Yehova ni Ciuta Wakuzizipizga

“Yehova, Ciuta wa lusungu na ucizi, wakukuntirapo, wakuzara na uweme.”—EXODUS 34:6.

1, 2. (a) Kasi mbanjani awo wakawovwirika na kuzizipizga kwa Yehova? (b) Kasi kuzizipizga kukung’anamuraci?

 ŴANTU ŵa mu nyengo ya Nowa, Ŵaisrayeli awo ŵakenda mu mapopa na Moses, Ŵayuda awo ŵakaŵapo peneapo Yesu wakaŵa pacaru capasi, wose aŵa ŵakawovwirika na ukhaliro uwemi wa Yehova wakuzizipizga mu nyengo zakupambana-pambana. Ku ŵanji, cikang’anamura ciponosko. Kuzizipizga kwa Yehova kungang’anamuraso ciponosko kwa ise.

² Kasi kuzizipizga kukung’anamuraci? Ndipo mphauli apo Yehova wakurongora kuzizipizga, ndipo ncifukwa wuli? Kuzizipizga kukung’anamura kukuntirapo. Mukhaliro uwu ngwakukhumbikwa comene. Ukurongoreka ku muntu uyo wapangiska mpindano. Ndipouli, kuzizipizga kuti kukung’anamura kulekelera kwananga cara. Para kuzizipizga kwafiskika, panji para ukhaliro wakusuzga wamara, kuzizipizga nako kukumara.

3. Kasi khumbo la Yehova la kuzizipizga ndakuti wuli, ndipo wakurongora ukhaliro uwu kwa utali wuli?

³ Pakuti ŵantu ŵakuzizipizga, Yehova ndiyo ciyerezgero capacanya ca ukhaliro uwu. Kwambira apo kwananga kukatimbanizga ubwezi wa ŵantu na Yehova, Mlengi withu warongora kuzizipizga ndipo wapereka ntowa yakuti ŵantu awo ŵakurapa ŵaŵeso pa ubwezi na iye. (2 Petros 3:9; 1 Yohane 4:10) Kweni para kuzizipizga kwafiskika, Ciuta wazamucitapo kantu pa ŵantu awo ŵakunangira dala mwakuparanya caru ciheni ici.—2 Petros 3:7.

Koreskani Mukhaliro Wapacanya wa Ciuta

4. (a) Kasi mazgu ghakuti kuzizipizga ghakung’anamuraci mu Malemba gha Cihebere? (Wonani futunoti) (b) Kasi ncimi Nahum yikamukonkoska wuli Yehova, ndipo ici cikuvumburaci za kuzizipizga kwake?

⁴ Mu Malemba gha Cihebere, lizgu lakuti kuzizipizga likuzunurika na mazgu ghaŵiri gheneagho ghakung’anamura “utali wa mphuno” ndipo mu Baibolo la New World Translation likugwiriskirika ncito nga ni “kuleka kukaripa luŵiro.” a Pakuyowoya za kuzizipizga kwa Ciuta, ncimi Nahum yikati: “Yehova ngwacizitu kukaripa na wamazaza ghakuru, ndipo Yehova kuti wadapizge ŵaheni na kantini kose cara.” (Nahum 1:3) Mwanteura kuzizipizga kwa Yehova kuti ncirongolero ca kuwura nkongono cara ndipo kuli na cigoti. Fundo yakuti Ciuta wankongono zose ngwakuzizipizga ndiposo ngwamazaza yakuru yikurongora kuti kuzizipizga kwake kukucitika cifukwa wakujikora. Iye wali na mazaza yakupereka cirango, kweni wakujikora mwakuti wapereke mupata kwa muntu wakwananga kuti wang’anamuke. (Ezekiel 18:31, 32) Mwanteura, kuzizipizga kwa Yehova ncirongolero ca citemwa cake, ndipo vinjeru vyake vikurongorekaso mu ntowa iyo wakugwiriskira ncito mazaza ghake.

