Kutonda Kutomboroka Uko Taŵantu Tili Nako
Kutonda Kutomboroka Uko Taŵantu Tili Nako
“Kughanaghanira vya thupi ndi nyifwa.”—ŴAROMA 8:6.
1. Kasi ndi mwauli umo ŵanji ŵakuwonera thupi la muntu, ndipo ndi fumbo wuli ilo likukhumbikwira kuti tighanaghanirepo?
‘NIMURUMBANINGE cifukwa ndili kulengeka mu ntowa yakuzizwiska.’ (Salmo 139:14, NW) Umu ndimo wakayimbira wamasalmo Davide peneapo wakarangurukanga pa cimoza mwa vilengiwa vya Yehova, thupi la muntu. Mwakupambana na kurumba kuweme kwanteura uku, pali ŵasambizgi ŵanji ŵa visopo awo ŵakuwona thupi la muntu kuŵa malo ghakubisamamo ndiposo cintu ico cikwambiska kwananga. Thupi layowoyeka kuŵa ‘Lufura lwa ukhaliro uheni, cipingo ca ukhaliro uheni, na malo ghakubisamamo uheni.’ Mwaunenesko, mpostole Paulos wakayowoya kuti: “Mwa ine (nkunena thupi lane) mukukhala kantu kaweme cara.” (Ŵaroma 7:18) Kweni kasi ici cikung’anamura kuti tili ŵakukoleka mu cipingo ca thupi la zakwananga?
2. (a) Kasi “kughanaghanira vya thupi” kukung’anamuraci? (b) Kasi nkulimbana wuli uko kukuŵapo mukati mwa ŵantu awo ŵakukhumba kukondweska Ciuta pakati pa “thupi” na “mzimu”?
2 Malemba nyengo zinyake ghakuyowoya za “thupi” kung’anamura muntu mu ukhaliro wake wambura ukongorekwa nga ndi mpapu yakwananga ya Adamu wacigaruka. (Ŵaefeso 2:3; Salmo 51:5; Ŵaroma 5:12) Ciharo ico tilikupokera kufuma kwa iye capangiska ‘uteciteci wa mathupi ghithu.’ (Ŵaroma 6:19) Paulos wakacenjezga kuti: “Kughanaghanira vya thupi ndi nyifwa.” (Ŵaroma 8:6) “Kughanaghanira vya thupi” kukung’anamura kugodeka ndiposo kucita vintu mwakulongozgeka na makhumbiro gha thupi la zakwananga. (1 Yohane 2:16) Anteura, usange tikukhumba kukondweska Ciuta, pakuŵa kulimbana pakati pa umoyo withu wauzimu na thupi lithu la zakwananga leneilo nyengo zose likuticicizga kuti ticite “milimo ya thupi.” (Ŵagalatiya 5:17-23; 1 Petros 2:11) Panyuma pakukonkoska za kulimbana mu thupi lake, Paulos wakalongosora kuti: ‘Ndamuntu wakusokwa ine! ndi njani wati wandithaskenge ku thupi la nyifwa yeneiyi?’ (Ŵaroma 7:24) Kasi ndiko kuti Paulos wakasoŵerathu cakucita cifukwa ca ciyezgo ico? Baibolo likukanirathu!
Unenesko wa Ciyezgo na Kwananga
3. Ndi mwauli umo ŵantu ŵanandi ŵakuwonera kwananga na ciyezgo, kweni ndi mwauli umo Baibolo likuticenjezgera za kaghanaghaniro kanteura ako?
