Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

“Mazgu gha Chiuta Withu Ghakukhalilira Muyirayira”

“Mazgu gha Chiuta Withu Ghakukhalilira Muyirayira”

“Utheka wakubiliŵira ukomira, luŵa likufota, kweni mazgu gha Chiuta withu ghakukhalilira muyirayira.”—YES. 40:8.

SUMU: 116, 115

1, 2. (a) Kasi umoyo mphanyi uli wuli kuŵavyenge Baibolo? (b) Kasi tingapulikiska makora Mazgu gha Chiuta para ghalembeka mu chiyowoyero wuli?

KASI umoyo winu mphanyi uli wuli kuŵavyenge Baibolo? Mphanyi mulije fundo zakuti zimovwirani zuŵa na zuŵa. Mphanyi mundasange mazgoro ghaunenesko gha mafumbo ghakukhwaskana na Chiuta, umoyo, na ivyo vizamuchitika munthazi. Kweniso mphanyi mukumanya yayi umo Yehova wakachitiranga na ŵanthu kumanyuma.

2 Chakukondweska ntchakuti Yehova watileka waka yayi. Watipa Mazgu ghake Baibolo. Iyo wawoneseska kuti uthenga wake ukhalilire kwamuyirayira. Mpositole Petrosi wakayowoya mazgu gha pa Yesaya 40:8. Vesi ili likuyowoya mwakudunjika za Baibolo lenecho yayi, kweni Mazgu gha Chiuta. (Ŵerengani 1 Petrosi 1:24, 25.) Kuti tipulikiske Baibolo, likwenera kuŵa mu chiyowoyero icho tikuchipulika makora. Awo ŵakutemwa Mazgu Chiuta ŵakumanya makora fundo iyi. Nangauli kwa vyaka vinandi chaŵa chakusuzga kung’anamura na kugaŵizga ŵanthu Mazgu Chiuta, kweni ŵanthu ŵamitima yiwemi ŵayezgayezga chomene kuchita nthena. Khumbo lawo likukolerana chomene na la Chiuta lakuti “ŵanthu ŵa mitundu yose ŵamanye makora unenesko na kuponoskeka.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Kasi mu nkhani iyi tisambirenge vichi? (Wonani chithuzithuzi chakwamba.)

3 Mu nkhani iyi tiwonenge umo Mazgu gha Chiuta ghafikira m’paka sono nangauli (1) chiyowoyero chikusintha, (2) ulamuliro ukusintha ndipo vikukhwaska chiyowoyero icho ŵanandi ŵakuyowoya, na (3) ŵanthu ŵayezga kukanizga kuti Baibolo ling’anamulike. Kasi nkhani iyi yitovwirenge wuli? Yitovwirenge kugomezga chomene Mazgu gha Chiuta. Yitovwirengeso kutemwa chomene uyo wakatipa Baibolo kuti litovwire.—Mika 4:2; Rom. 15:4.

KUSINTHA KWA CHIYOWOYERO

4. (a) Ntchivichi chikuchitika na chiyowoyero para pajumpha nyengo? (b) Ntchivichi chikulongora kuti Chiuta wakutemwera chiyowoyero chimoza yayi? Kasi mukujipulika wuli na fundo iyi?

4 Chiyowoyero chikusintha para nyengo yajumphapo. Nyengo zinyake mazgu ghanyake ghakusintha ng’anamuro lake para pajumpha nyengo. Panyake mungaghanaghanira umo chiyowoyero chinu chasinthira. Ndimo viliri na Chihebere na Chigiriki. Mabuku ghanandi mu Baibolo ghakalembeka mu viyowoyero ivi. Chihebere na Chigiriki icho ŵanthu ŵakuyowoya sono chikupambana chomene na umo ŵakayowoyeranga kale. Ntheura waliyose uyo wakukhumba kupulikiska Mazgu gha Chiuta wakuŵerenga Mabaibolo agho ghang’anamulika sono. Ŵanthu awo ŵakuyowoya Chihebere panji Chigiriki chasono nawo ŵakuŵerenga Mabaibolo ghakung’anamulika sono. Ŵanyake ŵakughanaghana kuti ŵakwenera kusambira dankha Chihebere na Chigiriki chakale kuti ŵapulikiske Baibolo. Kweni ichi ntchakovwira viŵi yayi. * Chakukondweska ntchakuti Baibolo lose panji vingaŵa vichokovichoko vya Baibolo vili kung’anamulika mu viyowoyero pafupifupi 3,000. Ichi chikulongora kuti Yehova wakukhumba kuti ŵanthu ‘ŵamtundu uliwose, fuko lililose, na chiyowoyero chilichose’ ŵapulikiskenge Mazgu ghake. (Ŵerengani Chivumbuzi 14:6, mazgu ghamusi.) Kasi fundo iyi yikumovwirani yayi kuti muŵe paubwezi na Chiuta withu wachitemwa na wambura sankho?—Mil. 10:34.

