Citani Nga Ni Umo Mathemba Ghakacitiranga

‘[Iye] wajisimbire cilinganizgo ca dango ili mu buku, . . . ndipo liŵenge na iye na kusambiramo mazuŵa ghose gha umoyo wake.’—DUTERONOME 17:18, 19.

1. Kasi Mkristu wakwenera kucita nga mbanjani?

 NKANANDI yayi kuti mujiyerezgere nga ndimwe themba. Ncivici ico Mkristu wakugomezgeka panji musambiri wa Baibolo wangajiyerezgera na Mathemba ghaweme nga ni Davide, Yosiya, Hezekiya, panji Yehoshafati? Nanga viŵe ntena, mukwenera kuŵa nga ndiwo mu ntowa yimoza yapadera. Kasi ni ntowa wuli? Ndiposo ncifukwa wuli mukwenera kucita nga ndiwo mu ntowa iyi?

2, 3. Ncivici ico Yehova wakamanyirathu, ndipo kasi themba likeneranga kucitaci?

² Mu nyengo ya Moses, pambere Ciuta wandazomerezge kuti Ŵaisrayeli ŵaŵe na themba, Iye wakamanyirathu kuti ŵantu Ŵake kuntazi ŵazamukhumba kuŵa na themba. Pa cifukwa ici, wakaphalira Moses kuti mu Dango la pangano wasazgemo urongozgi wakukhwaskana na uthemba. Inya, urongozgi uwu ukaŵa wa mathemba.

³ Ciuta wakati: ‘Para mwafika mu caru ico Yehova Ciuta winu wamupani, . . . na kuyowoya kuti, “Ndijimikire themba pacanya pane, umo ŵacitira mitundu ya ŵantu awo ŵakundizingirizga;” nadi mungamwimika themba pacanya pinu uyo Yehova Ciuta winu watiwasore; . . . Ndipo kwamkuti para iye wakhala pa cizumbe ca uthemba wake tiwajisimbire cilinganizgo ca dango ili mu buku . . . ndipo liŵenge na iye na kusambiramo mazuŵa ghose gha umoyo wake, kuti wasambire kumopa Ciuta Yehova, kusunga mazgu ghose gha dango ili na vilayizgo ivi kuvicita.’—Duteronome 17:14-19.

4. Kasi urongozgi wa Ciuta ku mathemba ukasazgapo vici?

⁴ Enya, themba ilo Yehova wakasankira ŵasopi ŵake likenera kukopera mu buku lake dango leneilo mungalisanga mu Baibolo linu. Pamanyuma pake, themba likeneranga kuŵazga dango mu buku lake zuŵa na zuŵa, mwakuwerezga-werezga. Themba, kuti likasungiliranga waka pa mtima yayi. Kweni likasambiranga, ndipo likamanya kuti lisangenge candulo. Themba ilo likatemwekanga na Yehova likeneranga kusambira mwakuti liŵe na mtima wakunyoroka. Ndiposo, likeneranga kusambira dango ilo mwakuti liwuse makora, nakuti liŵe lamahara.—2 Mathemba 22:8-13; Zintharika 1:1-4.

Sambirani Nga ni Themba

5. Ni mabuku wuli gha Baibolo agho themba Davide likenera kulemba mu buku lake na kughaŵazga, ndipo wakati wuli na ncito iyi?

⁵ Kasi mukughanaghana kuti Davide wakenera kucitaci apo wakazakaŵa themba la Ŵaisrayeli? Iye wakenera kulemba mu buku lake mabuku gha Pentatuki (Genesis, Exodus, Leviticus, Maŵazgo, na Duteronome). Kuyowoya unenesko, Davide wakwenera kuti wakaruwanga yayi cifukwa wakagwiriskira ncito maso na mawoko ghake kulemba Dango mu buku lake. Ncakuwonekerathu kuti Moses ndiyo wakalemba buku la Job na Masalmo 90 na 91. Kasi mabuku agha nagho Davide wakenera kulembaso mu buku lake? Panyake. Mutepanyake wakeneraso kulemba  mu buku lake buku la Joshua, Ŵeruzgi, na Ruth. Mungawona kuti Themba Davide likaŵa na mabuku ghanandi gha Baibolo ghakuti liŵazge na kurangurukapo. Ndipo mungagomezga kuti ndimo likacitira nadi, cifukwa ca mazgu agho likayowoya ghakukhwaskana na Dango la Ciuta, agho lero ghali pa Salmo 19:7-11.