3 Ŵantu ŵanandi mazuŵa ghano ŵakugomezga kuti kulije kwananga. Ŵanji ŵakuwona “kwananga” mwakupepuka comene, kuŵa nga ndi lizgu la mwaka ilo likukonkoska maubudi ghacoko waka gha muntu. Iwo ŵakumanya cara kuti “tose titi tiwoneke pa citengo cakweruzgirapo ca Kristu; kuti muntu yose wapokere kwakuyana na ivyo wacita mu thupi, panji viweme panji viheni.” (2 Ŵakorinte 5:10) Ŵanji ŵakujipusika mwakuyowoya kuti: “Ningakanizga vintu vyose, kweni ciyezgo cara!” Ŵantu ŵanji ŵakukulira mu mbumba izo mitheto yake njakuzikika pa vintu vyakusekereska, vintu vyanteura ivyo vingasazgapo vyakurya, nkani za kugonana, panji kucita vintu vinyake ivyo vingapangiska yunji kuŵa wakumanyikwa comene. Kuti iwo ŵakukhumba vintu vyose pera cara, kweniso ŵakuvikhumba vintu ivyo kwa nyengo yeneyiyo! (Luka 15:12) Iwo ŵakutondeka kulaŵiska muntazi mwacimwemwe umo ŵantu ŵazamusangwa na ‘umoyo weneco.’ (1 Timote 6:19) Kulwande linyake, Baibolo likusambizga kuti tighanaghanire mwakupwererera ndiposo tilaŵiske kuntazi, kukanizgirathu vintu ivyo vingatimbanizga umoyo withu wauzimu. Ntharika yakufunyilirika yikuyowoya kuti: “Muntu wakucenjera wakuwoneratu viheni, wakubisama; kweni wakupusa wakurutilira ndipo wakupwetekeka.”—Zintharika 27:12.
4. Ndi ncenjezgo wuli iyo Paulos wakapereka pa 1 Ŵakorinte 10:12, 13?
4 Panyengo iyo Paulos wakalembera kalata Ŵakristu awo ŵakakhalanga mu Korinte, msumba uwo ukamanyikwa cifukwa ca nkaro yake yiheni, iye wakapereka ncenjezgo yakupulikwika makora yakukhwaskana na ciyezgo ndiposo na nkongono ya kwananga. Iye wakayowoya kuti: “Uyo wakuti wakwima wacenjere mzire wangawa. Palive ciyezgo camukorani kweni ico nca muntu yose ndipera: kweni Ciuta ngwa magomezgeko, mweneuyo kuti wati wazomere imwe cara kuti muyezgeke kwakujumpa nkongono zinu; kweni pamo na ciyezgo wati wacite ntowa yakufumiramo, kuti muŵe na nkongono zakuzizipizgira.” (1 Ŵakorinte 10:12, 13) Ise tose—mwanici panji murara, mwanarumi panji mwanakazi—tikukumana na viyezgo vinandi ku sukulu, ku ncito panji ku malo ghanyake. Anteura, tiyeni tisande mazgu gha Paulos na kuwona umo ghaliri ghakuzirwa kwa ise.
Lekani Kujithemba
5. Ncifukwa wuli kujithemba nkhwangonzi?
5 Paulos wakulongosora kuti: “Uyo wakuti wakwima wacenjere mzire wangawa.” (1 Ŵakorinte 10:12) Kujithemba kuti tili na nkaro yapacanya nkhwangozi. Iko kukurongora kuti tikupulikiska makora cara ico kwananga kuli na nkongono yake. Pakuti ŵantu ŵa nga ndi Moses, Davide, Solomon na Petros ŵakananga, kasi ndiko kuti ise tingaŵa ŵakuvikilirika ku kwananga? (Maŵazgo 20:2-13; 2 Samuel 11:1-27; 1 Mathemba 11:1-6; Mateyu 26:69-75) “Wamahara wakwenda makora-makora na kuwukako ku uheni, kweni cindere cikutoroma ndipo cikwenda bweka,” zikuphara nteura Zintharika 14:16. Mwakusazgirapo, Yesu wakayowoya kuti: ‘mzimu ngwa pampu, kweni thupi ndilo ndakutomboroka.’ (Mateyu 26:41) Pakuti palije muntu wambura ukongorekwa uyo ngwakuvikilirika ku khumbo liheni la kuwa nalo, tikwenera kuŵikapo pwererero likuru comene pa ncenjezgo ya Paulos kuti tikanizge ciyezgo mwakuti tileke kwananga.—Yeremiya 17:9.
