Tiŵe na Cipulikano nga Nca Abrahamu!
Tiŵe na Cipulikano nga Nca Abrahamu!
“Aŵo mba cipulikano, ndiŵo mbana ŵa Abrahamu.”—ŴAGALATIYA 3:7.
1. Kasi Abram wakatonda wuli ciyezgo ico cikaŵa mu Kenan?
CIFUKWA ca kupulikira ivyo Yehova wakamuphalira, Abram wakaleka msumba usambazi wa Ur. Masuzgo agho wakakumana nagho mu virimika vyakurondezgapo, ghakaŵa waka jando la kuyezgeka kwa cipulikano cake mu Egupto. Baibolo likuti: “Mukaŵa njara mu caru.” Abram mpanyi wakadandaula na umo njara yikaŵira panyengo yira. Mu malo mwake wakacitapo kantu mwamahara kuryeska mbumba yake. ‘Abram wakakhirira ku Egupto kuyakakharako kanyengo, cifukwa njara yikaŵa yikuru mu caru.’ Mbumba yikuru ya Abram yikatenge yilekenge cara kumanyikwa mu Egupto. Kasi Yehova wakarongora kugomezgeka pakuyowoya za layizgano lake na kuvikilira Abram kuti waleke kukomeka?—Genesis 12:10; Exodus 16:2, 3.
2, 3. (a) Ncifukwa wuli Abram wakabisa kuti Sarai wakaŵa muwoli wake? (b) Kuyana na umo vintu vikaŵira, ni mwauli umo Abram wakacitira na muwoli wake?
2 Pa Genesis 12:11-13, tikuŵazga kuti: ‘Para wakaŵa pafupi kunjira mu Egupto, wakati kwa Sarai muwoli wake, “Nkumanya kuti uli mwanakazi wakutowa; nteura kwayamkuti, para Ŵaegupto tiŵakuwone, tiŵatenge, ‘Uyu ndi muwoli wake,’ ndipo tiŵandikomenge ine, kweni iwe tiŵakuside wamoyo. [“Conde naŵeya,” NW] uyowoye kuti uli mdumbu wane, mwakuti kundiŵire ine kuweme cifukwa ca iwe, ndipo kuti mzimu wane uŵenge wamoyo cifukwa ca iwe.”’ Nangauli Sarai wakajumpa virimika 65, kweni wakaŵa wakutowa comene. Cifukwa ca ici, umoyo wa Abram ukaŵa pa urwani. a (Genesis 12:4, 5; 17:17) Kuruska vyose, khumbo la Yehova nalo likaŵa pa urwani, cifukwa Ciuta wakayowoya kuti mitundu yose ya caru capasi yitumbikikenge kwizira mu mpapu ya Abram. (Genesis 12:2, 3, 7) Pakuti Abram panyengo yira wakaŵavya mwana, cikaŵa cakuzirwa comene kuti waŵe wamoyo.
3 Abram na muwoli wake ŵakapulikana kuti para ŵafika ku Egupto muwoli wake wakayowoye kuti Abram ni mudumbu wake. Awonani kuti nangauli Abram wakaŵa mutu wa mbumba, iye wakacita vintu mwakucicizga cara, kweni wakacita kumupempa muwoli wake. (Genesis 12:11-13; 20:13) Pa nkani iyi, Abram wali kuŵika ciyerezgero ciwemi kwa ŵanarumi awo ŵali kutora kuti ŵawusenge mwacitemwa mbumba zawo, ndipo Sarai nayo umo wakajirambikira ku mufumu wake, nciyerezgero ciwemi kwa ŵawoli lero.—Ŵaefeso 5:23-28; Ŵakolose 4:6.
4. Kasi lero ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Ciuta ŵakwenera kucita wuli usange umoyo wa ŵabali ŵawo wuli pangozi?