6. Kasi tikumanya wuli kuti Yesu wakaŵikangapo mtima pa kuŵazga Malemba nga ni umo Davide wakacitira?

⁶ Davide Mukuru—Yesu, Mwana wa Davide—nayo ndimo wakacitira ntena. Yesu wakaŵa na kaluso ka kuruta ku sunagoge sabata yiliyose. Wali mu sunagoge, wakapulikanga Malemba ghakuŵazgika na kurongosoreka. Zuŵa linyake, Yesu wakaŵazga Mazgu gha Ciuta pamtandasanya na kurongosora ng’anamuro lake. (Luka 4:16-21) Mungawona kuti Yesu wakamanya makora Malemba. Mungajiŵazgira mwaŵene nkani za mu Makani Ghaweme, ndipo muwone umo Yesu kaŵiri-kaŵiri wakayowoyeranga kuti “kuli kulembeka,” panji kuzunura nkani yinyake mu Malemba iyo yikukhozgera ivyo wayowoya. Mwaciyerezgero, apo wakapharazgiranga ŵantu pa Phiri, nga ni umo Mateyu wakalembera, Yesu wakayowoya mazgu kufuma mu Malemba gha Cihebere nyengo zakukwana 21.—Mateyu 4:4-10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Yohane 6:31, 45; 8:17.

7. Kasi Yesu wakapambana wuli na ŵarongozgi ŵa visopo?

⁷ Yesu wakarondezga urongozgi wa pa Salmo 1:1-3, apo pakuti: “Ngwamwaŵi muntu uyo kuti wakwenda mu fundo ya ŵaheni cara, . . . Kweni mu dango la Yehova ndimo muli cimwemwe cake; ndipo mu dango lake wakuranguruka mhanya na usiku. . . . Cose ico iye tiwacite cisakatenge.” Mwee, nayo ni mpambano iyo yikaŵapo pakati pa Yesu na ŵarongozgi ŵa visopo mu nyengo yake, awo ‘ŵakakhala pa citengo ca Moses’ kweni ŵakasulako “dango la Yehova”!—Mateyu 23:2-4.

8. Cifukwa wuli ŵarongozgi Ŵaciyuda ŵakatorapo kantu yayi apo ŵakasambiranga Baibolo?

⁸ Ŵanyake ŵangazizwa na ivyo Yesu wakayowoya nga kuti panyake wakatenge nciheni kusambira Baibolo. Pa Yohane 5:39, 40, tikuŵazga ivyo Yesu wakayowoyera ŵantu mu nyengo yake: “Mukupenjerezga mu Malembo, ndipo imwe mukuti mu gheneagho ndimo muli na umoyo wa muyirayira; ndipo gheneagha ndigho ghakundipanikizgira ine; kweni kuti mukukhumba kwiza kwa ine cara, kuti mupokere umoyo.” Yesu pakuyowoya ntena kuti wakaphaliranga ŵapulikizgi Ŵaciyuda kuti nciheni kusambira Malemba cara. Kweni, wakavumburanga unonono mtima na kubendezga kwawo Malemba. Ŵarongozgi ŵara ŵakamanyanga kuti Malemba ghangaŵarongozgera ku umoyo wamuyirayira, ndipo Malemba agho ŵakapenjanga mphanyi ghakaŵarongozgera kwa Mesiya, Yesu. Kweni ŵakamukana Yesu. Mwanteura, cifukwa ca upusikizgi na unonono mtima wawo, kusambira kukaŵavya candulo kwa iwo.—Duteronome 18:15; Luka 11:52; Yohane 7:47, 48.

