Yehova—Ciyerezgero Capadera ca Uweme

“Wongani Yehova wa mipingo, cifukwa Yehova ndi muweme.”—YEREMIYA 33:11.

1. Pakuti Ciuta ni muweme, kasi tikukhuŵirizgika wuli kuti timuwonge?

 YEHOVA CIUTA ni muweme nkanira. Mprofeti Zekariya wakati: “Nawo mbukuru wa uweme wake!” (Zekariya 9:17) Inya nadi, uweme wa Ciuta ukuwoneka mu milimo yake yose pakulenga caru capasi kuti tikhalemo makora. (Genesis 1:31) Tingamanyisiska yayi marango ghose agho Ciuta wali kuŵika apo wakalenga mtambo. (Mupharazgi 3:11; 8:17) Kweni vintu vicoko ivyo tikumanya vikwenera kutikhuŵirizga kuti tiwonge Ciuta cifukwa ca uweme wake.

2. Kasi uweme ukung’anamuraci?

² Kasi uweme ni vici? Ni mukhaliro wa kucita makora comene. Nangauli mukhaliro uwu ukusazgapo uheni yayi, kweni ukusazgapo vinandi. Uweme, uwo ncigaŵa cimoza mwa vipambi vya mzimu, ni mukhaliro wakuzirwa nkanira. (Ŵagalatiya 5:22, 23) Tikurongora uweme para tikucitira ŵanyithu milimo yiweme. Lero mu caru ici, cintu ico cikuwoneka kuŵa ciweme cingawoneka ciheni ku ŵantu ŵanyake. Ndipouli, usange tikukhumba kuŵa na mtende na cimwemwe, ipo tose tikwenera kuŵa na uweme. Ninjani pera wangambiska mukhaliro uwu?

3. Kasi lemba la Genesis 2:16, 17 likuyowoyaci pa nkani ya uweme?

³ Ciuta ndiyo wakambiska mukhaliro wa uweme. Pakwambilira peneco apo muntu wakwamba wakalengeka, Yehova wakamuphalira kuti: “Vya makuni ghose gha mu munda uryenge kwawanangwa; kweni vya kuni la kumanyiska uweme na uheni ungaryanga, cifukwa mu zuŵa leneilo tiuryerengepo, tiufwenge nadi.” (Genesis 2:16, 17) Inya, ŵantu ŵakwenera kulaŵiska kwa Mlengi wawo mwakuti ŵamanye ciweme na ciheni.

 Uweme Wambura Kuyerezgereka

4. Ncivici ico Ciuta wacitira ŵantu kufuma panyengo iyo Adamu wakananga?

⁴ Apo Adamu wakananga na kukana kurondezga dango la Ciuta pa nkani ya uweme na uheni, umoyo wake uweme wamuntazi ukatayika. (Genesis 3:1-6) Ndipouli, pambere ŵana ŵa Adamu ŵandababike, iwo ŵakahara kwananga na nyifwa, Ciuta wakayowoyerathu kuti Mpapu yaurunji yizenge. Pakuyowoya za “njoka ya ciyamwaka,” iyo ni Satana, Yehova wakati: “Tindiŵike cimpindikwa pakati pa iwe na mwanakazi, na pakati pa mpapu yako na mpapu yake; tiyibwanyenge mutu wako, iwe tiurumenge citende cake.” (Civumbuzi 12:9; Genesis 3:15) Khumbo la Yehova likaŵa lakuti wawombole ŵantu ŵakwananga. Kwizira mu uweme wambura kuyerezgereka, Yehova wapereka nadi mwaŵi wa kuponoska ŵantu awo ŵali na cigomezgo mu sembe ya Mwana wake wakutemweka.—Mateyu 20:28; Ŵaroma 5:8, 12.

