1. Kasi tingafumbika vichi ku ntchito panji ku sukulu?

 KASI mukujipulika wuli usange munyinu wa ku ntchito panji ku sukulu wamufumbani vyakukhwaskana na vigomezgo vinu? Kasi mukuŵa na wofi? Taŵanandi ndimo tikujipulikira. Kweni fumbo lanthena lingatovwira kumanya ivyo munyithu wakughanaghana kweniso ivyo wakugomezga, ndipo lingatipa mwaŵi wakuti timupharazgire makani ghawemi. Ndipouli, nyengo zinyake munthu wangafumba fumbo chifukwa chakuti wakukolerana navyo yayi ivyo tikugomezga panji wangafumba na chilato chakuti tikangane nayo. Ivi vikwenera kutizizika yayi. Nakuti ŵanyake ŵali kuphalirika fundo zautesi zakukhwaskana na vigomezgo vithu. (Mil. 28:22) Chinyake ntchakuti, tikukhala mu “mazuŵa ghaumaliro,” nyengo iyo ŵanthu ŵanandi ‘mbanonono’ kweniso ‘mbakofya.’—2 Tim. 3:​1, 3.

2. Chifukwa wuli tikwenera kuŵa ŵakuzika?

² Nyengo zinyake mungajifumba kuti, ‘Kasi ningaŵa wuli wakuzika kweniso walusungu apo munyake wakususka ivyo nkhugomezga kufuma mu Baibolo?’ Kasi chingamovwirani ntchivichi? Kuzika ndiko kungamovwirani. Munthu wakuzika wakukwiya luŵiro yayi kweni wakuŵa wakujikora para ŵanji ŵamukhuŵazga kweniso para wakumanya makora yayi umo wangazgolera. (Zinth. 16:32) Nakuti mbunenesko kuti ntchipusu yayi nyengo zose kuŵa wakuzika. Kweni kasi mungachita wuli kuti muŵe ŵakuzika? Kasi mungazgora wuli mwakuzika para munyake wakususka vigomezgo vinu? Ndipo para ndimwe mupapi, kasi mungawovwira wuli ŵana ŵinu kumanya umo ŵangavikililira chipulikano chawo mwakuzika? Tiyeni tiwone.

3. Chifukwa wuli tingayowoya kuti munthu uyo ngwakuzika ngwankhongono, ngwakulopwa yayi? (2 Timote 2:​24, 25)

³ Para munthu ngwakuzika ndikuti ngwankhongono, ngwakulopwa yayi. Pakukhumbikwira nkhongono kuti munthu waŵe wakuzika para wakumana na chiyezgo. Kuzika ntchimoza cha “vipambi vya mzimu.” (Gal. 5:​22, 23) Lizgu la Chigiriki lakuti “kuzika” nyengo zinyake likagwiliskikanga ntchito pakulongosora hachi la muthondo ilo likuŵeteka. Ghanaghanirani za hachi la muthondo ilo sono ndakuzika. Nangauli hachi ili ndakuzika, kweni likuŵa kuti lichali na nkhongono zake. Pakuti ndise ŵanthu, kasi tingachita wuli kuti tiŵe ŵakuzika kweniso panyengo yimozamoza kuŵa ŵankhongono? Tingafiska yayi kuchita nthena pa ise tekha. Tikwenera kulomba mzimu wa Chiuta, kumulomba kuti watovwire kuŵa na mukhaliro uwemi chomene uwu. Nakuti pali ŵanthu ŵanandi awo ŵasambira kuŵa ŵakuzika. Mwachiyelezgero, ŵabali na ŵadumbu ŵithu ŵanandi ŵakulongora kuzika para ŵakumana na ŵanthu ŵakususka. Ndipo ivi vyawovwira ŵanji kuŵa na maghanoghano ghakwenelera kukhwaskana na Ŵakaboni. (Ŵazgani 2 Timote 2:​24, 25.) Kasi mungachita wuli kuti muŵe ŵakuzika?