9. Nciyerezgero wuli ciweme ico ŵapostole na ŵaprofeti ŵakale ŵakaŵa naco?

⁹ Mwee, nayo ni mpambano iyo yikaŵapo pakati pa iwo na ŵasambiri ŵa Yesu, kusazgapo ŵapostole! Ŵapostole ŵakasambira ‘malemba ghatuŵa, gheneagho ghakumanya kufiska [muntu] mu vinjeru na ku ciponosko.’ (2 Timote 3:15) Ŵakaŵa nga mbaprofeti ŵakale awo ‘ŵakakhumbisiskanga na kupenjisiska’ mu Malemba. Ŵaprofeti ŵara ŵakawonanga kupenja uku nga kuti nkusambira kwa nyengo yicoko  waka, myezi panji caka yayi. Pakuyowoya za iwo, mpostole Petros wakati ‘[“ŵakarutilira,” NW] kusanda’ za Kristu na ucindami wake mu ncito ya kuponoska ŵantu. Mu karata yakwamba, nyengo zakukwana 34, Petros wakayowoya mazgu kufuma mu mabuku khumi gha Baibolo.—1 Petros 1:10, 11.

10. Cifukwa wuli waliyose wa ise wakwenera kuŵikapo mtima pakusambira Baibolo?

¹⁰ Apa tawona kuti kusambira mwakupwererera Mazgu gha Ciuta yikaŵa ncito ya mathemba mu nyengo ya Ŵaisrayeli. Yesu nayo wakarondezga ciyerezgero ici. Ndimo ŵakacitiraso awo ŵakuwusa pamoza na Kristu kucanya nga ni mafumu. (Luka 22:28-30; Ŵaroma 8:17; 2 Timote 2:12; Civumbuzi 5:10; 20:6) Ivyo mathemba ghakacitanga nvyakukhumbikwaso comene kwa wose awo lero ŵakukhumba kuzakapokera vitumbiko pa caru capasi mu Ufumu.—Mateyu 25:34, 46.

Ncito ya Mathemba na ya Imwe Wuwo

11. (a) Ni suzgo wuli yikuŵapo kwa Ŵakristu pa nkani ya kusambira Baibolo? (b) Ni mafumbo wuli agho tikwenera kujifumba?

¹¹ Tingayowoya mwakusimikizga na mwaunenesko kuti Mkristu yose waunenesko wakwenera kusanda Baibolo. Ici cikaŵa cakukhumbikwa apo mukamba kusambira Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova pera cara. Kweni waliyose wa ise wakwenera kufwilirapo kuti waleke kuŵa nga mbantu ŵa mu nyengo ya mpostole Paulos awo ŵakajiruwirako kucita sambiro lawo na lawo. Ŵakasambira “mitendeko ya mavumbuliro gha Ciuta”—inya, “mitendeko ya Kristu.” Kweni ŵakarutilira yayi kusambira, pa cifukwa ici ŵakaruta pantazi cara. (Ŵahebere 5:12–6:3) Tingajifumba kuti: ‘Kwali nakhala virimika vinandi panji vicoko mu mpingo Wacikristu, kasi nkucita wuli para nkusambira Mazgu gha Ciuta?’ Paulos wakapemperera Ŵakristu mu nyengo yake kuti ŵarutilire ‘kukura mu cimanyisko ca Ciuta.’ Kasi nkurongora kuti nili na khumbo la nga ni ili?—1 Ŵatesalonika 1:9, 10.

12. Cifukwa wuli ncakukhumbikwa kutemweseska Mazgu gha Ciuta nyengo na nyengo?

¹² Cintu cakukhumbikwa kuti mucitenge sambiro nyengo na nyengo ndico kutemweseska Mazgu gha Ciuta. Salmo 119:14-16 likuyowoya kuti ico cingatovwira kuti tiyambe kutemwa Mazgu gha Ciuta nkuŵa na sambiro la nyengo zose, na kuranguruka. Uwu mbunenesko, kwali mwaŵa Mkristu kwa virimika vinandi wuli. Pakukhozgera fundo iyi, kumbukani ciyerezgero ca Timote. Nangauli murara uyu Wacikristu wakateŵeteranga nga ni ‘wankondo [muweme] wa Kristu Yesu,’ kweni Paulos wakamuciska kuti waŵe na mwampu, ‘warunjike makora mazgu gha unenesko.’ (2 Timote 2:3, 15; 1 Timote 4:15) Inya, mwampu winu ukusazgapo kucita sambiro linu nyengo na nyengo.

