Kasi Ndarama Mukwenera Kuziwona Wuli?

Kutemwa ndarama na vintu vyakuthupi ni vintu vyacilendo yayi; ndipo Baibolo nalo likuyowoyapo za nkani izi. Nkani izi zikamba ni kale comene. Mu Dango la Moses, Ciuta wakasambizga Ŵaisrayeli kuti: “Ungadokeranga nyumba ya munyako . . . panji kantu kose ka munyako.”—Exodus 20:17.

KUTEMWA ndarama na vinthu vyakuthupi kukandana comene mu nyengo ya Yesu. Aghanaghanirani za cidumbirano ici ca pakati pa Yesu na mwanarumi munyake “msambazi comene.” ‘Yesu wakanena nayo’ kuti: ‘Cintu cimoza ucali kusoŵerwa: guliska vyose ivyo uli navyo, na kugaŵira ŵakavu, ndipo uti uŵenge na usambazi kucanya: ndipo wize kandirondezga. Kweni iye wakati wapulika mazgu gheneagha, wakaŵa na citima cikuru; cifukwa wakaŵa msambazi comene.’—Luka 18:18-23.

Kuwona Ndarama Mwakwenelera

Ndipouli, nkhwananga kuyowoya kuti Baibolo likukanizga kugwiriskira ncito ndarama. Kweni Baibolo likurongora kuti ndarama zikovwira kumazga ukavu na masuzgo ghanyake, ndipo zikovwira ŵantu kusanga vintu vyakukhumbikwa mu umoyo. Themba Solomoni likalemba kuti: ‘Vinjeru ncivikiriro, ndarama nazo ncivikiriro.’ Ndipo likayowoyaso kuti: “Ciphikiro cikucitikira kusekerera, na vinyo likusangwiska umoyo, kweni ndarama zikuyana vyose.”—Mupharazgi 7:12; 10:19.

Ciuta wakukhumba kuti tigwiriskirenge ncito makora ndarama. Mwaciyerezgero, Yesu wakayowoya kuti: “Muparane ubwezi na usambazi wa ubendezi.” (Luka 16:9) Ici cikusazgapo kupereka cawanangwa ca ndarama kurutiska pantazi kusopa kwaunenesko, cifukwa tikukhumba kuti Ciuta waŵe bwezi lithu. Solomoni iyemwene wakarondezga ciyerezgero ca ŵadada ŵake ŵa Davide, ŵeneawo ŵakapereka ndarama zinandi na vintu vyakuzirwa ku mulimo wa kuzenga tempele la Yehova. Languro linyake ilo Mkristu wakwenera kulirondezga ndilo la kovwira ŵantu awo mbakusoŵerwa. “Mu maukavu gha ŵatuŵa musanganenge naŵo,” wakayowoya nteura Paulos. Ndipo wakasazgirapo kuti: ‘Mukwenera kupokerera ŵalendo.’ (Ŵaroma 12:13) Nyengo zinandi kacitiro aka kakusazgapo kugwiriskira ncito ndarama. Kweni, wuli pakuyowoya za kutemwa ndarama?

‘Kutemweseska Siliva’

Paulos wakadidimizgapo za “kutemwa ndarama” panji ‘kutemweseska Siliva’ peneapo wakalembera kalata Mkristu munyake waciwukirano Timote. Urongozgi wa Paulos uwu wuli pa 1 Timote 6:6-19. Iye wakarongosora za “kutemwa ndarama” nga ncigaŵa ca fundo zake zikuru pakughanaghanira za vintu vyakuthupi. Pakuwona za umo ukhaliro wa ŵantu wuliri mazuŵa ghano pa ndarama, nciweme kuti tisande mwakupwererera mazgu ghakufunyilirika gha Paulos. Kusanda kwa nga ni uku nkhwacandulo comene cifukwa kukuvumbura cisisi ca umo ‘tingakoreskera umoyo weneco.’

Paulos wakacenjezga kuti: ‘Kutemwa ndarama ndukorozi lwa mitundu yose ya viheni: izo ŵanji pa kuzipenjiska ŵali kupuruskikako ku cipulikano, ndipo ŵali kujilasa na vitima vinandi.’ (1 Timote 6:10) Lemba ili likuyowoya kuti ndarama nziheni cara, malemba ghanyake nagho ndimo ghakuyowoyeraso. Mpostole Paulos wakayowoyanga kuti ndarama ncitopoko ca “mitundu yose  ya viheni” panji kuti ndarama zikwiziska masuzgo. Mu malo mwake, kutemweseska ndarama kungaŵa citopoko ca vintu viheni—nangauli “mitundu yose ya viheni” yikwambika na ndarama pera cara.

