Marango gha Ciuta gha Kakhaliro Gharongozge Ntowa Yinu
Marango gha Ciuta gha Kakhaliro Gharongozge Ntowa Yinu
“[Yehova] wakumusambizgani kuti muwone candulo.”—YESAYA 48:17.
1. Kasi Mlengi withu wakutirongozga wuli?
APO ŵasayansi ŵakutokatoka kuti ŵamanye vintu vyakubisika mu mtambo, ŵakuzizwa na nkongono yikuru iyo yili mu mlengalenga. Dazi, ilo ni nyenyezi yikuru, yikufumiska nkongono yikuru comene iyo yingayana na ‘mabomba 100 biliyoni agho ghakupunta pa sekondi yiliyose.’ Mlengi wakugwiriskira ncito nkongono zake zambura kumara kurongozgera vilengiwa vyankongono ivi vyakucanya. (Job 38:32; Yesaya 40: 26) Wuli pakuyowoya za ise, ise tili na wanangwa wakucita ivyo tikukhumba, kumanya uwemi na uheni, kughanaghana, ndiposo kumanya vintu vyauzimu? Kasi Mlengi withu wawona wuli kuti ncakwenelera kuti watirongozge? Wakutirongozga mwacitemwa kwizira mu marango ghake ghakufikapo na marango gha kakhaliro mwakuyana na njuŵi yithu yakusambizgika.—2 Samuel 22:31; Ŵaroma 2:14, 15.
2, 3. Kasi nkupulikira wuli uko Ciuta wakukondwa nako?
2 Ciuta wakukondwa kuwona vilengiwa vyake vikumupulikira. (Zintharika 27:11) M’malo mwa kutilenga nga ni maroboti ghakwendera magesi, Yehova walikutipa wanangwa na mahara ghakucitira vintu ivyo nviwemi.—Ŵahebere 5:14.
3 Yesu, uyo wakarongora ndendende mikhaliro ya Ŵawiske, wakati kwa ŵasambiri ŵake: “Muli [“ŵabwezi,” NW] ŵane, usange mukucita vyeneivyo nkumulangulirani. Kufuma kuno ku lero kuti nkumucemani ŵazga cara.” (Yohane 15:14, 15) Kale, muzga wakaŵa na wanangwa ucoko comene, wakazgorangako yayi para fumu yake yayowoya, kweni kupulikira waka. Kulwande linyake, ubwezi ukupangika mwa kucita vintu ivyo munyako wakukondwa navyo. Nase tingaŵa ŵabwezi ŵa Yehova. (Yakobe 2:23) Ubwezi uwu ukukhozgeka mwa kutemwana yumoza na munyake. Yesu wakarongora kukolerana pakati pa kupulikira na kutemwa Ciuta, wakati: “Usange muntu wakunditemwa, wati wasungirirenge mazgu ghane: ndipo Ŵadada ŵati ŵamutemwenge.” (Yohane 14:23) Kuti ticite ici, ndiposo kuti watirongozge, Yehova wakutipempa kuti tende mu marango ghake.
Marango gha Ciuta gha Kakhaliro
4. Kasi mungarongosora wuli marango gha kakhaliro?
4 Kasi marango gha kakhaliro ni vici? Ni ‘urongozgi waunenesko uwo ukugwira ncito mu nkani zakupambana-pambana: ni cisambizgo panji dango lambura kudunjika, leneilo marango ghakuŵikika ghakujinta penepapo.’ (Webster’s Third New International Dictionary) Kusambira Baibolo mwakupwererera kukurongora kuti Dada withu wakucanya wakupereka urongozgi wakuzirwa uwo ukukhwaska vyakucitika vinandi mu umoyo withu. Iye wakucita ici na khumbo lakuti tizakaŵe na umoyo wamuyirayira. Ici cikuyana waka na umo Themba lamahara Solomon likalembera kuti: “Pulika, mwana wane; pokerera mazgu ghane, kuti virimika vyako viŵenge vinandi. Ine ndakusambizga ntowa ya vinjeru; ndakurongozga mu ntowa zakunyoroka.” (Zintharika 4:10, 11) Marango gha kakhaliro agho Yehova wakupereka ghakukhwaska ubwezi withu na iye na ŵanyithu, kusopa, ndiposo umoyo withu wa zuŵa na zuŵa. (Salmo 1:1) Tiyeni tiwone ghanyake mwa marango gha kakhaliro.