4 Sarai wakayowoya kuti Abram wakaŵa mudumbu wake, iye wakaneneskanga cifukwa Abram na Sarai ŵadada ŵawo ŵakaŵa ŵamoza kweni ŵakapambananga ŵamama. (Genesis 20:12) Kweniso, Sarai wakayowoyanga bweka yayi nkani iyi ku ŵantu awo yikaŵakhwaskanga cara. (Mateyu 7:6) Lero, ŵateŵeti ŵa Ciuta nawo ŵakupulikira dango la Baibolo lakuti ŵayowoyenge unenesko. (Ŵahebere 13:18) Iwo ŵakulapa vyautesi cara para ŵali mu khoti. Usange umoyo wauzimu na wakuthupi wa ŵabali ŵawo wuli pangozi—nga mpa nyengo ya kuzikizgika panji nkondo—iwo ŵakupulikira urongozgi wa Yesu wakuti ŵaŵe “ŵakucenjera nga ndi zinjoka, na ŵakuzika nga ndi zinkhunda.”—Mateyu 10:16; wonani Gongwe la Mulinda la Ciceŵa la November 1, 1996, peji 18, ndime 19.
5. Cifukwa wuli Sarai wakapulikira pempo la Abram?
5 Kasi Sarai wakacitapo vici pa pempo la Abram? Mpostole Petros wakayowoya za ŵanakazi ŵa nga ni aŵa kuti ‘ŵakugomezga mwa Ciuta.’ Sarai wakamanya kuti khumbo la Ciuta likusazgikamo mu nkani iyi. Padera pa kumanya za ici, iye wakamutemwa na kumucindika mufumu wake. Mwanteura Sarai ‘wakajirambika ku mufumu wake’ na kubisa kuti wakaŵa mwanakazi wakutengwa. (1 Petros 3:5) Nangauli Sarai wakacita ici, kweni wakajipayika mu suzgo. ‘Abram wakati wanjira mu Egupto, Ŵaegupto ŵakawona mwanakazi kuti ngwakutowa comene. Zinduna za Faro nazo zikamuwona, ndipo zikamurumbira pamaso pa Faro. Nteura mwanakazi ŵakamutorera ku nyumba ya Faro.’—Genesis 12:14, 15.
Umo Yehova Wakamuthaskira
6, 7. Ncakucitika wuli cakukhuŵazga ico Abram na Sarai ŵakakumana naco, ndipo Yehova wakaŵathaska wuli?
6 Mwee, naco cikaŵa cakukhuŵazga kwa Abram na Sarai! Kukuwoneka kuti kukakhala pacoko waka kuti Sarai ŵacite nayo uzaghali. Kwambura kumanya kuti Sarai wakaŵa wakutengwa, Faro wakapereka vyawanangwa vinandi kwa Abram kwakuti ‘[Abram] wakaŵa na mberere, ng’ombe mbunda zanarumi, ŵateŵeti ŵanarumi, ŵateŵeti ŵanakazi, mbunda zanakazi na ngamila.’ b (Genesis 12:16) Kwambura kukayika Abram wakwenera kuti wakaseruka navyo vyawanangwa ivi. Nangauli vintu vikafika pakusuzga comene, kweni Yehova wakamusida cara Abram.
7 ‘Yehova wakasuzga Faro na nyumba yake na suzgo ya ntenda-ciwowota cikuru cifukwa ca Sarai muwoli wa Abram.’ (Genesis 12:17) Pamanyuma pake, ico cikambiska ‘ntenda iyi ya ciwowota’ cikamanyikwa kwa Faro mwacisisi. Nyengo yeneyiyo wakacitapo kantu: “Faro wakacema Abram, wakati, ‘Ncici ici wacita kwa ine? Ncifukwa uli ulive kundiphalira kuti ndi muwoli wako? Ncifukwa uli ukati, “Ndi mdumbu wane,” nteura nkamutora iye kuti waŵenge muwoli wane? Sono ndiye uyu muwoli wako, mutore, urute.’ Ndipo Faro wakalangulira ŵantu ŵake na iye; ŵakamuperekezga, na muwoli wake, na vyake vyose ivyo wakaŵa navyo.”—Genesis 12:18-20; Salmo 105:14, 15.
