1. Kasi Yehova wakayowoya vichi apo wakawonekera kwa Mozesi? Chifukwa wuli ivyo wakayowoya ni vyakukhozga?

NYENGO yinyake, Chiuta wakawonekera kwa Mozesi na kumuphalira zina lake na mikhaliro yake. Mikhaliro iyo Chiuta wakamba kuyowoya ni lusungu na chiwuravi. (Ŵerengani Ekisodo 34:5-7.) Yehova wakhumbenge mphanyi wakayowoya dankha vya nkhongono na vinjeru vyake. Kweni Yehova wakamanya kuti wakayowoyanga na Mozesi, uyo panyengo iyo wakakhumbanga kukhozgeka. Wakawona kuti wayowoye dankha mikhaliro iyo yingakhozga muteŵeti wake kuti wamanye kuti wamovwirenge nadi. (Eks. 33:13) Kasi ntchakukhozga yayi kuti Chiuta wakayowoya dankha mikhaliro iyi pambere wandayowoye yinyake? Nkhani iyi yiyowoyenge chomene za lusungu na chiwuravi. Kuŵa walusungu chikung’anamura kumanya masuzgo agho munyako wakukumana nagho na kuyezga kuchitapo kanthu kuti umovwire.

2, 3. (a) Chifukwa wuli tingati ŵanthu ŵakubabika na lusungu na chiwuravi? (b) Chifukwa wuli tikwenera kusambira nkhani yakukhwaskana na lusungu na chiwuravi?

² Taŵanthu tili kulengeka mu chikozgo cha Chiuta. Pakuti Yehova  ngwalusungu, mwakawiro ŵanthu nawo ŵakulongora lusungu ŵanyawo. Nanga mbanthu awo ŵakumumanya yayi Chiuta nawo ndimo ŵakuchitira. (Gen. 1:27) Mu Baibolo muli nkhani zinandi izo zikuyowoya vya lusungu panji chiwuravi. Kumbukani nkhani yakuyowoya vya mahule ghaŵiri agho ghakiza kwa Solomoni. Ŵanakazi aŵa ŵakagazgananga za mwana. Waliyose wakatenge mwana ngwake. Solomoni wakakhumba kuŵayezga kuti wamanye uyo ni mwenecho wa mwana. Wakadumura kuti mwana ŵadumure pakati. Mwenecho wa mwana wakaŵa na chiwuravi. Wakakana kuti ŵakome mwana. Wakati ŵamupe waka munyake kuti ndiyo walere. (1 Mathe. 3:23-27) Kweniso kumbukani mwana mwanakazi wa Farawo uyo wakaponoska Mozesi apo wakaŵa bonda. Nangauli wakamanya kuti bonda uyu wakaŵa wa Ŵahebere ndipo wakeneranga kukomeka, kweni “wakamulengera chitima” ndipo wakamba kumulera nga ngwake.—Eks. 2:5, 6.

³ Chifukwa wuli tikwenera kusambira nkhani yakukhwaskana na lusungu na chiwuravi? Chifukwa Baibolo likutiphalira kuti nase tichitenge nga ni Yehova. (Efe. 5:1) Nangauli taŵanthu tili kulengeka kuti tiŵenge ŵalusungu na ŵachiwuravi, kweni kanandi tikutemwa kujighanaghanira tekha chifukwa tili kubabika ŵakwananga. Nyengo zinyake vikutisuzga kuti tovwire ŵanyithu ndipo tikujighanaghanira waka tekha. Ŵanyake awo ŵali na suzgo ili likumara yayi. Kasi ntchivichi chingatovwira kuti tighanaghanirenge ŵanyithu nyengo zose? Chakwamba, tipaturenge nyengo ya kughanaghanira umo Yehova wakulongolera lusungu, na umo ŵanthu ŵanyake ŵakulongolera lusungu. Chachiŵiri, tighanaghanirenge umo tingachitira nga ni Chiuta pa nkhani iyi na uwemi wa kuchita nthena.

