Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

NKHANI YAKUSAMBIRA 20

Kasi Buku la Chivumbuzi Likuti Ntchivichi Chizamuchitikira Ŵalwani ŵa Chiuta?

Kasi Buku la Chivumbuzi Likuti Ntchivichi Chizamuchitikira Ŵalwani ŵa Chiuta?

“Ghakaŵawunganyira wose pamoza ku malo agho mu Chihebere ghakuchemeka Aramagedoni.”—CHIVU. 16:16.

SUMU 150 Penjani Chiuta Kuti Mupone

IVYO VILI MU NKHANI IYI *

1. Kasi buku la Chivumbuzi likuvumbura vichi vyakukhwaskana na ŵanthu ŵa Chiuta?

 BUKU la Chivumbuzi likuvumbura kuti Ufumu wa Chiuta uli kukhazikiskika kuchanya ndipo Satana wali kuchimbizgikako. (Chivu. 12:1-9) Ivi vili kupangiska kuti kuchanya kuŵe mtende, kweni vili kwiziska masuzgo kwa ise. Chifukwa wuli? Chifukwa Satana ni mukali chomene, ndipo wakuwukira awo ŵakuteŵetera Yehova mwakugomezgeka pano pa charu chapasi.—Chivu. 12:12, 15, 17.

2. Kasi ntchivichi chingatovwira kulutilira kugomezgeka kwa Yehova?

2 Kasi tingachita wuli kuti tilutilire kuŵa ŵakugomezgeka nangauli Satana wakutiwukira? (Chivu. 13:10) Chinthu chimoza icho chingatovwira, nkhumanya ivyo vichitikenge munthazi. Mwachiyelezgero, mu buku la Chivumbuzi, mpositole Yohane wali kuyowoya vitumbiko vinyake ivyo tisangenge sonosono apa. Chimoza mwa vitumbiko ivi, ntchakuti ŵalwani ŵa Chiuta wose ŵaparanyikenge. Sono tiyeni tiwone ivyo buku la Chivumbuzi likuyowoya vya ŵalwani aŵa na ivyo vizamuŵachitikira.

ŴALWANI ŴA CHIUTA ŴAKULONGOSOREKA KWIZIRA “MU VIMANYIKWIRO”

3. Kasi ni vimanyikwiro wuli vinyake ivyo vili kugwiliskirika ntchito mu buku la Chivumbuzi?

3 Mu vesi lakwambilira, buku la Chivumbuzi likutiphalira kuti mazgu agho tiŵazgenge ghali kulembeka kwizira “mu vimanyikwiro.” (Chivu. 1:1) Ŵalwani ŵa Chiuta ŵakulongosoreka kwizira mu vimanyikwiro. Ndipo tikuŵazgamo za vikoko vyakofya ivyo vikwimira ŵalwani aŵa. Mwachiyelezgero, pali “chikoko [icho] chikuzuwuka mu nyanja.” Chikoko ichi chili na “masengwe 10 na mitu 7.” (Chivu. 13:1) Chikoko ichi chikulondezgana na “chikoko chinyake [icho] chikutumphuka kufuma pa charu chapasi.” Chikoko ichi chikuyowoya nga ntchikoko chikuru ndipo “chikuchitiska . . . moto kukhira kufuma kuchanya.” (Chivu. 13:11-13) Kufuma apo tikuwonaso chikoko chinyake, “chikoko chiswesi,” icho mwanakazi muhule wakwerapo pachanya pake. Vikoko vitatu ivi vikwimira ŵalwani awo ŵaŵa ŵakulimbana na Yehova Chiuta na Ufumu wake kwanyengo yitali. Ntheura ntchakuzirwa chomene kuti tiŵamanye ŵalwani aŵa.—Chivu. 17:1, 3.

VIKOKO VIKURUVIKURU VINAYI

Vikufuma “mu nyanja.” (Dan. 7:1-8, 15-17) Vikwimira maboma agho ghakawusapo panji kukhwaska ŵanthu ŵa Chiuta kwambira mu nyengo ya Daniyeli.(Wonani ndime 4, 7)

4-5. Kasi ivyo vikuyowoyeka pa Daniyeli 7:15-17, vikutovwira wuli kupulikiska ng’anamuro la vimanyikwiro ivi?