5. Nangauli tili kuhara maghanoghano ghaheni, ncifukwa wuli tikwenera kurongora uweme?

⁵ Cifukwa ca kwananga kwa Adamu, ise tili kuhara maghanoghano ghaheni pera. (Genesis 8:21) Ndipouli, Yehova wakutovwira kuti nase tirongore uweme. Kurondezga ivyo tasambira mu malemba ghake ghatuŵa kukupereka ‘ciponosko’ na kutipangiska ‘kunozgekera milimo yose yiweme,’ ndiposo kukutovwira kuti ticite vintu ivyo ni viweme pamaso pake. (2 Timote 3:14-17) Kuti tandule na urongozgi wa mu Malemba na kurongora uweme, tikwenera kuŵa na mtima wa wamasalmo uyo wakimba kuti: ‘Imwe [Yehova] ndimwe ŵaweme ndipo mukucita uweme; ndisambizgani vilayizgo vinu.’—Salmo 119:68.

Kurumba Uweme wa Yehova

6. Pamanyuma pakuti Themba Davide liza na likasa la pangano ku Yerusalemu, kasi Ŵalevi ŵakimba sumu iyo yikaŵa na mazgu wuli?

⁶ Davide, Themba lakale la Ŵaisrayeli, likamanya uweme wa Ciuta ndipo likapulikira usambizgi Wake. Davide wakati: “Yehova ndi muweme na wakunyoroka; kwa cifukwa ici wakuŵasambizga ŵakwananga ntowa.” (Salmo 25:8) Usambizgi wa Ciuta kwa Ŵaisrayeli ukasazgapo Marango Khumi agho ghakalembeka pa malibwe ghaŵiri ghakupapatara na kuŵikika mu bokosi lakupatulika lakucemeka likasa la pangano. Pamanyuma pakuti Davide wiza na Likasa ku Yerusalemu—msumba wa Ŵaisrayeli, Ŵalevi ŵakimba sumu iyo yikasazgapo mazgu agha: “Wongani Yehova, cifukwa ndi muweme; lusungu lwake lukukhalilira swi!” (1 Midauko 16:34, 37-41) Mwee, kukenera kuti kukanozga comene zuŵa lira kupulika mazgu kufuma mu mulomo wa Ŵalevi!

7. Ncivici cikacitika apo Likasa likanjira mu malo Ghatuŵa Nkanira, ndiposo pamanyuma pa pempero la Solomon la kupatulira tempele?

⁷ Solomon, mwana wa Davide nayo wakayowoya mazgu ghakuyana na agha gha kurumba Ciuta apo wakapatuliranga tempele la Yehova. Ŵakati ŵaŵika likasa la pangano mu malo Ghatuŵa Nkanira gha tempele lipya, Ŵalevi ŵakamba kurumba Yehova, ŵakati: ‘Pakuti iye ndiye muweme, citemwa cake ncamuyirayira.’ Pa zuŵa lira, tempele likazura na mabingo kurongora kuti Yehova wakaŵapo mu ucindami wake. (2 Midauko 5:13, 14) Pamanyuma pakuti Solomon wapempera pempero la kupatulira tempele, ‘moto ukakhira kucanya ukanyeska sembe yakotca.’ Ŵati ŵawona ici, ‘ŵana Ŵaisrayeli wose . . . ŵakasindama pasi visko, ŵakamulambira na [“kuwonga,” NW] Yehova, kuti, “Ndiye muweme, cifukwa kutemwa kwake nkhwa mazuŵa na mazuŵa muyaya.”’ (2 Midauko  7:1-3) Paumaliro wa ciphikiro ca mazuŵa 14, Ŵaisrayeli ŵakawelera ku nyumba zawo ‘ŵakuca na kukondwa mu mitima yawo cifukwa ca uweme uwo Yehova wakarongora kwa Davide, na kwa Solomon, na kwa Ŵaisrayeli ŵantu ŵake.’—2 Midauko 7:10.

8, 9. (a) Nangauli Ŵaisrayeli ŵakawonga Yehova cifukwa ca uweme wake, kasi pamanyuma pake ŵakatora ntowa wuli? (b) Kuyana na Yerusalemu, ncivici cikayowoyekerathu kwizira mwa Yeremiya, ndipo ucimi uwu ukakwaniriskika wuli?