8. Kasi Yehova wakulayizga vici kwa Ŵakristu lero?
8 Lero, Yehova wakulayizga cara kuti tikukumanenge na nyifwa cara, nkaza, njara panji masoka. Kweni wakutilayizga kuti nyengo zose wativikilirenge ku vipingo ivyo vingananga ubwezi withu na iye. (Salmo 91:1-4) Iye wakucita ici mwa kuticenjezgerathu kwizira mu Mazgu ghake na “muzga wa magomezgeko na wa vinjeru.” (Mateyu 24:45) Wuli pakuyowoya za nyifwa iyo yingacitika cifukwa ca kuzikizgika? Nangauli panyengo yasono ŵantu ŵakufwa, kweni Ciuta wazomerezgenge cara kuti ŵantu ŵake wose ŵamare. (Salmo 116:15) Ndiposo, ŵantu ŵakugomezgeka nanga ŵangafwa, tili na cigomezgo cakuti ŵazamuwuka.—Yohane 5:28, 29.
Abram Wakacita Vintu Mwamtende
9. Ncivici cikurongora kuti Abram wakaŵa muntu wakwendendeka mu caru ca Kenan?
9 Njara yikati yamara mu Kenan, ‘Abram wakakwera kufumamo mu Egupto, iye na muwoli wake, na vyose ivyo wakaŵa navyo, na Lot pamoza naye, kuruta ku Negeb [ciparamba ico cili kumwera kwa mapiri ya caru ca Yuda]. Abram wakaŵa musambazi comene mu vyakuŵeta, mu siliva na mu golide.’ (Genesis 13:1, 2) Ŵenecaru ŵakawonanga Abram nga ni muntu wankongono, wakumanyikwa, na fumu yamazaza. (Genesis 23:6) Abram wakaŵavya khumbo la kukhaliska na kwamba kunjira mu ndyali za Ŵakenan. Mu malo mwake, ‘wakarutirira ulendo wake kufuma ku Negeb kurazga ku Bethel, ku malo kura kukaŵa hema lake pakudanga, pakati pa Bethel na Ai.’ Abram nyengo zose wakadangizganga kusopa Yehova kulikose uko wakakhalanga.—Genesis 13:3, 4.
10. Ni suzgo wuli ilo likaŵapo pakati pa ŵaliska ŵa Abram na ŵa Lot, ndipo ncifukwa wuli cikaŵa ciwemi kuti suzgo ilo limare mwaluŵiro?
10 “Lot naye, mweneuyo wakendanga na Abram, wakaŵa na mberere, na ng’ombe, na mahema, caru kuti cikaŵayana cara, mwakuti ŵakharemo ŵose pamoza; cifukwa vyakuŵeta vyaŵo vikaŵa vinandi, nteura ŵakatondeka kukhara pamoza, ndipo pakaŵa mpindano pakati pa ŵaliska ŵa Abram na ŵa Lot. Ŵakenan na Ŵaperiz ŵakakharanga mu caru cenecira nyengo yeneyira.” (Genesis 13:5-7) Utheka ukacepa wakuti vyakuŵeta vya Abram na Lot viryenge. Pa cifukwa ici, ŵaliska ŵekha-ŵekha ŵakamba kuyowoyerana mwamsinjiro. Kayowoyero kawo kakaŵa kambura kwenelera kwa ŵasopi ŵa Ciuta waunenesko. Usange mpindano iyo yirutilirenge mpanyi pakaŵa mbembe yazanimuwone. Mwanteura, kasi Abram wakatenge wamazgenge wuli nkani iyi? Kufuma apo ŵadada ŵa Lot ŵakafwira, Abram wakazomera kukhara na Lot, na kumulera nga ni mwana wakubaba yekha. Pakuti Abram wakaŵa murara kuruska Lot, asi Abram ndiyo wakaŵa na wenelero wa kusanka cintu ciwemi?
11, 12. Ni wanangwa wuli uwo Abram wakacita kwa Lot, ndipo ncifukwa wuli tingayowoya kuti Lot wakasanka uheni?
