Kwandula na Lusungu lwa Yehova
Kwandula na Lusungu lwa Yehova
‘Ninjani ngwavinjeru? . . . [Wati] waŵanike [“milimo ya,” NW] lusungu lwa Yehova.’—SALMO 107:43.
1. Mphauli apo lizgu lakuti “lusungu” likamba kuwoneka mu Baibolo, ndipo kasi tidumbiskanenge mafumbo ngani ghakukhwaskana na mukhaliro uwu?
VIRIMIKA 4,000 ivyo vyajumpa, Lot, uyo wakaŵa mwana wa mukuru wa Abrahamu wakati kwa Yehova: “Mwakuzga lusungu lwinu.” (Genesis 19:19) Agha ni malo ghakwamba agho lizgu lakuti “lusungu” likusangika mu Baibolo. Yakobe, Naomi, Davide, na ŵateŵeti ŵanyake ŵa Ciuta nawoso ŵakayowoyapo za mukhaliro uwu wa Yehova. (Genesis 32:10; Ruth 2:20; 2 Samuel 2:6) Ndiposo, lizgu la Cihebere lakung’anamurika “lusungu” likuwoneka mu malo ghakukwana 250 mu Malemba gha Cihebere. Kweni kasi lusungu lwa Yehova ni vici? Kasi kale Yehova wakacitira njani lusungu? Kasi tikwandula wuli lero na lusungu?
2. Cifukwa wuli lizgu la Cihebere lakung’anamurika “lusungu” ndinonono kulirongosora mwakufikapo, ndipo ni lizgu wuli likuyanako nalo?
2 Mu Baibolo, “lusungu” ni lizgu lakung’anamurika kufuma ku Cihebere leneilo liri na ng’anamuro lisani nkanira kwakuti viyowoyero vinandi vilije lizgu limoza ilo likupereka ng’anamuro leneco mwakufikapo. Inya, nanga ni mazgu ghakuti “citemwa,” “ciwuravi” na “magomezgeko” ghakufikapo yayi pa ng’anamuro lake leneco. Nangauli lizgu ili ndisani, kweni mazgu agho ghagwiriskirika ncito kung’anamura “lusungu” “ghali kutali viŵi yayi na ng’anamuro leneco [la lizgu la Cihebere],” ndimo likuyowoyera Theological Wordbook of the Old Testament. Nangauli vili ntena, mu malo ghanyake, Tumbuka Bible likugwiriskira ncito lizgu lakufuma ku Cihebere lakuti “cisungusungu” leneilo naloso ndisani ndipo likupereka ng’anamuro lakukwana la lizgu la Cihebere.—Exodus 15:13; Maŵazgo 14:19.
Lukupambana na Kutemwa na Kugomezgeka
3. Kasi lusungu na kutemwa vikupambana wuli?
3 Lizgu lakuti lusungu, likuŵa nga likuyanako pacoko na mazgu ghakuti kutemwa na kugomezgeka. Ndipouli, lukupambana na mazgu agha. Awonani umo lusungu lukupambanirana na kutemwa. Kanandi kutemwa, tikuyowoyera vintu vyakuwoneka na maso na vintu vyambura kukoreka. Baibolo likuyowoya za ‘kutemwa vinyo’ na ‘kutemwa vinjeru.’ (Zintharika 21:17; 29:3) Kweni lusungu, tikugwiriskira ncito kuyowoyera ŵantu, tikugwiriskira ncito kuyowoyera vintu vyambura kuwoneka panji vyambura kuthuta yayi. Mwaciyerezgero, lemba la Exodus 20:6 likuyowoya za ŵantu apo likuti Yehova ‘wakucitira lusungu vikwi-vikwi.’
4. Kasi lusungu lukupambana wuli na kugomezgeka?
4 Lizgu la Cihebere ilo likung’anamurika “lusungu” naloso ndisani comene kuruska lizgu lakuti ‘kugomezgeka.’ Mu viyowoyero vinyake, lizgu lakuti ‘kugomezgeka’ kanandi likukhwaskana na mtima uwo muntu wakuyuyulika wakwenera kurongora ku muntu wakuzirwa. Kweni, nga ni umo muntu munyake wakawonera, kuyana na Baibolo, “lusungu lukujumpa apa, kanandi muntu wankongono na wakuzirwa ndiyo wakucita mwakugomezgeka ku muntu wakuyuyulika, mukavu panji musokwano.” Lekani Davide wakaŵeyerera Yehova kuti: ‘Cisko cinu cingweruske muteŵeti winu; ndithaskani mu [“lusungu,” NW] lwinu!’ (Salmo 31:16) Davide, muntu wakuyuyulika, wakapempa Yehova, Ciuta wankongono kuti wamucitire lusungu panji cisungusungu. Pakuti ŵasokwano ŵalije mazaza pa muntu wankongono, lusungu ulu lukucitika na mtima wose, mwakucicizgika yayi.