4 Pambere tindamanye kuti ŵalwani aŵa mbanjani, tikwenera tipulikiske dankha ivyo vikoko ivi na mwanakazi muhule ŵakwimira. Nthowa yiwemi iyo tingagwiliskira ntchito kuti tipulikiske makora, nkhuzomerezga Baibolo kuti lilongosore lekha. Vimanyikwiro vinandi ivyo tikuvisanga mu buku la Chivumbuzi, vili kulongosoreka kale mu mabuku ghanyake gha mu Baibolo. Mwachiyelezgero, ntchimi Daniyeli yikalota loto ilo yikawona “vikoko vikuruvikuru vinayi vikafuma mu nyanja.” (Dan. 7:1-3) Ndipo Daniyeli wakutiphalira ivyo vikoko ivi vikwimira. Vikoko vikuruvikuru ivi vikwimira “mathemba” ghanayi panji kuti maboma ghanayi. (Ŵazgani Daniyeli 7:15-17.) Ivi vikutovwiraso kupulikiska kuti vikoko ivyo vikulongosoreka mu buku la Chivumbuzi vikwenera kuti vikwimiraso maboma gha ndyali.

5 Sono tiyeni tisande vimanyikwiro vinyake ivyo vikulongosoreka mu buku la Chivumbuzi. Ndipo apo tikusanda, tiwonenge umo Baibolo likutovwilira kupulikiska ivyo vimanyikwiro ivi vikung’anamura. Tambenge na kuwona vigaŵa vyakupambanapambana vya chikoko chilichose. Chakwamba, timanyenge dankha ivyo vikwimira. Pamanyuma tiwonenge ivyo vichitikirenge vikoko ivi. Ndipo paumaliro, tidumbiskanenge umo mboniwoni izi zikutikhwaskira ise mazuŵa ghano.

ŴALWANI ŴA CHIUTA ŴAVUMBUKWA

CHIKOKO CHA MITU 7

Chikufuma “mu nyanja” ndipo chili na mitu 7, masengwe 10, na mphumphu 10. (Chivu. 13:1-4) Chikwimira maboma ghose agho ghawusapo ŵanthu m’paka sono. Mitu 7 yikwimira maufumu 7 gha pa charu chose agho ghalimbanapo na ŵanthu ŵa Chiuta. (Wonani ndime 6-8)

6. Kasi chikoko cha mitu 7 icho chikuzunulika pa Chivumbuzi 13:1-4 chikwimira vichi?

6 Kasi chikoko cha mitu 7 chikwimira vichi? (Ŵazgani Chivumbuzi 13:1-4.) Chakwamba tikuwona kuti chikoko ichi, chikuwoneka nga ni nyalubwe kweni malundi ghake ghakukozgana na gha nkhalamira ndipo mulomo wake uli nga ni mulomo wa nkhalamu, kweniso chili na masengwe 10. Kawonekero ka chikoko ichi kakuyana na kawonekero ka vikoko vinayi ivyo vikuzunulika mu Daniyeli chaputara 7. Kweni mu buku la Chivumbuzi ili, mawonekero ghose gha vikoko vinayi ivi, ghakusangika ku chikoko chimoza pera. Chikoko chikuru ichi kuti chikwimira waka boma limoza panji muwuso wa pa charu chose umoza pera yayi. Yohane wakayowoyaso kuti chikawusanga “fuko lililose, ŵanthu, lulimi, na mtundu.” Ntheura chikwenera kuti chikwimira vinthu vikuru m’malo mwa boma waka limoza. (Chivu. 13:7) Ntheura chikoko ichi, chikwenera kuti chikwimira maboma ghose gha ndyali agho ghaŵa kuti ghakuwusa ŵanthu kufuma kale m’paka sono. *Muph. 8:9.