11 Kweni “Abram wakati kwa Lot, ‘Kureke kuŵa mpindano, pakati pa ine na iwe, na pakati pa ŵaliska ŵane na ŵako; pakuti ndise ŵenenaŵene. Kasi caru cose asi ciri pamaso pako? Ujipatule kwa ine. Usange utiurute ku woko la mazere, ine ndirutenge ku maryero; panji utiurazge ku maryero, ine ndirutenge ku mazere.’” Pafupi na Bethel pakaŵa malo agho ŵantu ŵanyake ŵakughacema “ciduri ca Palestina.” Mutepanyake mpa ciduri ici apo ‘Lot wakinuska maso ghake na kulaŵiska dambo lose la Jordan, kuti likaŵa na maji ghanandi kose-kose nga ndi munda wa Yehova, kukozgana na caru ca Egupto, pa kwiza ku Zoar.’—Genesis 13:8-10.
12 Nangauli Baibolo likuyowoya kuti Lot wakaŵa muntu “wakunyoroka,” kweni pa vifukwa vinyake wakarongora kujilambika cara, nesi kupulikira urongozgi wa Abram. (2 Petros 2:7) ‘Lot wakajisankira dambo lose la Jordan, ndipo wakaruta kurazga ku mafumiro gha dazi; ŵakapatukana yumo kwa munyake. Abram wakakhara mu caru ca Kenan, ndipo Lot wakakhara mu mizi ya mu dambo, na kusamuskira hema ku Sodom.’ (Genesis 13:11, 12) Muzi wa Sodom ukaŵa msumba wakutukuka ndipo ukaŵa na usambazi unandi. (Ezekiel 16:49, 50) Tingayowoya kuti Lot wakasanka caru ciwemi ca usambazi wakuthupi, kweni cikaŵa cikavu kucigaŵa cauzimu. Cifukwa wuli? Cifukwa pa Genesis 13:13 pakuyowoya kuti: “Ŵantu ŵa ku Sodom ŵakaŵa ŵaheni na ŵakwananga comene pamaso pa Yehova.” Lot wakajicemera suzgo pa mbumba yake umo wakasamira ku muzi uwu.
13. Kasi ciyerezgero ca Abram cingawovwira wuli Ŵakristu awo ŵangamba kupindana cifukwa ca ngongori?
13 Nangauli Abram wakaŵa na cipulikano mu layizgano la Yehova lakuti nyengo yakuntazi ŵana ŵake ŵazamuhara caru cose cira, kweni wakamupa mwaŵi Lot wakuti watore malo ghawemi. Iye wakacita vintu mwakukolerana na umo pakuyowoyera pa 1 Ŵakorinte 10:24 kuti: “Paŵavye muntu wajipenjere ico nca yeka, kweni ca munyake.” Ici cikukumbuska Ŵakristu awo nyengo zinyake ŵangamba kupindana na Mkristu munyawo cifukwa ca ndarama. Mu malo mwa kurondezga mazgu gha pa Mateyu 18:15-17, Ŵakristu ŵanyake ŵakutolera munyawo ku khoti. (1 Ŵakorinte 6:1, 7) Ciyerezgero ca Abram cikurongora kuti nciwemi kukavuka kuruska kukhozga soni zina la Yehova panji kutimbanizga mtende wa mpingo Wacikristu.—Yakobe 3:18.
14. Kasi ni vitumbiko wuli ivyo vikaŵa muntazi mwa Abram cifukwa ca mtima wake uwemi?
14 Abram wakenera kutumbikika cifukwa ca mtima wake uwemi uwo wakaŵa nawo. Ciuta wakamuphalira kuti: “Tindicite mpapu yako nga ndi fuvu la caru; nteura usange kuti muntu wangamanya kupenda fuvu la caru, ipo mpapu yako nayoso tiyipendeke.” Mwee, nagho ni mazgu ghakukondweska kwa Abram uyo wakaŵavya mwana! Ciuta wakayowoyaso nayo: “Wuka, yenda mukati mwa caru mu utali wake na mu usani wake, pakuti nditindikupenge ceneici.” (Genesis 13:16, 17) Abram wakaphalirika kuti wakhale mukati mwa msumba yayi. Iye wakenera kukhala payekha, kupatukana na Ŵakenan. Lero, Ŵakristu nawo ŵakwenera kulekana naco caru. Iwo ŵakujiwona kuti mbakuzirwa kuruska ŵanyawo cara, kweni ŵakuleka kukolerana na waliyose uyo wangaŵanjizga mu mikhaliro iyo malemba ghakukana.—1 Petros 4:3, 4.