⁸ Ncacitima kuti Ŵaisrayeli ŵakarutilira yayi kukhala mwakukolerana na sumu zawo za kurumba Ciuta. Yikati yarutapo nyengo, ŵantu ŵa mu caru ca Yuda ŵakamba “kucindika [Yehova] na milomo” yawo pera. (Yesaya 29:13) Mumalo mwakuti ŵarondezge uweme wa Ciuta, iwo ŵakamba kucita ivyo nviheni. Kasi uheni wawo ukasazgapo vici? Ukasazgapo kusopa vikozgo, uzaghali, kusuzga ŵakavu, na zakwananga zinyake zikuru! Cifukwa ca uheni wawo, Yerusalemu wakabwanganduka mu 607 B.C.E., ndipo ŵantu mu caru ca Yuda ŵakayeghekera ku wuzga ku Babulone.

⁹ Ciuta wakalanga ŵantu ŵake. Ndipouli, kwizira mwa mprofeti Yeremiya, Ciuta wakayowoyerathu kuti mu Yerusalemu muzamupulikikwaso mazgu ghakuti: “Wongani Yehova wa mipingo, cifukwa Yehova ndi muweme, lusungu lwake ndwakukhalirira muyirayira!” (Yeremiya 33:10, 11) Umu ndimo vikaŵira nadi. Pamanyuma pakuti Yerusalemu wakhala mayiyi kwa virimika 70, mu 537 B.C.E., Ŵayuda awo ŵakapona ŵakawelera ku Yerusalemu. (Yeremiya 25:11; Daniel 9:1, 2) Ŵakazengaso jotcero pa malo gha tempele pa Phiri la Moria na kwamba kupereka sembe. Ŵati ŵawerako ku wuzga, mu cirimika caciŵiri ŵakamba kuzenga lufura lwa tempele. Mwee, nayo yikaŵa nyengo yakukondwera! Ezra wakati: ‘Ŵazengi ŵakati ŵazika lufura lwa tempele la Yehova, ŵapristi ŵakuvwara maraya ghawo ŵakiza na zimbata, na Ŵalevi ŵana ŵa Asaf na makumbalo ghawo, [“kurumba,” NW] Yehova kwakuyana na luso lwakwimikika  na Davide themba la Israyeli; ndipo ŵakimba na kupokererana, kurumba na kumuwonga Yehova, “pakuti ndi muweme, lusungu lwake ndwakukhalirira muyirayira pa Israyeli.”’—Ezra 3:1-11.

10. Kasi Salmo 118 likwamba na kumara na mazgu wuli ghakuzirwa?

¹⁰ Mazgu ghakuyana na agha gha kuwonga uweme wa Yehova ghakuwonekaso kanandi waka mu buku la masalmo. Ghanyake mwa igho ghali pa Salmo 118, sumu iyo yikimbika na mbumba ya Ŵaisrayeli panyengo ya kumarizga ciphikiro ca Paska. Salmo ili likwamba na kumara na mazgu ghakuyana waka ghakuti: “Wongani Yehova cifukwa ndi muweme; pakuti cisungusungu cake ncamuyirayira!” (Salmo 118:1, 29) Mu 33 C.E., pa usiku wakuti Yesu Kristu wafwenge, iye pamoza na ŵapostole ŵake ŵakugomezgeka ŵakwenera kuti ŵakimba mazgu agha.—Mateyu 26:30.

“Nkumuŵeyani, Mundilongore Ucindami Winu”

11, 12. Kasi Moses wakapulika mazgu wuli apo wakati wawona pacoko waka ucindami wa Ciuta?

¹¹ Kukolerana pakati pa uweme wa Yehova na wezi wake vikamanyikwa kale virimika vinandi pambere nyengo ya Ezra yindafike. Pamanyuma pakuti Ŵaisrayeli ŵajikamira tholi lagolide mu mapopa ndiposo pamanyuma pakuti ŵaheni ŵakomeka, Moses wakaromba Yehova, wakati: “Nkumuŵeyani, mundilongore ucindami winu.” Pakumanya kuti Moses wangaŵa na umoyo cara para wawonenge cisko Cake, Yehova wakati: ‘Nditindendeske uweme wane wose pantazi pako.’—Exodus 33:13-20.