13. (a) Kasi mungacita wuli kuti muŵe na nyengo yinandiko yakusambilira Baibolo? (b) Nkusinta wuli uko mungapanga mwakuti muŵe na nyengo yakusambilira?

¹³ Cinyake cakukhumbikwa kuti mucite sambiro, ndico kupatula nyengo ya kusambilira Baibolo zuŵa na zuŵa. Kasi mukucita wuli pa nkani iyi? Mulimose umo mungazgolera kufuma pasi pa mtima winu, kasi mukughanaghana kuti mungandula usange mungasazgirako nyengo yakucitira sambiro? Panyake mungafumba kuti, ‘Kasi ningapatula wuli nyengo yakucitira sambiro?’ Ŵanyake ŵasazgirako nyengo yakusambilira Baibolo mwa kuwuka namlenji-lenji. Ŵangaŵazga Baibolo kwa maminiti 15 panji kucita kafukufuku. Panyake mwalekeraci kucepeskako vinyake ivyo mukucita sabata na sabata? Mwaciyerezgero, usange muli na kaluso ka kuŵazga nyuzipepala zuŵa na zuŵa panji kupulikizga nkani pa TV, kasi mungacepeskako yayi na zuŵa limoza pa sabata? Nyengo iyi ya zuŵa ilo mungagwiriskira ncito kusambira Baibolo. Usange mungagwiriskira ncito maminiti 30 panji kujumpirapo kucitira sambiro, mbwenu muŵenge na maora ghakujumpa 25 pa cirimika. Aghanaghanani waka ivyo mungasambira panji kuŵazga pa maora 25! Cinyake ico mungacita ni ici: Kwambira sabata yikwiza, sandani milimo yinu kuumaliro wa zuŵa lirilose. Wonani usange pali milimo yinyake iyo mungayileka panji kusinta mwakuti muŵe na nyengo ya kusambilira panji kuŵazgira.—Ŵaefeso 5:15, 16.

14, 15. (a) Cifukwa wuli kujipimira vyakucita nkuwemi pa nkani ya kucita sambiro la taŵene? (b) Ni vici ivyo mungajipimira pa programu yinu ya kuŵazga Baibolo?

 ¹⁴ Kasi ncivici cingamovwirani kuti sambiro linu liŵe lakunozga? Kujipimira vyakucita. Kasi ni vici ivyo mungajipimira? Ŵanandi ŵakuwona kuti kuŵazga Baibolo lose ncintu cakwamba ico ŵangajipimira. Mutepanyake mupaka na sono mukuŵazga Baibolo vigaŵa-vigaŵa, mwa apo na apo ndipo mwandula na kacitiro aka. Usange ndimo viliri, kasi sono mungajipimira yayi kuŵazga Baibolo lose? Cakwamba ico mungacita panji cingaŵa kuŵazga mabuku ghakwamba ghanayi gha Malemba gha Cikristu gha Cigiriki, ndipo caciŵiri cingaŵa kuŵazga ghose agho ghakhalako. Para mwawona kuti mukwandula, cinyake ico mungacita ndico kuŵazga mabuku gha Moses na mabuku gha mdauko mupaka kuzakafika pa buku la Esther. Usange mwacita ici, muwonenge kuti ncipusu kumarizga Baibolo lose. Mwanakazi munyake wa virimika 65, apo wakati wanjira Cikristu, wakalembanga pa cikope ca mukati mwa Baibolo lake deti ilo wambira na deti ilo wamalira kuŵazga Baibolo lose. Panyengo yasono walembapo madeti khumi agho waŵazgira Baibolo lose. (Duteronome 32:45-47) Ndiposo m’malo mwa kuŵazga pa kompyuta panji pa pepala lakufuma mu kompyuta, iyo wakaŵazganga mu Baibolo lake uku wakolera mu mawoko.