5. Chifukwa wuli Baibolo la King James Version likaŵa lapadera?

5 Chifukwa chakuti chiyowoyero chikusintha para pajumpha nyengo, lekani Mabaibolo ghakung’anamulikaso. Baibolo ilo pakwamba likapulikikwanga makora, ŵanthu ŵangaleka kulitemwa para pajumpha nyengo. Wonani ivyo vikachitika na Baibolo Lachingelezi. Baibolo lakwamba la King James Version likang’anamulika mu 1611. Baibolo ili ndimoza mwa Mabaibolo agho ghakatchuka chomene ndipo likawovwira chomene ŵanthu ŵa chiyowoyero cha Chingelezi. * Baibolo la King James Version likaŵa na zina la Chiuta lakuti “Yehova” mu mavesi ghachoko waka. Ndipo apo pakeneranga kuŵa zina la Chiuta mu mavesi ghanyake mu Malemba Ghachihebere, pakalembeka kuti “FUMU” mu vimalemba vikuru. Pamanyuma, mavesi ghanyake mu Malemba Ghachigiriki, ŵakalembapo kuti “FUMU” mu vimalemba vikuru. Ntheura Baibolo la King James Version likalongora kuti zina la Chiuta likwenera nadi kuŵamo mu Phangano Liphya.

6. Chifukwa wuli tikuwonga kuti tili na Baibolo la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya?

6 Kweni vyaka vikati vyajumphapo, ŵanthu ŵakapulikiskanga yayi mazgu gha mu Baibolo la King James Version. Ndimo viliri na Mabaibolo ghanyake agho ghakang’anamulika kale. Tikuwonga kuti tili na Baibolo la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya, ilo lili mu chiyowoyero chasono. Baibolo lose la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya panji chigaŵa waka vili mu viyowoyero vyakujumpha 150. Mbanthu ŵanandi chomene awo ŵali na Baibolo ili. Baibolo ili ndakupulikikwa makora mwakuti Mazgu gha Chiuta ghakutifika pamtima. (Sal. 119:97) Chakuzirwa chomene ntchakuti apo pakwenera kuŵa zina la Chiuta, Baibolo la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya lili kuwezgerapo.

CHIYOWOYERO CHA ŴANTHU ŴANANDI

7, 8. (a) Chifukwa wuli Ŵayuda ŵanandi cha m’ma 200 B.C.E. ŵakatondekanga kupulika Malemba Ghachihebere? (b) Kasi Septuagint ni vichi?

7 Nyengo zinyake ŵandyali ŵakupangiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵayowoyenge chiyowoyero chimoza. Kasi Chiuta wachitapo vichi kuti ŵandyali ŵaleke kutondeska ŵanthu kupulika makora Mazgu ghake? Ivyo vikachitika kale vikutovwira kusanga zgoro la fumbo ili. Mabuku 39 ghakwambilira gha mu Baibolo ghakalembeka na Ŵaisrayeli panji kuti Ŵayuda. Ŵanthu aŵa ndiwo “ŵakaŵikizgika mazgu ghakupatulika gha Chiuta.” (Rom. 3:1, 2) Kweni cha m’ma 200 B.C.E., Ŵayuda ŵanandi ŵakaleka kupulika Chihebere. Chifukwa wuli? Alekizanda Mukuru ndiyo wakaŵa Themba la Ufumu wa Girisi ndipo wakaŵa na mazaza ghakuru pa charu chose. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Apo Ufumu wake ukakuranga, ŵanthu ŵanandi ŵakamba kuyowoya Chigiriki. Ŵayuda awo ŵakambininikira mu vyaru ivyo vikaŵa pasi pa Girisi nawo ŵakamba kuyowoya Chigiriki. Ŵayuda ŵanandi ŵakati ŵamba kuyowoya chigiriki, ŵakamba kutondeka kupulikiska Malemba Ghachihebere. Kasi suzgo ili likate limarenge wuli?

