Kuwoneseska Vigomezgo Vinyake Vyakukhwaskana na Nyifwa

KWAMBIRA kale, ŵantu ŵahangayika kweniso ŵaŵa na wofi cifukwa ca nyifwa. Ico capangiska vintu kuhenipirathu ncakuti kopa nyifwa kwasazgana na visambizgo vyautesi vya visopo, mitheto yakupambana-pambana, na vigomezgo vyautesi. Uheni wa kopa nyifwa ngwakuti kungapangiska muntu kuleka kukondwa na umoyo na kumupangiska kughanaghana kuti umoyo ulije ng’anamuro.

Visopo ndivyo comene-comene vyarutiska pantazi vigomezgo vinandi vyakukhwaskana na nyifwa. Apo tisandenge vicoko waka mwa vigomezgo ivi mwakugwiriskira ncito unenesko wa mu Baibolo, wonani usange mungweruskikenge pakuyowoya za nyifwa.

Cigomezgo 1: Nyifwa mbumaliro wa umoyo.

“Nyifwa . . . ncigaŵa cimoza ca umoyo withu,” ndimo likuyowoyera buku la Death—The Final Stage of Growth (Nyifwa—Umaliro wa Kukura). Mazgu gha nga ni agha ghakurongora cigomezgo cakuti nyifwa njambura kuzizwiska, mbumaliro wa vyamoyo vyose. Kweni cigomezgo ici carutiska pantazi maghanoghano ghakuti umoyo ngwambura ng’anamuro na kupangiska ŵantu kucita cilicose ico ŵakukhumba.

Kweni kasi nyifwa mbumaliro nadi wa vintu vyose? Ni ŵantu wose yayi awo ŵakucita kafukufuku wa nkani iyi ŵakugomezga ici. Mwaciyerezgero, Calvin Harvey, uyo wakusanda vintu vyamoyo na kucita kafukufuku wakukhwaskana na ucekuru wa ŵantu, wakati wafumbika wakayowoya kuti wakugomezga yayi kuti ŵantu “ŵakalengeka kuti ŵafwenge.” Mwanarumi wakusanda vya matenda William Clark wakati: “Nyifwa ncigaŵa ca umoyo cara.” Ndiposo Seymour Benzer wa pa California Institute of Technology, wakayowoya mwakusimikizga kuti: “Ucekuru ncintu ico cingaleka kumara yayi, kweni ncintu ico tingasimikizga kuti cingamara.”

Para ŵasayansi ŵasanda kalengekero ka muntu, ŵakuzizikika comene. Ŵakusanga kuti thupi lithu liri kulengeka kuti tikhalenge na umoyo virimika 70 panji 80 pera cara. Mwaciyerezgero, ŵasayansi ŵasanga kuti wongo wa muntu wuli kupangika kuti wusungenge vintu vinandi vyambura mapendeko. Mwanarumi wakupanga kafukufuku wakasacizga kuti wongo withu “wungasunga nkani zose za mu mabuku ghakuru-ghakuru ghakukwana 20 miliyoni, gha mu malayibulale ghakuru-ghakuru.” Ŵasayansi awo ŵakusanda wongo wa muntu ŵakugomezga kuti panyengo iyo muntu wali na umoyo, wakugwiriskira ncito kacigaŵa kacoko waka ka wongo wake. Ipo ncakwenelera kufumba kuti, ‘Ncifukwa wuli tili na wongo uwo wukusunga vintu vinandi, kweni tikugwiriskira ncito kacigaŵa kacoko waka mu mazuŵa gha umoyo withu?’

Aghanaghaniraniso umo ŵantu ŵakudandaulira para kwacitika nyifwa! Ku ŵanandi, nyifwa ya muwoli wawo, mufumu wawo, panji mwana, yikuŵa cintu cakuŵinya comene mu umoyo.  Maghanoghano gha ŵantu ghakutimbanizgika kwa nyengo yitali pamanyuma pa nyifwa ya wakutemweka wawo. Nanga ŵaŵe ŵantu awo ŵakuti nyifwa ncintu ca kawiro cikuŵaŵira cinonono kugomezga kuti nyifwa yawo yizamuŵa umaliro wa vintu vyose kwa iwo. Cikarata ca British Medical Journal cikayowoya za “khumbo ilo ŵantu wose ŵali nalo la kukhala kwamuyirayira.”