¹⁵ Ŵanyake awo ŵaŵazga Baibolo lose, ŵakutoraso ntowa zinyake mwakuti sambiro lawo liŵe lakunozga na lacandulo. Ntowa yimoza yingaŵa ya kusanka nkani iyo mukukhumba kuyimanya pambere mundambe kuŵazga buku la Baibolo lakurondezgapo. Mabuku gha “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial” na Insight on the Scriptures, muli nkani ziweme izo zikurongosora umo vintu vikacitikira, kalembekero kake, na uweme wa buku lirilose la Baibolo. a

16. Nkaghanaghaniro wuli ako tikwenera kukaŵambara para tikusambira Baibolo?

¹⁶ Para mukucita sambiro, lekani kucita nga ni umo awo ŵakuti mbamanyi-Baibolo ŵakucitira. Iwo maghanoghano ghawo ghali pa kusanda lizgu na lizgu nga kuti Baibolo liri kuŵako cifukwa ca mahara gha muntu. Ŵanyake ŵa iwo ŵakuyowoya kuti nkani ya mu buku lirilose yikukhwaska gulu limoza la ŵantu. Nyengo zinyake, ŵakuŵikamo maghanoghano ghawo, nga kuti ndiyo ni fundo iyo mulembi wakaŵa nayo apo wakalembanga. Kaghanaghaniro aka kangamucitiskani kuwona Baibolo nga ni buku waka la mudauko. Ŵantu ŵanyake awo ŵakuti mbamanyi-Baibolo ŵakutaya nyengo yawo pa kusanda kalembekero ka mazgu gha mu Baibolo. Inya, ŵakusuŵilira kusanda lizgu ilo lalembeka, kulisanda uko liri kufuma na kwamba kuŵikamo ng’anamuro la Cihebere na Cigiriki m’malo mwa kumanya kuzirwa kwa uthenga wa Ciuta. Kasi mukughanaghana kuti kacitiro aka kangakhozga cipulikano cinu?—1 Ŵatesalonika 2:13.

17. Pakuti Baibolo liri na uthenga wa ŵantu wose, kasi tikwenera kuliwona wuli?

¹⁷ Kasi ivyo ŵamanyi-Baibolo ŵakuyowoya nvyaunenesko? Kasi mbunenesko kuti buku lirilose mu Baibolo liri na fundo yimoza panji kuti likukhwaska gulu limoza la ŵantu? (1 Ŵakorinte 1:19-21) Apa fundo yaunenesko njakuti mabuku gha mu Baibolo ghakwandulira ŵantu wose ŵakupambana-pambana. Nanga kungaŵa kuti buku ilo, pakwamba mazgu ghake ghakalembekera muntu yumoza, nga ni Timote, Tito, panji gulu limoza la ŵantu, nga Mbagalatiya panji Ŵafilipi, kweni tose lero tikwenera kusambira  mabuku agha. Mabuku agha ngakuzirwa kwa waliyose wa ise, ndipo buku limoza lingaŵa na fundo zinandi izo ŵantu ŵanandi ŵangandula nazo. Enya, uthenga wa Baibolo ukukhwaska waliyose, ndico cifukwa cake lang’anamurika mu viyowoyero vinandi pa caru cose capasi.—Ŵaroma 15:4.

Likwandulira Imwe na Ŵanyinu Wuwo

18. Ni vici ivyo mukwenera kughanaghanirapo para mukuŵazga Mazgu gha Ciuta?

¹⁸ Kuti mwandule para mukusambira, nciwemi kufwilirapo kuti mupulikiske Baibolo na kuwona umo fundo yiliyose yikukolerana na yinyake. (Zintharika 2:3-5; 4:7) Ivyo Yehova wavumbura mu Mazgu ghake vikukolerana ndendende na khumbo lake. Mwanteura, para mukuŵazga, yezgani kukoleraniska fundo yiliyose na khumbo lake. Mungaghanaghana umo cakucitika, nkani, panji ucimi ukukolerana na khumbo la Yehova. Jifumbani kuti: ‘Kasi nkani iyi yikuniphaliraci za Yehova? Kasi yikukolerana wuli na khumbo la Ciuta ilo Ufumu wake uzamukwaniriska?’ Mungajifumbaso kuti: ‘Kasi nkani iyi ningayigwiriskira wuli ncito? Kasi yinganovwira pakupharazga panji pakupereka urongozgi wa mu Malemba ku ŵanyane?’—Joshua 1:8.