5. Kasi kuzizipizga kwa Yehova kukukolerana wuli na urunji wake?

⁵ Kuzizipizga kwa Yehova nkhwakukoleranaso  na “urunji” wake. Iye wakajimanyikwiska kwa Moses kuŵa “Ciuta [wakuzizipizga] wa lusungu na ucizi, wakukuntirapo, wakuzara na uweme na nenesko.” (Exodus 34:6) Vikati vyajumpapo virimika vicoko waka, Moses wakimba sumu yakurumba Yehova, wakati: ‘Ntowa zake zose ndi urunji. Ciuta waunenesko na wambura kwananga, iye ndi urunji ndipo ngwakunyoroka.’ (Deuteronomy 32:4) Enya, lusungu lwa Yehova, kuzizipizga, urunji na kunyoroka vyose vikugwira ncito mwakukolerana.

Kuzizipizga kwa Yehova Pambere Ciwowota Cindacitike

6. Kasi ni ukaboni wuli wapadera wa kuzizipizga uwo Yehova wakarongora ku ŵana ŵa Adamu na Heva?

⁶ Kugaruka kwa Adamu na Heva kukatimbanizga ubwezi wakuzirwa na Mlengi wawo wacitemwa, Yehova. (Genesis 3:8-13, 23, 24) Kugaruka uku kukakhwaska ŵana ŵawo, awo ŵakahara kwananga, kuwura urunji, na nyifwa. (Ŵaroma 5:17-19) Nangauli mbumba yakudanga iyi yikanangira dala, Yehova wakaŵazomerezga kuti ŵababe ŵana. Mukuruta kwa nyengo, iye wakapereka ntowa yakuti ŵana ŵa Adamu na Heva ŵaŵe pa ubwezi na iye. (Yohane 3:16, 36) Mpostole Paulos wakarongosora kuti: “Ciuta wakuphara kutemwa kwa iyo mwene uko wakatitemwa nako, kwakuti, tikaŵa ticali ŵakwananga, Kristu wakatifwira. Nteura sono pakurunjiskika na ndopa zake, ipo titi tiponoskekerenge mwa iyo comene-comene ku ukali. Kweni usange, tikaŵa ticali kupindikana nayo, tikaphemaniskikira na Ciuta mu nyifwa ya Mwana wake, ipo kwakuruska, ta ŵaphemaniskika, titi tiponoskekenge na umoyo wake.”—Ŵaroma 5:8-10.

7. Kasi Yehova wakarongora wuli kuzizipizga pambere Ciwowota cikaŵa cindacitike, ndipo ncifukwa wuli kuparanyika kwa muwiro uwo ukaŵapo pambere Ciwowota cindacitike kukamanyikwa makora?

⁷ Kuzizipizga kwa Yehova kukarongoreka mu nyengo ya Nowa. Virimika vyakujumpa 100 pambere Ciwowota cikaŵa cindacitike, “Ciuta wakalaŵiska pa caru, wonani, canangika; pakuti ŵantu wose ŵanangiska mendero ghawo pa caru.” (Genesis 6:12) Kweni ndipouli, kwa nyengo yakuŵikika, Yehova wakarongora kuzizipizga ku mtundu wa ŵantu. Iye wakayowoya kuti: “Mzimu wane kuti ukharenge mu muntu mazuŵa ghose cara, pakuti iye ndi thupi, kweni mazuŵa ghake tighaŵenge virimika makumi-kumi pacanya makumi ghaŵiri.” (Genesis 6:3) Virimika 120 ivi, vikawovwira Nowa mwanarumi wakugomezgeka kuŵa na mbumba—peneapo wakaphalirika za khumbo la Ciuta—kuti wazenge cingaraŵa na kucenjezga ŵantu wose za Ciwowota ico cikatenge  cicitike. Mpostole Petros wakalemba kuti: “Ucivindwe [ukhaliro uwo ukayana na kuzizipiza] wa Ciuta ukalindirira mu mazuŵa gha Nowa, para ngaraŵa yikanozgekanga, mwenemumo ŵacoko waka, ndiko kuti ŵantu ŵankonde na ŵatatu, ŵakaponoskekeramo na maji.” (1 Petros 3:20) Mbunenesko nadi kuti ŵantu wose “ŵakawura kumanya” kulekapo Nowa na ŵa mu nyumba yake mbwenu nangauli iye wakaŵapharazgiranga. (Mateyu 24:38, 39) Cifukwa cakuti Nowa wakazenga cingaraŵa na kuteŵeta mwakugomezgeka kwa virimika vinandi nga ni “mpharazgi murunji,” Yehova wakapereka mwaŵi ku ŵantu ŵa mu nyengo ya Nowa kuti ŵaleke kucita mikhaliro yiheni na kwamba kumuteŵetera iye. (2 Petros 2:5; Ŵahebere 11:7) Kuparanyika kwa muwiro wakwananga uwu kukamanyikwa makora.