5. Zunurani ghanyake mwa marango gha kakhaliro.
5 Kuyana na ubwezi withu na Yehova, Yesu wakati: “Utemwenge Yehova Ciuta wako na mtima wako wose, na mzimu wako wose, na vinjeru vyako vyose.” (Mateyu 22:37) Ndiposo, Ciuta wakupereka marango gha kakhaliro ghakukhwaskana na nkaro yithu kurazga kwa ŵanyithu, nga ni umo Yesu wakayowoyera kuti: “Vyose ivyo mukukhumba kuti ŵantu ŵamucitirani, vyeneivyo namwe muŵacitirenge.” (Mateyu 7:12; Ŵagalatiya 6:10; Tito 3:2) Kuyana na kusopa, tikuphalirika kuti: “Tighanaghanirane na kukhuŵirizgirana ku kutemwa na ku milimo yiweme; kureka kongana cara.” (Ŵahebere 10:24, 25) Kuyana na umoyo withu wa zuŵa na zuŵa, mpostole Paulos wakuti: “Manyi mukurya, manyi mukumwa, manyi mukucita kantu uli, citirani vyose ku ucindami wa Ciuta.” (1 Ŵakorinte 10:31) Mazgu gha Ciuta ghali na marango ghanandi gha kakhaliro.
6. Kasi marango gha kakhaliro ghakupambana wuli na marango ghakuŵikika?
6 Marango gha kakhaliro ngamoyo, ngacandulo, ndipo Ŵakristu ŵakwenera kughatemwa. Mzimu wa Yehova ukakhuŵirizga Solomon kuti walembe mazgu agha: “Tegherezga mazgu ghane; bendekera khutu lako ku mayowoyero ghane. Ghangazgeŵanga mu maso ghako; ughasunge mkati mu mtima wako. Pakuti ghali umoyo kwa ŵeneaŵo ŵakughasanga, na umoyo weneco mu thupi lawo lose.” (Zintharika 4:20-22) Kasi marango gha kakhaliro ghakupambana wuli na marango ghakuŵikika? Marango gha kakhaliro ghakupanga lufura lwakuti marango ghakuŵikika ghazengekepo. Marango ghakuŵikika, agho kanandi ghakuŵa ghakudunjika, ghangagwira ncito pa nyengo yicoko waka panji pa cakucitika cimoza, kweni marango gha kakhaliro ghakukhalirira swii. (Salmo 119:111) Marango gha Ciuta gha kakhaliro ghakuvukupara yayi panji kumara. Mazgu gha Ciuta kwizira mwa mprofeti Yesaya ngaunenesko nadi: ‘Utheka ukufota, luŵa likuphapa, kweni mazgu gha Ciuta withu ghamkwima kwamuyirayira.’—Yesaya 40:8.
Tiŵike Maghanoghano na Milimo Yithu pa Marango gha Kakhaliro
7. Kasi Mazgu gha Ciuta ghakuticiska wuli kuti tijinte maghanoghano na milimo yithu pa marango gha kakhaliro?
7 Nyengo na nyengo, ‘mazgu gha Ciuta withu’ ghakuticiska kuti tijinte maghanoghano na milimo yithu pa marango gha kakhaliro. Apo Yesu wakafumbika kuti wayowoye ilo ni Dango likuru, iye wakayowoya fundo zakwenera ziŵiri—yimoza yakukhwaskana na kutemwa Yehova, yinyake yakukhwaskana na kutemwa munyako. (Mateyu 22:37-40) Pakuyowoya mazgu agha, Yesu wakawerezga mazgu agho ghakayowoyeka kale mu Dango la Moses ilo liri pa Duteronome 6:4, 5 kuti: “Yehova Ciuta winu ndi Yehova yumoza; ndipo utemwenge Yehova Ciuta winu na mtima winu wose na umoyo winu wose na nkongono zinu zose.” Inya, Yesu wakwenera kuti wakakumbukaso urongozgi wa Ciuta uwo wuli pa Leviticus 19:18. Mu vesi laumaliro la buku la Mupharazgi, Themba Solomon likayowoya mwakupulikikwa makora nkanira apo pali kugona marango ghose gha Ciuta: “Tiyeni, tipulike umaliro wa makani ghose: Muwope Ciuta, na kusunga marango ghake, cifukwa ici ndico mlimo wose wa muntu. Pakuti Ciuta tiwatolere mlimo wose ku kweruzga, na vyakuubende vyose, manyi nciweme panji manyi nciheni.”—Mupharazgi 12:13, 14; Mika 6:8.