6. Mpanyengo wuli ndiposo ndi mwauli umo tinganozgekera ciyezgo?
6 Ncamahara kunozgekerathu suzgo iyo yingiza mwakubucizga. Themba Asa likamanya kuti nyengo ya mtende ndiyo yikaŵa yiweme yakuti yizengere malinga ghake. (2 Midauko 14:2, 6, 7) Ilo likamanya kuti mbwenu lacedwa usange lingazenga malinga nyengo ya kuwukira kwa ŵarwani. Mwakuyana waka, vyakusanka vyakuzakacita panyengo ya viyezgo vikwenera kucitika mwamahara panyengo yakuti viyezgo vindize. (Salmo 63:6) Daniel na mabwezi ghake ghakuwopa Ciuta ŵakapanga cakusanka cawo cakuŵa ŵakugomezgeka ku dango la Yehova pambere ŵakaŵa ŵandacicizgike kurya vyakurya vyapacanya vya themba. Ndico cifukwa cake ŵakaziulikapo cara kuti ŵaskepelere ku vyakusanka vyawo na kuleka kurya vyakurya vyakufipirwa. (Daniel 1:8) Pambere mikhaliro yakupereka ciyezgo yindafike, tiyeni tikhozge cakusanka cithu cakuti tikhalilire ŵa nkaro yituŵa. Ndipo pekha tingazakaŵa na nkongono yakukanizgira kwananga.
7. Ncifukwa wuli ncacikhuŵirizgo kumanya kuti ŵanji ŵatonda makoraghene ciyezgo?
7 Mwee, naco ncikhuŵirizgo ico tikucisanga mu mazgu gha Paulos: “Palive ciyezgo camukorani kweni ico nca muntu yose ndipera”! (1 Ŵakorinte 10:13) Mpostole Petros wakalemba kuti: ‘Mikanani nayo Diabolosi, ngangamikani mu cipulikano cinu, uku mukumanya kuti vipyo vyakuyana pera vikuŵawira na ŵabali ŵinu aŵo ŵali mu caru.’ (1 Petros 5:9) Enya, ŵanji ŵakumana na viyezgo vyanteura ivyo ndipo ŵavitonda vyose makoraghene cifukwa ca covwiro ca Ciuta, ndipo ise nase tingavitondaso. Ndipouli, nga ndi Ŵakristu awo ŵakukhala mu caru cakuzara na mikhaliro yiheni, ise tose tingakumana na ciyezgo panyengo yasono panji kuntazi. Anteura, ndi mwauli umo tingatondera kutomboroka uko tili nako na ciyezgo ca kwananga?
Tingatonda Ciyezgo!
8. Kasi ntowa yiweme yakutceŵera ciyezgo ni njini?
8 Ntowa yiweme ya kuleka kuŵa “ŵazga ŵa kwananga” ndiyo kutceŵa ciyezgo. (Ŵaroma 6:6) Zintharika 4:14, 15 zikuticiska kuti: ‘Unganjiranga mu mendero gha ŵaheni, ungendanga mu ntowa ya ŵakubendera. Tceŵako, ungapitangamo; patukamo, ujumpe na kuruta.’ Kanandi tikumanyirathu kuti mikhaliro yinyake yingatinjizga mu kwananga. Anteura, ntowa yiweme iyo tingacita nga Mbakristu ndiyo ‘kupatuka,’ kukhala kutari na yunji panji na cintu cilicose ndiposo na malo ghaliwose agho ghangawuska makhumbiro ghaheni na kutipangiska kuti ticite ukhaliro uheni.
9. Ndi mwauli umo kucimbira ukhaliro uwo ungiziska ciyezgo kwadidimizgikira mu Malemba?
9 Ntowa yinyake yiweme yakuti titondere ciyezgo ndiyo kucimbira ukhaliro uwo ungiziska ciyezgo. Paulos wakanjirikizga kuti: “Cimbirani uzaghari.” (1 Ŵakorinte 6:18) Iye wakalembaso kuti: “Cimbirani kusopa vikozgo.” (1 Ŵakorinte 10:14) Mpostole uyu wakacenjezgaso Timote kuti walekane nagho makhumbiro gha kutemweska vyuma vyakuthupi ndiposo na “makhumbiro gha uwukirano.”—2 Timote 2:22; 1 Timote 6:9-11.