Ciyerezgero Ciwemi ca Kuzizipizga ku Mtundu wa Israyeli

8. Ni mwauli umo Yehova wakarongolera kuzizipizga ku mtundu wa Israyeli?

⁸ Kuzizipizga kwa Yehova ku mtundu wa Israyeli kukatora virimika vyakujumpa 120. Kwa virimika vyakujumpa 1,500 vya mdauko wawo nga mbantu ŵakusankika na Ciuta, vikurongora kuti nyengo na nyengo Ŵaisrayeli wakamuyezganga Ciuta. Pakati pajumpa masabata ghacoko waka panyuma pa kufumiskika ku Egupto, iwo ŵakamba kusopa vikozgo, ndipo ŵakamuyuyura comene Mponoski wawo. (Exodus 32:4, Salmo 106:21) Mu virimika vyakurondezgapo, Ŵaisrayeli ŵakamba kudandaura cifukwa ca vyakurya ivyo Yehova wakaŵapa muntowa yakuziziswa peneapo ŵakaŵa mu mapopa. Ŵakadinginyika na kwimikana na Moses ndiposo Aroni, kuyowoyera viheni Yehova, na kucita uzaghali na ŵantu ŵambura kusopa Ciuta, ndiposo ŵakamba kusopa ciuta Bala. (Maŵazgo 11:4-6; 14:2-4; 21:5; 25:1-3; 1 Ŵakorinte 10:6-11) Yehova nga wakaparanya ŵantu ŵake nyengo yeneiyo kweni iye wakazizipizga.—Maŵazgo 14:11-21.

9. Kasi Yehova wakarongora wuli kuti ni Ciuta wakuzizipizga mu nyengo ya Ŵeruzgi ndiposo mu nyengo ya mathemba?

⁹ Mu nyengo ya Ŵeruzgi, Ŵaisrayeli nyengo zinandi ŵakasopanga vikozgo. Para ŵakacitanga nteura, Yehova wakaŵaperekanga ku ŵarwani ŵawo. Ndipo para ŵarapa na kwamba kumuteŵetera, iye wakarongoranga kuzizipizga na kutuma ŵeruzgi kuti ŵakaŵaponoske. (Ŵeruzgi 2:17, 18) Mu nyengo yitali iyo mathemba yakawusanga, mathemba yacoko comene ndiyo yakajipereka kwa Yehova. Nanga ni awo ŵakawusikanga na mathemba yakugomezgeka, nyengo zinandi ŵakasazganga kusopa kwaunenesko na kwautesi. Peneapo Yehova wakatuma ncimi kuti zikaŵacenjezge cifukwa ca ukhaliro wawo wambura kugomezgeka, iwo ŵakapulikiranga cara cifukwa ŵakatemwa kupulikira ŵasofi na ncimi zitesi. (Yeremiya 5:31; 25:4-7) Inya, Ŵaisrayeli ŵakasuzganga ncimi za Yehova zakugomezgeka nanga kungaŵa kukoma zinyake mwa izo. (2 Midauko 24:20, 21; Milimo 7:51, 52) Kweni ndipouli, Yehova wakarutirizga kuzizipizga.—2 Midauko 36:15.

