Abrahamu—Ciyerezgero ca Cipulikano Cithu

‘[Abrahamu wakaŵa] wiske wa ŵose aŵo ŵali na cipulikano.’—ŴAROMA 4:11.

1, 2. (a) Ncifukwa wuli lero Ŵakristu ŵaunenesko ŵakukumbuka Abrahamu? (b) Ncifukwa wuli Abrahamu ni ‘wiske wa ŵose aŵo ŵali na cipulikano’?

 WAKAŴA sekuru wa mtundu ukuru, wakaŵa mprofeti, muntu wamalonda, ndiposo murongozgi. Kweni Ŵakristu lero ŵakumukumbuka cifukwa ca mukhaliro wake uwo ukapangiska Yehova Ciuta kumuwona kuŵa mubwezi wake—inya, cifukwa ca cipulikano cake cambura kusunkunyika. (Yesaya 41:8; Yakobe 2:23) Zina lake likaŵa Abrahamu, ndipo Baibolo likumuthya kuŵa ‘wiske wa ŵose aŵo ŵali na cipulikano.’—Ŵaroma 4:11.

² Kasi ŵanarume awo ŵakaŵako pambere Abrahamu wandaŵeko, nga ni Abelu, Enoki, na Nowa wakaŵa na cipulikano yayi? Enya, ŵakaŵa naco, kweni nkhwa Abrahamu yekha uko pangano likaperekeka la kutumbika mitundu yose ya pacaru. (Genesis 22:18) Pa cifukwa ici, iye wakaŵa dada wakuyerezgera wa wose awo ŵakaŵa na cipulikano mu Mpapu iyo yikalayizgika. (Ŵagalatiya 3:8, 8) Mwakuyana waka, Abrahamu wangaŵaso dada withu, cifukwa cipulikano cake nciyerezgero ciwemi cakuti ticirondezge. Umoyo wake wose ukuwoneka kuti muntu uyu wakaŵa na cipulikano nadi, cifukwa ukazura na masuzgo ndiposo viyezgo. Pambere wandakumane na ciyezgo cikuru ca cipulikano cake ca kupereka sembe mwana wake Isake, Abrahamu wakalongora kale cipulikano cake mu viyezgo vicoko-vicoko. (Genesis 22:1, 2) Tiyeni sono tiwone umo cipulikano cake cikayezgekera ndipo tiwone ivyo tingasambirapo lero.

Kusama mu Caru ca Ur

3. Kasi Baibolo likutiphalira vici pakuyowoya za umoyo wa Abram?

³ Baibolo likutiphalira kuti Abrahamu pakwamba wakacemekanga Abram nga ni umo pakuyowoyera pa Genesis 11:26, kuti: “Tera wakakhara na umoyo virimika makumi ghankonde na ghaŵiri wakababa Abram, Nahor na Haran.” Abram wakafumira ku fuko la Shem, muntu wakopa Ciuta. (Genesis 11:10-24) Kuyana na Genesis 11:31, Abram pamoza na mbumba yake ŵakakhalanga mu msumba usambazi wa ‘Ur wa Ŵakalidi’ uwo ukaŵa ku mafumiro gha dazi ku mronga wa Eufrates. a Iye wakakulira mu mahema ya mu thengere cara, kweni wakakulira mu tawuni iyo yikaŵa na usambazi wambura kuyowoyeka. Katundu wakupangika ku vyaru vyakuwaro wakagulikanga mu sitolo za mu Ur. Mu mpepete mwa misewu ya msumba uwu mukaŵa nyumba zikuru-zikuru, zakuphakika penti mutuŵa, ndiposo zikaŵa na mipopi ya maji mukati mwake.

4. (a) Kasi msumba wa Ur ukaŵa na ciyezgo wuli kwa awo ŵakasopanga Ciuta waunenesko? (b) Ni mwauli umo Abram wakambira kugomezga mwa Yehova?