7. Kasi mutu uliwose wa chikoko cha mitu 7 ichi, ukwimira vichi?

7 Kasi mutu uliwose wa chikoko ichi ukwimira vichi? Chivumbuzi chaputara 17 chikutovwira kusanga zgoro lake chifukwa chikulongosora chikozgo cha chikoko icho chikuzunulika mu Chivumbuzi chaputara 13. Pa Chivumbuzi 17:10 tikuŵazga kuti: “Pali mathemba 7: ghankhondi ghali kuwa, limoza lilipo, linyake lindize. Kweni para liza likwenera kukhalapo kanyengo kachoko waka.” Pa maboma ghose gha ndyali agho Satana waghagwiliskirapo ntchito, maboma 7 ghakuyaniskika na “mitu” chifukwa ghali kuŵapo na nkhongono zikuru chomene. Maufumu gha pa charu chose agha, muwuso wawo uli kukhwaska chomene ŵanthu ŵa Chiuta. Nyengo iyo mpositole Yohane wakaŵa wamoyo, 5 mwa maufumu agha ghakaŵa kuti ghawusapo kale. Apa tikuyowoya za, Eguputo, Asiriya, Babuloni, Medi na Peresiya, na Girisi. Muwuso wa nambara 6 wa Romu ndiwo ukaŵa kuti uchali kuwusa apo Yohane wakapokera uvumbuzi uwu. Kasi ni boma wuli ilo liŵenge la nambara 7 na muwuso waumaliro wa pa charu chose panji kuti mutu wa nambara 7?

8. Kasi mutu wa nambara 7 wa chikoko ukwimira vichi?

8 Sono tiwonenge mauchimi gha mu buku la Daniyeli agho ghatovwirenge kumanya mutu wa nambara 7 wa chikoko uwoso ngwaumaliro. Kasi ni ufumu wuli wa pa charu chose uwo ukuwusa mu nyengo yaumaliro iyi panji kuti mu nyengo ya “zuŵa la fumu” iyi? (Chivu. 1:10) Ufumu uwu ukupangika na maboma ghaŵiri ghankhongono chomene, ndipo maboma agha ni United Kingdom na United States of America panji kuti Ufumu wa pa Charu Chose wa Britain na America. Lekani tikuti ni mutu waumaliro wa chikoko icho chikuzunulika pa Chivumbuzi 13:1-4.

CHIKOKO CHA MASENGWE GHAŴIRI NGA NI MWANA WA MBERERE

Chikufuma “pa charu chapasi” ndipo chikuyowoya “nga ntchinjoka.” Chikuchitiska “moto kukhira kufuma kuchanya” ndipo chikuchita vimanyikwiro nga ni “ntchimi yitesi.” (Chivu. 13:11-15; 16:13; 19:20) Ufumu wa pa Charu Chose wa Britain na America ukwimilirika na chikoko cha masengwe ghaŵiri icho chikuchemeka ntchimi yitesi, chifukwa chakuti chikupuluska ŵanthu pa charu chose na kuŵaphalira kuti “ŵapange chikozgo cha chikoko” icho chili na mitu 7 na masengwe 10. (Wonani ndime 9)

9. Kasi chikoko icho chili na “masengwe ghaŵiri nga ni mwana wa mberere” chikwimira vichi?

9 Mu Chivumbuzi chaputara 13 tikusambira kuti mutu wa nambara 7 uwu, uwo ni Ufumu wa pa Charu Chose wa Britain na America, nawo ukuchita vinthu nga ni chikoko icho chili na “masengwe ghaŵiri nga ni mwana wa mberere, kweni chikamba kuyowoya nga ntchinjoka.” Chikoko ichi “chikuchita vimanyikwiro vikuru, mwakuti chikuchitiska nanga ni moto kukhira kufuma kuchanya kwiza pa charu chapasi, pamaso pa ŵanthu.” (Chivu. 13:11-15) Chivumbuzi chaputara 16 na 19 vikulongosora kuti chikoko ichi ni “ntchimi yitesi.” (Chivu. 16:13; 19:20) Daniyeli nayo wakuzunura fundo yakuyanako waka, yakuti, Ufumu wa pa Charu Chose wa Britain na America wizenge na pharanyiko lakofya. (Dan. 8:19, 23, 24) Nakuti ivi ndivyo vikachitika nadi pa nyengo ya Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose. Mabomba ghaŵiri agho ghakawovwira kuti Nkhondo ya pa Charu Chose iyi yimare, ghakapangika na ŵasayansi ŵa ku Britain na America. Chifukwa chakuti ufumu uwu ndiwo ukapanga mabomba agha, vikaŵa nga ‘ukachitiska moto kukhira kufuma kuchanya kwiza pa charu chapasi.”