 Yehova Wakaleka Cara Kuzizipizga

10. Mphauli apo kuzizipizga kwa Yehova kukarongora kuti kuli na cigoti?

¹⁰ Mdauko ukurongora kuti kuzizipizga kwa Ciuta kuli na cigoti. Mu 740 B.C.E., iye wakazomerezga Ŵassyria kupoka ufumu wa mitundu khumi ya Israyeli na kutolera ŵantu ŵake ku wuzga. (2 Mathemba 17:5, 6) Ndipo paumaliro wa virimika 100 vyakurondezgapo, iye wakazomerezga Ŵababulone kurwa nkondo na mitundu yiŵiri ya ufumu wa Yuda na kubwangandura Yerusalemu na tempele lake.—2 Midauko 36:16-19.

11. Ni mwauli umo Yehova wakarongorera kuzizipizga nanga ni apo wakaperekanga ceruzgo?

¹¹ Nanga pangaŵa apo wakaperekanga ceruzgo cake pa Israyeli na Yuda, Yehova wakarongoraso kuzizipizga. Kwizira mwa ncimi yake Yeremiya, Yehova wakayowoyerathu kuti wazamuwezgeraso ŵantu ŵake ŵakusankika. Iye wakati: ‘Para vyamara virimika makumi ghankonde na ghaŵiri ku Babulone, nditi ndimwendereni imwe, na kufiska mazgu ghane ghaweme pa imwe kumuwezgerani ku malo ghano. Ndipo tindisangike namwe . . . Ndipo tindiwezge umikoli winu na kumuwunganyani kufuma ku mitundu yose, na ku malo ghose, kweneuko ndamucimbizgirani.’—Yeremiya 29:10, 14.

12. Ni mwauli umo kuweleraso kwa Ŵayuda ŵakugomezgeka kukaŵira mwaŵi mwakuyana na kwiza kwa Mesiya?

¹² Ŵayuda ŵakugomezgeka ŵakawelera nadi ku caru ca Yuda na kwambaso kusopa Yehova mu tempele ilo ŵakazengaso ku Yerusalemu. Pakufiska khumbo la Yehova, ŵantu ŵakuwelera kwawo aŵa ŵakaŵa nga ni “jumi lakufumira kwa Yehova,” leneilo likwiziska cisangurusko na thumbiko. Ŵakenera kuŵaso ŵacikanga nga ni ‘nkaramo mukati mwa vikoko vya mu rusukuti.’ (Mika 5:7, 8) Mazgu agha ghakwenera kuti ghakafiskika mu nyengo iyo Ŵasofi Ŵaciyuda ŵakacimbizga ŵarwani ŵawo mu Caru ca Layizgano na kunozgaso tempele ilo likanangika. Mwanteura caru na tempele vikanozgeka kuti Ŵayuda ŵanyake ŵakugomezgeka ŵazakapokelere Mwana wa Ciuta peneapo wazamufika nga ni Mesiya.—Daniel 9:25; Luka 1:13-17, 67-79; 3:15, 21, 22.

13. Panyuma pakuti Ŵayuda ŵakoma Mwana wake, kasi ni mwauli umo Yehova wakazizipizgira?

¹³ Panyuma pakuti Mwana wake wakomeka na Ŵayuda, Yehova wakarutirizga kuzizipizga kwa virimika pafupifupi vitatu na hafu kupereka mwaŵi kwa iwo wakuti ŵaŵe cigaŵa ca mpapu yauzimu ya Abrahamu. (Daniel 9:27) b Pambere cirimika ca 36 C.E. cindafike na pamanyuma pake, Ŵayuda ŵanji ŵakazomerezga ncemo iyi, nga ni umo Paulos wakalembera kuti: “Ŵakukhalapo kwakuyana na kusora kwa ucizi.”—Ŵaroma 11:5.

