Kasi Utozi Ukung’anamuraci Comene-Comene?

CIFUKWA ca ukhaliro wa ukazuzi ku Europe na ku United States mu virimika vya mu ma 1700 na 1800, ŵamishonale ŵa mu nyengo iyo ŵakapharazga za ico cikacemeka kuti “cisambizgo ca utozi.” Cisambizgo ici cikayowoya kuti malikho ghakuyana waka na kwananga, peneapo utozi ukupangiska muntu kusenderera kufupi na Ciuta. Mutepanji ici ndico cikapangiska mazgu ghakuti “Utozi ukuyana na kusopa Ciuta” kuŵa ghakumanyikwa comene.

Mpingo wa Salvation Army uwo ukambika na William ndiposo Catherine Booth ndiwo ukasambizganga cisambizgo ici. Mwakuyana na umo likuyowoyera buku lakuti Health and Medicine in the Evangelical Tradition, mazgu ghakwambilira agho ŵakagwiriskiranga ncito ghakaŵa ghakuti: ‘Sopo na Ciponosko.’ Panyuma pake, Louis Pasteur na ŵanyake ŵakarongora ukaboni wambura kususkika wa kukolerana pakati pa urwari na tuvibungu twakwambiska matenda. Ici cingapangiska kuti ŵantu ŵayezge-yezge comene kusanga ntowa za umo ŵangaŵira na umoyo uweme wambura kurwara-rwara.

Ntowa zinyake izo ŵakamba kugwiriskira ncito zikasazgapo kukanizga muntu kufyonta Baibolo para wakupereka ukaboni mu khoti ndiposo kukanizga kugwiriskira ncito kapu yumoza mu masukulu na mu masiteji gha sitima pakumwa maji. Pakaŵaso kuyezgayezga kwakuti waliyose wagwiriskirenge ncito kapu yake mumalo mwakugwiriskira  ncito kapu yimoza pa vyakucitika vya cisopo. Enya, ŵantu ŵakale aŵa ŵakuwoneka kuti ŵakawovwira ŵantu kuti ŵasinte kaghanaghaniro kawo kurazga ku utozi. Kaghanaghaniro ka ŵantu kakasinta comene mwakuti mlembi munyake wakathya cakufumapo cake kuti “kukorana ubwezi na utozi.”

Ndipouli, “kukorana ubwezi na utozi” kukaŵa kwa mtima wose cara. Pakati pajumpa nyengo yicoko waka, ŵantu ŵamalonda ŵakasinta sopo yakukhira mtengo iyo ŵantu ŵakagwiriskiranga ncito zuŵa na zuŵa kuŵa sopo yapacanya. Kusaska malonda kukapangiska ŵantu kughanaghana kuti vintu vinyake vyakutozgera nga ni sopo vingapangiska muntu kuwoneka wapacanya mwakuti ŵanji ŵangamba kumucitira bina. Wayilesi ya kanema ndiyo yikurutiska pantazi kuthandazga ghanoghano ili. Ŵantu awo ŵakucemelera malonda pa wayilesi ya kanema ni viŵi yayi kuŵawona kuti ŵakutozga nyumba, kupyera pa luŵaza, kusora viswaswa, panji kuwuskapo mavi gha chona na ntceŵe.

Paliso ŵantu ŵanyake awo ŵakughanaghana kuti kugwira ncito ku kampani kukovwira kusanga ndarama za kulipirira ngongole, peneapo kugwira ncito za panyumba kukwanduliska cilicose cara. Pakuti palije ndarama yiliyose iyo ŵakusanga, cifukwa ncici iwo ŵakwenera kupwererera malo? Cakufumapo cake caŵa cakuti ŵantu ŵanyake mazuŵa ghano ŵakughanaghana kuti utozi ukung’anamura kujipwererera iwe wekha.

Umo Ciuta Wakuwonera Utozi

Palije kukayikira kuti kuyezgayezga kwa munyengo zakale kwa kusambizga utozi kukawovwira kunyolorera kakhaliro ka ŵantu. Ndipo ŵakacitanga cintu cakwenelera nadi, cifukwa mweneco ndiposo uyo wakambiska utozi ni Ciuta mutuŵa na wakutowa, Yehova. Iye wakutisambizga kuti tisange candulo mwakuŵa ŵatuŵa na ŵakutowa mu vyakucita vithu vyose.—Yesaya 48:17; 1 Petros 1:15.

Yehova Ciuta wakupereka ciyerezgero ciweme pankani iyi. Utozi, pamoza na mikhaliro yake yinyake yambura kuwoneka, yikuwoneka pakweru kwizira mu ivyo iye wali kulenga. (Ŵaroma 1:20) Tingawona kuti cilengiwa pacekha cilije cakwanangika cilicose. Caru capasi cikujitozga cekha mwakuzizwiska, ndipo cikapangika kuti mukhalenge vintu vyakutowa ndiposo vya umoyo uweme. Kujitozga uku kungacitika kwekha cara, kweni na Mpangi wakutowa na waluso. Mwanteura, tingayowoya kuti ŵasopi ŵa Ciuta ŵakwenera kuŵa ŵakutowa mu vigaŵa vyose vya umoyo wawo.