4. Kasi tingasambirako vichi kwa Yisake pa nkhani ya kuzika?

⁴ Mu Baibolo muli nkhani zinandi izo zikulongora kuzirwa kwa mukhaliro wakuzika. Mwachiyelezgero Yisake. Apo wakakhalanga mu chigaŵa cha Ŵafilisiti ku Gerara, ŵazengezgani ŵake ŵa sanji ŵakawunda visimi ivyo ŵateŵeti ŵa awiske ŵakajima. M’malo mwa kulimbana nawo, Yisake wakasankha kusamukira chapataliko na kukajimaso visimi vinyake. (Gen. 26:​12-18) Kweni nipera Ŵafilisiti ŵakatiso maji agho ghakaŵa mu chigaŵa icho wakasamukirako Yisake ghakaŵa ghawo. Nangauli vikaŵa nthena, Yisake wakachita vinthu mwamtende. (Gen. 26:​19-25) Kasi ntchivichi chikamovwira kulutilira kuŵa wakuzika nangauli ŵanji ŵakaŵikapo mtima kulimbana nayo? Ntchakuwonekerathu kuti wakasambirako ku chiyelezgero cha ŵapapi ŵake, ndipo wakasambirako vinandi kwa Abrahamu pa umo wakachitiranga vinthu mwamtende, kweniso kwa Sara uyo wakaŵa na “mzimu wakufwasa na wakuzika.”—1 Pet. 3:​4-6; Gen. 21:​22-34.

5. Kasi ntchiyelezgero wuli icho chikulongora kuti ŵapapi Ŵachikhristu ŵangasambizga ŵana ŵawo kuzirwa kwa kuŵa ŵakuzika?

⁵ Ŵapapi Ŵachikhristu, manyani kuti namweso mungasambizga ŵana ŵinu kuzirwa kwa kuŵa ŵakuzika. Wonani chiyelezgero cha Maxence wa vyaka 17. Wakalimbananga na ŵanthu ŵakali ku sukulu kweniso mu uteŵeti. Ŵapapi ŵake ŵakamovwira mwakuzikira kuti waŵe wakuzika. Iwo ŵakuti, “Sono Maxence wakumanya makora kuti para wamunthu ŵanji ŵakuyamba, ntchipusu kukwiya panji kuwezgera kweni munthu uyo ngwankhongono nadi wakujikora.” Chakukondweska ntchakuti sono Maxence wasambira kuŵa wakuzika.

6. Kasi lurombo lungatovwira wuli kuti tilutilire kuŵa ŵakuzika?

⁶ Kasi tingachita wuli para ŵanji ŵakuyowoya vinthu vyakukwenyerezga? Mwachiyelezgero, para munyake wakuyowoya vinthu viheni kukhwaskana na Yehova panji wakunyoza fundo za mu Baibolo. Tikwenera kulomba Yehova kuti watovwire na mzimu wake kweniso kutipa vinjeru kuti tizgore mwakuzika. Wuli usange pamanyuma tamanya kuti tindazgore makora? Tingayilomberaso nkhani iyi na kughanaghanirapo umo tingachitira makora paulendo unyake. Para tachita nthena, Yehova watipenge nadi mzimu wake utuŵa kuti tikorengeko ukali withu na kuchita vinthu mwakuzika.

7. Kasi kusunga malemba ghanyake pamtima kungatovwira wuli kuti tikorengeko kayowoyero kithu panji kuleka kuchita vinthu mwaukali? (Zintharika 15:​1, 18)

⁷ Mavesi ghanandi mu Baibolo ghangatovwira kuti tikorengeko kayowoyero kithu para tasangana na vinthu vyakukwiyiska. Mzimu wa Chiuta ungatovwira kukumbukira mavesi agha. (Yoh. 14:26) Mwachiyelezgero, fundo izo tikuzisanga  mu buku la Zintharika zingatovwira kuŵa ŵakuzika. (Ŵazgani Zintharika 15:​1, 18.) Buku ili likuyowoyaso chifukwa icho ntchiwemi kuŵa ŵakuzika para tatimbanizgika maghanoghano.—Zinth. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Chifukwa wuli tikwenera kughanaghanira ivyo vingaŵa kuti vyapangiska munthu munyake kufumba vyakukhwaskana na vigomezgo chithu?

