Kondwerani na Urunji wa Yehova

“Uyo wakurondezga urunji na lusungu tiwasange umoyo, [“urunji na ucindami,” NW].”—ZINTHARIKA 21:21.

1. Ni vici ivyo ŵantu ŵakucita vyeneivyo vyaŵarongozgera ku ngozi?

 “YIRIKO ntowa iyo yikuwoneka ku muntu nga njakunyoroka, kweni umariro wake ndi nyifwa.” (Zintharika 16:25) Mwee, nawo mbunenesko wa ntharika iyi ya Baibolo iyo yikuyowoya za ntowa za ŵantu lero! Kanandi, ŵantu ŵakukhumba kuti ŵacitenge ico ncakukondweska mu maso ghawo, ŵakusulako ivyo ŵanyawo ŵakukhumba. (Zintharika 21:2) Ŵakuyowoya na mulomo pera kuti ŵakupulikira marango gha caru ico ŵakukhalamo kweni ku lwande linyake ŵakughagwenta. Pa cifukwa ici, ŵantu ŵagaŵikana, ŵatimbanizgika, ndiposo ŵahangayika.—2 Timote 3:1-5.

2. Ncivici cikukhumbikwa kuti ŵantu ŵandule?

² Kuti tisange candulo—ndiposo kuti ŵantu wose ŵaŵe na mtende na civikiliro—tikwenera kuŵa na dango ilo ndaurunji, leneilo ŵantu wose ŵangalirondezga mwakufwatuka. Kuyowoya unenesko, palije muntu waliyose wangaŵika dango la nga ni ili, kwali waŵe na mahara wuli panji waŵe wakuneneska wuli. (Yeremiya 10:23; Ŵaroma 3:10, 23) Usange dango la nga ni ili liripo, kasi lingasangika nku ndipo liŵenge wuli? Mutepanyake fumbo lakuzirwa comene lingaŵa lakuti, ‘Usange dango ili liripo nadi, kasi imwe muŵenge ŵakukondwa kulirondezga?’

Kusanga Dango Laurunji

3. Ni njani uyo ngwakwenelera kuŵika dango ilo ŵantu wose ŵangandula nalo, ndipo cifukwa wuli?

³ Kuti tisange dango ilo ndiwemi kwa waliyose, ipo tikwenera kuruta ku muntu uyo wakuleka kurumba ŵantu cifukwa ca mafuko ghawo, mitheto, na ndyari—mweneuyo wangajandizgika yayi na ubudi, mahara ghafupi gha ŵantu na kutomboroka kwawo. Inya nadi, muntu uyo ngwakwenelera nkanira ni Yehova  Ciuta, Mlengi wankongono-zose, mweneuyo wakuti: “Umo mitambo yiriri kucanya [kutalika] . . . , nteura ndimo ziriri ntowa zane . . . kwakuruska zinu na maghanoghano ghane kwakuruska ghinu.” (Yesaya 55:9) Mwakusazgirapo, Baibolo likuyowoya kuti Yehova ni ‘Ciuta waunenesko na wambura kwananga, iye ndi urunji ndipo ngwakunyoroka.’ (Duteronome 32:4) Mu Baibolo, tikusangamo mazgu ghakuti “Yehova ndi murunji” panji “Yehova ngwakunyoroka.” (Exodus 9:27; Salmo 11:7; 129:4; 1:18; 2 Midauko 12:6; Civumbuzi 19:2) Inya, tingalaŵiska kwa Yehova kuti watipe dango liwemi cifukwa ni murunji, ngwakugomezgeka, na wakuneneska.

4. Kasi lizgu lakuti “urunji” likung’anamuraci?

⁴ Ŵantu ŵanandi ŵakukondwa yayi para ŵakupulika lizgu lakuti urunji—inya, ŵakuwona nga kuti lizgu ili likung’anamura kuti muntu walije zakwananga, nga kuti ni mutuŵa kuruska ŵanyake. Ndipouli, kuyana na umo Baibolo likuyowoyera, lizgu lakuti “urunji” likung’anamura kwenelera, kunyoroka, kufikapo, kuleka kuŵa na mrandu panji kabanga; kurondezga marango gha Ciuta gha kakhaliro; kucita ndendende panji mu ndondomeko yake. Kasi mungakondwa yayi na dango la nga ni ili?