⁴ Padera pa kuŵa na usambazi unandi, msumba wa Ur ukaŵa na ciyezgo cikuru kwa waliyose uyo wakakhumbanga kuteŵetera Ciuta waunenesko. Ukaŵa msumba wakuzura na kusopa vikozgo na kucita mayere. Palipose pakaŵa matempele yatali yakusoperamo Nanna, ciuta uyo wakimiranga mwezi. Kuyowoya unenesko, ŵantu ŵa mu msumba uwu ŵakwenera kuti ŵakamucicizganga Abram kuti wasope ciuta wawo, mutepanji ŵabali ŵake nawo ŵakamucicizganga kucita ici. Kuyana na mitheto ya Ŵayuda ŵanyake, dada wa Abram, Tera, ndiyo wakaŵajanga vikozgo. (Joshua 24:2, 14, 15) Muli mose umo vikaŵira, kweni Abram wakasopanga vikozgo cara. Panyengo iyo, ŵasekuru ŵake ŵa Shem ŵakaŵa ŵamoyo ndipo kwambura kukayika ŵakaphaliranga Abram pakuyowoya za Ciuta waunenesko. Cakufumapo cake cikaŵa cakuti  Abram wakagomezga mwa Yehova, mwa ciuta Nanna cara!—Ŵagalatiya 3:6.

Kuyezgeka kwa Cipulikano Cake

5. Kasi Ciuta wakamuphaliraci Abram apo wakaŵa mu msumba wa Ur ndiposo wakamulayizga vici?

⁵ Cipulikano ca Abram cikayezgeka. Ciuta wakiza kwa iye na kumuphalira kuti: ‘Fuma iwe mu caru cako, na ku ŵabali ŵako, na ku nyumba ya ŵawuso, urute ku caru ico ndikurongore. Ndipo ndikuzgore iwe uŵenge mtundu ukuru, ndikutumbikenge, na kukuzga zina lako, kuti uŵenge thumbiko. Ndiŵatumbike aŵo ŵakukutumbika, na kumutemba mweneuyo wakukutemba; ndipo mwa iwe mbumba zose za caru zitumbikikenge.’—Genesis 12:1-3; Milimo 7:2, 3.

6. Ncifukwa wuli Abram wakenera kuŵa nadi na cipulikano kuti wafumemo mu msumba wa Ur?

⁶ Panyengo iyo, Abram wakacekura ndipo wakaŵavye mwana. Kasi iye wakatenge waŵenge wuli “mtundu ukuru”? Ndiposo, kasi caru ico wakaphalirika kurutako cikaŵa nku? Panyengo yira, Ciuta wakamuphalira cara Abram uko wakenera kuruta. Abram wakenera kuŵa nadi na cipulikano kuti walekane na msumba usambazi wa Ur. Pakuyowoya za nyengo yakale, buku lakuti Family, Love and the Bible likuti: “Cirango cakofya pa virango vyose ivyo vikaperekekanga ku yumoza wa mu mbumba uyo wakacita uheni ukuru cikaŵa ca kumucimbizga panyumba, kulekana na ŵabali ŵake. . . . Ici ncimanyikwiro cakuti Abrahamu wakaŵa wakupulikira ndiposo wakathemba mwa Ciuta na mtima wake wose apo wakaphalirika kuti wafumemo mu caru cira na kulekana na ŵabali ŵake.”

7. Nga ni umo Abram wakayezgekera, kasi Ŵakristu lero ŵangayezgeka mu ntowa wuli?

⁷ Ŵakristu ŵalero nawo ŵangayezgeka mwakuyana waka. Nga ni umo vikaŵira kwa Abram, ise nase tingacicizgika kuŵika vintu vyakuthupi pamalo  ghakwamba kuruska vintu vyauzimu. (1 Yohane 2:16) Nyengo zinyake ŵanyithu ŵambura cipulikano ŵa pa mbumba yithu, kusazgapo ŵabali ŵithu awo ŵalikusezgeka mu mpingo ŵangatikanizga kusambira unenesko, panji ŵangatinyenga kuti ticite mikhaliro yiheni. (Mateyu 10:34-36; 1 Ŵakorinte 5:11-13; 15:33) Abram walikutipa ciyerezgero ciwemi comene. Wakaŵika ubwezi wake na Yehova pamalo ghakwamba kuruska vintu vyose—inya, kuruska ubali wa mbumba yake. Iye wakamanyanga cara umo Ciuta wakatenge wakwaniriskenge layizgano lake. Kweni ndipouli, wakagomezga nkanira kuti Yehova wafiskenge ivyo wakalayizga. Mwee, naco nciyerezgero ciwemi kwa ise lero kuŵika Ufumu pamalo ghakwamba mu umoyo withu!—Mateyu 6:33.

