Citirani Lusungu Awo Ŵali mu Suzgo

“Rongorani lusungu . . . muntu yose ku mwana-munyake.”—ZEKARIYA 7:9.

1, 2. (a) Cifukwa wuli tikwenera kucitira lusungu ŵanyithu? (b) Ni mafumbo wuli agho tizgorenge?

 MAZGU gha Yehova Ciuta ghakuticiska kuti titemwe “lusungu.” (Mika 6:8) Ghakutipaso cifukwa ico tikwenera kucitira ntena. Cifukwa cakwamba ncakuti “muntu wa lusungu wakujovwira.” (Zintharika 11:17) Uwu mbunenesko nadi! Kucitira lusungu ŵanyithu kukupangiska ubwezi kuŵa wakukhora na wakukhalirira. Pa cifukwa ici, tiŵenge na ŵabwezi ŵakugomezgeka—awo ni thumbiko lakuzirwa nkanira!—Zintharika 18:24.

² Ndiposo, Malemba ghakutiphalira kuti: “Uyo wakurondezga urunji na lusungu tiwasange umoyo.” (Zintharika 21:21) Enya, Ciuta watitemwenge para ticitirenge lusungu ŵanyithu ndipo wazamutipa vitumbiko muntazi, kusazgapo umoyo wamuyirayira. Kweni kasi tingaŵacitira wuli lusungu ŵanyithu? Mbanjani comene-comene awo tikwenera kuŵacitira lusungu? Ndiposo, kasi lusungu lukupambana na ciwuravi ico ŵantu wose ŵali naco?

Ciwuravi na Lusungu

3. Kasi lusungu lukupambanako wuli na ciwuravi?

³ Ciwuravi na lusungu vikupambanako. Mwaciyerezgero, awo ŵali na ciwuravi, nyengo zinyake ŵakucitira ŵantu awo kuti mbabali  ŵawo cara, nesi ŵabwezi ŵawo. Kweni para tikulengera lusungu muntu, ndikuti muntu uyo tikumumanya na kumutemwa. Mu Baibolo, lizgu lakuti lusungu nyengo zinyake likugwira ncito pa ŵantu awo mphaubali kale. (Genesis 20:13; 2 Samuel 3:8; 16:17) Nyengo zinyake ŵantu ŵangacitirana lusungu cifukwa cakuti kumanyuma ŵabali ŵawo ŵakacitirana lusungu. (Joshua 2:1, 12-14; 1 Samuel 15:6; 2 Samuel 10:1, 2) Kuti tiwone mpambano yake, tiyeni tiwone nkani ziŵiri mu Baibolo izo zikurongora mpambano ya lusungu na ciwuravi ico ŵantu ŵakucitirana.

4, 5. Kasi Baibolo likurongora wuli mpambano pakati pa lusungu na ciwuravi?

⁴ Mpambano yimoza ya ciwuravi na lusungu yili mu nkani iyo yikurongosora za ŵantu awo boti likaŵaswekera, mpostole Paulos nayo wakaŵapo. Mpepo yikaŵatutuzgira ku mtunda pa cirwa ca Melita. (Milimo 27:37–28:1) Nangauli ŵantu ŵa pa Melita ŵakapangana nawo cara ŵantu awo ŵakaŵa mu boti, ndipo pakaŵavya ubali wuliwose, kweni ŵantu ŵa pa cirwa ici ŵakapokelera makora ŵalendo ŵara, ŵakaŵacitira ‘ciwuravi capadera.’ (NW) (Milimo 28:2, 7) Iwo ŵakapokelera makora ŵalendo. Kweni cifukwa cakuti uwemi uwu ŵakacitira ŵantu ŵambura kuŵamanya, ici tingayowoya kuti cikaŵa ciwuravi.