5. Rongosorani urunji kuyana na umo Baibolo likuyowoyera.

⁵ Kuyana na Encyclopaedia Judaica, “urunji kuti ncintu ico tikupulika waka yayi, kweni ukusazgapo kucita ico nciwemi na cakwenelera mu milimo yithu yose.” Mwaciyerezgero, urunji wa Ciuta kuti ni mtima waka wa muntu panji mukhaliro wake yayi, nga ni kukhala mutuŵa na wambura kabanga. M’malo mwake, ntowa za Ciuta nzaurunji na zaunenesko. Cifukwa cakuti Yehova ni mutuŵa na wambura kabanga, ipo tingayowoya kuti vyose ivyo wakucita na vyose ivyo vikufuma kwa iye nvyaurunji. Nga ni umo Baibolo likuyowoyera, “Yehova ngwakurunjika mu ntowa zake zose, ngwa ucizi mu milimo yake yose.”—Salmo 145:17.

6. Kasi Paulos wakayowoyaci za Ŵayuda ŵanyake ŵambura cipulikano ŵa mu nyengo yake, ndipo cifukwa wuli?

⁶ Mpostole Paulos wakakhozgera fundo iyi apo wakalembera Ŵakristu ŵa ku Roma. Pakuyowoya za Ŵayuda ŵanyake ŵambura cipulikano, wakati: “Cifukwa pakuwura kumanya urunji wa Ciuta, ndipo pakupenja kujimikira urunji wawo na wawo, ŵakawura [kujilambika ku] urunji wa Ciuta.” (Ŵaroma 10:3) Cifukwa wuli Paulos wakati ŵantu aŵa ‘ŵakawura kumanya urunji wa Ciuta’? Asi ŵakasambizgika Dango laurunji la Ciuta? Inya, ŵakasambizgika nadi. Kweni ŵanandi ŵa iwo ŵakawonanga urunji nga ni mukhaliro waka uwemi wa muntu, weneuwo wangaŵa nawo para wakufwilirapo kusunga marango gha cisopo. Ŵakamanya yayi kuti urunji ulipo kuti uŵarongozge umo ŵangakhalira na ŵanyawo. Nga mbarongozgi ŵa visopo mu nyengo ya Yesu, iwo nawo ŵakamanya makora yayi ng’anamuro la urunji.—Mateyu 23:23-28.

7. Kasi urunji wa Yehova ukurongosoreka wuli?

⁷ Mwakupambana na ŵantu aŵa, urunji wa Yehova ukuwoneka makora nkanira mu vyose ivyo wakucita. Nangauli urunji wake ukulekelera cara muntu uyo wakunangira dara, ici cikupangiska Ciuta kuti waŵe na nkaza cara, kuti timope na kukhala kutali, yayi. Ndimo viliri yayi, milimo yake yaurunji yapereka mwaŵi wakuti ŵantu ŵasendelere kwa iyo na kuwombokwa ku kwananga na nyifwa. Lekani Yehova ngwakwenelera nadi kuyowoyeka kuti ni “Ciuta wa urunji na wakuponoska.”—Yesaya 45:21.

Urunji na Ciponosko

8, 9. Kasi Dango likarongora wuli urunji wa Ciuta?

⁸ Kuti timanye makora kukolerana uko kulipo pakati pa urunji wa Ciuta na ciponosko, tiyeni tiwone Dango ilo wakapereka kwa Ŵaisrayeli kwizira mwa Moses. Palije kukayika kuti Dango likaŵa laurunji. Mu mazgu ghake ghaumaliro, Moses wakakumbuska Ŵaisrayeli kuti: “Kasi ndi ngu mtundu ukuru wa ŵantu weneuwo uli na vilayizgo na maweruzgo gha urunji  ghakuŵa nga ndi dango lose ili, leneili ndimika pamaso pinu muhanya uno?” (Duteronome 4:8) Virimika vinandi vikati vyajumpapo, Davide, Themba la Ŵaisrayeli likati: “Maweruzgo gha Yehova ngakuneneska, ngakurunjika nkanira.”—Salmo 19:9.

⁹ Kwizira mu Dango, Yehova wakarongosora mwakupulikikwa makora vipimo vyake vyaurunji ivyo vikupatura uwemi na uheni. Dango likarongosora makora umo Ŵaisrayeli ŵakenera kucitira mu kasopero, mu malonda, mu nthengwa, karyero na utozi, na keruzgiro. Dango likayowoyangaso ivyo ŵakenera kucitira ŵantu awo ŵabuda, nanga nkuŵapa cilango ca nyifwa nyengo zinyake. a Kweni kasi ivyo Ciuta wakakhumbanga, nga ni umo vikaŵira mu Dango, vikaŵa vinonono na vyakupyora ku ŵantu, kupoka wanangwa na cimwemwe cawo nga ni umo ŵantu lero ŵakuyowoyera?