⁸ Mahara naghoso ghangatovwira. (Zinth. 19:11) Munthu wamahara wakulongora mzimu wakujikora para ŵanji ŵakususka vigomezgo vyake. Kanandi para ŵanthu ŵakutifumba mafumbo ŵakuyowoya yayi chifukwa chenecho icho ŵakufumbira. Ntheura pambere tindazgore, tingachita makora kumanya kuti tingamanya yayi icho chapangiska munthu kufumba fumbo.—Zinth. 16:23.

9. Kasi Gidiyoni wakalongora wuli mahara na kuzika apo wakachitanga vinthu na ŵanalume ŵa Efurayimu?

⁹ Wonani umo Gidiyoni wakazgolera ŵanalume ŵa Efurayimu. Mwaukali ŵakamufumba chifukwa icho pakwamba wakaŵachema yayi kuti ŵalutire lumoza kukalimbana na ŵalwani ŵa Israyeli. Kweni kasi chikaŵa chifukwa wuli chenecho icho ŵakakwiyira nthena? Panji ntchifukwa cha kujikuzga. Mulimose umo vikaŵira, Gidiyoni wakachita vinthu mwamahara. Ndipo wakayezgayezga kumanya chifukwa icho ŵakakwiyira chomene ndipo wakaŵazgora mwakuzika. Kasi pakaŵa uwemi wuli? Iwo “ŵakatuna.”—Ŵeru. 8:​1-3.

10. Kasi ntchivichi chingatovwira kumanya umo tingazgolera awo ŵakufumba vigomezgo vithu? (1 Petrosi 3:15)

 ¹⁰ Nyengo zinyake uyo tikugwira nayo ntchito panji uyo tikusambira nayo sukulu wangatifumba chifukwa icho tikulondezgera fundo yinyake. Tikwenera kuchita vyose ivyo tingafiska kuti tivikilire chigomezgo chithu uku tikuchindikaso maghanoghano ghawo. (Ŵazgani 1 Petrosi 3:15.) Kanandi chikuŵa chakovwira chomene para tikuwona fumbo ilo watifumba kuŵa nthowa yakumanyira ivyo wakutemwa, m’malo mwa kughanaghana waka kuti wakukhumba wasuske vigomezgo vithu. Mwambura kupwelelerako kanthu za chifukwa icho munyake watifumbira fumbo, tingachita makora kuzgora mwakuzika kweniso mwalusungu. Zgoro lithu lingamovwira kuti waghanaghanireposo chomene pa maghanoghano ghake. Nanga vingaŵa kuti wakutinyoza, nyengo zose tikwenera kuzgora mwakuzika.—Rom. 12:17.

11-12. (a) Kasi tikwenera kughanaghanira vichi pambere tindazgore fumbo lakusuzga? (Wonaniso chithuzi.) (b) Yowoyani chiyelezgero icho chikulongora umo fumbo la munthu munyake lingajulira nthowa yakwambiskira chidumbirano.

¹¹ Mwachiyelezgero, usange uyo tikugwira nayo ntchito watifumba chifukwa icho tikukondwelera yayi mazuŵa ghakubabikira, ghanaghanirani mafumbo agha: Kasi ndikuti wakujifumba usange nase tikuzomerezgeka kuŵa na nyengo yakuchitira vinthu vyakusanguluska? Panji kasi wakuwona kuti tipangiskenge kuti ŵanthu pa ntchito ŵaleke kukolerana chifukwa chakuti ise tikukondwelerako yayi mazuŵa ghakubabikira? Tingawovwira kuti munyithu wa ku ntchito waleke kudandawura nase chomene para chakwamba tikumuwonga kuti wakughanaghanira ŵanji ndipo pamanyuma timusimikizgire kuti nase tikukhumba kuti pa ntchito ŵanthu ŵakoleranenge. Ivi vingawovwira kuti tidumbiskane nayo mwaubwezi ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya mazuŵa ghakubabikira.