5. (a) Kasi Mazgu gha Ciuta ghakuyowoyapo vici za ivyo lusungu lwa Yehova lukucita? (b) Kuyana na lusungu lwa Yehova, kasi sono tisandenge vici?
5 Wamasalmo wakafumba kuti: ‘Ninjani ngwavinjeru? . . . [Wati] waŵanike [“milimo ya,”NW] lusungu lwa Yehova.’ (Salmo 107:43) Lusungu lwa Yehova lukuthaska na kusunga umoyo. (Salmo 6:4; 119:88, 159, NW) Lusungu lukuvikilira ndiposo lukuwombora. (Salmo 31:16, 21; 40:11; 143:12) Cifukwa ca mukhaliro uwu, ncipusu kugowokereka zakwananga. (Salmo 25:7) Kusanda nkani zinyake za mu Baibolo na Malemba ghanyake, tiwonenge kuti Yehova wakucitira lusungu ŵantu (1) kwizira mu milimo ndipo (2) ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka awo ŵakapokera lusungu.
Kuponoska—Cirongolero ca Lusungu
6, 7. (a) Kasi Yehova wakakuzga wuli lusungu lwake pa Lot? (b) Mphauli apo Lot wakazunura za lusungu lwa Yehova?
6 Ntowa yiwemi ya kumanyira lusungu lwa Yehova ndiyo kuwona nkani zinyake za mu Malemba izo zikukhwaskana na mukhaliro uwu. Pa Genesis 14:1-16, tikuwona kuti ŵarwani ŵakayegha Lot, uyo wakaŵa mwana wa mukuru wa Abrahamu. Kweni Abrahamu wakamuponoska Lot. Lot wakatenge wafwenge apo Yehova wakaghanaghana kuparanya Sodom, msumba uwo wakakhalangamo na mbumba yake.—18:20-22; 19:12, 13.
7 Pambere msumba wa Sodom undaparanyike, mungelo wa Yehova wakafumiskira Lot na mbumba yake kuwaro kwa msumba. Lot wakati: “Muteŵeti winu wasanga ucizi pamaso pinu, ndipo mwakuzga lusungu lwinu, lweneulo mwarongora kwa ine pa kuthaska umoyo wane.” (Genesis 19:16, 19) Lot wakamanya kuti Yehova wamucitira lusungu lwapadera pakumuthaska. Inya, Ciuta wakarongora lusungu apo wakaponoska Lot.—2 Petros 2:7.
Lusungu lwa Yehova na Urongozgi Wake
8, 9. (a) Kasi muteŵeti wa Abrahamu wakatumika kuti waciteci? (b) Ncifukwa wuli muteŵeti wakaromba lusungu lwa Ciuta, ndipo ncivici cikacitika wacali kupempera?
8 Mu Genesis cipaturo 24, tikuŵazga za umo Yehova wakacitiraso lusungu lwake. Nkani iyi yikuyowoya kuti Abrahamu wakaphalira muteŵeti wake kuti warute ku caru ca ŵabali ŵa Abrahamu kuti wakapenje mwanakazi wa mwana wake Yisake. (Genesis 24:2-4) Iyi yikaŵa ncito yinonono, kweni muteŵeti wakaphalirika kuti mungelo wa Yehova wamurongozgenge. (Genesis 24:7) Muteŵeti wakaruta, ndipo wakafika pa cisimi kuwaro kwa “muzi wa Nahor” (mu Haran panji pa malo ghapafupi) panyengo iyo ŵanakazi ŵakizanga kuzakanegha maji. (Genesis 24:10, 11) Wati wawona ŵanakazi ŵakwiza, muteŵeti uyu wakamanya kuti nyengo yafika yakucitira ivyo wakatumika. Kasi muteŵeti yura wakatenge wasankenge wuli mwanakazi wakwenelera?