¹² Uweme wa Yehova ukajumpa pa maso pa Moses zuŵa lakurondezgapo pa Phiri la Sinai. Panyengo yira, Moses wakawona pacoko waka ucindami wa Ciuta na kupulika mazgu ghakuti: ‘Yehova, Yehova, Ciuta wa lusungu na ucizi, wakukuntirapo, wakuzara na [“wezi,” NW] na unenesko, wakusungira ŵantu vikwi wezi, wakugowokera kwananga na majuvyo na uheni kweni nta tiwamuleke waka uyo wasuskika na mlandu, wakulanga ŵana cifukwa ca kwananga kwa ŵawiskeŵo kuyakafika na ku ŵazukuru, fuko la citatu na la cinayi.’ (Exodus 34:6, 7) Mazgu agha ghakurongora kuti uweme wa Yehova ukukolerana na wezi na mikhaliro yake yinyake. Kusanda mikhaliro iyi kutovwirenge kuti tirongore uweme. Cakwamba, tiyeni tisande mukhaliro uwo wazunurika kaŵiri mu mazgu ghakuyowoya za uweme wa Ciuta.

“Ciuta . . . Wakuzara na Wezi”

13. Ni lizgu wuli ilo lazunurika kaŵiri mu mazgu ghakuyowoya za uweme wa Ciuta, ndipo ncifukwa wuli ndakwenelera?

¹³ “Yehova, [ni] Ciuta wakuzara na wezi . . . , wakusungira ŵantu vikwi wezi.” Lizgu la Cihebere lakung’anamurika “wezi” likung’anamuraso “citemwa.” Ili ni lizgu lekha ilo lazunurika kaŵiri mu mazgu gha Ciuta kwa Moses. Lizgu ili ndakwenelera nadi pakuti mukhaliro ukuru wa Yehova ni citemwa. (1 Yohane 4:8) Mazgu ghakumanyikwa makora gha kurumba Yehova “cifukwa ndi muweme; pakuti cisungusungu cake ncamuyirayria!” ghakukhozgera za mukhaliro uwu.

14. Mbanjani comene-comene awo ŵakupokera uweme na citemwa ca Ciuta?

¹⁴ Cigaŵa cimoza ca uweme wa Yehova ncakuti iye ‘ngwakuzara na wezi.’ Ici cikuwoneka makora umo wakupwererera ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka. (1 Petros 5:6, 7) Nga ni umo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakumanyira, iye ‘wakucitira [“wezi,” NW]’ awo ŵakumutemwa na kumuteŵetera.  (Exodus 20:6) Ŵaisrayeli ŵakuthupi ŵakaleka kupokera wezi wa Yehova panji citemwa cake cifukwa ŵakakana Mwana wake. Kweni uweme na citemwa ca Ciuta cikhalirirenge muyirayira pa Ŵakristu ŵakugomezgeka ŵa mitundu yose.—Yohane 3:36.

Yehova—Ciuta Walusungu

15. (a) Kasi mazgu agho Moses wakapulika pa Phiri la Sinai ghakamba na mazgu wuli? (b) Kasi lusungu lukusazgapo vici?

¹⁵ Mazgu agho Moses wakapulika pa Phiri la Sinai ghakamba na mazgu ghakuti: “Yehova, Yehova, Ciuta wa lusungu na ucizi.” Lizgu la Cihebere lakung’anamurika “lusungu” likukhwaskana na “matumbo” ndipo likukolerana comene na lizgu lakuti “nthumbo.” Mwanteura, lusungu lukung’anamura kulengera citima uko muntu wakuŵa nako mukati mwake. Ndipouli, lusungu lukusazgapo vinandi kuruska waka kulengera muntu citima. Lusungu lukwenera kutikhuŵirizga kucita cintu cinyake mwakuti tipozge suzgo ya ŵanyithu. Mwaciyerezgero, ŵabali ŵarara Ŵacikristu awo ŵali na citemwa ŵakwenera kuŵa ŵalusungu kwa ŵasopi ŵanyawo, inya ‘ŵalengere lusungu na kusangwa’ usange ici ncakwenelera.—Ŵaroma 12:8; Yakobe 2:13; Yuda 22, 23.