Cenjerani na Udokezi

Cifukwa cakuti ndarama zikukanizgika cara mu Malemba, ici cikwenera cara kupangiska urongozgi wa Paulos kuŵa wambura kukhumbikwa. Ŵakristu awo ŵakutemwa ndarama ncambura kusuzga kwa iwo kusangana na masuzgo ghakupambana-pambana, suzgo likuru lingaŵa kufumamo mu cipulikano. Unenesko wa nkani iyi ukayowoyekaso na Paulos mu kalata yake kwa Ŵakristu ŵa ku Kolose peneapo wakati: “Komaninge viŵaro vinu ivyo viri pa caru . . . kukhumba kuheni, na kudokera, kweneuko nkusopa vikozgo.” (Ŵakolose 3:5) Ni mwauli umo kudokera, panji “kutemwa ndarama” vikukoleranirana na kusopa vikozgo? Kasi ici cikung’anamura kuti nciheni kuŵa na nyumba yikuru, galimoto yipya panji ncito yiweme? Vintu ivi nviweme waka, viheni yayi. Kweni fumbo ndakuti: Kasi ni mtima wuli uwo muntu wali nawo uwo ukumutuma kukhumba vintu ivi, ndipo kasi ivi nvyakukhumbikwa nadi?

Mpambano yapakati pa kudokera kuweme na kuheni yingayana na mpambano yapakati pa moto wakuphikirapo cakurya na dimi la moto. Vilato viweme vyakulinganizgika makora vingaŵa vyakovwira. Vikutipangiska kuti tigwirenge ncito mwakulimbikira. Zintharika 16:26 zikuyowoya kuti: ‘Njara ya wancito yikumucitira ncito, mlomo wake ukumukancizga na kumuciska.’ Kweni udokezgi ngurwani ndipo ukuparanya. Ni khumbiro ilo likukoreka cara.

Kujikora pa nkani ya ndarama nkhwakusuzga comene. Kasi ndarama izo tili nazo zikukwaniska ivyo tikukhumba, panji tikujizgora taŵene muzga wa ndarama? Ndico cifukwa cake Paulos wakayowoya kuti kuŵa muntu ‘wakudokera . . . cikung’anamura kuŵa musopi vikozgo.’ (Ŵaefeso 5:5) Kudokera cintu cinyake cikung’anamura kuti tikujipereka na mtima withu wose ku cintu ico—ndipo tikucipanga kuŵa fumu yithu, ciuta withu, cintu ico tikuciteŵetera. Mwakupambana na kacitiro aka, Ciuta wakutiphalira kuti: “Ungakhalanga na ŵaciuta ŵanyake pamaso pane.”—Exodus 20:3.

Kudokera kukurongora kuti tikugomezga mwa Ciuta cara na kurondezga vilayizgo vyake vyakuti watipenge vintu ivyo tikusoŵerwa. (Mateyu 6:33) Kudokera kukurongora kuti tikukhumba cara kurongozgeka na Ciuta. Ici cikuyana waka na “kusopa vikozgo.” Lekani Paulos wakacenjezga mwakupulikikwa makora za udokezi!

Yesu nayo wakapereka urongozgi wakudunjika pa nkani ya kudokera. Iye wakuticenjezga kuti tileke kudokera cintu ico tilije: “Cenjerani na udokezi wose: pakuti umoyo wa muntu kuti uli mu unandi wa vintu ivyo wakuŵeta cara.” (Luka 12:15) Mwakuyana na ndime iyi ndiposo na umo Yesu wakayowoyera, kudokera kukuzikika pa cigomezgo cautesi cakuti umoyo ukuŵa wakuzirwa cifukwa ca vintu ivyo muntu wali navyo. Ivi vingaŵa ndarama, nkongono, na vintu vinyake. Ncamacitiko kuŵa mudokezi cifukwa ca vintu ivyo tingasanga. Tingaghanaghana kuti kuŵa na vintu kungatikhorweska. Kweni mwakuyana na Baibolo ndiposo na ivyo ŵantu ŵawona, ni Ciuta pera uyo wangakhorweska vyakukhumba vithu vyeneco, nga ni umo Yesu wakaŵaphalirira ŵarondezgi ŵake.—Luka 12:22-31.