8. Cifukwa wuli ncivikiliro kumanya makora marango gha kakhaliro gha mu Baibolo?
8 Kumanya makora marango gha kakhaliro agha kutovwirenge kuti tigwiriskire ncito urongozgi wakwenelera pa cakucitika cakwenelera. Ndiposo, tingacita vintu mwakwenelera yayi usange tindamanye makora marango gha kakhaliro agha, ndipo cipulikano cithu cingaŵa cakuwayawaya. (Ŵaefeso 4:14) Usange tipandenge marango agha mu maghanoghano na mu mtima withu, tiŵenge ŵakunozgeka kughagwiriskira ncito para tikukhumba kucita cintu cilicose. Para ticitenge ici mwamahara, ntowa zithu ziŵenge zamwaŵi.—Joshua 1:8; Zintharika 4:1-9.
9. Cifukwa wuli nyengo zose ncipusu yayi kumanya na kurondezga marango gha mu Baibolo gha kakhaliro?
9 Ncipusu kurondezga marango ghakuŵikika, kweni ncipusu yayi kumanya na kurondezga marango gha kakhaliro. Pakuti tili ŵantu ŵakwananga, nyengo zinyake tingaleka kuranguruka pa marango gha kakhaliro. Para cakumara-mahara catiwira, mutepanyake tingatemwa kurondezga marango agho ngakudunjika. Panyake tingapempa Ŵakristu ŵakukhwima kuti ŵatovwire—panji ŵabali ŵarara mu mpingo—kulindizga kuti ŵatiphalire dango lakudunjika ilo likukhwaska ico catiwira. Ndipouli, Baibolo panji mabuku ghakurongosora Baibolo ghangaŵavya dango lakudunjika. Ndipo nanga ŵangatiphalira dango, cikung’anamura kuti nyengo zose litirongozgenge pa vyakucitika vyose yayi. Mungakumbuka kuti mwanarume munyake wakafumba Yesu kuti: “Msambizgi, muphalire mukuru wane kuti wagaŵane nane ciharo cithu.” M’malo mwa kumuphalira dango lakudunjika kuti wamazge mbembe pakati pa mukuru na munung’una, Yesu wakapereka dango lacisanisani la kakhaliro, wakati: “Cenjerani na udokezi wose.” Yesu wakapereka dango la kakhaliro ilo likaŵa lakuzirwa panyengo yira ndipo licali lakuzirwa na lero wuwo.—Luka 12:13-15.
10. Kasi kacitiro kithu kurazga ku marango gha kakhaliro kangarongoraci za mtima withu?
10 Panyake muli kuwonapo ŵantu awo ŵakusinginika pakurondezga marango ghakuŵikika cifukwa ŵakopa cirango. Marango gha kakhaliro ndimo ghaliri yayi. Marango gha kakhaliro ghakucitiska awo ŵakugharondezga kuti ŵapulikire kufumira pasi pa mtima wawo. Ndipo awo ŵakuleka kupulikira marango gha kakhaliro kuti ŵakupika cirango nyengo yeneyiyo yayi. Ici cikutipa mwaŵi wa kurongora umo mtima withu wuliri, na cifukwa ico tikupulikira Yehova. Tikuwona ici mu cakucitika ca Yosefe apo wakakana kunyengeka na muwoli wa Potifara. Nangauli Yehova wakaŵa wandapereke marango ghakukanizga ureŵe, ndipo wakaŵa wandaŵike cirango pa muntu uyo wagona na muwoli wamwene, kweni Yosefe wakamanya marango gha kakhaliro agho Ciuta wakaŵika mu nthengwa. (Genesis 2:24; 12:18-20) Tingawona umo Yosefe wakacitira, kurongora kuti marango gha kakhaliro ghakamovwira nadi, wakati: “Kasi ndingacita wuli uheni uwu ukuru, na kwanangira Ciuta?”—Genesis 39:9.