10. Ndi viyerezgero wuli vyakupambana ivyo vikurongora kuzirwa kwa kucimbira ciyezgo?
10 Aghanaghanirani za Davide, Themba la Israyeli. Peneapo wakalaŵiskanga kufuma pacanya pa mtenje wa nyumba yake, wakawona mwanakazi wakutowa uyo wakagezanga, panyuma pake makhumbiro ghaheni ghakayamba kukura mu mtima mwake. Iye wakeneranga kuwukapo pa mtenje na kucimbira ukhaliro wakupereka ciyezgo. Kweni mu malo mwake wakafumbisiska za mwanakazi yura uyo zina lake likaŵa Batisheba, ndipo vyakufumapo vyake vikaŵa viheni comene. (2 Samuel 11:1–12:23) Kulwande linyake, kasi ndi mwauli umo Yosefe wakacitira panyengo iyo muwoli wa sekuru wake, uyo wakaŵa muzaghali, wakamucicizga kuti wagone naye? Cakulembeka ca nkani iyi cikutiphalira kuti: ‘Wakayowoyanga na Yosefe zuŵa na zuŵa, kuti wakamupulikira cara, kugona naye.’ Nangauli kukaŵavya languro la Dango la Moses ilo panyengo iyo likaŵa lindaperekeke, Yosefe wakamuzgora mwanakazi uyu mwakuyowoya kuti: “Kasi ndingacita uli uheni uwu ukuru, na kwanangira Ciuta?” Zuŵa linyake mwanakazi uyu wakamuvumbatira Yosefe, ndipo wakayowoya naye kuti: “Gona nane.”! Kasi Yosefe wakakhala waka cete na kuyezga kudumba naye? Cara. Yosefe ‘wakacimbira, na kufuma mu nyumba.’ Yosefe wakakhumba cara kuti ciyezgo cakugonana cicitike. Wakacimbira!—Genesis 39:7-16.
11. Ncici ico tingacita usange tikukumana na ciyezgo mwakuwerezgawerezga?
11 Nyengo zinyake kucimbira kukuwoneka nga ndi wofi, kweni kufumamo mu ukhaliro wakupereka ciyezgo ndi kacitiro ka mahara comene. Mutepanji ciyezgo ico tikaŵa naco kale cayambaso pa malo ghithu gha ncito. Nangauli cingaŵa camacitiko cara kuti tisinte ncito, kweni pangaŵaso ntowa zinyake zakuti tifumiremo mu viyezgo vyanteura ivyo. Tikwenera kucimbira cilicose ico tikumanya kuti nciheni, ndipo tikwenera kuŵa ŵakusimikizgira kucita ico nciweme. (Amosi 5:15) Mwakusazgirapo, kucimbira ciyezgo kungakhumbikwira kuti titceŵe Intaneti iyo yikulongora vithuzithuzi vya nkuli na malo gha vyakusekereska agho ngakukayikiska. Cingang’anamuraso kutaya magazini agho ghakulongosora vya uzaghali panji kusanga mabwezi ghapya agho ghakutemwa Ciuta ndiposo agho ghangamanya kutovwira. (Zintharika 13:20) Kwali ncintu wuli ico cikutiyezga kuti tinange, kweni tingacita mwavinjeru usange tingarutirizga kunyanyara cintu canteura ico.—Ŵaroma 12:9.
Mweneumo Lurombo Lungawovwilira
12. Ncici ico tikumupempa Ciuta para tikuromba kuti: “mungatitoreranga mu kuyezgeka”?
12 Paulos wakuyowoya mazgu ghakukhuŵirizga agha: “Ciuta ngwa magomezgeko, mweneuyo kuti wati wazomere imwe cara kuti muyezgeke kwakujumpa nkongono zinu; kweni pamo na ciyezgo wati wacite ntowa yakufumiramo, kuti muŵe na nkongono zakuzizipizgira.” (1 Ŵakorinte 10:13) Ntowa yimoza iyo Yehova wakutovwilira ndiyo mwakuzgora malurombo ghithu ghakuromba covwiro cake kuti tilimbane na ciyezgo. Yesu Kristu wakatisambizga kuromba kuti: ‘Mungatitoreranga mu kuyezgeka, kweni mutithaske kwa muheni.’ (Mateyu 6:13) Mwakuzgora lurombo lwakufumira pasi pa mtima lwanteura ilo, Yehova wazamutileka tekha kuti tiyezgeke cara; kweni wazamutivikilira kwa Satana na mauryarya ghake. (Ŵaefeso 6:11) Tikwenera kumupempa Ciuta kuti watovwire kumanya viyezgo ndiposo kuti watipe nkongono zakuti titondere. Usange tikumuŵeyelera Ciuta kuti tileke kutondeka panyengo yakuyezgeka, iye watovwirenge kuti Satana, uyo ndi “muheni,” waleke kutiruska.