4. (a) Chifukwa wuli Yehova wakatuma ŵangelo ku Sodomu? (b) Kasi nkhani ya Loti na ŵana ŵake yikutisambizga vichi?

⁴ Mu Baibolo muli nkhani zinandi izo zikulongora kuti Yehova wali na lusungu na chiwuravi. Ghanaghanirani ivyo Chiuta wakachitira Loti. Munthu murunji Loti “wakakweŵekanga chomene” na nkharo ya ukwakwa panji kuti yaukazuzi iyo ŵanthu ŵa mu Sodomu na Gomora ŵakaŵa nayo. Ntheura Chiuta wakawona kuti ŵanthu ŵaheni ŵara ŵakomeke. (2 Pet. 2:7, 8) Chiuta wakatuma ŵangelo kuti ŵaponoske Loti. Ŵangelo ŵakaphalira Loti na banja lake kuti ŵafumemo mwaluŵiro mu misumba iyi. Baibolo likuti: “Apo Loti wakachitanga chizita, [ŵangelo] ŵakakora woko lake, woko la muwoli wake, na mawoko gha ŵana ŵake ŵasungwana ŵaŵiri, ndipo ŵakamufumiska na kumuŵika kuwaro kwa msumba, chifukwa Yehova wakamuchitira chiwuravi.” (Gen. 19:16) Ivyo Yehova wakachitira Loti na banja lake, vikulongora kuti Chiuta wakuŵapulikiska ŵateŵeti ŵake para ŵasangana na masuzgo. Asi nthena?—Yes. 63:7-9; Yak. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Kasi Lemba la 1 Yohane 3:17 likutovwira wuli kuti tiŵenge ŵalusungu?

⁵ Yehova wakuŵalongora lusungu ŵanthu, kweniso wakusambizga ŵateŵeti ŵake kuti nawo ŵalongoranenge lusungu. Wonani dango ilo wakapeleka ku Ŵaisrayeli para ŵatora chakuvwara cha munthu uyo wali nawo na ngongoli. (Ŵerengani Ekisodo 22:26, 27.) Para munthu wankhaza wabwereka munyake chinthu, wakatoranga chakuvwara kuŵa pinyoro ndipo munyake wakagonanga pamphepo. Kweni Yehova wakaphalira ŵanthu ŵake kuti ŵaleke kuŵa na nkhaza zanthena. Ŵakeneranga kuŵa na lusungu. Asi fundo iyi yikutovwira kuti nase tiŵenge ŵalusungu? Para ŵabali ŵithu ŵali mu suzgo,  tikwenera yayi kuŵalaŵiska waka kwambura kuchitapo kanthu usange tingakwaniska. Para tingaŵalaŵiska waka, vigaŵa nga taŵaleka pamphepo.—Kol. 3:12; Yak. 2:15, 16; ŵerengani 1 Yohane 3:17.

6. Kasi tikusambirako vichi kwa Yehova na umo wakachitiranga na Ŵaisrayeli ŵakugaluka?

⁶ Yehova wakaŵalongoranga lusungu Ŵaisrayeli nanga ni apo ŵakamugalukiranga. Tikuŵerenga kuti: “Yehova Chiuta wa ŵasekuru ŵawo wakalutilira kuŵachenjezga kwizira mu mathenga ghake, kuŵachenjezga kaŵirikaŵiri. Wakachitanga nthena chifukwa chakuti wakachitiranga chiwuravi ŵanthu ŵake na malo ghake ghakukhalamo.” (2 Mid. 36:15) Nase tikwenera kulengera lusungu ŵanthu. Chifukwa kunthazi ŵangazakalapa na kuŵa ŵabwezi ŵa Yehova. Yehova wakukhumba yayi kuti munthu waliyose wazakaparanyike. (2 Pet. 3:9) Ipo tiyeni tilutilire kuchenjezga ŵanthu m’paka apo Chiuta wazamuparanyira ŵaheni.

7, 8. Chifukwa wuli banja linyake likawona kuti Yehova walilongora lusungu?