⁵ Mwakuyana na cakucitika ici, tiyeni tiwoneso umo Themba Davide likacitira na Mefibosheti, mwana wa bwezi lake Jonatani. Davide wakati kwa Mefibosheti: “Tiuryenge cakurya pa gome lane madazi ghose.” Davide wakayowoya cifukwa ico wakacitira ici, wakati: ‘Nadi tindiŵenge na lusungu kwa iwe cifukwa ca Jonatani ŵauso ŵako.’ (2 Samuel 9:6, 7, 13) Uwemi uwo Davide wakacita ndiwo ukucemeka lusungu, kuti cikaŵa ciwuravi bweka yayi, cifukwa wakarongora ubwezi uwo ukaŵapo kale. (1 Samuel 18:3; 20:15, 42) Mwakuyana waka, lero ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵali na ciwuravi pa ŵantu wose. Kweniso, ŵakulengera lusungu awo ŵakutemwa Ciuta.—Mateyu 5:45; Ŵagalatiya 6:10.

6. Kasi Baibolo likuyowoyapo vici za lusungu ulo ŵantu ŵakucitirana?

⁶ Kuti tiwone ivyo lusungu lukucita, tiyeni tiwone nkani zitatu mu Baibolo izo zikurongora mukhaliro uwu. Mu nkani izi tiwonenge kuti ŵantu ŵakucitirana lusungu (1) kwizira mu milimo, (2) ŵakucitirana mwawanangwa, ndipo (3) ŵakucitira comene-comene awo ŵali mu suzgo. Nkani izi zikurongoraso umo ise lero tingacitira lusungu ŵanyithu.

Lusungu Ulo Dada Wakarongora

7. Kasi muteŵeti wa Abrahamu wakamuphaliraci Betuel na Laban, ndipo kasi muteŵeti uyu wakayowoyaci paumaliro pake?

⁷ Lemba la Genesis 24:28-67 likumarizga nkani yose ya muteŵeti wa Abrahamu, uyo wakazunurika mu nkani yakwamba. Wati wakumana na Rebeka, muteŵeti yura wakacemeka kuruta ku nyumba ya Betuel, dada wa Rebeka. (28-32) Wali kunyumba kura, muteŵeti yura wakayowoya vyose ivyo wakatumika, kuti wakupenja mwanakazi uyo wangaŵa muwoli wa mwana wa Abrahamu. (33-47) Wakayowoya kuti wakenda na mwaŵi, weneuwo ukaŵa cimanyikwiro cakufuma kwa Yehova, uyo ‘wakamurongozga makoraghene mu ntowa yakunyoroka, kumutorera mwana wa sekuru wake mwana msungwana wa [ŵabali ŵake].’ (48) Muteŵeti yura wakwenera kuti wakagomezga kuti Betuel na mwana wake Laban ŵakhorwenge na vyose ivyo wayowoya kuti Yehova wakaŵa naye pa ulendo wake. Paumaliro, muteŵeti wakati: “Usange timumucitire sekuru wane . . . lusungu na unenesko, mundiphalire; usange cara, mundiphalire; kuti ndizgokere ku woko la maryero panji ku la mazere.”—49.

8. Kasi Betuel wakatepo wuli pa nkani ya Rebeka?

⁸ Yehova wakaŵa kuti wamucitira kale lusungu Abrahamu. (Genesis 24:12, 14, 27) Kasi Betuel nayo waŵenge wakunweka kucita mwakuyana waka, kuzomera kuti Rebeka warute na muteŵeti wa Abrahamu? Kasi ciwuravi  cikenera kusazgika pa lusungu lwa Ciuta mwakuti khumbo Lake likwaniriskike? Panji, kasi ulendo utali uwo muteŵeti wakenda wakapyoka pawaka? Muteŵeti wa Abrahamu wakwenera kuti wakasekelera comene kupulika Betuel na Laban ŵakuti: “Cintu ici cafumira kwa Yehova.” (50) Ŵakamanya kuti woko la Yehova ndilo likarongozganga vintu, ndipo nyengo yeneyiyo ŵakazomerezgana nayo muteŵeti yura. Pamanyuma pake, Betuel wakarongora lusungu mwa kuyowoya kuti: “Wona, Rebeka wali pamaso pako, mutore, urutenge, iye waŵenge muwoli wa mwana wa sekuru wako, umo Yehova wayowoyera.” (51) Na cimwemwe cose, Rebeka wakanyamuka na kurongozgana na muteŵeti wa Abrahamu, ndipo wakaŵa muwoli wakutemweka wa Yisake.—49, 52-58, 67.