10. Kasi awo ŵakutemwa Yehova ŵakughawona wuli marango ghake?

¹⁰ Awo ŵakatemwa Yehova ŵakakondwera na marango ghake ghaurunji. Mwaciyerezgero, Davide wakamanya waka yayi kuti marango gha Yehova ngaunenesko na ghaurunji, nga ni umo tawonera, kweniso wakaghatemwa kufuma pasi pa mtima wake. Kuyana na dango na vyeruzgo vya Yehova, Davide wakati: ‘Ndakukhumbikwa kwakuruska golide, nadi, kwakuruska golide linandi lakwengeka; ndakunong’omera kuruska uci na visa vya uci. Nakwenenako muteŵeti winu wakucenjezgeka nalo; ndipo mu kulisunga muli njombe yikuru.’—Salmo 19:7, 10, 11.

11. Kasi Dango likaŵa wuli “mulinda-ŵana wakurongozgera kwa Kristu”?

¹¹ Virimika mahandiredi vikati vyajumpapo, Paulos wakazakayowoyapo za kuzirwa kwa Dango. Apo wakalembera Ŵagalatiya, wakati: “Marango ghakaŵa nga ndi mulinda-ŵana [“wakurongozgera,” NW] kwa Kristu, mwakuti tirunjiskike na cipulikano.” (Ŵagalatiya 3:24) Mu nyengo ya Paulos, mulinda-ŵana wakaŵa muteŵeti panji muzga uyo wakakhalanga mu nyumba ya muntu uyo wakaŵa na ŵana ŵanandi. Ncito yake yikaŵa kuvikilira ŵana na kuŵalinda ku sukulu. Mwakuyana waka, Dango likavikilira Ŵaisrayeli ku mikhaliro yiheni na ku kasopero kaheni ka mitundu ya pafupi nawo. (Duteronome 18:9-13; Ŵagalatiya 3:23) Mwakusazgirapo, Dango likakumbuskanga Ŵaisrayeli kujimanya kuti mbakwananga ndipo kuti ŵakenera kugowokereka na kuwomboleka. (Ŵagalatiya 3:19) Sembe izo ŵakaperekanga zikarongora kukhumbikwa kwa sembe yakuŵawombola ndipo zikaŵa cithuzithuzi ca ivyo Mesiya wazamucita. (Ŵahebere 10:1, 11, 12) Pa cifukwa ici, apo Yehova wakarongora urunji wake mu Dango, iye wakacita ici na khumbo lakuti wawombole ŵantu ŵake muyirayira.

Awo Ciuta Wakuŵawona Kuŵa Ŵarunji

12. Kasi Ŵaisrayeli ŵakatenge ŵaŵenge na vici usange ŵasungenge Dango la Ciuta?

¹² Pakuti Dango ilo Yehova wakapereka likaŵa laurunji mu vigaŵa vyose, usange Ŵaisrayeli ŵapulikirenge mphanyi ŵakaŵa ŵarunji  pamaso pa Ciuta. Apo Ŵaisrayeli ŵakakhala pacoko kunjira mu Caru ico Ciuta wakalayizga, Moses wakati kwa iwo: ‘Utiuŵenge urunji withu usange tikulungamiska kucita marango ghose pamaso pa Yehova Ciuta withu, umo iye watilangulira.’ (Duteronome 6:25) Ndiposo, Yehova wakaŵaphalirirathu kuti: “Musungenge marango ghane ghakwimikika na maweruzgo ghane, gheneagho usange muntu wakughacita tiwaŵenge na umoyo mwa igho: ine ndine Yehova.”—Leviticus 18:5; Ŵaroma 10:5.

13. Kasi Yehova wakaŵa mubendezi apo wakakhumbanga ŵantu ŵake kusunga Dango laurunji? Rongosorani.

¹³ Cacitima ncakuti Ŵaisrayeli ŵakatondeka “kucita marango ghose pamaso pa Yehova,” lekani vitumbiko ivyo Ciuta wakatenge waŵapenge vikaŵapamba. Ŵakatondeka kusunga Dango lose la Ciuta cifukwa likaŵa laurunji kweni iwo ŵakaŵa ŵarunji yayi. Kasi ici cikung’anamura kuti Yehova ni mubendezi? Yayi. Paulos wakalemba kuti: “Nteura tite mbu? Kasi uliko ubendezi kwa Ciuta? Cara nadi! (Ŵaroma 9:14) Unenesko ngwakuti, apo Dango likaŵa lindapike na apo likati lapika, Ciuta wakawona kuti ŵantu ŵangaŵa ŵarunji nangauli ŵakaŵa ŵakwananga. Ŵantu awo ŵakamopa Ciuta ŵakasazgapo Nowa, Abrahamu, Job, Rahabi, na Daniel. (Genesis 7:1; 15:6; Job 1:1; Yakobe 2:25; Ezekiel 14:14) Sono fumbo lingaŵa lakuti: Kasi Ciuta wakawona ŵantu aŵa kuŵa ŵarunji pa cifukwa wuli?