15. (a) Kasi kwendendeka kwa Abram mu caru ca Kenani kukarongoranga vici? (b) Nciyerezgero wuli ico Abram walikuŵika ku mbumba za Cikristu lero?
15 Mu nyengo ya Baibolo, pambere muntu wandatore caru kuti ciŵe cake, iye wakenderanga danka. Kwendendeka-endendeka mu caru ici kukarongoranga kuti zuŵa limoza caru ico cizamuŵa ca ŵana ŵa Abram. ‘Iye wakasezga hema lake, ndipo wakiza na kukhara ku makuni gha ku Mamre, agho ghali ku Hebron; ndipo wakazengera Yehova jocero penepapo.’ (Genesis 13:18) Kaciŵiriso, Abram wakarongora kuti wakadangizganga vintu vyauzimu. Kasi sambiro la mbumba, na kufika pa maungano gha mpingo ni vintu vyakwamba mu mbumba yinu?
Kuwukira kwa Ŵarwani
16. (a) Kasi mazgu ghakwambilira gha pa Genesis 14:1 ghakurongora vici? (b) Cifukwa wuli mafumu ghanayi gha kumafumiro gha dazi ghakawukira caru ca Kenan?
16 “Mu mazuŵa gha Amrafel fumu ya ku Shinar, Ariok fumu ya ku Elasar, Kedorlaomer fumu ya ku Elam, c na Tidal fumu ya ku Goim, mafumu agha ghakafumya nkondo.” Mu ciyowoyero ca Cihebere, mazgu ghakwambilira gha vesi ili (“Mu mazuŵa gha . . . ”) ghakuwoneka ghakofya, kurongora kuti “paŵenge nyengo ya ciyezgo ico kuumaliro kwake kuli vitumbiko.” (Genesis 14:1, 2, NW, futunoti) Ciyezgo cikamba panyengo iyo mafumu ghanayi gha kumafumiro gha dazi na ŵasilikari ŵawo ŵakawukira caru ca Kenan. Kasi khumbo lawo likaŵa vici? Ŵakakhumbanga kuthereska mizi yinkondi yakugaruka ya Sodom, Gomora, Adma, Zeboim, na Bela. Ŵati ŵathereska mizi yinkondi iyo, mafumu agha ‘ghakakumana pamoza mu Cidikha ca Sidim (ico ndi nyanja ya mcere).’ Lot na mbumba yake ŵakakharanga pafupi na cidikha ici.—Genesis 14:3, 7.
17. Cifukwa wuli cikaŵa ciyezgo kwa Abram apo Lot wakakoreka na ŵasilikari?
17 Mafumu gha mu Kenan ghakayezga kurwa nkondo na ŵarwani ŵawo, kweni ŵakathereskeka mwakukhozga soni. ‘Ntheura ŵakatora mpango zose za ku Sodom na Gomora, na vyakurya vyaŵo vyose, ŵakaruta; ndiposo ŵakatora Lot, mwana wa munung’una wa Abram, mweneuyo wakakharanga mu Sodom, na mpango zake, ŵakaruta.’ Mwaluŵiro Abram wakapulika nkani iyi: ‘Kukiza yumoza uyo wakaphokwa, wakamuphalira Abram Muhebere, iye wakakharanga ku makuni gha ku Mamre Muamor, mukuru wa Eshkol, na wa Aner; ŵeneaŵa ŵakaŵa ŵakupangana na Abram. Abram wakapulika kuti mbali wake wakakoreka mukoli.’ (Genesis 14:8-14) Mwee, nako nkuyezgeka kwa cigomezgo ca Abram! Kasi Abram wakenera kumuwezgera nduzga Lot cifukwa cakuti wakatora malo ghawemi comene kuruska Abram? Kumbukani kuti ŵarwani aŵa ŵakafuma kukaya kwa Abram ku Shinar. Pa cifukwa ici, Abram kuti waŵathire nkondo, kukatenge kurongorenge kuti wawerengekoso cara ku cikaya cake. Padera pa ici, kasi Abram wakatenge wacitenge nawo wuli ŵasilikari ŵanandi awo Ŵakenan ŵakatondeka kuŵathereska?