8 Cha m’ma 200 B.C.E., mabuku ghakwambilira 5 gha mu Baibolo, ghakang’anamulika kufuma ku Chihebere kuya mu Chigiriki. Ŵakamalizga kung’anamura Malemba Ghachihebere cha m’ma 100 B.C.E. Mabuku gha mu Baibolo agho ŵakang’anamura kufuma mu Chihebere kuya mu Chigiriki ghakamanyikwanga kuti Septuagint. Baibolo la Septuagint likaŵa lakwamba kung’anamulika kufuma ku Malemba Ghachihebere. Likaŵa na Malemba ghose Ghachihebere.

9. (a) Kasi Septuagint na Mabaibolo ghanyake ghakwambilira ghakawovwira wuli ŵanthu awo ŵakatemwanga Mazgu gha Chiuta? (b) Kasi imwe mukutemwa chomene mabuku wuli Ghachihebere?

9 Baibolo la Septuagint likawovwira chomene kuti Ŵayuda na ŵanyake awo ŵakayowoyanga Chigiriki ŵapulikenge makora Malemba Ghachihebere. Ŵanthu ŵakwenera kuti ŵakakondwa chomene kupulika na kuŵerenga Mazgu gha Chiuta mu Chigiriki chifukwa ndicho sono chikaŵa chiyowoyero chawo. Nyengo yikati yajumphapo, vigaŵa vinyake vya Baibolo vikang’anamulika mu viyowoyero ivyo ŵanthu ŵanandi ŵakayowoyanga nga ni Chisiriya, Chigothi, na Chilatini. Ŵanthu ŵakamba kuŵerenga Mazgu gha Chiuta mu chiyowoyero chawo. Ndipo ŵanandi ŵakwenera kuti ŵakamba kutemwa chomene mavesi ghanyake gha mu Baibolo nga umo nase tikutemwera mazuŵa ghano. (Ŵerengani Salimo 119:162-165.) Mazgu gha Chiuta ghalutilira kuŵako nangauli chiyowoyero icho ŵanthu ŵanandi ŵakuyowoya chikusintha.

KUKANIZGA KUNG’ANAMURA BAIBOLO

10. Chifukwa wuli ŵanthu ŵanandi mu nyengo ya John Wycliffe ŵakaŵavya Baibolo?

10 Ŵanthu ŵanyake ŵamazaza ŵayezgayezga kuti Baibolo lileke kusangika na ŵanthu bweka. Kweni ŵanthu ŵamitima yiwemi ŵazizipizga kuti ŵaleke kuthera. Wonani ivyo John Wycliffe wakachita cha m’ma 1300. Munthu uyu wakasambira chomene vya chisopa. Iyo wakawonanga kuti ntchakuzirwa chomene kuti munthu waliyose waŵe na Baibolo. Kweni panyengo iyo, ŵanthu ŵanandi ku England ŵakaŵavya Baibolo. Chifukwa wuli? Chifukwa ntchakuti, Mabaibolo ghakaŵa ghakudura chomene chifukwa ŵakachitanga kulemba na mawoko. Kweniso ŵanthu ŵanandi ŵakaŵa ŵambura kusambira. Ŵanthu para ŵaluta ku tchalitchi ŵakapulikanga uthenga wa mu Baibolo. Kweni tikukayika usange ŵakapulikiskanga. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti Baibolo (Vulgate) ilo ŵakaŵerenganga ku tchalitchi likaŵa mu Chilatini. Kweni panyengo iyo, ŵanthu ŵanandi ŵakachimanyanga yayi Chilatini. Ipo ntchivichi chikawovwira ŵanthu kuti ŵapulikiske uthenga wa mu Baibolo?—Zinth. 2:1-5.

John Wycliffe na ŵanyake ŵakakhumbanga kovwira munthu waliyose kuti waŵe na Mazgu gha Chiuta. Kasi ndimo namwe mukukhumbira? (Wonani ndime 11)

11. Kasi Baibolo la Wycliffe likawovwira wuli ŵanthu?

11 Mu 1382, Baibolo Lachingelezi lakumanyikwa kuti Wycliffe Bible likafumiskika. Ŵanthu ŵanandi awo ŵakalondezganga Wycliffe ŵakalitemwa luŵiro chomene Baibolo ili. Ŵapharazgi ŵakwendakwenda awo ŵakalondezganga Wycliffe, ŵakakhumbanga chomene kovwira ŵanthu bweka kuti ŵamanye Mazgu gha Chiuta na kughasungilira. Iwo ŵakendanga pasi muzi na muzi mu charu chose cha England. Para ŵapharazgi aŵa ŵasanga munthu, ŵakamuŵelengeranga Malemba ghachoko waka mu Baibolo la Wycliffe. Pamanyuma ŵakamulekeranga Baibolo lakuchita kulemba na mawoko. Ivyo ŵanthu aŵa ŵakachitanga vikawovwira chomene kuti ŵanthu ŵanandi ŵambeso kutemwa Mazgu gha Chiuta.