14. Kasi Baibolo likung’anamuraci para likuti muntu ni “murunji”?

¹⁴ Para Baibolo likuyowoya kuti muntu ni “murunji,” likung’anamura kuleka kuŵa na zakwananga cara. Kweni likung’anamura kukwaniska mulimo uwo muntu wali nawo pamaso pa Ciuta na pa ŵantu. Mwaciyerezgero, Nowa “wakaŵa murunji” na “wakunyoroka mu ntanga yake” cifukwa wakacita “kwakulingana na umo Ciuta wakamuwuzgira, ndimo wakacitira.” (Genesis 6:9, 22; Malaki 3:18) Zakariya na Elisabeta, ŵapapi ŵa Yohane Mbapatizi, ‘ŵakaŵa ŵarunji wose ŵaŵiri pamaso pa Ciuta, ŵakendanga ŵambura kalema mu marango ghose na mu vilangulo vya Fumu [ Yehova].’ (Luka 1:6) Muntu munyake uyo wakaŵa Muisrayeli cara—msirikari wa ku Italy zina lake Korneliyo, nayo wakaŵa “muntu [“murunji,” NW] na wakopa Ciuta.”—Milimo 10:22.

15. Kasi urunji ukukolerana comene na vici?

¹⁵ Urunji uwo muntu wali nawo ukukolerana comene na ivyo vili mu mtima wake—cipulikano, kutemwa Yehova na vilayizgo vyake—kuti nkucita waka ivyo Ciuta wakukhumba yayi. Malemba ghakuti Abrahamu ‘wakapulikana na Yehova; ndipo wakamupimira nga mburunji.’  (Genesis 15:6) Abrahamu wakaŵa na cipulikano kuti Ciuta waliko pera yayi, kweniso wakagomezga layizgano lake lakukhwaskana na “mpapu.” (Genesis 3:15; 12:2; 15:5; 22:18) Cifukwa ca cipulikano ici pamoza na milimo yake, Yehova wakatumbika Abrahamu na ŵantu ŵanyake ŵakugomezgeka nangauli ŵakaŵa ŵakwananga.—Salmo 36:10; Ŵaroma 4:20-22.

16. Ncivici cikucitika cifukwa ca kuŵa na cipulikano mu sembe ya Yesu?

¹⁶ Urunji uwo ŵantu ŵali nawo ukuthemba pa cipulikano mu sembe yakuwombora ya Yesu Kristu. Kuyana na Ŵakristu ŵakwambilira, Paulos wakati “ŵali kurunjiskika kwawanangwa na ucizi wa [Ciuta] mu uwombozi uwo uli mwa Yesu Kristu.” (Ŵaroma 3:24) Paulos wakayowoyanga za awo ŵakasoreka kukawusa pamoza na Kristu mu Ufumu wakucanya. Kweniso, sembe ya Yesu yikajura ntowa yakuti ŵantu ŵanandi ŵaŵe ŵarunji pamaso pa Ciuta. Mpostole Yohane mu mboniwoni yake wakawona ‘mzinda ukuru [wa ŵantu], uwo pakaŵavye muntu wakamanya kupenda, . . . ŵakwimirira pantazi pa cizumbe na pamaso pa Mwana-mberere, ŵakuvwarikika minjirira yituŵa.’ Minjirira yituŵa yikurongora kuti mbarunji, mbakutowa pamaso pa Ciuta cifukwa ‘ŵasukutura minjirira yawo, ndipo ŵayituŵiska mu ndopa za Mwana-mberere.’—Civumbuzi 7:9, 14.