13. Ndi mwauli umo tikwenera kucitira usange tikukumana na viyezgo pafupi-pafupi?
13 Tikwenera kuromba kufumira pasi pa mtima, comene-comene panyengo iyo ciyezgo cikutizira pafupi-pafupi. Viyezgo vinyake vingatisuzga comene mukati mwithu, kukwenyerezga mtima uko vikupanga kukutikumbuska waka umo tiliri nadi ŵakutomboroka. (Salmo 51:5) Mwaciyerezgero, ncici ico tingacita usange njuŵi yikutisuzga cifukwa ca mikhaliro yiheni iyo kale tikacitanga? Uli usange tikuyezgeka kuti tiyambeso kucita mikhaliro iyo? Mu malo mwakuziŵanizga waka maghanoghano ghanteura agho, pempani covwiro kwa Yehova—citani mwanteura mwakuwerezgawerezga. (Salmo 55:22) Kwizira mu nkongono ya Mazgu ghake na mzimu wake utuŵa, iye wangatovwira kuti timazge mikhaliro yanteura iyo.—Salmo 19:8, 9.
14. Ncifukwa wuli lurombo ndakuzirwa pakulimbana na kutomboroka uko tili nako?
14 Wati wamanya kuti ŵapostole ŵake ŵakasiwanga mu munda wa Getsemane, Yesu wakaŵaciska kuti: “Muŵe maso murombenge, kuti mureke kunjira mu kuyezgeka: mzimu ndiwo ngwa pampu, kweni thupi ndilo ndakutomboroka.” (Mateyu 26:41) Ntowa yimoza yakutondera ciyezgo ndiyo kuŵa maso ku mitundu yakupambana-pambana ya viyezgo ndiposo tikwenera kuŵa ŵakucenjera ku mauryarya ghake. Ncakuzirwaso comene kuti tipereke lurombo mwambura kucedwa lwakukhwaskana na ciyezgo ico kuti tiŵe ŵakunozgeka mwauzimu kuti ticitonde. Cifukwa cakuti ciyezgo cikukola vigaŵa ivyo tili ŵalemwa, tingacitonda pa ise tekha cara. Lurombo ndakuzirwa comene cifukwa nkongono za Ciuta zingatikhozga kuti timikane na Satana. (Ŵafilipi 4:6, 7) Tingapempaso covwiro cauzimu na lurombo lwa ‘ŵarara ŵa mpingo.’—Yakobe 5:13-18.
Kanizgani Ciyezgo Mwankongono
15. Ncici ico cikunjizgikamo pakukanizga ciyezgo?
15 Padera pakukanizga ciyezgo, tikwenera kucikanizga mwankongono mupaka ciyezgo ico cimare panji kuti ukhaliro uwo usinte. Panyengo iyo Yesu wakayezgekanga na Satana, Yesu wakakanizga Diabolosi mupaka peneapo wakamuleka. (Mateyu 4:1-11) Musambiri Yakobe wakalemba kuti: ‘Yimikanani na Satana, ndipo wati wamucimbirani.’ (Yakobe 4:7) Kukanizga kukucitika mwakukhozga mtima withu na Mazgu gha Ciuta na kupanga cakusanka cakuti tiskepelere ku vipimo vyake. Tingacita makora kuti tisungilire pa mtima na kuranguruka pa malemba agho ghangatovwira vigaŵa ivyo tili ŵakutomboroka. Cingaŵa ciweme kuti tiphalire Mkristu wakukhoma, mutepanji murara uyo tingamwandulira vyakumara-mahara vithu ndiposo uyo wangatovwira panyengo ya ciyezgo.—Zintharika 22:7.