12. Kasi ŵalaraŵalara ŵa visopa ŵakachita wuli na Wycliffe na awo ŵakamulondezganga?

12 Kasi ŵaliska ŵakachita wuli? Ŵakamutinkha chomene Wycliffe, ŵanthu awo ŵakamulondezganga, na Baibolo lake. Ŵalaraŵalara ŵa visopa ŵakatambuzga chomene ŵanthu awo ŵakapharazganga. Ŵakapenjerezga Mabaibolo gha Wycliffe na kotcha. Nanga ni apo Wycliffe wakaŵa kuti wafwa, ŵakalutilira kumuwona kuti wakaŵa wakuwukira. Ŵakatondeka kumulanga chifukwa chakuti wakaŵa kuti wafwa. Kweni ŵakafukura viwangwa vya Wycliffe na kuviwotcha. Vyoto vyake ŵakavithira mu mlonga wa Swift. Nangauli tchalitchi likayezga kukanizga ŵanthu awo ŵakakhumbanga kuŵerenga na kupulikiska Mazgu gha Chiuta, kweni likatondeka. Vyaka vinandi vikati vyajumphapo, ŵanthu ŵanandi ku Europe na mu vyaru vinyake pa charu chose chapasi ŵakamba kung’anamura Baibolo. Mabaibolo agha ŵakagaŵiranga ŵanthu kuti ŵaŵerengenge.

“UYO WAKUMUSAMBIZGANI KUTI MUSANGE CHANDULO”

13. Ni fundo wuli yakukhwaskana na Mazgu gha Chiuta iyo njaunenesko? Ndipo fundo iyi yikukhozga wuli chipulikano chithu?

13 Ŵakhristu mazuŵa ghano ŵakwenera yayi kughanaghana kuti awo ŵakang’anamura Septuagint, Baibolo la Wycliffe, King James Version, na Mabaibolo ghanyake, ŵakatumika na Chiuta. Kweni para tikusanda mbiri ya Mabaibolo agha na Mabaibolo ghanyake agho ghaliko, vikukolerana na fundo yakuti: Mazgu gha Chiuta ghakukhalilira muyirayira, nga umo Yehova wakayowoyera. Fundo iyi yikukhozga chipulikano chithu kuti vyose ivyo Yehova wali kulayizga vizamufiskika.—Josh. 23:14.

14. Kasi Mazgu gha Chiuta ghakutovwira wuli kuti timutemwenge chomene Chiuta?

14 Para tikusanda umo Baibolo lakhalilira m’paka sono, chipulikano chithu chikukhora, kweniso tikumutemwa chomene Yehova. * Chifukwa wuli Chiuta wakapeleka Mazgu ghake? Chifukwa wuli wawoneseska kuti Mazgu ghake ghafike m’paka sono? Chifukwa chakuti wakutitemwa kweniso wakukhumba kutisambizga kuti tisange chandulo. (Ŵerengani Yesaya 48:17, 18.) Pakuti Yehova wakutitemwa, nase tikwenera kumutemwa na kupulikira malango ghake.—1 Yoh. 4:19; 5:3.

15. Kasi mu nkhani yakulondezgapo tizamuzgora mafumbo wuli?

15 Pakuti tikutemwa Mazgu gha Chiuta, ntchakupulikikwa kuti tikukhumba kumanya vinandi ivyo likusambizga. Kasi tingachita wuli kuti tipindurenge para tikuŵerenga Baibolo? Ntchivichi chingatovwira kuti tiŵerengenge Baibolo para tikupharazgira munthu? Kasi awo ŵakuyowoya nkhani ŵangachita wuli kuti ŵasambizgenge fundo za mu Malemba? Mafumbo agha ghazamuzgoreka mu nkhani yakulondezgapo.

^ ndime 4 Wonani nkhani yakuti “Kodi Muyenera Kuphunzira Chiheberi ndi Chigiriki?” mu Gongwe la Mulinda Lachicheŵa la Novembala 1, 2009.

^ ndime 5 Mu Baibolo la King James Version mukaŵa mazgu ghanandi agho ghachali kulembeka mu Mabaibolo Ghachingelezi.

^ ndime 14 Wonani Bokosi lakuti “ Kajiwonerani Mwekha.