14. (a) Mu 36 C.E., kasi mwaŵi wa kuŵa cigaŵa ca mpapu yauzimu ya Abrahamu ukaperekeka kwa njani? (b) Kasi Paulos wakayowoyaci mwakuyana na umo Yehova wakusankira viŵaro vya Israyeli wauzimu?

¹⁴ Mu 36 C.E., mwaŵi wa kuŵa cigaŵa  ca mpapu yauzimu ya Abrahamu ukapika kwa Ŵamitundu. Waliyose uyo wakazomera mwaŵi uwu wakasanga lusungu lwa Yehova na cizizipizgo. (Ŵagalatiya 3:26-29; Ŵaefeso 2:4-7) Pakuwongera vinjeru na kuzizipizga kwa Yehova kweneuko kukupambika mtundu wa Israyeli wauzimu, Paulos wakayowoya kuti: “Nawo mbucindimba wa usambazi wa mahara na kumanya kwa Ciuta! meruzgiro ghake ngambura mapenjeko mwee, na ntowa zake zambura marondezgeko!”—Ŵaroma 11:25, 26, 33; Ŵagalatiya 6:15, 16.

Kuzizipizga Cifukwa ca Zina Lake

15. Ncifukwa wuli Ciuta wakuzizipizga, ndipo ni nkani wuli iyo yikakhumbikwira nyengo kuti yimare?

¹⁵ Ncifukwa wuli Yehova wakuzizipizga? Cifukwa cikuru ncakuti iye wakukhumba kukwezga zina lake na kutuŵiska muwuso wake. (1 Samuel 12:20-22) Nkani iyo Satana wakayambiska yakukhwaskana na umo Yehova wakugwiriskira ncito mazaza Ghake yikakhumbikwira nyengo yakuti yimazgike pamaso pa cilengiwa cose. (Job 1:9-11; 42:2, 5, 6) Mwanteura, peneapo ŵantu ŵake wakasuzgikanga ku Egupto, Yehova wakaphalira Faro kuti: “Kwa cifukwa ici ndakureka wamoyo kuti ndikuwoneske nkongono yane, kuti zina lane lituŵiskike mu caru cose capasi.”—Exodus 9:16.

16. (a) Ni mwauli umo kuzizipizga kwa Yehova kukacitira kuti ciŵe camacitiko kuŵa na fuko la zina lake? (b) Kasi zina la Yehova lizamutuŵiskika wuli, ndipo ni mwauli umo muwuso wake uzamukwezgekera?

¹⁶ Paulos wakayowoya mazgu agho Yehova wakayowoya kwa Faro peneapo wakarongosoranga za kuzirwa kwa kuzizipizga kwa Ciuta pakutuŵiska zina Lake. Ndipo Paulos wakalembaso kuti: “Ndipo tite uli usange [Ciuta] wakakhumbanga kumanyiska usambazi wa ucindami wake mu viŵiya vya lusungu, ivyo wakavirongosorera nkanira ku ucindami, vyeneivyo ndise, ta ŵeneise wakaticema, ku Ŵayuda pera cara, kweni na ku Ŵamitundu wuwo? Umo wakuneneraso mu Hosea, ‘Nditi ndiŵacemenge “ŵantu ŵane.”’” (Ŵaroma 9:17, 22-25) Cifukwa cakuti Yehova wakuzizipizga, cikaŵa cipusu kwa iye kuŵa na “fuko la zina lake” kufuma mu mitundu yose. (Milimo 15:14) Mwakurongozgeka na Mutu wawo, Yesu Kristu, ŵantu “ŵatuŵa” aŵa ni ŵahariri ŵa Ufumu uwo Yehova wazamugwiriskira ncito kutuŵiska zina Lake na kucindika muwuso  Wake.—Daniel 2:44; 7:13, 14, 27; Civumbuzi 4:9-11; 5:9, 10.

Kuzizipizga kwa Yehova Nciponosko

17, 18. (a) Mwambura kumanya, kasi tingasuska kuzizipizga kwa Yehova mwakucita vici? (b) Ni mwauli umo tikwenera kuwonera kuzizipizga kwa Yehova?