Lusungu Ulo Mwana Wakarongora

9, 10. (a) Kasi Yakobe wakapempa mwana wake Yosefe kuti wamucitire vici? (b) Kasi Yosefe wakarongora wuli lusungu kwa adada ŵake?

⁹ Muzukuru wa Abrahamu nayoso wakapokera lusungu. Nga ni umo Genesis cipaturo 47 cikuyowoyera, Yakobe wakakhalanga ku Egupto, ndipo ‘nyengo yikaneng’enera kuti [Yakobe] wafwe.’ (27-29) Wakafipa mtima cifukwa wakamanya kuti wafwirenge kuwaro kwa caru ico Ciuta wakalayizga Abrahamu. (Genesis 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Yakobe wakakhumba cara kuti wasungike mu Egupto para wafwa, mwanteura wakayowoya kuti thupi lake liyegheke na kukasungika mu caru ca Kenani. Kupatulako mwana wake Yosefe, kasi ninjani munyake uyo wakatenge wacitenge ivyo Yakobe wakakhumbanga?

¹⁰ Nkani yikurutilira kuti: ‘[Yakobe] wakacema mwana wake Yosefe, wakati kwa iye, “Usange sono ndasanga ucizi pamaso pako, . . . undicitire lusungu. Ungandisunganga mu Egupto, kweni ndigone na ŵasekuru ŵane; undiyeghe kufuma muno mu Egupto undisunge mu mararo ghawo.”’ (Genesis 47:29, 30) Yosefe wakazomera kuti wacitenge ivyo wiske wamupempa, ndipo nyengo yicoko yikati yajumpapo, Yakobe wakafwa. Yosefe pamoza na ŵana ŵanyake ŵa Yakobe ŵakayeghera thupi lake ‘ku caru ca Kenan na kumusunga mu mpanji mu munda wa Makpela, iyo Abrahamu wakagura.’ (Genesis 50:5-8, 12-14) Ndimo Yosefe wakacitira lusungu adada ŵake.

Lusungu Ulo Mkamwana Wakarongora

11, 12. (a) Kasi Ruth wakamulengera wuli lusungu Naomi? (b) Ni mwauli umo lusungu lwa Ruth lwa “pa umariro” lukaruskira lwa “pakudanga”?

¹¹ Buku la Ruth likuyowoya za cokoro Naomi umo cikapokera lusungu kufuma kwa mkamwana wake Ruth wa ku Moabu, mweneuyo nayo wakaŵa cokoro. Apo Naomi wakaghanaghana kuwelera ku Betelehemu ku caru ca Yuda, Ruth wakamulengera lusungu, wakati: “Kose uko mukuya nane nditindiyeko, uko mwamgona nane ndamgona papo; ŵantu ŵanyinu nane mbantu ŵanyane, ndipo Ciuta winu ndi Ciuta wane.” (Ruth1:16) Nyengo yikati yajumpapo, Ruth wakarongora lusungu  apo wakazomera kutorana na Boaz, mbali mucekuru wa Naomi. a (Duteronome 25:5, 6; Ruth 3:6-9) Boaz wakati kwa Ruth: “Uweme wako uwu wacita sono pa umariro waruska wa pakudanga, cifukwa cakuti nta ukarondora ŵapungwe, ŵakavu panji ŵasambazi.”—Ruth 3:10.