Pakuwona umo muntu wakucitira para kwacitika nyifwa, luso lwake lwa kusambira na kukumbukira vintu, ndiposo khumbo lake lakuti wakhale kwamuyirayira, kasi ncakuwonekerathu yayi kuti wakalengeka kuti waleke kufwa? Kuyowoya unenesko, Ciuta wakalenga ŵantu, kuti ŵafwenge yayi, kweni kuti ŵakhalenge kwamuyirayira. Wonani ivyo Ciuta wakayowoya kwa Adamu na Heva vyakukhwaskana na muntazi mwawo: “Babanani, mwandane, muzuzge caru, mucitereske; muŵe na mazaza pa somba za mu nyanja, na pa viyuni vya mu dera, na pa vyamoyo vyose ivyo vikwenda pa caru.” (Genesis 1:28) Ŵantu aŵa ŵakaŵa na muntazi mwakukondweska comene!

Cigomezgo 2: Ciuta wakutora ŵantu kuti ŵakaŵe nayo kucanya.

Mama munyake wa virimika 27, uyo wakaŵa pafupi kufwa, na kuleka ŵana ŵake ŵatatu, wakaphalira sisitere wa Katolika kuti: “Muleke kunjira muno na kuniphalira kuti ili ni khumbo la Ciuta. . . . Nkukwiya para muntu waliyose wakuniphalira ntena.” Ndipouli, visopo vinandi ndimo vikusambizgira ŵantu ntena pakuyowoya za nyifwa—kuti Ciuta wakutora ŵantu kuti ŵakaŵe nayo kucanya.

Kasi Mlengi ngwankaza kuti wapangiske nyifwa, uku wakumanya kuti ivi vikupweteka mitima yithu? Yayi, Ciuta uyo Baibolo likuyowoya wangacita ntena yayi. Kuyana na lemba la 1 Yohane 4:8, “Ciuta nkutemwa.” Wonani kuti Baibolo, kuti likuti Ciuta wali na citemwa panji Ciuta ngwacitemwa cara, kweni likuti Ciuta nkutemwa. Citemwa ca Ciuta ncikuru, cituŵa na caurunji, ndipo cikukolerana na wuntu wake na vyakucita vyake mwakuti wangayowoyeka nadi kuti iye nkutemwa. Iye ni Ciuta uyo wakukoma ŵantu mwakuti ŵakaŵe nayo lumoza kucanya cara.

Cisopo cautesi catimbanizga maghanoghano gha ŵantu ŵanandi pakuyowoya za uko ŵakufwa ŵali na mkhaliro wawo. Mazgu ghakuti ŵakufwa ŵali kucanya, ku helo, ku moto, ŵakweruzgika, na ghanyake, ni vyakusuzga kuvipurikiska, kweniso vikofya ŵantu. Ndipouli, Baibolo likutiphalira kuti ŵakufwa ŵakumanya kantu yayi; ŵali mu mkhaliro uwo ukuyana waka na tulo. (Mupharazgi 9:5, 10; Yohane 11:11-14) Mwanteura, tileke kufipa mtima na ivyo vikuticitikira para tafwa, nga ni umo tikuleka kufipira mtima para muntu wagona. Yesu wakayowoya za nyengo iyo “ŵose aŵo ŵali mu mararo. . . . ŵati ŵafumengemo” na kuŵa na umoyo uwemi mu paradiso pa caru capasi.—Yohane 5:28, 29; Luka 23:43.

Cigomezgo 3: Ciuta wakutora ŵana ŵacoko kuti ŵakazgoke ŵangelo.

Elisabeth Kübler-Ross, uyo wakasanda ŵantu awo ŵali pafupi kufwa, wakayowoya mazgu ghanyake ghakukhwaskana na visambizgo vya visopo. Pakurongosora za cakucitika cinyake, iye wakayowoya kuti “ncamahara yayi kuphalira mwana mucoko uyo mukuru wake panji munung’una wake wafwa kuti Ciuta wakamutemwa comene mbali wako lekani wali kumutora kuruta nayo kucanya.” Mazgu gha nga ni agha ghakunanga zina la Ciuta ndipo ghakupereka ghanoghano liheni pakuyowoya za wuntu wake na nkaro yake. Dr. Kübler-Ross wakurutilira kuyowoya kuti: “Mwana uyu wakati wakura na kuŵa mwali, wakaleka yayi kukwiyira Ciuta, ndipo ici cikamupangiska kuti wafipe mtima comene apo mwana wake msepuka wakafwa pakati pajumpa virimika 30.”

