Kasi Mukumanya Kulindirira?

KASI mungamanya unandi wa nyengo iyo ŵantu ŵakumalira pakulindirira cirimika cilicose? Iwo ŵakulindirira pa mzere ku sitoro panji pamalo ghakuguriskirapo mafuta gha galimoto. Iwo ŵakulindirira kuti ŵapokere cakurya mu resitilanti. Ŵakulindirira para ŵakukhumba kuwonana na dokotala. Ŵakulindirira basi panji tireni. Inya, nyengo yinandi mu umoyo wa muntu yikumalira pakulindirira vintu vinyake kuti vicitike. Mwakuyana na kafukufuku uyo wakacitika mu caru ca Germany, ŵantu ŵakumalira maora ghakukwana 4.7 biliyoni cirimika cilicose kulindirira pa mseu cifukwa ca unandi wa galimoto! Muntu munyake wakapenda maora agha ndipo wakasanga kuti nyengo iyo ŵantu ŵakumalira para ŵakulindirira yingayana na nyengo iyo ŵantu 7,000 ŵangaŵira na umoyo.

Kulindirira kungaŵa kwakugongoweska. Mazuŵa ghano kukuwoneka kuti palije nyengo yakukwanira yakucitira vintu, ndipo kughanaghanira za vintu vinyake ivyo tikwenera kucita kungapangiska kulindirira kuŵa ciyezgo ceneco. Mulembi munyake wakucemeka Alexander Rose wakayowoya kuti: “Kulindirira ncintu cimoza cakusuzga comene mu umoyo.”

Nduna ya boma la America, Benjamin Franklin, yikayowoya kuti kulindirira kungaŵaso kwakumara ndrama. Kwa virimika 250 ivyo vyajumpa, iye wakayowoya kuti: “Nyengo ni ndrama.” Ndico cifukwa cake ŵantu ŵabizinesi ŵakupenjerezga ntowa zakuti paleke kuŵa kucedwa panyengo ya ncito. Katundu munandi uyo wakupangika mu nyengo yicoko waka wangapanga ndrama zinandi. Ŵantu ŵabizinesi awo ŵakovwira ŵantu ŵanyawo mwakudunjika ŵakuyezgayezga kuwovwira ŵantu mwaluŵiro—kupereka cakurya, kutora panji kusungiska ndrama ku banki kwambura kufuma mu galimoto na vinyake vyanteura—cifukwa ŵakumanya kuti kukondweska makasitomara kukusazgapo kucepeska nyengo yakulindirira.

Kusakaza Maumoyo Ghithu

Nkhwanta ya vyakulembalemba ya ku America ya mu virimika vya handirendi la 19, Ralph Waldo Emerson wakadandaura kuti: “Ŵantu ŵanandi  nyengo yikuŵamalira pakulindirira!” Sono-sono apa mulembi munyake wakucemeka Lance Morrow, wakadandauraso cifukwa ca kuvuska na kuŵinya kwa kulindirira. Iye wakayowoya za “suzgo la kulindirira.” Kasi ilo ndivici? “Kumanya kuti nyengo ncintu cakuzirwa comene pa umoyo wa muntu, ndiposo ncigaŵa ca umoyo wa muntu, iyo yikumara kwambura kuweleraposo.” Ici ncacitima kweniso ncaunenesko. Nyengo iyo yikumara cifukwa ca kulindirira yizamusangikaso cara.

Usange umoyo uŵenge utali, kulindirira mpanyi ni suzgo cara. Kweni umoyo ngufupi. Virimika vinandi ivyo vyajumpa, wamasalmo uyo wakuyowoyeka mu Baibolo wakalemba kuti: “Virimika vya umoyo witu viri makumi ghankonde na ghaŵiri, panji makumi ghankonde na ghatatu cifukwa ca nkongono; ndipouli, utali waŵo ndi malwavyo pera na suzgo; vikuwukapo ruŵiro ndipo ise tikurakata.” (Salmo 90:10) Kulikose uko tikukhala kwali tiri ŵantu ŵa mtundu wuli, umoyo withu—mazuŵa, maora na maminiti agho tikuŵa nagho para tababika—ngacoko. Ndipouli, tingatceŵa cara ukhaliro weneuwo ukutipangiska kumalira nyengo yithu yakuzirwa pakulindirira vyakucitika panji ŵantu.