9 Pakumanya kuti wakakhumbikwira urongozgi wa Ciuta, muteŵeti wa Abrahamu wakapempera, wakati: ‘A Yehova, Ciuta wa sekuru wane Abrahamu, nkumurombani, mundendeske makoraghene muhanya uno, na kurongora lusungu [kwa] sekuru wane Abrahamu.’ (Genesis 24:12) Kasi Yehova wakatenge wamucitirenge wuli lusungu? Muteŵeti yura wakapempa cimanyikwiro cakuti wamanyire mwanakazi uyo Ciuta wamusanka. (Genesis 24:13, 14) Mwanakazi yumoza wakacita ndendende ivyo muteŵeti wakaromba kwa Yehova. Awonani, mwanakazi yura wakaŵa nga kuti wapulika kale pempero la muteŵeti! (Genesis 24:15-20) Muteŵeti “wakamudodoliska” mwanakazi yura. Ndipouli, muteŵeti wakenera kumanyaso vinyake vyakukhwaskana na mwanakazi. Kasi mwanakazi wakutowa uyu njumoza wa ŵabali ŵa Abrahamu? Kasi wacali wandatengwe? Mwanteura, muteŵeti ‘wakakhala cete kuti wawone usange Yehova wamwendeska makora ulendo wake panji cara.’—Genesis 24:16, 21.
10. Cifukwa wuli muteŵeti wa Abrahamu wakayowoya kuti Yehova wakacitira lusungu sekuru wake?
10 Pamanyuma pake, mwali yura wakarongosora kuti ni “mwana wa Betuel, mwana wa Milka, mweneuyo wakababira Nahor [mukuru wa Abrahamu].” (Genesis 11:26; 24:24) Pakupulika mazgu agha, muteŵeti yura wakamanya kuti Yehova wazgora pempero lake. Nyengo yeneyiyo muteŵeti wakasindama pasi, wakati: ‘Wacindikike Yehova, Ciuta wa sekuru wane Abrahamu, uyo walije kusida sekuru wane kwambura lusungu lwake, na unenesko wake. Penepapo nkaŵa mu ntowa, Yehova wakandirongozgera ku nyumba ya ŵabali ŵa sekuru wane.’ (Genesis 24:27) Ciuta wakacitira lusungu Abrahamu pakurongozga muteŵeti wake.
Lusungu lwa Yehova Lukuwombora na Kuvikilira
11, 12. (a) Kasi Yosefe wakawona lusungu lwa Yehova mukati mwa viyezgo wuli? (b) Kasi Yehova wakarongora wuli lusungu lwake pa Yosefe?
11 Tiyeni sono tiwone Genesis cipaturo 39. Umu muli nkani iyo yikurongosora za muzukuru-civu wa Abrahamu, Yosefe uyo wakaguriskika ku wuzga ku Egupto. Nangauli vikaŵa ntena, kweni ‘Yehova wakaŵa naye Yosefe.’ (Genesis 39:1, 2) Ndipo nadi, nanga ni Potifara, bwana wa Yosefe mu Egupto wakamanya kuti Yehova wakaŵa na Yosefe. (Genesis 39:3) Ndipouli, ciyezgo cikuru cikamuwira Yosefe. Ŵakamutetera kuti wakakhumbanga kugona na muwoli wa Potifara ndipo wakaŵikika mu jere. (Genesis 39:7-20) Mukaŵa mu “nyumba ya magori ya pasi” umo ‘marundi ghake ghakapwetekeka, singo yake [yikakakika] na unyoro wa cisulo.’—Genesis 40:15; Salmo 105:18.
12 Ncivici cikacitika mu nyengo yira ya ciyezgo? ‘Yehova wakaŵa naye Yosefe, na kumurongora lusungu.’ (Genesis 39:21a) Cifukwa ca lusungu lwa Ciuta, pakacitika vinandi ivyo vikarongozgera Yosefe kuwombokwa ku masuzgo agho ghakamuwira. Yehova wakamutumbika Yosefe kwakuti ‘[wakatemweka] na musungiriri wa nyumba ya magori.’ (Genesis 39:21b) Nyengo yikati yarutapo, musungiriri uyu wakamupa Yosefe mulimo wakuti wawonelerenge ŵazga ŵanyake mu nyumba ya magori. (Genesis 39:22) Pamanyuma pake, Yosefe wakakumana na mwanarume uyo wakamurongozgera kwa Faro, fumu ya Egupto. (Genesis 40:1-4, 9-15; 41:9-14) Fumu yira yikakwezga Yosefe pa ncito kuŵa waciŵiri kwa iyo, pamanyuma pake wakapika ncito yiwemi iyo yikathaska ŵantu mu Egupto—caru ico mukawa njara. (Genesis 41:37-55) Kusuzgika kwa Yosefe kukamba apo wakaŵa na virimika 17 ndipo kukamara pakati pajumpa virimika 12! (Genesis 37:2, 4; 41:46) Kweni mu virimika vyose ivi, Yehova Ciuta wakamucitira lusungu Yosefe mwa kumuvikilira ku masoka na kumusunga wamoyo kuti wazakacite ncito yapadera pakufiska khumbo lake.