Ncifukwa wuli Ciuta wangakoma mwana mwakuti waŵe na mungelo munyake—nga ni para wakamukhumba comene kujumpa umo ŵapapi ŵake ŵakamukhumbiranga? Usange mbunenesko kuti Ciuta wakutora ŵana, kasi ici cingarongora yayi kuti iye ngwambura citemwa, Mlengi wambura kughanaghanira ŵantu? Mwakupambanako  na maghanoghano agha, Baibolo likuti: “Kutemwa nkwa Ciuta.” (1 Yohane 4:7) Kasi Ciuta wacitemwa wangapoka ŵana ŵa ŵantu—cintu ico nanga ni awo ŵali na cigomezgo ici ŵangakondwa naco yayi?

Sono kasi ncifukwa wuli ŵana ŵakufwa? Baibolo likupereka limoza mwa mazgoro gha fumbo ili pa Mupharazgi 9:11: ‘nyengo na [“vintu vyakucitika mwamabuci,” NW] vikuwira wose.’ Ndipo lemba la Salmo 51:5 likutiphalira kuti tose tili ŵambura urunji, ndise ŵakwananga kufuma pa zuŵa lakubabikira, ndipo cakufumapo cake ni nyifwa yakupangika na vintu vyakupambana-pambana. Nyengo zinyake muntu wakufwira mu nthumbo, ivyo vikupangiska ŵantu kubaba ŵana ŵakufwa. Nyengo zinyake, ŵana ŵakukumana na ngozi ndipo ŵakufwa. Ciuta kuti ndiyo wakucitiska ivi cara.

Cigomezgo 4: Ŵantu ŵanyake ŵakulangika para ŵafwa.

Visopo vinandi vikusambizga kuti ŵantu ŵaheni para ŵafwa ŵakuruta ku helo, uko ŵakukarangika kwamuyirayira. Kasi cisambizgo ici ncaunenesko na ca mu Malemba? Umoyo wa muntu ngwa virimika 70 panji 80. Nanga kungaŵa kuti ŵanyake ŵali na zakwananga zikuru comene mu umoyo wawo, kasi cilango camuyirayira cingaŵa caurunji? Yayi. Cingaŵa cintu cambura urunji comene kulanga muntu kwamuyirayira cifukwa ca kwananga uko wakacita kwa nyengo yifupi.

Ni Ciuta pera uyo wangavumbura ivyo vikucitikira ŵantu para ŵafwa, ndipo wali kuvumbura ici mu Mazgu ghake, Baibolo. Baibolo likuti: “Umo [ŵantu] ŵakufwira, ndimo [vinyama] vikufwiraso. Wose ŵali na mvuci umoza . . . Vyose vikuya ku malo ghamoza; vyose nvya fuvu, ndipo ku fuvu vikuweleraso vyose.” (Mupharazgi 3:19, 20) Pano Baibolo lindazunurepo za helo wa moto. Ŵantu ŵakuwelera ku fuvu—ŵakuleka kuŵako para ŵafwa.

Kuti muntu walangike, wakwenera kuŵa wamoyo na kumanya ivyo vikucitika. Kasi ŵakufwa ŵakumanyako kantu? Baibolo likuzgoraso kuti: “Ŵamoyo ŵakumanya kuti ŵafwenge, kweni ŵakufwa kuti ŵakumanya kantu cara, nanga nkuŵa nayo njombe; kweni cikumbukiro cawo ncakuruwika.” (Mupharazgi 9:5) Ncambura macitiko kuti ŵakufwa awo “ŵakumanya kantu cara,” ŵapulike vyakuŵinya kumalo ghalighose.

Cigomezgo 5: Nyifwa mbumaliro wa kuŵapo kwithu.

Para tafwa, tikuleka kuŵako, kweni ici cikung’anamura kuti vyose vikumalira penepapo  yayi. Muntu wakugomezgeka, Job wakamanya kuti para wafwa warutenge ku dindi, Sheol. Kweni pulikani pempero lake kwa Ciuta: “Okwe, mphanyi mwandibisa mu dindi, mundisunge mu ubende usuke ujumpe ukari winu, mundimikire nyengo yakwimikika kuti mundikumbuke! Usange muntu wafwa, kasi tiwaghumeso? . . . Mundiceme ndipo ine ndimuzgoreni.”—Job 14:13-15.