Sambirani Kulindirira

Ŵanandi ŵa ise tiri kukwerapo galimoto yeneiyo dilayivala wake wakacimbizganga comene galimoto kuti wajumpe galimoto iyo yikaŵa kuntazi kwake. Kanandi, pakuŵavya cifukwa ca kucimbilira—dilayivala wakuŵa kuti walije cakucita cilicose ca mwaluŵiro. Kweni ndipouli, iye wakutondeka kulindirira cifukwa wakukhumba cara kuti ŵanyake ŵamujumpe. Kuleka kuzizipizga kwake kukurongora kuti iye wandasambire kulindirira. Kusambira? Inya, kulindirira ni sambiro leneilo tikwenera kulisambira. Palije uyo wakubabika na ukhaliro uwu. Ŵabonda ŵakukhumba pwererero la mwaluŵiro para ŵali na njara panji penepapo ŵakujipulika makora cara. Ni pekha para ŵakura apo ŵakumanya kuti nyengo zinyake ŵakwenera kulindirira kuti ŵapokere ivyo ŵakukhumba. Inya nadi, cifukwa cakuti kulindirira ncigaŵa ca umoyo, kulindirira mwakuzizipizga nkhwakukhumbikwa ndipo ncirongolero cakuti muntu ni murara.

Mbunenesko kuti pari ukhaliro unyake weneuwo kulindirira nkhwambura kukhumbikwa. Mufumu waciwukirano uyo wakucimbilira na muwoli wake ku cipatala cifukwa cakuti wakhala pacoko waka kuphokwa wangazomerezga cara kuti wacedwe. Ŵangelo awo ŵakamucenjezganga Loti kuti wafumemo mu Sodom ŵakatemwa cara kuti ŵalindirire penepapo Loti wakacedwanga. Umoyo wa Loti na mbumba yake ukaŵa pangozi cifukwa pharaniko likaŵa pafupi kucitika. (Genesis 19:15, 16) Ndipouli, mwakanandi, umoyo ukuŵa pangozi cara peneapo ŵantu ŵakucicizgika kuti ŵalindirire. Mu vyakucitika ivi, vintu vingaŵa makora usange waliyose waŵenge kuti wasambira kuzizipizga—nangauli kulindirira uko kwacitika cifukwa ca ulemwa wa muntu panji kuleka kukondweskeka na cakucitika ico. Mwanteura, mpanyi canguŵa cipusu kuzizipizga usange waliyose wamanyenge kugwiriskira ncito nyengo mwamahara pakulindirira. Bokosi leneilo liri pa peji 5 liri na masacizgo ghanyake gheneagho ghangapangiska kulindirira kuŵa kwambura kusuzga kweniso kwacandulo.

Tingaruwanga cara kuti mzimu wambura kuzizipizga ungarongora nkaro yakujitemwa, kughanaghana kuti tiri ŵakuzirwa comene mwakuti tikwenelera cara kulindirira. Kweni waliyose uyo wali na kaghanaghaniro aka, wakwenera kughanaghanirapo makora mazgu gha mu Baibolo agha gheneagho ngakuzirwa comene: “Wakuzika mu mtima wakuruska wakujikuzga.” (Mupharazgi 7:8) Kujikuzga, ni wuntu uheni comene, ndipo ntharika ya Baibolo yikuyowoya kuti: “Yose uyo wakujikuzga ndi mukazuzi kwa Yehova.” (Zintharika 16:5) Kusambira kuzizipizga—kusambira kulindirira—nga ndi umo tawonera, kungakhumbikwira kuti tijisande ise taŵene mwakupwererera ndiposo na ubwezi withu na ŵantu awo tikukhala nawo.

Kuzizipizga Kuzamupika Njombe

Kanandi tikusanga kuti kulindirira nkupusu usange tikumanya kuti ico tikulindirira ncakuzirwa ndipo mukuruta kwa nyengo ticisangenge. Mu kawonero aka, nciweme kughanaghanirapo pa fundo yakuti ŵasopi wose ŵaunenesko ŵa Ciuta ŵakulindirira kufiskika kwa vilayizgo vyakuzirwa vya Ciuta ivyo vikusangika mu Baibolo. Mwaciyerezgero, tikuphalirika mu mazgu ghakufunyilirika gha Salmo kuti: “Ŵakunyoroka ŵamkuhara caru na kukhala mwenemumo kwandanda.” Layizgano ili likayowoyekaso na mpostole Yohane penepapo wakaphara kuti: “Uyo wakucita khumbo la Ciuta, wakukhalirira muyirayira.” (Salmo 37:29; 1 Yohane 2:17) Ncakuwonekerathu kuti usange tingaŵa na umoyo wamuyirayira, kulindirira kuti kungaŵa suzgo likuru cara. Kweni sono tikukhala na umoyo kwamuyirayira  cara. Kasi ncakwenelera kuyowoya za umoyo wamuyirayira?