¹² Tingachita mwakuyana waka para munyake watifumba mafumbo ghanyake ghakusuzga. Munyithu wa ku sukulu wangamba kuyowoya kuti Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakwenera kusintha umo ŵakuwonera nkhani ya kugonana kwa ŵanalume panji ŵanakazi ŵekhaŵekha. Kasi wakuyowoya nthena chifukwa chakuti wakumanya makora yayi ivyo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakugomezga? Panji wakuyowoya nthena chifukwa chakuti mubali wake panji mubwezi wake wakugonana na ŵanalume panji ŵanakazi ŵanyake? Kasi wakughanaghana kuti tikuŵatinkha ŵanthu awo ŵakuchita nkharo izi? Tikwenera kumusimikizgira kuti tikuŵatemwa ŵanthu wose kweniso tikuchindika wanangwa wakusankha wa munthu waliyose. b (1 Pet. 2:17) Kufuma apo, ndipo tingamuphalira ivyo Baibolo likuyowoya kweniso umo kulondezga fundo zake kukutovwilira ise kuŵa na umoyo wakukondwa.

13. Kasi mungamovwira wuli munthu uyo wakuwona kuti ni mahara yayi kugomezga mwa Chiuta?

¹³ Para takumana na munthu uyo wakususka chomene, tikwenera kuchimbilira yayi kughanaghana kuti tikumanya ivyo wakugomezga. (Tito 3:2) Mwachiyelezgero, wuli usange munyinu wa ku sukulu wakuyowoya kuti mbuchindere kugomezga mwa Chiuta? Kasi mukwenera kuwona kuti munthu uyu wakugomezga kuti vinthu vikachita kusintha kufuma ku vinyake ndipo wakumanya vinandi vya chisambizgo ichi? Nyengo zinyake wangaŵa kuti wakuyowoya waka vinthu ivyo iyo nayo wali kupulika waka. M’malo mwa kwamba waka kudumbiskana nayo vyakukhwaskana na sayansi, mungamuphalira fundo yinyake iyo wangaghanaghanirapo. Panji mungamulongozgera waka pa jw.org kuti wamanye vyakukhwaskana na chilengiwa. Nyengo zinyake pamanyuma wangakhumba kuti mudumbiskane nkhani panji vidiyo iyo wayisanga pa malo agha. Nadi, para tingadumbiskana nayo mwantchindi vingawovwira kuti wakhumbe kumanya vinandi ivyo Baibolo likuyowoya.

14. Kasi Niall wakagwiliskira wuli ntchito webusayiti yithu kuti wawovwire munyake wa ku sukulu kuti waleke kupusikika na mautesi agho ŵanthu ŵakuyowoyera Ŵakaboni ŵa Yehova?

 ¹⁴ Muwukirano munyake zina lake Niall wakagwiliskiranga ntchito webusayiti yithu kuti walongore kuti ivyo ŵanthu ŵakuyowoya vya Ŵakaboni ŵa Yehova ni vyautesi. Iyo wakuti, “Kanandi munyane wa ku sukulu wakaniphaliranga kuti nkhugomezga yayi vya sayansi chifukwa chakuti nkhugomezga Baibolo, buku ilo muli waka vidokoni.” Apo munyake wa ku sukulu uyu wakamuzomerezga yayi kuti Niall walongosore vigomezgo vyake, iyo wakamulongozgera waka pa jw.org pa chigaŵa chakuti “Sayansi na Baibolo.” Pamanyuma, Niall wakamanya kuti munyake uyu wali kuŵazga pa jw.org vya nkhani iyi ndipo wakakhumbanga chomene kuti wamanye umo umoyo ukambira. Namwe ndimo mungachitira.

15. Kasi ŵapapi ŵangawovwira wuli ŵana ŵawo kuti ŵazgorenge mwakuzika para ŵanyawo ku sukulu ŵakususka ivyo ŵakugomezga?

¹⁵ Ŵapapi ŵangasambizga makora ŵana ŵawo umo ŵangazgolera mwakuzika para ŵanji ŵakususka ivyo ŵakugomezga. (Yak. 3:13) Ŵapapi ŵanyake ŵakuyezgelera pa nyengo ya kusopa kwa mbumba. Ŵakudumbiskana nkhani izo ŵana ŵawo ŵangafumbika para ŵali ku sukulu, ndipo ŵakudumbiskana na kuyezgelera umo ŵangazgolera. Kweniso ŵakuŵasambizga ŵana ŵawo umo ŵangayowoyera mwakuzika, kweniso munthowa yakuti ŵanji ŵangakopeka na unenesko.—Wonani bokosi lakuti “ Kuyezgelera Kungawovwira Mbumba Yinu.”