CHIKOKO CHISWESI

Pakwera muhule, uyo ni Babuloni Mukuru. Chikoko ichi chikuyowoyeka kuti ni themba la 8. (Chivu. 17:3-6, 8, 11) Pakwamba muhule wakulongozga chikoko, kweni pamanyuma wakuparanyika na chikoko ichi. Muhule wakwimira visopa vyose vyautesi pa charu chapasi. Chikoko mazuŵa ghano chikwimira wupu wa United Nations, uwo ukukhozgera maboma gha ndyali pa charu chose. (Wonani ndime 10, 14-17)

10. Kasi “chikozgo cha chikoko” chikwimira vichi? (Chivumbuzi 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

10 Sono tiwonengeso chikoko chinyake. Ichi chikukozgana chomene na chikoko cha mitu 7 kweni ichi ntchiswesi. Chikuchemeka “chikozgo cha chikoko” ndipo chikulongosoreka kuti ni “themba la 8.” * (Ŵazgani Chivumbuzi 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) “Themba” ili Yohane wakayowoya kuti likazakawonekera na kusoŵa, ndipo pamanyuma mbwenu likazawonekeraso. Ivi vikukolerana chomene na ivyo vikachitika, Wupu wa United Nations, uwo ukukhozgera chomene vyandyali pa charu chapasi, pakwamba ukazakawonekera ndipo ukachemakanga kuti League of Nations. Mbwenu ukazakasoŵa pa Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose. Pamanyuma ukazawonekeraso na kwamba kuchemeka kuti United Nations.

11. Kasi chikoko chikuchita vichi, ndipo chifukwa wuli ise tikwenera yayi kopa?

11 Mwauchenjezi, chikoko ichi chikukhuŵilizga ŵanthu kuti ŵasuskenge Yehova na ŵanthu ŵake. Yohane wakayowoya kuti kuchita nthena vili nga ni para chikuwunganya pamoza “mathemba gha charu” ku nkhondo ya “zuŵa likuru la Chiuta Wankhongonozose.” (Chivu. 16:13, 14, 16) Kweni ise tikwenera kopa yayi. Chiuta withu Yehova, wazamuchitapo kanthu mwaluŵiro na kuponoska wose awo ŵakukhozgera muwuso wake.—Ezek. 38:21-23.

12. Kasi ntchivichi chizamuchitikira vikoko vyose?

12 Kasi ntchivichi chizamuchitikira vikoko vyose? Lemba la Chivumbuzi 19:20 likuzgora, likuti: “Chikoko chikakoleka pamoza na ntchimi yitesi iyo yikachita vimanyikwiro pamaso pa chikoko. Vimanyikwiro ivi ndivyo yikapuluska navyo awo ŵakapokera chimanyikwiro cha chikoko na awo ŵakusopa chikozgo chake. Wose ŵaŵiri ŵakaponyeka mu nyanja ya moto iyo yikugolera na sulefure uku ŵachali ŵamoyo.” Ntheura unenesko ngwakuti nangauli pasono ŵachali kuwusa, kweni ŵalwani ŵa Chiuta aŵa ŵazamuparanyika muyirayira.

13. Kasi ni masuzgo wuli agho maboma ghakupangiska ku Ŵakhristu?

13 Kasi ivi vikung’anamurachi kwa ise? Pakuti ndise Ŵakhristu ŵaunenesko, tikwenera kuŵa ŵakugomezgeka kwa Chiuta na Ufumu wake. (Yoh. 18:36) Kuti tichite nthena, tikwenera kunjilirapo yayi pa vyandyali. Kuchita nthena nyengo zinyake kungaŵa kwakusuzga chifukwa maboma gha charu ghakukhumba kuti tighakhozgerenge nyengo zose kwizira mu ivyo tikuyowoya kweniso kuchita. Awo ŵakuzomera na kwamba kukhozgera maboma agha, ŵakupokera chimanyikwiro cha chikoko. (Chivu. 13:16, 17) Ndipouli, waliyose uyo wapokera chimanyikwiro ichi, wangatemweka yayi na Yehova ndipo wazamupokera yayi njombe ya umoyo wamuyirayira. (Chivu. 14:9, 10; 20:4) Ntheura ntchakuzirwa chomene kuti waliyose wa ise walutilire kuleka kunjilirapo pa vyandyali nanga maboma ghangaŵa kuti ghakutichichizga kuchita nthena.