19. Ninjani wakwandula para mukuphalirako ŵanyinu vintu ivyo mwasambira? Rongosorani.

¹⁹ Nciweme kughanaghaniraso ŵanyinu mu ntowa yinyake. Para mukuŵazga Baibolo, muwonenge kuti mukusambira vintu vipya ndipo muŵenge na cimanyisko cinandi. Yezgani kuphalirako mbumba yinu na ŵanyinu ŵanyake para mukucezga. Usange mucitenge ici panyengo yakwenelera ndiposo mwakufwasa, kudumbirana uku kuŵenge kwacandulo. Kuphalirako ŵanyinu fundo zaunenesko na zakukondweska izo mwasambira panji nkani iyo mwawona kuti njiwemi, kupangiskenge kuti ŵanyinu ŵaleke kuyiruwa. Kuruska apo, imwe ndimwe mwandulenge comene. Mwauli? Ŵantu ŵamasambiro ghapacanya ŵakuti muntu kuti waleke kuruwa ivyo wasambira, panyengo iyo vicali vipya mu mutu, wakwenera kuvigwiriskira ncito mwakuwerezga-werezga mwa kuphalirako ŵanyake. b

20. Cifukwa wuli ncakukhumbikwa kuŵazga Baibolo mwakuwerezga-werezga?

²⁰ Kuyowoya unenesko, nyengo yiliyose iyo  muŵazgirenge Baibolo, musangenge cimanyisko cacilendo. Muzizwenge kuwona kuti nkani iyo mukuŵazga, pakwamba yikamukhwaskaninge comene yayi. Panyengo yasono mupulikiskenge makora nkani iyo. Ici cikukhozgera fundo yakuti, m’malo mwa kuwona nga ni buku lakulembeka na ŵantu, Baibolo ni cuma cinu capadera ico mukwenera kucisambira mwakuwerezga-werezga na kwandula naco. Kumbukani kuti themba lirilose, kusazgapo Davide, likenera “kusambiramo mazuŵa ghose gha umoyo wake.”

21. Ni uweme wuli uwo mungaŵa nawo usange mukupatula nyengo yakucitira sambiro la Baibolo?

²¹ Enya, awo ŵakupatula nyengo yakucitira sambiro la Baibolo ŵakwandula nkanira. Ŵakusanga cimanyisko cinandi. Ubwezi wawo na Ciuta ukuŵa wakukhora nkanira. Ndipo ŵakuŵaso ŵantu ŵakukhumbikwa ku viŵaro vya mbumba, ku ŵabali na ŵadumbu mu mpingo Wacikristu, na kwa awo ŵali pafupi kuŵa ŵasopi ŵa Yehova.—Ŵaroma 10:9-14; 1 Timote 4:16.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mukukumbuka?

• Kasi mathemba mu Israyeli ghakeneranga kucitaci?

• Nciyerezgero wuli ico Yesu na ŵapostole ŵali kutipa pa nkani ya kusambira Baibolo?

• Ni vici ivyo mungacepeskako mwakuti muŵe na nyengo yinandiko yakucitira sambiro linu?

• Kasi mukwenera kuŵa na kaghanaghaniro wuli para mukuŵazga Mazgu gha Ciuta?

[Mafumbo]

[Bokosi pa peji 11]

“Mu Mawoko Ghithu”

“Usange tikukhumba . . . kupenja mazgu na Malemba gha mu Baibolo, tingaghasanga mwakugwiriskira ncito kompyuta. Kweni usange tikukhumba kuŵazga Baibolo, kusambira, na kughanaghana pa ivyo tasambira, tikwenera kuŵa nalo mu mawoko ghithu, apo ndipo pekha linganjira mu maghanoghano na mu mitima yithu,” ndimo wakayowoyera Gertrude Himmelfarb, musambizgi murara uyo kale wakagwiranga ncito pa City University ku New York.