8. Pakuwona umo Abram wakaŵira na cipulikano, kasi ŵabali ŵake ŵakacitapo vici, ndipo ncivici ico Ŵakristu ŵakusambirapo?

⁸ Wuli pakuyowoya za ŵabali ŵa Abram ŵa pa mbumba yake. Kuyowoya unenesko, ŵabali ŵake ŵakacitapo kantu pakuwona cigomezgo na cipulikano ca Abram, cifukwa iye na muwoli wake, Sarai, na Lot mwana muranda wa munung’una wa Abram, ŵakapulikira ivyo Ciuta wakaŵaphalira ndipo ŵakafumamo mu Ur. Nahor, munung’una wa Abram, na ŵana ŵake ŵanyake nawo ŵakafumamo mu msumba wa Ur na kuruta ku Haran, kwenekuko ŵakasopanga Yehova. (Genesis 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Nanga ni Tera, dada wa Abram nayo wakazomera kusama pamoza na mwana wake! Baibolo likuyowoya za Tera kuti wakaŵa mutu wa mbumba apo ŵakasamanga kuruta ku Kenan. (Genesis 11:31) Kasi nase tingaŵa na cimwemwe yayi para tikupharazgira ŵabali ŵithu mwaluso?

9. Nkunozgeka wuli uko Abram wakenera kucita pa ulendo wake, ndipo ncifukwa wuli kunozgeka uku kukasazgapo kujipereka?

⁹ Pambere wandambe ulendo wake, Abram wakaŵa na vinandi vyakucita. Wakenera kuguliska nyumba yake na katundu wake na kugula mahema,  ngamila, cakurya na virwero vinyake. Abram wakwenera kuti ndarama zikamumalira pakunozgekera ulendo wura, kweni ndipouli, wakapulikira Yehova. Wakati wamara kulongezga katundu wake, zuŵa likafika lakunyamukira. Abram na ngamila zake ŵakalondezga Mronga wa Eufrates na kunjilira cakumpoto. Masabata yakati yajumpapo, pamanyuma pakuti ŵenda makilomita 1,000, ŵakafika mu Haran, msumba wa kumpoto wa caru ca Mesopotamiya, malo ghawemi ghakupumulirapo ngamila.

10, 11. (a) Ncifukwa wuli Abram wakakhala mu Haran kwakanyengo? (b) Ni fundo wuli yiwemi iyo yingaperekeka kwa Ŵakristu awo ŵakupwererera ŵapapi ŵacekuru?

¹⁰ Abram kuti wakhale mu Haran cikaŵa cifukwa ca kulengera lusungu adada ŵake ŵacekuru, ŵa Tera. (Leviticus 19:32) Ŵakristu ŵanandi lero ŵali na ncito yapadera ya kupwererera ŵapapi ŵarwari panji ŵacekuru, ŵanji ŵakusinta milimo yawo mwakuti ŵapwererere ŵapapi ŵawo. Ici ncintu cakukhumbikwa comene, ndipo awo ŵakucita ici, covwiro cawo “nca mapokerereko na Ciuta.”—1 Timote 5:4.

¹¹ Nyengo yikati yajumpapo, “mazuŵa gha Tera ghakaŵa virimika makumi-kumi ghaŵiri pacanya vinkonde; ndipo Tera wakafwira mu Haran.” Abram wakwenera kuti wakalira comene cifukwa cakuti adada ŵake ŵakafwa, kweni nyengo yakulira yikati yamara, wakawuyambaso ulendo. ‘Abram wakaŵa wa virimika makumi ghankonde na ghaŵiri pacanya vinkonde, para wakafumanga mu Haran. Ndipo Abram wakatora muwoli wake Sarai, na Lot mwana wa munung’una wake, na cuma caŵo cose ico ŵakaciwunganya, na ŵantu ŵeneaŵo wakaŵa nawo mu Haran; ŵakafuma kuruta ku caru ca Kenan.’—Genesis 11:32; 12:4, 5.