11. Ni mu vyakucitika wuli ivyo Ŵakristu ŵakwenera kurongozgeka na marango gha Yehova gha kakhaliro?
11 Lero, Ŵakristu ŵakwenera kurongozgeka na marango gha Yehova gha kakhaliro pakucita cintu cilicose, nga ni kusanka mabwezi, vyakusekereska, sumu, na nkani izo tikuŵazga. (1 Ŵakorinte 15:33; Ŵafilipi 4:8) Apo tikukura mu cimanyisko, na kwamba kutemwa Yehova na marango ghake, njuŵi yithu, na vinjeru vithu, vitovwirenge kuti tirondezge marango gha kakhaliro pa cakucitika cilicose, nanga ni ivyo tikucita kwatekha. Kurondezga marango gha kakhaliro, kutovwirenge kuleka kucita vintu vinyake viheni cifukwa cakuti marango gha Ciuta ghakuyowoyapo cilicose yayi pa cakucitika ico. Ndiposo kutovwirenge kuleka kurondezga awo ŵakughanaghana kuti ŵaciteko ubudi pacoko kwambura kuswa dango lakuŵikika la Ciuta. Kughanaghana ntena nkujikomeska.—Yakobe 1:22-25.
12. Kasi cakukhumbikwa ncivici pakurondezga marango gha Ciuta gha kakhaliro?
12 Ŵakristu ŵakukhwima ŵakumanya kuti cakukhumbikwa pakurondezga marango gha kakhaliro ni kumanya umo Yehova wakuwonera vintu viheni. Wamasalmo wakuti: “Imwe mukutemwa Yehova, tinkani uheni.” (Salmo 97:10) Lemba la Zintharika 6:16-19 likuyowoya vintu ivyo Ciuta wakuwona kuti nviheni, likuti: “Pali vintu vinkonde na cimo ivyo Yehova wakutinka, enya, vinkonde na viŵiri mbunyankasi kwa iye; maso ghakujikuzga, lulimi lwa utesi, na mawoko ghakuthiska ndopa zambura mrandu, mtima wakwata maghanoghano ghaheni, marundi agho ghakungofira ku kwananga, kaboni mutesi uyo wakuthuta mvuci wa utesi, na muntu uyo wakuseŵa upatuski mkati mwa ŵabali.” Kumanya umo Yehova wakuwonera vintu ivi, kutovwirenge kuti tipulikire marango gha kakhaliro nyengo zose.—Yeremiya 22:16.
Mtima Uwemi Ukukhumbikwa
13. Nkaghanaghaniro wuli ako Yesu wakayowoyapo comene apo wakapharazgiranga mzinda pa Phiri?
13 Kumanya na kupulikira marango gha kakhaliro kukutivikilira ku utesi, na ku kusopa kwawakawaka. Pali mpambano pakati pa kurondezga marango gha kakhaliro na kudemelera waka ske-e-e ku marango ghakuŵikika. Yesu wakarongora makora mpambano iyi apo wakapharazgiranga mzinda pa Phiri. (Mateyu 5:17-48) Manyani kuti ŵapulikizgi ŵa Yesu ŵakaŵa Ŵayuda, ndipo umoyo wawo ukarongozgeka na Dango la Moses. Kweni kuyowoya unenesko, ŵakapusikika umo ŵakawoneranga Dango. Ŵakakoseranga comene pa Dango kuruska kumanya ivyo likang’anamuranga. Ndiposo ŵakatemwanga kusambizga mitheto yawo, kuyiŵika pacanya pa visambizgo vya Ciuta. (Mateyu 12:9-12; 15:1-9) Pa cifukwa ici, ŵantu ŵakaleka kusambizgika kujinta maghanoghano ghawo pa marango gha kakhaliro.