16. Ncifukwa wuli tingayowoya kuti Yehova wakughanaghanira?

¹⁶ Uweme wa Ciuta ukuwonekaso mu ucizi wake. Muntu waucizi ni uyo “wakughanaghanira ŵanyake” ndiposo wakurongora ‘lusungu comene-comene kwa awo ŵali pasi pa mazaza ghake.’ Yehova nciyerezgero ciweme comene pa nkani iyi pakucita vintu na ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka. Mwaciyerezgero, kwizira mwa ŵangelo, Ciuta wakakhozga mprofeti mucekuru Daniel ndiposo wakaphalira mwali Mariya kuti waŵenge na mwana, Yesu. (Daniel 10:19; Luka 1:26-38) Nga mbantu ŵa Yehova, ise tikuwongera ucizi wake umo wakuyowoyera nase kwizira mu Baibolo. Tikumurumba cifukwa ca uweme wake ndipo nase tikukhumba kuŵa ŵakughanaghanira ŵanyithu mu milimo yithu. Para ŵabali ŵakwenelera ŵakupereka urongozgi kwa Mkristu munyawo usange wapuluka, iwo ŵakuyezga kucita ici “mu mzimu wa kuzika,” wakufwasa na wakughanaghanira.—Ŵagalatiya 6:1.

Ciuta Wakuzizipizga

17. Padera pa ‘kukuntirapo,’ ncifukwa wuli cinyakeso ico tikwenera kuwonga Yehova?

¹⁷ “Ciuta . . . wakukuntirapo.” Mazgu agha ghakurongoraso cigaŵa cinyake ca uweme wa Yehova. Yehova wakuzizipizga nase para tikumubudira, ndipo wakutipa nyengo yakuti titaye mikhaliro yinyake nakuti tirute pantazi mwauzimu. (Ŵahebere 5:12–6:3; Yakobe 5:14, 15) Awo ŵandayambe kusambira unenesko nawo ŵakwandulaso na kuzizipizga kwa Ciuta. Iwo ŵacali na nyengo yakuti ŵasambire uthenga wa Ufumu na kuleka viheni. (Ŵaroma 2:4) Nangauli Yehova ngwakuzizipizga, kweni uweme wake nyengo zinyake ukumutuma kuti warongore ukari wake, nga ni umo wakacitira na Ŵaisrayeli apo ŵakajikamira tholi lagolide pa Phiri la Sinai. Sono-sono apa ukari wa Ciuta ugolerenge comene kuruska kumanyuma kose, apo waparanyenge caru ca Satana ici.—Ezekiel 38:19, 21-23.

18. Kasi pali mpambano wuli pakati pa Yehova na ŵantu ŵakumanyikwa?

¹⁸ ‘Yehova, [ni] Ciuta . . . wakuzara na . . . unenesko.’ Yehova wakupambana comene nkanira na ŵantu ŵakumanyikwa awo ŵakulayizga kuti ŵacitenge ici panji ico kweni ŵakutondeka kufiska phangano lawo! Ŵasopi ŵa Yehova ŵakugomezga cilicose ico wakuyowoya mu Mazgu ghake. Pakuti Ciuta ngwakuzara na unenesko,  nyengo zose tingagomezga ivyo walayizga. Cifukwa iye ni muweme, Dada withu wakucanya wakutondeka cara kuzgora mapempero ghithu mwakuti nase tiŵe na unenesko, iye wakutipa unenesko unandi.—Salmo 43:3; 65:2.