⁷ Pali vinandi ivyo vikulongora umo Chiuta wakulongolera lusungu ŵanthu. Wonani ivyo vikachitikira banja linyake ilo likaŵa na mwana wa vyaka 12, uyo timuchemenge kuti Milan. Yikaŵa nyengo iyo ŵanthu ŵakatimbananga chifukwa cha kupambana mtundu cha m’ma 1990. Milan, munung’una wake, ŵapapi ŵake, na Ŵakaboni ŵanyake ŵakakwera basi kufuma ku Bosnia kuluta ku Serbia. Ŵakalutanga ku ungano wa chigaŵa. Ŵapapi ŵa Milan ŵakakhumbanga kukabatizika ku ungano uwu. Kweni ŵakati ŵafika pa boda, ŵasilikari ŵakaŵakhizga mu basi chifukwa cha mtundu wawo. Ndipo ŵakaphalira ŵabali ŵanyake kuti ŵalutenge. Ŵakati ŵaŵasunga mazuŵa ghaŵiri, msilikari wakadumbiskana na bwana wake pa wayilesi, kumufumba icho wangachita nawo. Msilikari uyu wakaŵa pafupi na banja ili, ntheura likapulikanga ivyo bwana wake wakazgora. Bwana wake wakazgora kuti, “Fumapo nawo na kuŵalasa na futi!”

⁸ Apo msilikari uyu wakayowoyanga na ŵanthu ŵanyake, pakiza ŵanalume ŵaŵiri ndipo ŵakaphwepwerezga banja ili kuti nawo Mbakaboni. Ŵabali awo ŵakaŵa mu basi ndiwo ŵakaphalira ŵanalume aŵa ivyo vikachitika. Ŵanalume aŵa ŵakaphalira Milan na munung’una wake kuti ŵakwere galimoto yawo kuti ŵajumphe boda. Ŵakachita nthena chifukwa ŵana ŵakaŵafumbanga yayi vimakalata vyakujumphira. Ndipo ŵakaphalira ŵapapi ŵawo kuti ŵende nthowa yinyake na kukakumana kunthazi. Milan wakati wapulika fundo iyi, wakawonanga nga sachizgo lawo ndambura kovwira. Ŵapapi ŵa Milan ŵakafumba kuti: “Kasi mukughanaghana kuti ŵatilekenge waka para tikujumpha?” Apo ŵakalutanga, ŵakawonanga nga kuti ŵasilikari ŵakuŵawona. Ŵapapi na ŵana ŵawo ŵakakumana kusirya linyake la boda. Ŵakaluta ku ungano, ndipo ŵakagomezga kuti Yehova wakazgora pemphero lawo. Mu Baibolo tikuŵerenga kuti nyengo zinyake Yehova wakanjilirangapo yayi kuti wavikilire ŵateŵeti ŵake. (Mil. 7:58-60) Kweni Milan wakalongosora umo wakajipulikiranga pa nyengo iyi. Wakati: “Nkhawonanga nga ŵangelo ŵajara kumaso ŵasilikari ndipo Yehova watiponoska.”—Sal. 97:10.

9. Kasi Yesu wakachita wuli wati wawona mzinda uwo ukamulondezganga? (Wonani chithuzithuzi chakwamba.)

⁹ Tingasambirako kwa Yesu. Wakalengera lusungu ŵanthu awo wakakumana nawo chifukwa “ŵakaŵa ŵakufyopoka na kujowoleka nga ni mberere zambura muliska.” Kasi wakachita nawo wuli? “Wakamba kuŵasambizga vinthu vinandi.” (Mat. 9:36; ŵerengani Mariko 6:34.) Yesu wakapambananga chomene na Ŵafarisi, awo ŵakakhumbanga yayi kovwira ŵakavu. (Mat. 12:9-14; 23:4; Yoh. 7:49) Kasi namwe muli na mtima nga wa Yesu? Kasi mukukhumba  kulyeska ŵanthu awo ŵali na njara yauzimu?

10, 11. Kasi lusungu ndwakwenelera nyengo zose? Longosorani.