12. Kasi Abram wakacita vici apo wakaŵa mu Haran?

¹² Ncakukondweska kumanya kuti apo wakaŵa mu Haran, Abram wakaŵa na “cuma.” Nangauli Abram wakaleka cuma cake cinandi apo wakasamanga mu msumba wa Ur, kweni mu Haran wakafumamo na cuma. Ici cikurongora kuti Ciuta wakamutumbika Abram. (Mupharazgi 5:19) Nangauli Ciuta wakulayizga cara kuti waperekenge usambazi ku ŵantu ŵake wose, kweni iye ngwakugomezgeka pakuyowoya za layizgano lake lakuti wapwererenge awo ‘ŵakusida nyumba, ŵabali, panji ŵadumbu’ cifukwa ca Ufumu. (Mateyu 10:29, 30) Abram wakaŵaso na “ŵantu,” aŵo ŵakaŵa ŵateŵeti ŵake. Buku la Jerusalem Targum na la Chaldee Paraphrase likuti Abram ‘wakang’anamura ŵateŵeti aŵa kuti ŵarondezge cipulikano cake.’ (Genesis 18:19) Kasi cipulikano cinu cikumuciskani kuti mupharazgire ŵanyinu, ŵa kuncito, panji awo mukusambira nawo? Mu malo mwa kukhaliska mu msumba wa Haran na kuruwa ivyo Ciuta wakamuphalira, Abram wakagwiriskira ncito mwakwenelera nyengo iyo wakaŵira mu msumba uwu. Nyengo yakuti wafumemo yikakwana. Ndipo ‘Abram wakaruta nga ni umo Yehova wakayowoyera kwa iye.’—Genesis 12:4.

Kwambuka Mronga wa Eufrates

13. Mpauli apo Abram wakambuka Mronga wa Eufrates, ndipo cintu cakuzirwa ico cikamba kugwira ncito panyengo iyo cikaŵa civici?

¹³ Abram wakenera kukakaso katundu wake na kunyamuka. Ngamila zake pamoza na mbumba yake ŵakenda ulendo wa makilomita 90 kufuma mu Haran kuruta ca kumanjiliro gha dazi. Abram na mbumba yake ŵakapumura pa tawuni ya karkemish iyo yili mu mpepete mwa Mronga wa Eufrates sirya lino. Agha ghakaŵa malo ghawemi ghakwambukapo ngamila. b Kasi mpauli apo Abram pamoza na ngamila zake wakambuka mronga uwu? Baibolo likulongora kuti Ulendo uwu ukacitika virimika 430 pambere Ŵayuda ŵandafume mu Egupto pa Nisan 14, 1513 B.C.E. Pa Exodus 12:41 pakuti:  ‘Kukati pa umaliro wa virimika makhumi-khumi ghanayi pacanya ghatatu, inya pa zuŵa leneilo, viwuru vyose vya Yehova vikafuma mu caru ca Egupto.’ Inya, mpa Nisan 14, 1943 B.C.E., apo Pangano la Abrahamu likamba kugwira ncito, panyengo iyo Abram wakambuka Eufrates.

14. (a) Na maso ya cipulikano, kasi Abram wakawonanga vici? (b) Ni mwauli umo ŵantu ŵa Ciuta lero ŵatumbikikira kuruska Abram?

¹⁴ Abram wakasida msumba usambazi comene. Kweni ndipouli, panyengo iyi wakawonanga “msumba uwo uli na vyakuzikapo” vyeneco, boma laurunji. (Ŵahebere 11:10) Inya, cimanyisko cicoko ico wakaŵa naco panyengo yira, Abram wakamba kumanya yinyake mwa milimo yikuru ya Ciuta yakuti wawombole ŵantu ŵakwananga. Kuruska umo Abram wakaŵira, ise lero tatumbikika nkanira cifukwa tikumanya vinandi vyakukhwaskana na khumbo la Ciuta. (Zintharika 4:18) “Msumba,” panji boma la Ufumu ilo Abram wakalindiriranga, sono liripo—liri kukhazikiskika kucanya kwamba mu 1914. Pakumanya za ici, kasi tikunweka cara kucita milimo iyo yikurongora cipulikano na cigomezgo mwa Yehova?