14. Kasi Yesu wakawovwira wuli ŵapulikizgi ŵake kujinta maghanoghano ghawo pa marango gha kakhaliro?
14 Mwakupambana na Ŵayuda, apo Yesu wakapharazgiranga mzinda pa Phiri, wakayowoya marango gha kakhaliro mu vigaŵa vinkondi: ukari, ntengwa na kupatana, phangano, nduzga, na citemwa na thinko. Pa cigaŵa cilicose, Yesu wakarongora uwemi wa kurondezga marango gha kakhaliro. Yesu walikuŵika cipimo ciwemi pa ŵarondezgi ŵake. Mwaciyerezgero, pa nkani ya ureŵe, walikutipa dango la kakhaliro ilo likutivikilira mu vyakucita vithu pera yayi, kweniso na kaghanaghaniro na makhumbiro ghithu: “Yose uyo wakulaŵiska mwanakazi na kumukhumbira, wareŵa nayo kale mu mtima wake.”—Mateyu 5:28.
15. Kasi tingaleka wuli kaluso ka kujiwona nga kuti tili ŵamanyi-marango?
15 Ici cikurongora kuti nyengo zose tikwenera kukumbuka umo marango gha Yehova gha kakhaliro ghaliri na ncito yake. Tipwererere kuti tileke kupokera citemwa ca Ciuta mwa kujiwoneska waka kuti tikurondezga marango. Yesu wakavumbura mtima wa nga ni uwu waupusikizgi apo wakayowoya za lusungu na citemwa ca Ciuta. (Mateyu 12:7; Luka 6:1-11) Kurondezga marango gha kakhaliro gha mu Baibolo, kutovwirenge kuleka kuŵa ŵakukakika (panji kucicizga ŵanyithu) kurondezga marango ghanonono agho ghakupambana na ivyo Baibolo likusambizga. M’malo mwake, tiŵenge ŵakufwatuka kurondezga marango gha kakhaliro na kupulikira Ciuta na kuleka kujiwoneska pakusopa.—Luka 11:42.
Vyakufumapo Vyakukondweska
16. Yowoyanipo viyerezgero vinyake vya marango gha kakhaliro ivyo vili mu Baibolo.
16 Penepapo tikuyezgayezga kupulikira Yehova, nciwemi kumanya kuti marango ghake ghakuŵikika ghakujinta pa marango gha kakhaliro. Mwaciyerezgero, Ŵakristu ŵakwenera kuŵambara kusopa vikozgo, ureŵe, na kugwiriskira ncito ndopa. (Milimo 15:28, 29) Ncivici cikuciska Ŵakristu kupulikira marango gha Ciuta pa nkani izi? Ciuta wakukhumba kuti tisopenge iyo yekha mbwenu; wakukhumba kuti tigomezgekenge ku muwoli panji mufumu withu; ndipo Yehova Ncisimi ca umoyo. (Genesis 2:24; Exodus 20:5; Salmo 36:9) Para tamanya marango agha gha kakhaliro, kukuŵa kupusu kurondezga marango ghanyake ghakuyana nagho.
17. Kasi pangaŵa uwemi wuli para tipulikirenge marango gha mu Baibolo gha kakhaliro?
17 Penepapo tikumanya marango gha kakhaliro na kugharondezga, tikuwona kuti ngacandulo kwa ise. Vitumbiko ivyo ŵantu ŵa Ciuta ŵali navyo nviwemi nkanira. Mwaciyerezgero, awo ŵakuŵambara kukhweŵa hona, awo ŵakurondezga mikhaliro yiwemi, na awo ŵakuziŵizga ndopa ŵakupona ku matenda gha mitundu-mitundu. Mwakuyana waka, kukhala mwakukolerana na unenesko wa mu Baibolo, kutovwirenge kusanga uwemi wake pa nkani ya ndarama, mu mbumba na ivyo tikucitira ŵanyithu. Uwemi wose uwu ukurongora kuzirwa kwa vipimo vya Yehova kuti vikugwira nadi ncito. Kweni kusanga uwemi uwu kuti ndico cifukwa cikuru ca kurondezgera marango gha Ciuta gha kakhaliro yayi. Ŵakristu ŵaunenesko ŵakupulikira Yehova cifukwa ŵakumutemwa, cifukwa ngwakwenelera kupika ncindi, ndiposo kuti ncamahara kucita ici.—Civumbuzi 4:11.