18, 19. (a) Ni mwauli umo Abram wakathaskira Lot? (b) Ninjani wakapangiska Abram kuti watonde?
18 Abram wakaŵika cigomezgo cake cose mwa Yehova. “[Abram] wakarongozga ŵateŵeti ŵake ŵakusambizgika, ŵakubabiwira mu nyumba yake, makumi-kumi ghatatu pacanya kumi na ŵankonde na ŵatatu, wakaŵakonka kuyakafika ku Dan. Wakajigaŵanya kwimikana naŵo, iye na ŵateŵeti ŵake, na usiku, ndipo wakaŵatimba na kuŵacimbizga mpaka ku Hoba, ku mpoto kwa Damascus. Ndipo wakawezga kwiza nazo mpango zose, wakamuwezgaso Lot kwiza naye mbali wake, na mpango zake, na ŵanakazi wuwo, na ŵantu.” (Genesis 14:14-16) Cifukwa cakuti wakaŵa na cigomezgo cakukhora mwa Yehova, Abram wakathereska ŵasilikari ŵanandi, na kumuthaska Lot na mbumba yake. Panyengo iyo, Abram wakakumana na Melkizedek, musofi mukuru wa ku Salem. “Melkizedek, fumu ya ku Salem, wakiza na vingwa na vinyo; wakaŵa musofi mukuru wa Ciuta Wapacanya-pa-vyose. Wakamutumbika, wakati, ‘Watumbikike Abram na Ciuta Wapacanya-pa-vyose, mweneco wa mtambo na caru: watumbikike Ciuta Wapacanya-pa-vyose; mweneuyo wapereka ŵarwani ŵako mu woko lako!’ Ndipo Abram wakamupa iye cakumi pa vyose.”—Genesis 14:18-20.
19 Enya, ni Yehova uyo wakapangiska Abram kuthereska ŵasilikari ŵanandi ŵara. Cifukwa ca cigomezgo cake, Abram wakawonaso umo Yehova wakuthaskira. Lero, ŵantu ŵa Ciuta ŵakurwa nkondo za kuthiska ndopa cara, kweni ŵakukumana na viyezgo na masuzgo ghanandi. Nkani yakurondezgapo yitiphalirenge umo ciyerezgero ca Abram cingatovwilira kutonda viyezgo ivi.
[Mazgu ghamusi]
a Kuyana na buku la Insight on the Scriptures (lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova), “mipukutu yakale yikurongora kuti Faro wakaŵika dango lakuti ŵasilikari ŵapokenge mwanakazi wakutowa na kukoma mwanarume wake.” Mwanteura wofi wa Abram ukaŵa wanadi.
b Hagar, mutepanyake wakaŵa yumoza wa ŵateŵeti awo Faro wakapereka kwa Abram panyengo yira.—Genesis 16:1.
c Ŵantu ŵanyake ŵakususka kuti caru ca Elam cikaŵavya mazaza ghakuru mu Shinar ndiposo ŵakuti nkani yakuti fumu Kedorlaomer yikarwako nkondo njautesi. Kuti mumanye unenesko wa nkani iyi, wonani Gongwe la Mulinda la Ciceŵa la July 1, 1989, mapeji 4-7, leneilo likuyowoya za ukaboni uwo wasangika mu vintu vyakufukura pasi.
Kasi Mwatorapo Fundo Wuli?
• Kasi njara iyo yikaŵa mu Kenan yikaŵa wuli ciyezgo kwa Abram?
• Kasi Abram na Sarai ŵali kuŵika ciyerezgero wuli kwa ŵafumu na ŵawoli mazuŵa ghano?
• Kasi tikusambirapo vici umo Abram wakamazgira mpindano pakati pa ŵateŵeti ŵake na ŵa Lot?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 14]
Abram wakagwiriskira ncito urara wake cara, kweni wakapa mwaŵi Lot kuti wajisankire
[Cithuzithuzi pa peji 16]
Abram wakagomezga mwa Yehova pakuthaska Lot, mwana wa munung’una wake