UMALIRO WAKUKHOZGA SONI WA MUHULE MUKURU

14. Kasi ntchinthu wuli chakuzizwiska icho mpositole Yohane wakawona nga umo pakuyowoyera pa Chivumbuzi 17:3-5?

14 Mpositole Yohane wakayowoya kuti ‘wakazizwa chomene’ wati wawona chinthu chinyake. Kasi wakawona vichi? Wakawona mwanakazi wakwera pa chimoza cha vikoko vyakofya ivi. (Chivu. 17:1, 2, 6) Ni “muhule mukuru” ndipo zina lake ni “Babuloni Mukuru.” Wakuchita uzaghali na “mathemba gha charu chapasi.”—Ŵazgani Chivumbuzi 17:3-5.

15-16. Kasi Babuloni Mukuru ni vichi, ndipo tikumanya wuli?

15 Kasi Babuloni Mukuru ni vichi? Mwanakazi uyu kuti wangimira gulu la ndyali yayi chifukwa buku la Chivumbuzi likuti wakuchita uzaghali na ŵalongozgi ŵandyali pa charu chose. (Chivu. 18:9) Ndipo fundo yakuti wakwera pachanya pa chikoko yikulongora kuti wakuyezgayezga kuti walongozgenge ŵawusi aŵa. Kweniso, wangimira yayi magulu gha ŵamalonda ŵa mu charu cha Satana ichi. Chifukwa ŵamalonda aŵa ŵakuzunulika mu ma chaputara ghanyake gha Chivumbuzi, ndipo ŵakuchemeka kuti “ŵamalonda ŵa charu chapasi.”—Chivu. 18:11, 15, 16.

16 Mu Malemba, mazgu ghakuti “muhule” ghakwimira awo ŵakuyowoya kuti ŵakuteŵetera Chiuta kweni ŵakusopa vikozgo panji kuŵa paubwezi na charu munthowa zinyake. (1 Mid. 5:25; Yak. 4:4) Kweni awo ŵakusopa Yehova mwakugomezgeka Baibolo likuŵachema kuti “mwali mutuŵa.” (2 Kor. 11:2; Chivu. 14:4) Mu nyengo yakale, ku Babuloni ndiko kukaŵa ku chinyina kwa chisopa chautesi. Ntheura Babuloni Mukuru wakwimira kusopa kulikose kwautesi. Nakuti, iyo ntchinyina cha chisopa chautesi.—Chivu. 17:5, 18—Wonani nkhani ya pa Intaneti pa jw.org ya mutu wakuti “Kasi Babuloni Mukuru Ni Vichi?

17. Kasi ntchivichi chizamuchitikira Babuloni Mukuru?

17 Kasi ntchivichi chizamuchitikira Babuloni Mukuru? Lemba la Chivumbuzi 17:16, 17 likuzgora fumbo ili, likuti: “Masengwe 10 agho wanguwona, na chikoko, ivi vizamumutinkha muhule ndipo vizamumuparanya na kumuleka wali nkhule. Vizamurya minofu ya thupi lake na kumotcha thibu na moto. Chifukwa Chiuta wakaŵika ichi mu mitima yawo kuchita maghanoghano ghake.” Nadi, Yehova ndiyo wazamupangiska vyaru kugwiliskira ntchito chikoko chiswesi, icho ni wupu wa United Nations kuwukira chisopa chautesi pa charu chose na kuchiparanyirathu.—Chivu. 18:21-24.

18. Kasi tingachita wuli kuti tileke kukhozgera Babuloni Mukuru munthowa yiliyose?

18 Kasi ichi chikung’anamurachi kwa ise? Tikwenera kukoleska “kusopa kwakutowa na kwambura kufipiskika panthazi pa Chiuta.” (Yak. 1:27) Tingazomerezganga yayi kupusikika na visambizgo vyautesi, vikondwelero vyakususkana na Baibolo, nkharo ziheni za mu charu ichi, kweniso maluso gha Babuloni Mukuru ghakugomezga vya mizimu. Ndipo tilutilire kuchenjezga ŵanji kuti ‘ŵafumemo mwa iyo,’ kuti ŵaleke kupokako zakwananga zake mwakuti ŵaŵavye mulandu kwa Chiuta.—Chivu. 18:4.