16-17. Kasi nkhani zinyake za pa jw.org zingawovwira wuli ŵawukirano?

¹⁶ Kuyezgelera kungawovwira ŵawukirano kuti ŵakhorwe kuti ŵasanga unenesko na kulongosolera ŵanyawo vifukwa vyakupulikikwa makora vyakukhwaskana na vigomezgo vyawo. Nkhani za pa chigaŵa chakuti “Ivyo Ŵachinyamata Ŵakufumba” izo zili pa jw.org zikusazgapo vyakulembapo panji kuti vyakuti ŵawukirano ŵachite. Vinthu  ivi vili kupangika kuti viwovwire ŵawukirano kukhozga vigomezgo vyawo kweniso kuŵawovwira kunozgekera mazgoro kuti ŵakazgorenge mu mazgu ghawo na ghawo. Para tingasambira nkhani izi nga mbumba, tose tingasambira umo tingavikililira chipulikano chithu mwakuzika kweniso mu nthowa yakuti ŵanji ŵakopeke na unenesko.

¹⁷ Muwukirano munyake zina lake Matthew wakulongosora umo nkhani izi zikumovwilira. Matthew na ŵapapi ŵake kanandi ŵakupenjerezga nkhani izo ŵanandi ŵangayowoya mu kilasi, ndipo ŵakuchita ivi pa kusopa kwa mbumba. Iyo wakuti: “Tikughanaghanira mafumbo agho munyake wangafumba, ndipo tikuyezgelera umo tingaghazgolera kujintha pa ivyo tapenjerezga. Para nawona kuti nili na vifukwa vyakukwana vyakugomezgera fundo yinyake ya mu Baibolo, nkhuŵa wakunozgeka kweniso chikuniŵira chipusu kuzgora mwakuzika para nkhudumbiskana na ŵanji.”

18. Kasi lemba la Ŵakolose 4:6 likulongora kuti ntchakuzirwa kuchita vichi?

¹⁸ Unenesko ngwakuti kulongosora waka vifukwa mwakupulikikwa makora kungaŵa kwakukwana yayi kuti tikope awo ŵakutegherezga. Kweni para tingayowoya mwaluso na mwakuzika vingawovwira. (Ŵazgani Ŵakolose 4:6.) Kuphalirako munthu vigomezgo vithu tingakuyaniska na kuponyerana bola. Tingamuponyera munyithu bola makoramakora panji tingamuponyera mwankhongono chomene. Para tamuponyera makora bola munyithu wangalikora, na kulutilira kuseŵera maseŵero. Mwakuyana waka, para tikuyowoya mwaluso kweniso mwakuzika, ŵanthu ŵanandi ŵangategherezga ndipo chidumbirano chingalutilira. Mbunenesko kuti para munyake chilato chake ntchakuti wakukhumba waka tigazganenge nayo panji kutinyoza waka, tikwenera kulutilira yayi kudumbiskana nayo. (Zinth. 26:4) Kweni ŵanthu ŵanandi ndimo ŵangaŵira yayi. Nakuti ŵanandi ŵangategherezga.

19. Kasi ntchivichi icho chikwenera kutikhukiska kuŵa ŵakuzika para tikuvikilira vigomezgo vithu?

¹⁹ Ntchakuwonekerathu kuti ntchakuzirwa chomene kuŵa ŵakuzika. Lombani Yehova kuti wamupani nkhongono izo mukukhumbikwira kuti mulutilire kuŵa ŵakuzika para mukuzgora munthu uyo wakumufumbani mafumbo ghakusuzga panji uyo wakumususkani. Kumbukani kuti para mwachita vinthu mwakuzika vingawovwira kuti paleke kuŵa mikangano na munthu uyo mukudumbiskana. Ndipo para ŵategherezgi ŵithu tingaŵazgoranga mwakuzika kweniso mwantchindi vingaŵawovwira kuti ŵasinthe umo ŵakutiwonera ise kweniso unenesko wa mu Baibolo. ‘Nyengo zose muŵe ŵakunozgeka kuvikilira’ vigomezgo vinu, “kweni muchitenge nthena mwakuzika ndiposo na ntchindi zikuru.” (1 Pet. 3:15) Nadi, longorani kuti ndimwe ŵankhongono pakuŵa ŵakuzika.