19. Ni uweme wuli uwo Yehova warongora ku ŵakwananga awo ŵarapa?

¹⁹ “Yehova, [ni] Ciuta . . . wakugowokera kwananga na majuvyo na uheni.” Cifukwa cakuti ni muweme, Yehova wakugowokera ŵakwananga awo ŵarapa. Tikuwonga comene cifukwa cakuti Dada withu wacitemwa wapereka mwaŵi wa kugowokera zakwananga zithu kwizira mu sembe ya Yesu. (1 Yohane 2:1, 2) Tili ŵakukondwa nadi cifukwa wose awo ŵali na cipulikano mu sembe iyi ŵali na mwaŵi wa kuŵa paubwezi na Yehova, ndipo ŵakulindirira umoyo wamuyirayira mu caru cipya ico walayizga. Mwee, navyo ni vifukwa viweme vya kucindikira Yehova cifukwa ca kurongora uweme wake ku ŵantu!—2 Petros 3:13.

20. Kasi tili na ukaboni wuli kuti Yehova wakuzomerezga uheni cara?

²⁰ ‘[Yehova] wakulekelera waka cara uyo wali na mlandu.’ Ici ncifukwa cinyake ca kuwongera Yehova pakuti ni muweme. Cifukwa wuli? Cifukwa ncakuti uweme wake ukuzomerezga uheni cara napacoko-pose. Ndiposo, “para Fumu Yesu wati wafume kucanya kwiza kavumbukwa pamoza na ŵangelo,” nduzga yizamuperekeka pa “awo ŵalive kumanya Ciuta, na awo ŵakureka kupulikira ivangeli.” Iwo ‘ŵazamulangika na paraniko la muyirayira.’ (2 Ŵatesalonika 1:6-9) Ŵasopi ŵa Yehova awo ŵazamupona ŵazamukhala mwakukondwa kwambura kusuzgika na ŵantu ŵaheni, awo ‘mbambura kutemwa uweme.’—2 Timote 3:1-3.

Rondezgani Uweme wa Yehova

21. Ncifukwa wuli tikwenera kurongora uweme?

²¹ Kuyowoya unenesko, tili na vifukwa vinandi vya kurumba na kuwongera Yehova cifukwa ca uweme wake. Nga mbateŵeti ŵake, kasi tikwenera cara kufwilirapo kuti tiŵe na mukhaliro uwu? Enya, cifukwa mpostole Paulos wakaciska Ŵakristu kuti: “[“Murondezge,” NW] Ciuta, nga mbana ŵakutemweka.” (Ŵaefeso 5:1) Dada withu wakucanya nyengo na nyengo wakurongora uweme, ise nase ndimo ticitirenge.

22. Ni fundo wuli izo tizamudumbiskana mu nkani yakurondezgapo?

²² Usange tajipatulira nkanira na mtima wose kwa Yehova, ipo tikwenera kurondezga uweme wake. Pakuti tili kufuma ku muntu wakwananga Adamu, cingaŵa cinonono kucita ico nciweme. Ndipouli, mu nkani yakurondezgapo, tizamuwona cifukwa ico tikwenera kurongolera uweme. Tizamuwonaso ntowa zinyake izo tingarondezgera Yehova uyo nciyerezgero capadera ca uweme.

Kasi Muzgorenge Wuli?

• Kasi uweme ni vici?

• Ni mazgu wuli gha mu Malemba agho ghakurongora uweme wa Ciuta?

• Ni vigaŵa wuli vinyake vya uweme wa Yehova?

• Ncifukwa wuli tikwenera kurondezga ciyerezgero ca uweme wa Yehova?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Yehova wakalanga ŵantu ŵake mu nyengo yakale cifukwa ŵakakhalanga mwakukolerana na mazgu ghawo gha marumbo cara

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Ŵayuda ŵakugomezgeka awo ŵakapona ŵakawelera ku Yerusalemu

[Cithuzithuzi pa peji 11]

Moses wakapulika mazgu ghakuyowoya za uweme wa Ciuta

[Cithuzithuzi pa peji 13]

Uweme wa Yehova ukuwoneka umo wakuyowoyera nase kwizira mu Baibolo