¹² Lusungu ulo Ruth wakacita “pakudanga,” ni ulo wakarongora pa nyengo iyo wakasida ŵabali ŵake na kudemelera kwa Naomi. (Ruth 1:14; 2:11) Inya nadi, lusungu ulo Ruth wakarongora “pa umariro” lukaruska lwa pakudanga, cifukwa wakakhumbisiska kutorana na Boaz. Naomi, uyo wakajumpa pa nyengo yakuti wangababa, Ruth sono wamubabirenge muhariri. Nthengwa yikacitika, ndipo apo Ruth wakati wababa mwana, nchembere za mu Betelehemu zikacemerezga: “Kwaŵa kanakanarumi kwa Naomi.” (Ruth 4:14, 17) Ruth wakaŵa nadi “mwanakazi wa nkaro yiweme” lekani Yehova wakamutumbika mwa kumupa mwaŵi wapadera nkanira wa kuŵa mzere uwo Yesu Kristu wakiziramo.—Ruth 2:12; 3:11; 4:18-22; Mateyu 1:1, 5, 6.

Lukuwoneka mu Milimo

13. Ni mwauli umo Betuel, Yosefe, na Ruth ŵakacitira lusungu ŵanyawo?

¹³ Kasi mwawona umo Betuel, Yosefe, na Ruth ŵakacitira lusungu ŵanyawo? Iwo ŵakacita ici na mulomo pera yayi, kweni na milimo yawo. Betuel wakayowoya waka yayi kuti, “[Uyu], Rebeka,” kweni ‘wakamuperekezga Rebeka.’ (Genesis 24:51, 59) Yosefe wakazomera waka yayi kuti, “Nditindicite umo mwanenera,” kweni iye pamoza na ŵakuru ŵake ŵakacita “umo [Yakobe] wakaŵalangulira.” (Genesis 47:30; 50:12, 13) Ruth wakayowoya waka cara kuti, “Uko mukuya nane nditindiyeko,” kweni wakasida ŵabali ŵake na kurondezga Naomi, kwakuti ‘wose ŵaŵiri ŵakaruta ŵakasuka ŵafika ku Betelehemu.’ (Ruth 1:16, 19) Ŵali mu caru ca Yuda, Ruth ‘wakacitaso vyose ivyo nyinavyara wakamuwuzga.’ (Ruth 3:6) Inya, lusungu lwa Ruth nalo lukawoneka mu milimo yake.

14. (a) Kasi ŵateŵeti ŵa Ciuta lero ŵakurongora wuli lusungu kwizira mu milimo? (b) Ni milimo wuli ya lusungu iyo mukuyimanya yikucitika mu cigaŵa cinu pakati pa Ŵakristu?

¹⁴ Ncakukondweska kuwona kuti ŵateŵeti ŵa Ciuta lero ŵakucitira lusungu ŵanyawo kwizira mu milimo. Mwaciyerezgero, aghanaghanani za awo ŵakovwira ŵakulemara, ŵakuzingiziwa, panji awo ŵali na citima. (Zintharika 12:25) Panji, ghanaghaniraniso za Ŵakaboni ŵanandi awo nyengo na nyengo ŵakwendeska ŵacekuru kuruta nawo ku Nyumba ya Ufumu kuti ŵakaŵepo pa maungano gha mpingo. Anna, mdumbu wa virimika 82 uyo wakusuzgika mawoko na makongono wakuyowoya za ŵanandi awo ŵakucita ici, wakuti: “Kunendeska kuruta nane ku maungano ghose ni vitumbiko vyakufuma kwa Yehova. Nkuwonga Yehova kufumira pasi pa mtima wane pakunipa ŵabali na ŵadumbu ŵa nga ni aŵa.” Kasi namwe mukucita milimo ya nga ni iyi mu mpingo winu? (1 Yohane 3:17, 18) Usange mukucita, manyani kuti mukuwongeka comene cifukwa ca lusungu lwinu.