Ŵantu mazuŵa ghano ŵakutemwa kugura na kuguriska vintu ivyo vikuwuska khumbiro la kudokera. Mwakucicizgika na ntowa za uryarya, ŵantu ŵanandi ŵakugomezga kuti vintu ivyo ŵali navyo nvyakukwanira cara. Ŵakukhumba vintu vinandi vyakusazgikira, kweniso viwemi comene. Peneapo tingasinta cara mikhaliro ya caru, kasi ni mwauli umo waliyose payekha wangamazgira kacitiro aka?

Kumazga Udokezi Mwakuŵa Wakukhorwa

Paulos wakayowoya ntowa yinyake yakupambana na udokezi, yeneiyo nkukhorwa. Iye wakayowoya kuti: “Kweni pakuŵa na vyakurya na vyakuvwara, tikhorwenge navyo.” (1 Timote 6:8) Ici ncirongolero ca vyose ivyo tikukhumba—“vyakurya na vyakuvwara” ndipo ici cingawoneka kuŵa nga nkujinora. Ŵantu ŵanandi wakusangwa na maprogramu gha pa TV gheneagho ghakurongora ŵantu ŵacimwemwe awo ŵakukhala mu nyumba ziweme. Iyi ni ntowa iyo tingasangira cimwemwe cara.

 Ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakukhumbikwira cara kuti ŵaŵe ŵakavu mwakujikhumbira. (Zintharika 30:8, 9) Paulos wakutikumbuska ico ukavu ukung’anamura: kusoŵa cakurya, vyakuvwara, na malo ghakukhala. Kulwande linyake, usange tili na vintu ivi, tili na cifukwa cakukwanira cakuŵira ŵakukhorwa.

Kasi Paulos wakasimikizga nadi kuti tingakhorwa na vintu ivi? Kasi ncamacitiko kuti tiŵe ŵakukhorwa na vintu vyakukhumbikwa vya nga ni cakurya, vyakuvwara, na malo ghakukhala? Paulos wakamanya. Iye wakaŵa musambazi ndiposo wakaŵa na mwaŵi wakuŵa nduna mu cikaya ca Ŵayuda ndiposo wakaŵa nga ni mwenecaru ku Roma. (Milimo 22:28; 23:6; Ŵafilipi 3:5) Paulos wakasuzgika comene mu uteŵeti wake wa umishonale. (2 Ŵakorinte 11:23-28) Kwizira mu vyose ivi, iye wakasambira vintu ivyo vikamupangiska kuŵa wakukhorwa nyengo zose. Kasi wakasambiraci?

Namanya Cisisi Cake

Paulos wakalongosora mu kalata yake kuti: “Kuyuyuka nkumanya, kuzara nako nkumanya: kose kose ndipo mu vyose ndiri kuzowezgeka kukhuta na kuŵa na njara wuwo, ndiposo na kuzara na kukavuka.” (Ŵafilipi 4:11, 12) Paulos wakayowoya na cigomezgo cose! Tingaghanaghana kuti umoyo wake ukaŵa wakusangwa peneapo wakalembanga mazgu agha, kweni ndimo vikaŵira cara. Iye panyengo iyi wakaŵa mu jere ku Roma.—Ŵafilipi 1:12-14.

Ndime iyi yikuyowoya fundo yakuzirwa comene ndiposo yankongono yeneiyo usange yingagwiriskirika ncito pa nkani iyi yingaŵa yakukhorweska pa cigaŵa ca vintu vyakuthupi ndiposo ca ukhaliro. Usambazi panji masuzgo vingatondeska vintu ivyo tikhumba kucita. Paulos wakayowoya za ukhaliro wauzimu uwo ukamupangiska kuti waŵe wakukhorwa mwambura kupwererako za vintu vyakuthupi ndipo wakayowoya kuti: “Ndingamanya kucita vyose mwa Mweneuyo wakundikhomeska.” (Ŵafilipi 4:13) Mu malo mwa kugomezga vintu vyakuthupi ivyo wakaŵa navyo, kwali vikaŵa vicoko panji vinandi, kwali wakaŵa mu ukhaliro uweme panji uheni, Paulos wakagomezga mwa Ciuta kuti wakwaniriske vyakukhumba vyake. Cakufumapo cake cikaŵa kukhorweskeka.

Paulos wakaŵa ciyerezgero ciweme kwa Timote. Mpostole uyu wakamuciska muwukirano uyo kuti wapenjerezge danka umoyo wa kusopa Ciuta na ubwezi uweme na Iye. Paulos wakayowoya kuti: “Kweni iwe wa muntu wa Ciuta, ucimbire vyeneivi; ndipo urondezgenge urunji, kusopa-Ciuta, cipulikano, kutemwa, kuzizipizga, na kuzika.” (1 Timote 6:11) Mazgu agha ghakayowoyeka kwa Timote, kweni ghakugwira ncito ku waliyose uyo wakukhumba kurumba Ciuta na kukhala na umoyo wacimwemwe.