Lusungu lwa Ciuta Lukutondeka Cara
13. (a) Kasi Salmo 136 likurongosora wuli lusungu lwa Yehova? (b) Kasi lusungu comene-comene ni vici?
13 Yehova wakacitira lusungu mtundu wa Israyeli mwakuwerezga-werezga. Salmo 136 likuyowoya kuti cifukwa ca lusungu lwake, wakaŵawombora (Salmo 136:10-15), wakaŵarongozga (Salmo 136:16), na kuŵavikilira. (Salmo 136:17-20) Ciuta wacitiraso lusungu muntu waliyose payekha. Muntu uyo wakucitira lusungu ŵanyake wakucita ici kufumira pasi pa mtima na khumbo lakuti waŵawovwire. Kuyana na lusungu, buku linyake likuti: “Ni mulimo uwo ukusunga umoyo. Ni mulimo wa kovwira muntu uyo wali mu suzgo.” Muntu munyake wa masambiro ghapacanya wakati lusungu “ni citemwa ico cikuwoneka na milimo.”
14, 15. Kasi tikugomezga wuli kuti Ciuta wakatemwa muteŵeti wake Lot?
14 Nkani za mu Genesis izo tawona zikurongora kuti Yehova wakutondeka cara kucitira lusungu awo ŵakumutemwa. Lot, Abrahamu, na Yosefe ŵakaŵa na masuzgo na viyezgo vyakupambana-pambana. Ŵakaŵa ŵantu ŵakwananga, kweni Yehova wakaŵatemwa, na kuŵapa covwiro ico ŵakakhumbanga. Tikukhozgeka kumanya kuti Dada withu wacitemwa wakucitira lusungu ŵantu ŵa nga ni aŵa.
15 Lot wakasanka makora cara malo ghakuti wakhalepo ndipo kacitiro aka kakamucemera suzgo. (Genesis 13:12, 13; 14:11, 12) Nangauli vikaŵa ntena, kweni wakaŵa na mikhaliro yiwemi. Apo ŵangelo ŵa Ciuta ŵakiza mu Sodom, Lot wakaŵapokelera makora. (Genesis 19:1-3) Na cipulikano, Lot wakacenjezga ŵakweni ŵake kuti Sodom wakhala pacoko kuparanyika. (Genesis 19:14) Pa 2 Petros 2:7-9 pakurongora umo Ciuta wakacitira na Lot, ipo pakuti: ‘[Yehova] wakamuthaska Lot wakunyoroka, uyo wakasuzgika comene na kukhala kwa ukwakwa kwa ŵaciswa-marango cifukwa muntu wakunyoroka yura, apo wakakhalanga mukati mwa iŵo, pa kuwona na kupulika, wakakweŵeskanga mtima wake wakunyoroka zuŵa na zuŵa na milimo yaŵo ya ucikana-marango. Fumu yikumanya kuŵathaska ku lwavyo aŵo ŵakusopa Ciuta.’ Enya, Lot wakaŵa muntu wakunyoroka, ndipo malemba ghakurongora kuti wakasopanga Ciuta. Nga ndiyo, ise nase Ciuta waticitirenge lusungu para tili na ‘mikhaliro . . . yituŵa na kusopa-Ciuta.’—2 Petros 3:11, 12.
16. Ni mazgu wuli ghawemi agho Baibolo likuyowoyera Abrahamu na Yosefe?
16 Nkani ya mu Genesis cipaturo 24 yikurongora makora za citemwa cakukhora ico cikaŵapo pakati pa Abrahamu na Yehova. Vesi lakwamba likuti ‘Yehova wakatumbika Abrahamu mu vintu vyose.’ Muteŵeti wa Abrahamu wakati Yehova ni ‘Ciuta wa sekuru wake Abrahamu.’ (Genesis 24:12, 27) Msambiri Yakobe wakuti Abrahamu “wakarunjiskika” ndipo “wakacemeka mbwezi wa Ciuta.” (Yakobe 2:21-23) Ndimo vikaŵiraso na Yosefe. Ubwezi wa pakati pa Yehova na Yosefe ukuyowoyeka mwakuwerezga-werezga mu cipaturo cose ca Genesis 39. (Genesis 39:2, 3, 21, 23) Ndiposo, kuyana na Yosefe, msambiri Stefano wakati: “Ciuta wakaŵa nayo.”—Milimo 7:9.