18. Usange tikukhumba kuŵa Ŵakristu ŵamwaŵi, kasi umoyo withu ukwenera kurongozgeka na vici?
18 Kuzomerezga umoyo withu kurongozgeka na marango gha mu Baibolo gha kakhaliro kukurongozgera ku umoyo wapacanya nkanira, weneuwo ungaguzira ŵantu ŵanyake ku ntowa ya Ciuta. Cakuzirwa comene ncakuti umoyo withu ukucindika Yehova. Tikumanya kuti Yehova ni Ciuta nadi wacitemwa uyo wakutikhumbira viwemi pera. Penepapo tikucita vintu mwakuyana na marango gha mu Baibolo gha kakhaliro na kuwona umo Yehova wakutitumbikira, tikujiwona kuti tili pafupi comene na iyo. Inya, kacitiro aka kakutipangiska kuti titemwe comene Dada withu wakucanya.
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi dango la kakhaliro ni vici?
• Kasi marango gha kakhaliro ghakupambana wuli na marango ghakuŵikika?
• Cifukwa wuli nciwemi kwa ise kujinta maghanaghano na milimo yithu pa marango gha kakhaliro?
[Mafumbo]
[Bokosi pa peji 14]
Wilson, Mkristu wa ku Ghana, zuŵa linyake wakaphalirika kuti kwakhala mazuŵa ghacoko kuti wafumiskike ncito. Pa zuŵa laumaliro lakuti waleke ncito, bwana wa pa kampani wakamuphalira kuti wamucapire galimoto. Uku wakucapa galimoto, Wilson wakasanga ndarama zinandi mu galimoto ya bwana yura. Manejara wake wakamuphalira kuti Ciuta ndiyo watuma ndarama izo cifukwa kukakhala pacoko waka kuti Wilson wafumiskike ncito pa zuŵa lira. Kweni, cifukwa ca kupulikira marango gha mu Baibolo gha kakhaliro pa nkani ya kugomezgeka, Wilson wakatora ndarama izo na kukapereka kwa bwana wa pa kampani. Bwana yura wakazizwa comene, pamanyuma pake, wakamukwezga pa ncito, na kumuphalira kuti wakhalirire pa kamupani yira.—Ŵaefeso 4:28.
[Bokosi pa peji 15]
Rukia, ni mwanakazi wa ku Albania uyo wali na virimika vya mu ma 60. Cifukwa ca viwawa vya mu mbumba, wakaleka kuyowoyeskana na mulongosi wake murara kujumpa virimika 17. Rukia wakamba kusambira Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova ndipo wakasambira kuti Ŵakristu ŵaunenesko ŵakwenera kuŵa na mtende na ŵanyawo, ndipo ŵakwenera cara kusunga vifukwa ku singo. Wakapempera usiku wose, ndipo mtima wati wamuŵinya, wakaruta ku nyumba ya mulongosi wake. Musengezgana wake wakajurako cijaro, ndipo wakamufumba: “Ankazi, ninjani wafwa pakwiza kuno? Mukucitaci kuno?” Rukia wakamuphalira kuti wakukhumba kuwonana na mulongosi wake. Wakarongosora mwamtende kuti kusambira za Yehova na marango gha mu Baibolo gha kakhaliro kwamutuma kuti wapange mtende na mulongosi wake. Ŵati ŵalira na kuvumbatirana, ŵakacita ciphikiro cifukwa cakuti ŵakamba kuyowoyeskanaso.—Ŵaroma 12:17, 18.
[Vithuzithuzi pa peji 17]
[Vithuzithuzi pa peji 17]
[Vithuzithuzi pa peji 17]
[Vithuzithuzi pa peji 17]
“Pakuti wawone mizinda, wakakwerera mu lupiri: ndipo wakati wakhala pasi, ŵasambiri ŵake ŵakiza kwa Iyo; Ndipo wakabanula mlomo wake, wakaŵasambizga.”—MATEYU 5:1, 2