska milandu yinandi. Ndipouli, ni milandu yose yayi iyo tikuluska chifukwa charu chikuwusika na ŵanthu ŵakwananga. Ufumu wa Chiuta pera ndiwo uzamumazga suzgo lakulyerana masuku pa mutu na kuwezgerapo urunji.—Muph. 8:9; Yer. 10:23.

Mazuŵa ghano napo, tingatuŵiska zina la Yehova para nyengo zose tikuvikilira chipulikano chithu. Nga ni Paulosi, nase tikwenera kuŵa ŵakuzika, ndipo tiyowoyenge unenesko mwakukhorweska. Yesu wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti ŵakwenera ‘kunozgekerathu yayi mu mitima yawo umo ŵamujivikililira, chifukwa wazamuŵapa mazgu na vinjeru, ndipo wose awo ŵakuŵasuska ŵazamutondeka kulimbana nawo panji kuŵasuska.’—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Para Ŵakhristu ŵakuvikilira chipulikano chawo panthazi pa mathemba, ŵakazembe, panji ŵamazaza ŵanyake, ŵakovwira ŵanthu awo ntchakusuzga kuŵapharazgira kuti ŵamanye unenesko. Milandu yinyake iyo tikuluska yikovwira kuti ŵamazaza ŵasinthe na kunozgaso malango ghanyake. Ivi vikovwira kuti tiŵe na wanangwa wakuyowoya na kusopa. Ndipouli, kwali taluska mulandu panji yayi, kweni Yehova wakukondwa chomene para wakuwona chikanga icho ŵateŵeti ŵake ŵakulongora para ŵakuyezgeka chifukwa cha makani ghawemi.