Lukucitika Mwawanangwa

15. Kasi nkani zitatu izo tawona mu Baibolo zikurongoraci pakuyowoya za lusungu?

¹⁵ Nkani izo tawona mu Baibolo zikurongora kuti lusungu lukucitika mwawanangwa ndiposo na mtima wose, mwakucicizgika yayi. Na mtima wose, Betuel wakakolerana na muteŵeti wa Abrahamu, ndimo wakacitiraso Rebeka. (Genesis 24:51, 58) Yosefe wakarongora lusungu kwambura kucicizgika na muntu munyake. (Genesis 50:4, 5) Ruth ‘wakakhumbiska kuruta na [Naomi].’ (Ruth 1:18) Apo Naomi wakaphalira Ruth kuti wakumane na Boaz, lusungu lukatuma mwanakazi uyu wa ku Moab kuyowoya kuti: “Vyose ivyo mwanena nditindicite.”—Ruth 3:1-5.

16, 17. Cifukwa wuli lusungu lwa Betuel, Yosefe, na Ruth lukaŵa lwapadera nkanira, ndipo ncivici cikaŵatuma kurongora mukhaliro uwu?

 ¹⁶ Lusungu ulo Betuel, Yosefe na Ruth ŵakarongora, ndwapadera nkanira cifukwa ŵakacita kucicizgika yayi na Abrahamu, Yakobe, na Naomi. Betuel wakaŵa na wenelero wa kukanilira mwana wake msungwana. Iye mphanyi wakamuphalira muteŵeti wa Abrahamu kuti: ‘Nkukhumba yayi kuti mwana wane wakulimbikira ncito wafumepo pano.’ (Genesis 24:18-20) Mwakuyana waka, Yosefe nayo wakaŵa na wanangwa wa kucita panji kuleka kucita ivyo dada wake wakamuphalira, cifukwa Yakobe wakaŵa kuti wafwa ndipo wakatenge wamucicizgenge yayi kupulikira ivyo wakayowoya. Naomi wakarongora kuti Ruth wakaŵa mwanangwa kukhala mu Moabu. (Ruth 1:8) Ruth wakaŵaso wakufwatuka kutorana na yumoza wa “ŵapungwe” m’malo mwa kutorana na Boaz mucekuru.

¹⁷ Betuel, Yosefe, na Ruth ŵakakhumba  ŵekha kurongora lusungu; mtima wawo ukaŵakhuŵirizga kuti ŵacite ntena. Ŵakawona kuti ni mulimo uwemi kurongora mukhaliro uwu kwa ŵabali ŵawo, nga ni umo Themba Davide likawonera kuti cikaŵa ciwemi kucitira lusungu Mefibosheti.

18. (a) Kasi ŵabali Ŵacikristu ‘ŵakuliska mskambo’ na mtima wuli? (b) Kasi mubali munyake murara wakayowoya wuli pa nkani ya kovwira ŵabali ŵake Ŵacikristu?

¹⁸ Lusungu ncimanyikwiro ca ŵantu ŵa Ciuta, kusazgapo awo ŵakupwererera mskambo wake. (Salmo 110:3; 1 Ŵatesalonika 5:12) Ŵabali ŵarara, panji ŵalaŵiliri, ŵakwenera kucita mwakuyana na ncito iyo yili kupika kwa iwo nga ni umo ŵali kwimikikira. (Milimo 20:28) Inya, ncito yawo ya kupwererera mskambo na milimo yinyake ya lusungu iyo ŵakucitira mpingo, yikucitika ‘mwambura kucicizgika, kweni mwawanangwa.’ (NW) (1 Petros 5:2) Ŵabali ŵarara ŵakuliska mskambo cifukwa ni ncito yawo, ndiposo kuti mbakunweka kucita ntena. Ŵakucitira lusungu mberere za Kristu cifukwa ni mulimo wawo ndipo ŵakukhumba kucita ici. Mbali munyake Wacikristu wakuti: “Nkutemwa kwendera ŵabali panyumba zawo panji kuŵayimbira telefoni kuti ŵamanye kuti nkuŵakumbuka. Nkukondwa comene para nkovwira ŵabali!” Ŵabali ŵarara awo mbakughanaghanira ŵanyawo, kulikose, ŵakukolerana nagho mazgu gha mbali uyu na mtima wose.