¹⁰ Kweni ni nyengo zose yayi apo tikwenera kuŵa ŵalusungu. Chikaŵa chakwenelera kuti Chiuta walongore lusungu ŵanthu awo ŵakuyowoyeka mu ndime izo zajumpha. Themba Sauli likalongora lusungu lwambura kwenelera, ndipo uku kukaŵa kugalukira Chiuta. Wakamuleka wamoyo Agagi, uyo wakaŵa mulwani wa ŵanthu ŵa Chiuta. Kweniso wakakoma yayi viŵeto viwemi. Lekani Yehova wakamukana Sauli ndipo wakamuwuskapo pa uthemba. (1 Sam. 15:3, 9, 15, mazgu ghamusi) Yehova wakweruzga mwaurunji. Wakuwona ivyo vili mu mtima wa munthu, ndipo wakumanya apo wakwenera yayi kulongora lusungu. (Chit. 2:17; Ezek. 5:11) Nyengo yikwiza apo Yehova wazamweruzga wose awo ŵakukana kumupulikira. (2 Tes. 1:6-10) Iyi yizamuŵa nyengo yakulongolera lusungu ŵaheni yayi, chifukwa wazamuŵa kuti waŵeruzga kale. Para Chiuta wazakakoma ŵaheni, ndikuti walongora lusungu ŵarunji.

¹¹ Ni udindo withu yayi kweruzga ŵanthu kuti ŵakwenera kuzakakomeka panji kuponoskeka. Kweni pasono tikwenera kuyezgayezga kovwira ŵanthu. Kasi tingalongora wuli lusungu ŵanthu? Tiyeni tiwone vinthu vinyake ivyo tingachita.

12. Kasi ŵanyinu mungaŵalongora wuli lusungu?

¹² Movwirenge ŵanyinu nyengo zose. Ŵanthu awo ŵakukhumba kuchita nga ni Yesu ŵakwenera kulengera lusungu ŵazengezgani ŵawo na Ŵakaboni ŵanyawo. (Yoh. 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) Ng’anamuro linyake la lusungu panji chiwuravi “nkhusuzgikira lumoza na awo ŵakusuzgika.” Munthu walusungu wakovwira awo ŵakusuzgika mwakuti suzgo lawo lichepeko. Mukwenera kupenja m’pata uwo mungalongolera lusungu. Mwachiyelezgero, kasi mungamovwirako ntchito munthu munyake, panji kukamugulira vinthu?—Mat. 7:12.

13. Kasi ŵanthu ŵa Chiuta ŵakuchita wuli para kwachitika masoka ghachilengiwa?

¹³ Wovwirani ŵanthu awo masoka ghaŵawira. Ŵanthu ŵanandi ŵakulengera lusungu ŵanyawo para masoka ghachilengiwa ghaŵawira. Ŵanthu ŵa Yehova ŵakumanyikwa kuti ŵakovwira ŵanyawo para vinthu vyanthena  vyaŵawira. (1 Pet. 2:17) Mudumbu munyake wa ku Japan wakakhalanga uko kukachitika chindindindi chikuru, ndiposo chimphepo cha tsunami mu 2011. Iyo wakuti wakapembuzgika chomene na kukhozgeka chifukwa ŵanthu ŵanandi mu Japan na ŵa mu vyaru vinyake ŵakiza kuzakanozga nyumba izo zikanangika. Wakalemba kuti: “Ivyo vikachitika vyanisambizga kuti Yehova wakutipwelelera. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakupwelelerana. Ŵabali na ŵadumbu ŵanandi pa charu chose ŵakutilombera.”