Vigaŵa Vinayi vya Utozi

Baibolo likurongosora vigaŵa vinayi vya utozi ivyo ŵasopi ŵa Ciuta ŵakwenera kurondezga. Tiyeni tidumbiskane vigaŵa ivi cimoza na cimoza.

Kutowa mwauzimu. Ici ncigaŵa cakuzirwa kuruska vigaŵa vinyake vyose vya utozi cifukwa cikukhwaska cilindizga ca umoyo wamuyirayira wa muntu. Ndipouli, ici ncigaŵa ceneico ŵantu ŵanandi ŵakusurako comene. Kuyowoya mwakudumura, kutowa mwauzimu kukung’anamura kuleka kujumpa mphaka iyo Ciuta wali kuŵika pakati pa kusopa kwaunenesko na kusopa kwautesi, cifukwa Ciuta wakuwona kusopa kwautesi kulikose kuŵa ukazuzi. Mpostole Paulos wakati: “‘Fumanimo mwa iŵo, ndipo patukani,’ ndimo yanenera Fumu [Yehova], ‘ndipo mungakwaskanga kantu ka ukazuzi;’ ndipo ine nditi ndimupokereraninge.’” (2 Ŵakorinte 6:17) Musambiri Yakobe nayo wakayowoyaso mwakupulikikwa makora pankani iyi, wakati: “Kusopa kuweme na kwambura kukazuzgika pantazi pa Ciuta witu Dada ndi uku, . . . kujisungirira kwambura kabanga kakufuma ku caru.”—Yakobe 1:27.

Ciuta wali kurongora pakweru kuti wakukana kusazga pamoza kusopa kwautesi na kusopa kwaunenesko. Kusopa kwautesi kukusazgapo maluso gha ukazuzi ndiposo kusopa vikozgo. (Yeremiya 32:35) Mwanteura, Ŵakristu ŵaunenesko ŵakupempeka kuti ŵapatukeko ku kusopa kwautesi kulikose.—1 Ŵakorinte 10:20, 21; Civumbuzi 18:4.

Kutowa mu kakhaliro. Ciuta wali kuŵikaso mphaka yakupatula pakati pa ico ncakutowa na ico ncaukazuzi. Caru cose cili nga ni umo pakuyowoyera pa Ŵaefeso 4:17-19 kuti: ‘Mbakufipiskika mu kumanyiska kwawo; mbayeni ku umoyo wa Ciuta . . . Awo nga mbambura kupulika kantu, ŵakujipereka ku ukwakwa, kucitira ukazuzi wose na ususi.’ Kaghanaghaniro kaheni aka kakurongoreka mu ntowa zinandi. Zinyake mwa ntowa izi zikuwonekera pakweru kweni zinyake  zakusuzga comene, mwanteura, Ŵakristu ŵakwenera kuŵa maso comene.

Awo ŵakutemwa Ciuta ŵakumanya kuti ureŵi, kugonana kwa ŵakuyana viŵaro, kugonana pambere ukwati undacitike, na kuwonelera vintu vyakuwuska khumbiro la kugonana, nkuswa vipimo vya Yehova vya mikhaliro ya utozi. Ndipouli, maluso agha ghali posepose mu vyakusanguruska na masitayelo gha kavwaliro. Mwanteura Ŵakristu ŵakwenera kuŵa maso na maluso agha. Kuvwara vyakuvwara vifupi comene na vyakurongora mukati ku maungano gha Cikristu panji pakucezga kukupangiska kuti ŵanji ŵaŵike maso pa imwe, kumudodoliskani ndiposo kungarongora kuti mwatondeka kurondezga mukhaliro utuŵa. Padera pa kupereka maghanoghano gha ukazuzi para tikucezga na Ŵakristu, kuvwara kwanteura uku kungapangiskaso ŵanji kuŵa na maghanoghano ghaukazuzi. Ici ncigaŵa ceneico Ŵakristu ŵakukhumbikwira kufwilirapo comene kuti ŵarongore “vinjeru ivyo nvyakucanya.”—Yakobe 3:17.

Kutowa mu kaghanaghaniro. Muntu wakwenera cara kughanaghana vintu vya ukazuzi mu mtima mwake. Yesu wakacenjezga za maghanoghano gha ukazuzi peneapo wakati: “Yose uyo wakulaŵiska mwanakazi na kumukhumbira, wareŵa nayo kale mu mtima wake.” (Mateyu 5:28; Marko 7:20-23) Mazgu agha ghakusazgaposo kuwonelera vithuzithuzi na mafilimu agho ghakurongora uzaghali, kuŵazga mabuku gha uzaghali, na kupulikizga sumu ziheni. Mwanteura, Ŵakristu ŵakwenera kutceŵa kujifipiska na maghanoghano gha ukazuzi agho cakufumapo cake cingaŵa kucita na kuyowoya vintu vya ukazuzi.—Mateyu 12:34; 15:18.