Citirani Lusungu Awo Ŵali mu Suzgo

19. Kasi nkani izo tadumbiskana mu Baibolo zikukhozgera fundo wuli?

¹⁹ Nkani izo tadumbiskana mu Baibolo zikukhozgera fundo yakuti tikwenera kucitira lusungu awo ŵakukhumba covwiro ico pa iwo ŵekha ŵangakwaniska yayi. Fuko la Abrahamu kuti lirutilire, Betuel wakenera kukolerana nayo. Thupi la Yakobe kuti lisungike mu Kenan, Yosefe wakenera kumovwira. Kuti wababe muhariri wa Naomi, Ruth wakenera kumovwira Naomi. Kwambura covwiro, Abrahamu, Yakobe, na Naomi ŵakatenge ŵakwaniskenge cara ivyo ŵakakhumbanga. Mwakuyana waka, nase tikwenera kucitira lusungu comene-comene awo ŵali mu suzgo. (Zintharika 19:17) Tiyeni tirondezge sekuru wakale Job, uyo wakapwerereranga ‘mukavu uyo wakaliranga, na muranda uyo wakaŵavye wakumovwira’ na “uyo wakaŵa pafupi kuparanyika.” Job ‘wakacitiskaso mtima wa cokoro kwimba na cimwemwe’ ndipo wakaŵaso “maso ku ŵacibulumutira na marundi ku ŵagonti.”—Job 29:12-15.

20, 21. Mbanjani awo ŵakukhumbikwira kuŵacitira lusungu, ndipo waliyose wa ise wakwenera kucitaci?

²⁰ Kuyowoya unenesko, mu mpingo wuliwose Wacikristu muli ‘ŵakavu awo ŵakukhumba covwiro.’ Mutepanyake ŵakukhumba covwiro cifukwa cakuti phukwa laŵakora, ŵakhuŵara, ŵarwara, mbali wawo wafwa, panji cifukwa cakuti ŵakujiwona nga mbambura kwenelera. Kwali ncintu wuli ico cayambiska suzgo yawo, kweni ŵabali ŵithu ŵakutemweka aŵa ŵakukhumba covwiro na milimo ya lusungu kufuma kwa ise.—1 Ŵatesalonika 5:14.

²¹ Pa cifukwa ici, tiyeni tirutilire kurondezga Yehova Ciuta, mweneuyo ‘ngwakuzara na lusungu.’ (NW) (Exodus 34:6; Ŵaefeso 5:1) Tingacita ici mwa kovwira ŵanyithu, comene-comene awo ŵali mu suzgo. Para ticitenge ntena ticindikenge Yehova ndipo tiŵenge na cimwemwe cikuru apo ‘tikurongora lusungu . . . muntu yose ku mwana munyake.’—Zekariya 7:9.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mungazgora Wuli?

• Kasi lusungu na ciwuravi vikupambana wuli?

• Kasi Betuel, Yosefe, na Ruth ŵakarongora wuli lusungu?

• Kasi tikwenera kuŵa na mtima wuli para tikucitira lusungu ŵanyithu?

• Mbanjani awo tikwenera kuŵacitira lusungu?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 15]

Kasi Betuel wakarongora wuli lusungu?

[Cithuzithuzi pa peji 17]

Lusungu lwa Ruth lukaŵa thumbiko kwa Naomi

[Vithuzithuzi pa peji 19]

Lusungu ulo ŵantu ŵali nalo, lukucitika mwawanangwa, lukuwoneka mu milimo, lukurongoreka kwa awo ŵali mu suzgo