14. Kasi mungaŵawovwira wuli ŵalwari na ŵachekuru?

¹⁴ Wovwirani ŵalwari na ŵachekuru. Para ŵanyithu ŵali na masuzgo agho ghali kwiza chifukwa cha kwananga kwa Adamu, tikuŵalengera lusungu. Tikulindilira nyengo iyo kuzamuŵavya matenda na uchekuru. Lekani tikulomba kuti Ufumu wa Chiuta wize. Panyengo yasono, tikuyezgayezga kovwira awo ŵakusuzgika. Wonani ivyo mulembi munyake wakalemba pakuyowoya za amama ŵake ŵachekuru awo ŵakaŵa na matenda gha mu wongo (Alzheimer). Zuŵa linyake malaya ghawo ghakabinkha. Apo ŵakachapanga, ŵanthu ŵakawodira. Ŵanthu aŵa ŵakaŵa Ŵakaboni ŵaŵiri awo ŵakizapo kanandi waka pa nyumba ya gogo uyu. Ŵadumbu aŵa ŵakafumba gogo uyu usange chilipo icho ŵangawovwirapo. Gogo uyu wakazgora kuti, “Nangauli soni zikunikora, kweni chilipo.” Ŵadumbu ŵakamovwira kuchapa malaya. Ŵakaphika tiyi na kuchezga nayo. Mwana wa gogo uyu wakawonga chomene. Iyo wakalemba kuti: “Nkhuŵachindika chomene Ŵakaboni. Ŵakuchita nadi ivyo ŵakusambira.” Kasi muli na chiwuravi ndipo mukuyezgayezga kovwira ŵalwari na ŵachekuru kuti masuzgo ghawo ghachepeko?—Fil. 2:3, 4.

15. Kasi ntchito yakupharazga yikutipa mwaŵi wuli?

¹⁵ Wovwirani ŵanthu mwauzimu. Ŵanthu ŵanandi ŵali na masuzgo ndipo ŵakufipa mtima. Ntheura tikwenera kuŵawovwira mwauzimu. Nthowa yiwemi yakuŵawovwilira nkhuŵasambizga za Chiuta na ivyo Ufumu wake uzamuchitira ŵanthu. Kweniso tingaŵawovwira kuti ŵamanye uwemi wa kulondezga fundo za Chiuta. (Yes. 48:17, 18) Kasi mungasazgirako nyengo yakupharazgira? Ntchito iyi yikuchindika Yehova kweniso yikulongora kuti muli na chiwuravi ku ŵanthu.—1 Tim. 2:3, 4.

16. Kasi pali uwemi wuli para munthu ngwachiwuravi?

¹⁶ Ŵanthu awo ŵali kusambira chomene vya wongo wa munthu ŵakuti ŵanthu awo ŵali na lusungu ŵakuŵa na umoyo uwemi, thupi liwemi, kweniso ŵakukolerana na ŵanyawo. Para mukovwira ŵanyinu, mukuŵa ŵakukondwa, mukwenjerwa chomene yayi, mukuŵavya phukwa, ndipo kanandi mukughanaghana viwemi. Ichi chikulongora kuti namwe mukupindura para muli na lusungu. (Efe. 4:31, 32) Ŵakhristu awo ŵakupenja nthowa izo ŵangawovwilira ŵanyawo ŵakuŵa na njuŵi yiwemi chifukwa ŵakumanya kuti ŵakulondezga fundo za Chiuta. Ŵanthu awo ŵakovwira ŵanyawo ŵakuŵa ŵapapi ŵawemi, ŵafumu panji ŵawoli ŵawemi, kweniso ŵakuŵa ŵabwezi ŵawemi. Ŵanthu awo ŵakovwira luŵiro ŵanyawo para vyaŵasuzga, nawo ŵanthu ŵakuŵawovwira luŵiro para ŵali mu suzgo.—Ŵerengani Mateyu 5:7; Luka 6:38.

17. Chifukwa wuli mukukhumba kuŵa walusungu?

¹⁷ Tikulengera lusungu ŵanyithu chifukwa chakuti vinthu vitiyendere waka makora yayi. Chifukwa chikuru icho tikuchitira nthena ntchakuti tiyezge na kuchindika Yehova Chiuta, uyo ni mwenecho wa chitemwa na chiwuravi. (Zinth. 14:31) Tingasambirako vinandi kwa Yehova pa nkhani iyi. Tiyeni tiyezgeyezge kuchita nga ndiyo. Tiyeni tiŵe ŵalusungu kuti tikhalenge makora na ŵabali na ŵadumbu ŵithu ndiposo ŵazengezgani ŵithu.—Gal. 6:10; 1 Yoh. 4:16.