Pambere tindazgore fumbo ili, kumbukirani kuti Ciuta wakalenga ŵapapi ŵithu ŵakudanga na cilindizga cakuti ŵakhale na umoyo wamuyirayira. Cifukwa cakuti ŵakananga iwo ŵakataya cilindizga cawo ndiposo na ca ŵana ŵawo—kusazgapo ise. Ndipouli, panyuma pakuti ŵananga, Ciuta wakaphara za khumbo lake la kuwuskapo vyakufumapo vya kwananga kwawo. Iye wakalayizga za kwiza kwa “mpapu,” yeneiyo yikaŵa Yesu Kristu.—Genesis 3:15; Ŵaroma 5:18.

Ncakusanka cithu ca ise taŵene usange tikukhumba kuzakasanga candulo panji cara pakufiskika kwa vilayizgo vyake. Kuti ticite nteura tikwenera kuzizipizga. Kuti tisambire kuzizipizga, Baibolo likutikhuŵirizga kuti tilangurukenge pa ciyerezgero ca mulimi. Iye wakupanda mbuto zake ndipo panyuma pake wakulindirira waka—wakucita ivyo wangacita kuvikilira mbewu zake—mupaka nyengo yakuvuna. Ndipo kuzizipizga kwake kukuŵa kwacandulo apo wakuwona vipasi vya mlimo wake. (Yakobe 5:7) Mpostole Paulos wakuyowoyaso ciyerezgero cinyake ca kuzizipizga. Iye wakutikumbuska za ŵanarumi na ŵanakazi ŵakugomezgeka ŵa munyengo zakale. Iwo ŵakalindizganga kufiskika kwa vilato vya Ciuta, kweni ndipouli iwo ŵakeneranga kulindirira nyengo yakuŵikika ya Ciuta. Paulos wakutikhuŵirizga kuti tirondezge ŵantu aŵa, “aŵo ŵakuharira malayizgano mu cipulikano na cizizipizgo.”—Ŵahebere 6:11, 12.

Enya, kulindirira ncintu cambura kutceŵeka pa umoyo wa muntu. Kweni kuleke kuŵa kwakufipiska mtima nyengo zose. Kwa awo ŵakulindirira kufiskika kwa vilayizgo vya Ciuta, kungaŵa lufura lwa cimwemwe. Iwo ŵangagwiriskira ncito nyengo yakulindirira kukuliska ubwezi wawo na Ciuta ndiposo mwakucita milimo yeneiyo yikurongora cipulikano cawo. Ndipo kwizira mu pempero, kusambira, na kulanguruka, iwo ŵangaŵa na cigomezgo cakukhora kuti cilicose ico Ciuta walayizga cizamufiskika munyengo yake yakuŵikika.

 [Bokosi/Vithuzithuzi pa peji 9]

CEPESKANI VYAKUŴINYA PAKULINDIRIRA!

Nozgekerani mwakutendekera! Usange mwamanya kuti mwamulindirira, nozgekerani kukaŵazga, kulemba, kusona, kuluka, panji kunjizgika mu milimo yinyake yakukhumbikwa.

Gwiriskirani ncito nyengo iyo kulanguruka, ceneico ncintu cakusuzga comene mu nyengo yithu iyi.

Ŵikani mabuku ghakuti mungaŵazga pafupi na telefoni kuti mughagwiriskire ncito usange mwapempheka kuti mulindirire kwa maminiti ghankondi panji khumi, mungaŵazga mapeji ghanandi.

Para mukulindirira nga ni gulu, usange ncakwenelera, gwiriskirani ncito mwaŵi uwo kwambiskira vidumbirano na ŵanji na kugaŵana nawo fundo zakukhozga.

Iŵani na cakulembapo panji cilicose cakuti muŵazgenge mu galimoto yinu cifukwa ca nyengo yakulindirira yambura kuyinozgekera.

Sizimirani, pumulani, panji pemperani.

KULINDIRIRA KWACANDULO KUKUKHUMBIKWIRA KUŴA NA KAGHANAGHANIRO KAWEME NDIPOSO KUNOZGEKERATHU.