Kuruta ku Caru ca Layizgano

15, 16. (a) Ncifukwa wuli Abram wakenera kuŵa na cikanga pakuzenga jocero la Yehova mu caru cira? (b) Kasi Ŵakristu lero ŵangaŵa wuli ŵacikanga nga ni umo wakaŵira Abram?

¹⁵ Pa Genesis 12:5, 6, tikuŵazga kuti: “Ŵakafuma kuruta ku caru ca Kenan. . . . Ndipo Abram wakadumula mukati mwa caru wakafika ku malo gha Shekem, ku cikuni ca ku More.” Shekem wakaŵa pa mtunda wa makilomita 50 kumpoto kwa Yerusalemu, ndipo ni caru ca vundira ico ŵantu ŵakuti ni “malo yakupatulika ya paradiso.” Panyengo yira, “Ŵakenan ŵakaŵa mu caru mwenemura.” Pakuti Ŵakenan ŵakaŵa na mikhaliro yiheni, Abram wakenera kucitapo kantu kuti wavikilire mbumba yake ku mikhaliro iyi.—Exodus 34:11-16.

¹⁶ Kaciŵiri, “Yehova wakawoneka kwa Abram, wakati: ‘Ku mpapu yako ndiko tindipe caru cino.’” Mwee, naco ncakukondweska! Kuyowoya unenesko,  Abram wakenera kuŵa na cipulikano kuti wakondwere na caru ico ŵana ŵake ŵakuntazi ŵazamukhalamo. Abram wakacitapo kantu pa mazgu agho Ciuta wakayowoya naye mwa ‘kumuzengera jocero Yehova, uyo wakawoneka kwa iye.’ (Genesis 12:7) Muntu munyake wakusanda Baibolo wakayowoya kuti: “Kuzenga jocero la sembe mu caru kukalongoranga kuti muntu uyo sono caru ncakhe malinga na umo cipulikano cake ciliri.” Kuzenga jocero nako kukarongora kuti Abram wakaŵa na cikanga. Kwambura kukayika, ili likaŵa jocero la mtundu uwo pamanyuma pake ukazomerezgeka na Dango la Moses—jocero lakuzengeka na malibwe ghambura kuswa. (Exodus 20:24, 25) Jocero ili likwenera kuti likaŵa lakupambana nkanira na majotcero yanyake ya Ŵakenan. Abram wakakhwima mtima kujirongora pakweru pakati pa Ŵakenan kuti wakaŵa muntu wakusopa Ciuta waunenesko, Yehova, ndipo ŵantu ŵanandi ŵakamufingira comene. Wuli pakuyowoya za ise lero? Kasi ŵanyake ŵa ise—comene-comene taŵana—tikopa kuphalira ŵanyithu, panji awo tikusambira nawo kuti ŵamanye kuti tikusopa Yehova? Cikanga ca Abram ciŵe ciyerezgero ciwemi kwa ise tose ndipo citipangiske kukondwera pakumanya kuti ndise ŵateŵeti ŵa Yehova.

17. Kasi Abram wakajirongora wuli kuti wakaŵa mupharazgi wa zina la Ciuta, ndipo ici cikuŵakumbuska vici Ŵakristu lero?

¹⁷ Kulikose uko Abram wakarutanga, kusopa Yehova kukaŵa pamalo ghakwamba. Pamanyuma pake ‘wakasezgekapo para na kuruta ku phiri la ku mafumiro gha dazi kwa Bethel, wakimika hema lake, Bethel ku manjiriro gha dazi, Ai ku mafumiro gha dazi. Kwenekuko wakamuzengera jocero Yehova ndipo wakacema pa zina la Yehova.’ (Genesis 12:8) Lizgu la mu Cihebere lakung’anamurika ‘kucema pa zina la Yehova’ likung’anamuraso “kuthuwuska (kupharazga) zina la Yehova.” Apa tawona kuti Abram wakapharazga zina la Yehova na cikanga cose pakati pa ŵazengezgani ŵake, Ŵakenan. (Genesis 14:22-24) Ici cikutikumbuska za ncito ya “kupharazga pakweru zina lake, NW”—enya, kulithuwuska mwakuyana na nkongono zithu.—Ŵahebere 13:15; Ŵaroma 10:10.