CHERUZGO CHA MULWANI MUKURU WA CHIUTA

CHINJOKA CHIKURU CHISWESI

Satana ndiyo wakupeleka mazaza ku chikoko. (Chivu. 12:3, 9, 13; 13:4; 20:2, 10) Pakuŵa mulwani mukuru wa Yehova, Satana wazamujalirika mu chizongwe kwa vyaka 1,000. Pamanyuma, wazamuponyeka “mu nyanja ya moto na sulefure.”(Wonani ndime 19-20)

19. Kasi “chinjoka chikuru chiswesi” ni njani?

19 Buku la Chivumbuzi likuzunuraso za “chinjoka chikuru chiswesi.” (Chivu. 12:3) Chinjoka ichi chikarwanga na Yesu na ŵangelo ŵake. (Chivu. 12:7-9) Chikuwukira ŵanthu ŵa Chiuta na kupeleka nkhongono ku vikoko panji kuti maboma gha ŵanthu. (Chivu. 12:17; 13:4) Kasi chinjoka ichi ni njani? Ni “njoka ya papo kale, iyo yikuchemeka Dyabulosi na Satana.” (Chivu. 12:9; 20:2) Ndiyo wakulongozga ŵalwani wose ŵa Yehova.

20. Kasi ntchivichi chizamuchitikira chinjoka?

20 Kasi ntchivichi chizamuchitikira chinjoka? Lemba la Chivumbuzi 20:1-3 likulongosora kuti mungelo wazamuponya Satana mu chizongwe, umo muzamuŵa nga ni jele kwa iyo. Panyengo iyo wazamuŵa mu chizongwe, Satana ‘wazamupuluskaso ŵanthu yayi m’paka vyaka 1,000 vimare.’ Ndipo paumaliro Satana na viŵanda vyake ŵazamuponyeka mu “nyanja ya moto na sulefure,” icho chikung’anamura kuti ŵazamuparanyika kwamuyirayira. (Chivu. 20:10) Ghanaghanirani waka umo charu chizamuŵira kwambura Satana na viŵanda vyake. Iyi yizamuŵa nyengo yakukondweska chomene!

21. Chifukwa wuli tikwenera kukondwa na ivyo tikuŵazga mu buku la Chivumbuzi?

21 Ntchakukhozga chomene kumanya ng’anamuro la vimanyikwiro ivi ivyo vili mu buku la Chivumbuzi. Tamanya awo mbalwani ŵa Yehova ndipo tawona ivyo vizamuŵachitikira. Nadi, “ngwakukondwa uyo wakuŵazga mwakukwezga na awo ŵakupulika mazgu ghauchimi uwu.” (Chivu. 1:3) Kweni kasi ni vitumbiko wuli ivyo ŵanthu ŵakugomezgeka ŵazamukondwa navyo para ŵalwani wose ŵa Chiuta ŵazakaparanyika? Tizamudumbiskana ivi mu nkhani yaumaliro ya nkhani izi.

SUMU 23 Yehova Wamba Kuwusa

^ ndime 5 Buku la Chivumbuzi likugwiliskira ntchito vimanyikwiro kuti livumbure ŵalwani ŵa Chiuta. Buku la Daniyeli likutovwira kupulikiska ng’anamuro la vimanyikwiro ivi. Mu nkhani iyi, tiyaniskenge mauchimi ghanyake gha mu buku la Daniyeli na mu buku la Chivumbuzi. Kuchita nthena kutovwirenge kumanya awo mbalwani ŵa Chiuta. Ndipo pamanyuma tiwonenge ivyo vizamuŵachitikira.

^ ndime 6 Ukaboni unyake wakulongora kuti chikoko cha mitu 7 chikwimira maboma ghose gha ndyali ngwakuti chili na “masengwe 10.” Nambara 10 kanandi mu Baibolo yikwimira chinthu chakukwana.

^ ndime 10 Mwakupambanako na chikoko chakwamba, chikozgo chilije “mphumphu,” pa masengwe ghake. (Chivu. 13:1) Vili nthena chifukwa chakuti themba ili “likufuma mu mathemba 7 ghara,” ndipo likuthemba chomene nkhongono zakufuma kwa iwo.—Wonani nkhani ya pa Intaneti pa jw.org ya mutu wakuti “Kasi Chikoko Chiswesi Icho Chikuyowoyeka mu Chivumbuzi Chaputara 17 Ni Vichi?