16. Ndi mwauli umo tingasungilira ukhaliro uweme?
16 Malemba ghakuticiska kuti tivware wuntu wupya. (Ŵaefeso 4:24) Ici cikung’anamura kuti tizomerezge Yehova kuti watiwumbe na kutisinta. Pakulembera mteŵeti munyake Timote, Paulos wakayowoya kuti: “Urondezgenge urunji, kusopa-Ciuta, cipulikano, kutemwa, kuzizipizga, na kuzika. [Irwa nkondo ya cipulikano, NW], ukoreskenge umoyo wa muyirayira, weneuwo ukacemekera.” (1 Timote 6:11, 12) ‘Tingarondezga urunji’ mwakulimbikira kuŵazga Mazgu gha Ciuta kuti tisange cimanyisko cakufikapo ca wuntu wake ndipo panyuma pake tikwenera kucita mwakukolerana na ivyo wakukhumba kuti ticite. Kuŵa ŵakutangwanika mu ncito za Cikristu za nga ndi kupharazga makani ghaweme na kufika pa maungano ncintu cakuzirwa comene. Kusenderera kufupi na Ciuta na kurya cakurya cauzimu vizamutovwira kuti tikule mwauzimu na kusungilira ukhaliro uweme.—Yakobe 4:8.
17. Tikumanya wuli kuti Ciuta watisidenge cara mu nyengo ya ciyezgo?
17 Paulos wakutisimikizgira kuti ciyezgo cilicose ico tingakumana naco kuti cizamujumpa nkongono izo Ciuta walikutipa cara kuti tilimbane naco. Yehova ‘waperekenge ntowa yakufumiramo kuti tiŵe na nkongono zakuzizipizgira.’ (1 Ŵakorinte 10:13) Enya nadi, Yehova wakuzomerezga cara kuti ciyezgo ciŵe cikuru comene mwakuti mupaka tisoŵe nkongono zauzimu kuti tirutilire kusungilira kugomezgeka kwithu, tikwenera kurutirizga kutamira pa iye. Iye wakukhumba kuti titonde ciyezgo mwakuti tileke kucita ico nciheni. Mwakusazgirapo, tingaŵa na cipulikano mu layizgano lake ili: ‘Nditi ndikutayenge cara, panji nesi kukusida nakamo kose.’—Ŵahebere 13:5.
18. Ncifukwa wuli tingaŵa ŵakusimikizga kuti tingatonda kutomboroka uko tili nako?
18 Paulos kuti wakaŵa wakukayikira za cakufumapo ca kulimbalimba kwake na thupi lakutomboroka cara. Iye kuti wakajiwona nga ndi muntu wambura civikiliro ku makhumbiro ghake gha thupi cara. Mwakupambana, iye wakayowoya kuti: ‘Umo nkucimbirira ine, kuti nga ndi mu ciwuruwuru cara; nkuduzura nteura, kuti nga ndi uyo wakutimba mdera cara: kweni nkudufyura thupi lane, na kulitorera mu wuzga: mzire pakunji para ndapharazga ku ŵanyake, ine ndamwene ndingaŵa wakupatika.’ (1 Ŵakorinte 9:26, 27) Ise nase tingarwa nkondo na thupi lithu lambura ukongorekwa. Kwizira mu Malemba, vyakupharazga vyakuzikika mu Baibolo, maungano gha Cikristu, Ŵakristu ŵanyithu ŵakukhoma, Ŵadada ŵithu ŵacitemwa ŵakucanya ŵakutikumbuska nyengo na nyengo kuti tovwirike kusanga ukhaliro uweme. Mwa covwiro cake, tingatonda kutomboroka uko tili nako!
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi cikung’anamuraci “kughanaghanira vya thupi”?
• Ndi mwauli umo tinganozgekera ciyezgo?
• Ncici ico tingacita kuti tilimbane na ciyezgo?
• Kasi lurombo lukovwira wuli panyengo yakulimbana na ciyezgo?
• Ncifukwa wuli tili na cisimikizgo kuti ncamacitiko kutonda kutomboroka uko taŵantu tili nako?
[Mafumbo]
[Vithuzithuzi pa peji 8]
Baibolo likusambizga cara kuti ndise ŵantu ŵambura civikiliro ku makhumbiro gha thupi lithu
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Kucimbira ciyezgo ndi ntowa yiweme yakutceŵera kwananga