Kutowa kwa thupi. Utuŵa na utozi wa thupi ni vintu vyakukolerana comene mu Baibolo. Mwaciyerezgero, Paulos wakalemba kuti: “Mwa ŵakutemweka, tijitozge ku ukazuzi wose wa thupi na wa mzimu, ndipo tifiske utuŵa mu wofi wa Ciuta.” (2 Ŵakorinte 7:1) Mwanteura, Ŵakristu ŵaunenesko ŵakwenera kuyezgayezga kucita ivyo mukhaliro wawo ungaŵazomerezga kuti ŵasunge mathupi, nyumba, na malo ghawo kuŵa ghakutowa. Nanga ni uko maji ngakusuzga, Ŵakristu ŵakwenera kuyezgayezga kucita ivyo ŵangafiska kuti ŵaŵe ŵakutowa ndiposo ŵakuwoneka makora.

Utozgi wa thupi ukusazgaposo kuleka kukhweŵa hona, kumwa comene moŵa, na kugwiriskira ncito munkhwara wakuzwetesa wongo, uwo ukufipiska ndiposo kunanga thupi. Mliska uyo wakukonkoskeka mu buku la Sumu ya Solomon wakakondwa na sungu liweme la vyakuvwara vya mwali Mushulam. (Sumu ya Solomon 4:11) Kujipwererera ncintu ciweme comene cifukwa tikukhumba cara kuti awo tikucezga nawo ŵapulikenge sungu liheni. Mafuta ghakununkira ngaweme, kweni tikwenera cara kuleka kugeza na kucapa maraya cifukwa ca igho.

Kuleka Kutalulira

Ŵantu ŵakutalulira comene pakuyowoya za utozi. Ku cigaŵa cinyake, kuŵa wakuyegheka comene  na utozi kungatipangiska kuti tileke kusangwa na umoyo. Kungatimaliraso nyengo yithu yakuzirwa. Ku lwande linyake, nyumba zakubinka ndiposo zambura kuzipwererera zingaŵa zakusuzga kunozga para zanangika. Mumalo mwa kuyegheka panji kuleka kujipwererera, tikwenera kuŵa ŵapakati-kati pakuyowoya za kupwererera nyumba yithu na mathupi ghithu kuti viwonekenge makora ndiposo vyakutowa.

Iŵani na katundu mucoko waka. Usange mu nyumba panji mu cipinda muli katundu munandi kukuŵa kwakusuzga kutozgamo, ndiposo kukuŵa kwakusuzga kusanga apo pali viswaswa mu malo gha nga ni agha. Nyumba izo zili na katundu mucoko zikutora nyengo yicoko pakutozga. Baibolo likuzomerezga kuŵa na umoyo wa kukhorwa na vintu vicoko. Ilo likuti: “Pakuŵa na vyakurya na vyakuvwara tikhorwenge navyo.”—1 Timote 6:8.

Ŵikani vintu pamalo ghake. Kuti nyumba yiŵe yakutowa ni ncito ya waliyose uyo wakukhalamo. Nyengo zinandi ku cipinda ndiko vintu vikwamba kuŵikika bweka palipose. Kuŵika vintu pamalo ghake cikung’anamura kuti cintu cilicose cili pamalo apo cikwenera kuŵa. Mwaciyerezgero, maraya ghakubinka ghakwenera cara kuponyeka waka bweka ku cipinda cakugona. Ndiposo, kuŵika vidoli na viteŵetero palipose kungacitiska ngozi. Ngozi zinandi izo zikucitika panyumba ncifukwa ca kuleka kuŵika vintu pamalo ghake.

Nga ni umo tawonera, utozi na umoyo Wacikristu ni vintu vyakukolerana comene. Pakuyowoya za umoyo wa kopa Ciuta, ncimi Yesaya yikati ni “Ntowa Yakupatulika.” Ndipo yikasazgirapo kuti “ŵakufipirwa nta ŵamkwendamo.” (Yesaya 35:8) Enya, kuzgoŵera kucita utozi sono kukupereka ukaboni wankongono wa cipulikano cithu mu layizgano la Ciuta lakuti sono-sono apa waŵikenge caru cakutowa ca paradiso. Ndipo, mu caru cakutowa ici, ŵantu wose ŵazamucindika Yehova Ciuta mwa kupulikira vipimo vyake viweme vya utozi.—Civumbuzi 7:9.

[Cithuzithuzi pa peji 6]

Kuti nyumba yiŵe yakutowa ni ncito ya waliyose uyo wakukhalamo

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Caru capasi cikujitozga cekha mwakuzizwiska