Job wakagomezga kuti usange wagomezgekenge mupaka pa nyifwa yake, wakumbukikenge na Ciuta na kuwuskika panyengo yakwenelera. Ici cikaŵa cigomezgo ca ŵateŵeti wose ŵa Ciuta mu nyengo yakale. Yesu nayo wakakhozgera cilindizga ici ndipo wakarongora kuti Ciuta wazamumugwiriskira ncito kuti wawuske ŵakufwa. Mazgu gha Yesu ghakutisimikizgira kuti: “Ora likwiza mu leneilo ŵose aŵo ŵali mu mararo ŵati ŵapulike mazgu [gha Yesu], ndipo ŵati ŵafumengemo; aŵo ŵakacitanga uweme, ŵati ŵawukire ku umoyo; kweni aŵo ŵakacitanga uheni, ŵati ŵawukire ku njeruzgo.”—Yohane 5:28, 29.

Sono-sono apa, Ciuta wawuskengepo uheni wose na kukhazikiska caru cipya pasi pa muwuso wa kucanya. (Salmo 37:10, 11; Daniel 2:44; Civumbuzi 16:14, 16) Cakufumapo cake cizamuŵa paradiso pa caru cose capasi, mwenemumo muzamuŵa ŵantu awo ŵakuteŵetera Ciuta. Mu Baibolo tikuŵazga kuti: “Nkapulika lizgu likuru lakufuma ku cizumbe lakuti, ‘Ehena, hema la Ciuta liri na ŵantu, ndipo wati wakhalenge naŵo, ndipo iŵo ŵati ŵaŵenge ŵantu ŵake, ndipo Ciuta . . . wati waŵenge pamoza naŵo, na kuŵa Ciuta waŵo: Ndipo wati wafyurenge sozi lose ku maso ghaŵo; ndipo nyifwa kuti yiti yiŵengekoso cara; panji nesi citengero kuti citi ciŵengekoso cara, nesi kulira, panji nesi kuŵinya: cifukwa vyakudanga viri kuruta.’”—Civumbuzi 21:3, 4.

Lekani Kopa

Kumanya za cilindizga ca ciwuka na kumanya Mwambiski wa manozgero agha kungamupembuzgani. Yesu wakalayizga kuti: “Muti mumayiskenge unenesko, ndipo unenesko uti umuzgorani ŵanangwa.” (Yohane 8:32) Ici cikusazgapo kutisutura kuti tileke kopa nyifwa. Ni Yehova pera uyo wangasinta mukhaliro wa ucekuru na nyifwa na kutipa umoyo wamuyirayira. Kasi mungagomezga vilayizgo vya Ciuta? Enya mungagomezga, cifukwa Mazgu gha Ciuta nyengo zose ghakuneneska. (Yesaya 55:11) Tikumupempani kuti musambire vinandi pakuyowoya za khumbo la Ciuta pa ŵantu. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵazamuŵa ŵakukondwa kumovwirani.

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 6]

Uheni wa kopa nyifwa ngwakuti ungapangiska muntu kuleka kukondwa na umoyo

[Bokosi pa peji 7]

VIGOMEZGO VYAKUTHANDAZGIKA

VYAKUKHWASKANA NA NYIFWA KASI MALEMBA GHAKUTI WULI?

● Nyifwa mbumaliro wa umoyo Genesis 1:28; 2:17; Ŵaroma 5:12

● Ciuta wakutora ŵantu kuti Job 34:15; Salmo

ŵakaŵe nayo kucanya Salmo. 37:11, 29; Salmo. 115:16

● Ciuta wakutora ŵana ŵacoko Salmo 51:5; 104:1, 4;

kuti ŵakazgoke ŵangelo Ŵahebere 1:7, 14

● Ŵantu ŵanyake Salmo 146:4; Mupharazgi 9:5, 10;

ŵakukalangika para ŵafwa Ŵaroma 6:23

● Nyifwa mbumaliro wa Job 14:14, 15; Yohane 3:16; 17:3;

kuŵapo kwithu Milimo 24:15

[Cithuzithuzi pa peji 8]

Kumanya unenesko pakuyowoya za nyifwa kukutipangiska kuti tileke kopa

[Kulongosora Cithuzithuzi pa peji 5]

Barrators—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.