¹⁷ Kwambira apo ŵantu ŵakananga mupaka lero, Yehova warongora kuti ni Ciuta wakuzizipizga. Kuzizipizga kwake pa nyengo ya Ciwowota kukapereka mwaŵi wakuti ncenjezgo yiperekeke na kuzenga cingaraŵa cakuponeramo. Kweni kuzizipizga kwake kukaŵa na cigoti, mwanteura Ciwowota cikacitika. Mwakuyana waka lero, Yehova wakuzizipizga ndipo kuzizipizga uku nkhwambura kumara mwakupambana na umo ŵanji wakughanaghanira. Ndipouli, palije cifukwa cakuti tigongowere. Usange tingagongowa cingayana na kumususka Ciuta cifukwa ca kuzizipizga kwake. Paulos wakafumba kuti: “Kasi ukusunjizga usambazi wa lusungu lwake, na wa kukuntirapo kwake, na wa kuzizipizga kwake? ndipo kasi ulive kumanya kuti uweme wa Ciuta ukukurongozgera ku kung’anamuka?”—Ŵaroma 2:4.

¹⁸ Palije muntu waliyose uyo wangamanya nkanira nyengo iyo tikukhumbikwira kuzizipizga kwa Ciuta kuti tisimikizgire kuti tizamuponoskeka na iye. Paulos wakutiphalira kuti ‘tifiske ciponosko cithu na wofi na citente.’ (Ŵafilipi 2:12) Mpostole Petros wakalembera Ŵakristu ŵanyake kuti: “Fumu [ Yehova] kuti njakuziulika cara na cilayizgano cake, umo ŵanji ŵakutiri nciziulika; kweni nja ucivindwe kwa imwe, njambura kukhumba kuti ŵanji ŵaparanyike, kweni kuti wose ŵafikeko ku cing’anamuka mu mtima.”—2 Petros 3:9.

19. Ni mwauli umo tingarongorera kuzizipizga kwa Yehova?

¹⁹ Mwanteura, tikwenera kuŵa ŵakuzizipizga na ntowa iyo Yehova wakucitira vintu. Ndipo tirondezge urongozgi uwo Petros wakapereka na ‘kupima kuzizipizga kwa Fumu yithu nga nciponosko.’ Ciponosko ca njani? Ciponosko cithu ndiposo ca ŵantu ŵanandi awo ŵakukhumbisiska kutegherezga “makani ghaweme gha ufumu.” (2 Petros 3:15; Mateyu 24:14) Ici citovwirenge kuwongera kuzizipizga kwa Yehova ndipo tizamuciskika kuti nase tiŵe wakuzizipizga para tikucita vintu na ŵanyithu.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mungarongosora?

• Kasi lizgu lakuti kuzizipizga likung’anamuraci mu Baibolo?

• Ni mwauli umo Yehova wakarongolera kuzizipizga kwake pambere Ciwowota cindacitike, panyuma pakufumiskika mu wuzga ku Babulone, na mu nyengo ya Yesu?

• Ni vifukwa wuli vyakuzirwa ivyo vyapangiska Yehova kuzizipizga?

• Kasi cizizipizgo ca Yehova tikwenera kuciwona wuli?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 23]

Kuzizipizga kwa Yehova pambere Ciwowota cindacitike kukapereka mwaŵi wakukwanira kuti ŵantu ŵang’anamuke

[Cithuzithuzi pa peji 24]

Panyuma pa kubwangandurika kwa Babulone Ŵayuda ŵakandula na kuzizipizga kwa Yehova

[Cithuzithuzi pa peji 25]

Mu virimika vya handiredi lakudanga, Ŵayuda na awo Mbayuda cara ŵakandula na kuzizipizga kwa Yehova

[Cithuzithuzi pa peji 26]

Lero, Ŵakristu ŵakugwiriskira ncito makora kuzizipizga kwa Yehova