Kondwerani na Urunji wa Yehova

17. Ni vici ivyo tikwenera kucita para tikupenja urunji?

¹⁷ Nangauli Yehova wakapereka Mwana wake Yesu Kristu kuŵa ntowa yakuti ŵantu ŵaŵire ŵarunji pamaso pa Ciuta, kweni urunji uwu ukucitika wekha yayi. Muntu wakwenera kuŵa na cipulikano mu sembe ya Yesu, wakwenera kukhala mwakukolerana na khumbo la Ciuta, kujipatulira kwa iye, na kubapatizika mu maji. Pamanyuma pake warutilire kupenja urunji, na mikhaliro yinyake yauzimu. Paulos wakaphalira Mkristu wakubapatizika Timote uyo wakacemekera kucanya, wakati: “[“Upenje,”NW] urunji, kusopa-Ciuta, cipulikano, kutemwa, kuzizipizga, na kuzika.” (1 Timote 6:11; 2 Timote 2:22) Yesu nayo wakayowoyapo kukhumbikwa kwa kufwilirapo nyengo zose, wakati: “Penjani nanga Ufumu wake, na urunji wake.” Tingalimbikira comene kupenja vitumbiko vya Ufumu wa Ciuta, kweni kasi ndimo tikucitira pakupenja ntowa zaurunji za Yehova?—Mateyu 6:33.

18. (a) Cifukwa wuli ncinonono kukhalirira mu urunji? (b) Kasi tingasambirapo vici umo Lot wakacitira?

¹⁸ Kuyowoya unenesko, ncipusu yayi kukhalirira mu urunji. Ici cili ntena cifukwa tose tili ŵantu ŵakwananga ndipo maghanoghano ghithu ghakurazga ku uheni pera. (Yesaya 64:6) Ndiposo, tikukhala pakati pa ŵantu awo ŵakughanaghanako cara za ntowa zaurunji za Yehova. Nyengo yithu yikuyana waka na ya Lot uyo wakakhalanga mu muzi wa ŵantu ŵaheni wa Sodom. Mpostole Petros wakarongosora cifukwa ico Yehova wakawonera kuti nciwemi kuponoska Lot ku soka ilo likaneng’enera. Petros wakati: “Muntu [“murunji,” NW] yura, apo wakakhalanga mukati mwa iwo, pa kuwona na kupulika, wakakweŵeskanga mtima wake wakunyoroka zuŵa na zuŵa na milimo yawo ya ucikana-marango.” (2 Petros 2:7, 8) Waliyose wa ise wangacita makora kujifumba kuti: ‘Kasi nkukolerana nayo mikhaliro yiheni iyo nkuyiwona pakati pa ŵantu? Kasi maseŵero gha mbembe agho ghandana mu caru nkughawona kuŵa waka ghambura kunozga? Panji kasi mtima wane ukukweŵeka nga ni umo Lot wakacitira na mikhaliro yiheni?’

19. Ni vitumbiko wuli ivyo vingaŵa vithu usange tikondwenge na urunji wa Ciuta?

 ¹⁹ Mu mazuŵa gha masoka agha, kukondwera na urunji wa Yehova ncivikiliro nkanira. Fumbo lakuti: “A Yehova, kasi ndinjani wangakhala mu hema linu? Ndinjani wangakhala mu phiri linu lakupatulika?” Themba Davide likazgora kuti: “Mweneuyo wakwenda [“mwakunyoroka,” NW] na kucita urunji.” (Salmo 15:1, 2) Para tipenjenge urunji wa Ciuta na kukondwera nawo, tiŵenge na ubwezi uwemi na iyo ndipo watitemwenge na kutitumbika. Mwanteura, tijicindikenge taŵene, tiŵenge na mtende wa maghanoghano ndiposo tiŵenge ŵakukhorwa na ivyo tili navyo. Mazgu gha Ciuta ghakuti: “Uyo wakurondezga urunji na lusungu tiwasange umoyo, urunji na ucindami.” (Zintharika 21:21) Mwakusazgirapo, kufwilirapo kucita ico ncaurunji na cakunyoroka mu milimo yithu yose, cakufumapo cake ciŵenge ubwezi wakukondweska na ŵanyithu ndiposo umoyo uwemi wakuthupi na kuuzimu wuwo. Wamasalmo wakati: ‘Mbacimwemwe awo mbakunyoroka, na kucita urunji nyengo zose.’—Salmo 106:3, NW.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mungarongosora?

• Kasi urunji ni vici?

• Kasi ciponosko cikukolerana wuli na urunji wa Ciuta?

• Kasi ŵantu ŵakuwoneka kuŵa ŵarunji pa cifukwa wuli?

• Kasi tingakondwa wuli na urunji wa Yehova?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 23]

Themba Davide likatemweseska marango gha Ciuta

[Cithuzithuzi pa peji 24]

Ciuta wakawona Nowa, Abrahamu, Zakariya na Elisabeta, na Korneliyo kuŵa ŵarunji. Kasi mukumanya cifukwa cake?