18. Kasi Abram wakacita wuli na ŵantu ŵa mu caru ca Kenan?

¹⁸ Abram wakakhaliskangamo yayi mu malo ghose agha. ‘Abram wakenda ulendo kurazga ku Negeb’—malo ghacipalamba kumwera kwa caru ca Yuda. (Genesis 12:9) Cifukwa ca kwendendeka na kujiphara yekha kuti wakaŵa muntu wakusopa Yehova, Abram na mbumba yake ‘ŵakarongora kuti ŵakaŵa ŵalendo mu caru.’ (Ŵahebere 11:13) Nyengo zose ŵakaŵa maso kuti ŵaleke kukorana ubwezi na ŵazengezgani ŵawo awo ŵakasopanga Ciuta cara. Ŵakristu lero ŵakwenera kulekerathu kukolerana na “caru.” (Yohane 17:16) Penepapo tikucitira ŵazengezgani na ŵabwezi ŵithu milimo yacitemwa na yalusungu, tikwenera kucenjera kuti tileke kunjira mu mendero yawo ayo yakurongora mzimu wa caru ici.—Ŵaefeso 1:2, 3.

19. (a) Cifukwa wuli umoyo wakwendendeka ukaŵa wakusuzga kwa Abram na Sarai? (b) Ni masuzgo wuli agho ghakaneng’enera kwa Abram?

¹⁹ Tingaruwanga cara kuti cikaŵa cipusu yayi kwa Abram panji Sarai kukhala na umoyo wakwendendeka. Iwo ŵakaryanga vyakurya kufumira mu viŵeto vyawo mu malo mwa kurya vyakurya viwemi vya mu mapaketi ya mu sitolo za ku Ur; ŵakakhalanga mu mahema mu malo mwa kukhala mu nyumba yiwemi yakutowa. (Ŵahebere 11:9) Nyengo zose Abram wakaŵa na vinandi vyakucita; wakaŵa na ncito yikuru yakupwererera viŵeto na ŵateŵeti ŵake. Kwambura kukayika, Sarai wakacitanga makora ncito zose zakwenelera ŵanakazi, nga ni kusira malezi, kuphika vibama, kupanga wuzi, na kusona minjilira. (Genesis 18:6, 7; 2 Mathemba 23:7; Zintharika 31:19; Ezekiel 13:18) Nangauli vikaŵa ntena, kweni masuzgo ghakaneng’enera pa iwo. Mwaluŵiro Abram na mbumba yake ŵakakumana na suzgo yizito kwakuti umoyo wawo ukaŵa pangozi. Kasi cipulikano ca Abram cikaŵa cakukhora kwakuti wakenera kutonda ciyezgo?

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mwatorapo Fundo Wuli?

• Ncifukwa wuli Abram wakucemeka ‘wiske wa ŵose aŵo ŵali na cipulikano’?

• Ncifukwa wuli Abram wakenera kuŵa na cipulikano kuti wasame mu msumba wa Ur wa Ŵakalidi?

• Kasi Abram wakarongora wuli kuti wakaŵikanga kusopa Yehova pamalo ghakwamba?

[Mafumbo]

[Mapu pa peji 8]

(Mu magazini yakusindikizga ndimo vikuwoneka makora)

ULENDO WA ABRAM

Ur

Haran

Karkemish

KENAN

Nyanja Yikuru

[Kulongosora Cithuzithuzi]

Map aya yafumira mu Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. na Survey of Israel

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Abram wakenera kuŵa na cipulikano kuti wasame mu msumba usambazi wa Ur

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Abram na mbumba yake ‘ŵakarongora kuti ŵakaŵa ŵalendo mu caru’ mwa kukhala mu mahema