17. Kasi tingasambirapo vici pa nkani ya Lot, Abrahamu, na Yosefe?
17 Ŵantu ŵeneawo Yehova wakaŵacitira lusungu awo tawona, ŵakaŵa na ubwezi uwemi na iye ndipo ŵakafiska khumbo la Ciuta mu ntowa zakupambana-pambana. Masuzgo ghanonono na ghazito ghakaŵawira, ndipo ŵakatenge ŵaghamazgenge cara pa iwo ŵekha. Umoyo wa Lot, fuko la Abrahamu, na ncito ya Yosefe pakufiska khumbo la Ciuta, vyose ivi vikaŵa pa urwani. Yehova yekha ndiyo wakatenge wathaskenge ŵanarume aŵa awo ŵakamusopanga, ndipo ndivyo Ciuta wakacita nadi, wakaŵacitira milimo ya lusungu. Usange tikukhumba kupokera lusungu lwa Yehova Ciuta, ipo nase tikwenera kuŵa na ubwezi uwemi na iyo, na kurutilira kucita khumbo lake.—Ezra 7:28; Salmo 18:50.
Ŵateŵeti ŵa Ciuta Mbakutemweka
18. Kasi Malemba ghakupambanapambana ghakuyowoyapo vici za lusungu lwa Yehova?
18 “Caru cazura” na lusungu lwa Yehova, ndipo tikuwonga nkanira cifukwa ca mukhaliro uwu wa Ciuta. (Salmo 119:64, NW) Na mtima wose tikurondezga wamasalmo uyo wakati: “[Ŵantu] ŵakwenera kumuwonga Yehova cifukwa ca lusungu lwake, na milimo yake yakuzizwiska ku ŵana ŵa ŵantu!” (Salmo 107:8, 15, 21, 31) Tikukondwa cifukwa Yehova wakucitira lusungu ŵateŵeti ŵake ŵakutemweka—kwali ni gulu lose panji waliyose payekha. Apo mprofeti Daniel wakapemperanga, wakayowoya za Yehova kuti ni “Ciuta mukuru na wakofya, wakusunga pangano na lusungu kwa awo ŵakumutemwa na kusunga marango ghake.” (Daniel 9:4) Themba Davide likaromba kuti: ‘Rutirizgani [“lusungu,”] lwinu kwa awo ŵakumumanyani.’ (Salmo 36:10) Mwee, naco ncimwemwe ico tili naco kuwona kuti Yehova wakucitira lusungu ŵateŵeti ŵake!—1 Mathemba 8:23; 1 Midauko 17:13.
19. Kasi nkani yakurondezgapo yizamuzgora mafumbo wuli?
19 Kuyowoya unenesko, tili ŵantu ŵakutemweka na Yehova! Padera pa kwandula na citemwa ico Ciuta wali naco pa ŵantu wose, tiliso na vitumbiko vyapadera vyakufuma ku lusungu lwa Dada withu wakucanya. (Yohane 3:16) Tikwandula na mukhaliro uwu wa Yehova comene-comene para suzgo yatiwira. (Salmo 36:7, NW) Kweni kasi tingarondezga wuli lusungu lwa Yehova Ciuta? Kasi ise, waliyose payekha wali na mukhaliro uwemi uwu? Nkani yakurondezgapo yizamuzgora mafumbo agha na ghanyake ghakuyana na agha.
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi tasambira vici za lizgu la Cihebere lakung’anamurika “lusungu”?
• Kasi lusungu lukupambana wuli na kutemwa na kugomezgeka?
• Ni mwauli umo Yehova wakacitira lusungu kwa Lot, Abrahamu, na Yosefe?
• Kasi tili na cigomezgo wuli kuyana na umo Yehova wakacitira lusungu mu nyengo yakale?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Kasi mukumanya umo Ciuta wakacitira lusungu kwa Lot?
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Mu lusungu lwake, Yehova wakarongozga muteŵeti wa Abrahamu
[Cithuzithuzi pa peji 13]
Yehova wakacitira lusungu Yosefe mwa kumuvikilira