Timote wakakhumbikiranga kutceŵa mukhaliro wa kudokera nga ni umo Mkristu waliyose wakwenera kucitira. Kukaŵa ŵasopi ŵakukhupuka mu mpingo wa Efeso, kweneuko Paulos wakaŵa peneapo wakamulemberanga kalata Timote. (1 Timote 1:3) Paulos wakaŵa mu msumba usambazi uwu kupharazga makani ghaweme na kung’anamura ŵantu kuŵa Ŵakristu.  Mwambura kukayika ŵantu ŵanandi aŵa ŵakaŵa ŵasambazi, nga ni umo viliri na ŵanji mu mpingo Wacikristu mazuŵa ghano.

Mwakuyana na umo pakusambizgira pa 1 Timote 6:6-10, fumbo ndakuti: Kasi ni mwauli umo ŵantu awo ŵali na ndarama zinandi ŵangacitira usange ŵakukhumba kutumbika Ciuta? Paulos wakayowoya kuti iwo ŵakwenera kujisanda danka mu maghanoghano ghawo. Ndarama zingapangiska muntu kuŵa na kaghanaghaniro kakujigomezga. Paulos wakayowoya kuti: “Layizga awo mbasambazi mu nyengo yino ya lero, kuti wareke kujikuzga, nesi kugomezga usambazi wambura kucinta, kweni wagomezge Ciuta, Mweneuyo wakutipa vyose vyakuzara na kuzara vyakutikondweska.” (1 Timote 6:17) Ŵantu ŵasambazi ŵakwenera kusambira kuleka kugomezga comene ndarama zawo; kweni ŵakwenera kugomezga mwa Ciuta, citopoko ca usambazi wuliwose.

Kweni kaghanaghaniro aka kangamalirathu cara. Mukuruta kwa nyengo, Ŵakristu ŵangagwiriskira ncito makora vyuma vyawo. Paulos wakanjirikizga kuti: “Uŵalangule kuti ŵacite uweme, kuti ŵaŵenge ŵasambazi mu milimo yiweme, kuti ŵaŵenge mcanya kale kugaŵana na ŵanyaŵo, ndipo kuti ŵaperekenge na mwampu.”—1 Timote 6:18.

‘Umoyo Weneco’

Cilato ca urongozgi wa Paulos ncakuti ise tikwenera kujikumbuska taŵene za kuwona vyuma vyakuthupi mwakwenelera. Mazgu gha Ciuta ghakuyowoya kuti: “Usambazi wa musambazi ndi muzi wake wakukhora, uli nga ndi linga litali kumusungirira.” (Zintharika 18:11) Enya, civikiliro ico usambazi ungapereka cikuŵa ca kughanaghanira waka ndipo kanandi cikupuruska. Mwanteura nciweme cara kuti maghanoghano ghithu ghazikike pa usambazi, mu malo mwa kugomezga mwa Ciuta.

Cuma cakuthupi cingakhozga cara cilindizga cithu. Cilindizga ceneco cikwenera kuzikika pa cintu cakukhora, ca candulo ndiposo cambura kumara. Cilindizga ca Cikristu cikuzikika pa Mlengi withu, Yehova Ciuta, na layizgano lake la umoyo wamuyirayira. Peneapo mbunenesko kuti ndarama zingagura cara cimwemwe, mwakuyana waka ndarama zingagura cara ciponosko. Kweni cipulikano cithu mwa Ciuta cingapereka cilindizga ici.

Mwanteura nanga tingaŵa ŵasambazi panji ŵakavu, tiyeni tipenjerezge umoyo weneuwo wuzamutipangiska kuŵa ‘ŵasambazi kwa Ciuta.’ (Luka 12:21) Palije cintu ico cingaruska kimiro kakuzomerezgeka na Mlengi. Kuyezgayezga kwithu kose kukovwira kuti ‘tijinozgere cakuzikapo cakukhoma mu nyengo iyo yikwiza, mwakuti tikoreske uwo mbumoyo weneco.’—1 Timote 6:19.

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Paulos wakamanya cisisi ca kukhorweskeka

[Vithuzithuzi pa peji 8]

Tingaŵa ŵacimwemwe ndiposo ŵakukhorwa na ivyo tili navyo