“Nanga ndi Kale Palive Muntu Wayowoya nga ndi Muntu uyu”

“Wose ŵakamupanikizgira, ndipo ŵakazizwa na mazgu gha ucizi agho ghakafuma mu mlomo wake.”—LUKA 4:22.

1, 2. (a) Cifukwa wuli ŵasilikari awo ŵakatumika kukakora Yesu ŵakawerako mawoko ghawaka? (b) Ncivici cikurongora kuti mbasilikari pera yayi ŵakazizwa na kasambizgiro ka Yesu?

 ŴASILIKARI ŵakatondeka kucita ncito yawo. Ŵakatumika kuti ŵakakore Yesu Kristu, kweni ŵakawerako mawoko ghawaka. Ŵasofi na Ŵafarisi ŵakafumba: “Mwarekeraci kwiza nayo?” Inya nadi, ncifukwa wuli ŵasilikari ŵakatondeka kukora muntu uyo wakaŵavye cirwero cilicose cakuti wajivikilire naco? Ŵasilikari ŵakazgora: “Nanga ndi kale palive muntu wayowoya nga ndi muntu uyu.” Ŵakatoreka mtima comene na kasambizgiro ka Yesu mwakuti ŵakatenge ŵizenge nayo yayi muntu wamtende uyu na kumuŵika mu jere. a—Yohane 7:32, 45, 46.

² Ŵasilikari ŵara kuti ndiwo pera yayi ŵakazizwa na kasambizgiro ka Yesu. Baibolo likutiphalira kuti ŵantu ŵanandi ŵakathirimukanga kuruta kwa iyo kukapulika ivyo wakayowoyanga. Ŵantu ŵa mu muzi wake “ŵakazizwa na mazgu gha ucizi agho ghakafuma mu mlomo wake.” (Luka 4:22) Nyengo zinyake, uku wali mu wato, wakayowoyanga na wumba wa ŵantu uwo ukakhala mu mphepete mwa Nyanja ya Galileya. (Marko 3:9; 4:1; Luka 5:1-3) Panyengo yinyake, “mzinda ukuru” ukakhala naye mazuŵa ghatatu kwambura kurya kantu.—Marko 8:1, 2.

3. Kasi ncifukwa wuli cikuru ico cikapangiska Yesu kuŵa musambizgi waluso?

³ Ncivici cikapangiska Yesu kuŵa musambizgi waluso? Citemwa ndico cifukwa cikuru. Yesu wakatemwa unenesko uwo wakasambizganga, ndiposo na ŵantu awo wakasambizganga. Kweniso wakamanya ntowa zakukhorweska za kasambizgiro. Mu nkani za mu Gongwe ili, tiwonenge ntowa zinyake izo Yesu wakasambizgiranga ndiposo umo nase tingacitira.

Mazgu Ghapusu na Ghakupulikikwa Makora

4, 5. (a) Cifukwa wuli Yesu wakayowoya mazgu ghapusu pakusambizga, ndipo ncivici cikacitika? (b) Ni mwauli umo Upharazgi wa pa Phiri wuliri ciyerezgero ca mazgu ghapusu gha kasambizgiro ka Yesu?

⁴ Kanandi ŵantu ŵa masambiro ghapacanya ŵakuyowoya mazgu ghanonono agho ŵapulikizgi ŵawo ŵakutorapo kantu yayi. Usange tikuyowoya mazgu agho ŵanyithu ŵangapulika yayi, kasi ŵangatorapo kantu pa ivyo tikuŵasambizga? Pakuŵa musambizgi, Yesu wakayowoyanga mazgu ghanonono yayi ku ŵapulikizgi ŵake. Aghanaghanani waka umo Yesu wakacimanyira ciyowoyero cake. Nangauli wakamanyanga vintu vinandi comene, wakajighanaghaniranga yekha yayi, kweni ŵapulikizgi ŵake. Wakamanya kuti ŵanandi ŵa iwo ŵakaŵa “ŵambura kusambira.” (Milimo 4:13) Kuti waŵawovwire, Yesu wakayowoyanga mazgu ghakuti ŵantu ŵa nga ni aŵa ŵangapulika. Mazgu ghake ghakwenera kuti ghakaŵa ghapusu, kweni unenesko uwo ukaŵamo ukaŵa wakuzirwa nkanira.

 ⁵ Mwaciyerezgero, tiyeni tiwone Upharazgi wa pa Phiri uwo wuli kulembeka pa Mateyu 5:3–7:27. Yesu wakatenge wayowoyenge Upharazgi uwu mu maminiti 20 pera mbwenu. Ndipouli, visambizgo vyake nvyapacanya-pacanya yayi, vikurongosora fundo yeneko pa nkani ya ureŵe, kupatana, na kutemwa cuma. (Mateyu 5:27-32; 6:19-34) Nangauli vili ntena, kweni palije masentensi ghanonono. Ndipo wonani, palije lizgu nanga ndimoza ilo mwana wangaleka kupulika! Ndico cifukwa cake wakati wamara kuyowoya, ŵantu ŵanandi—kwambura kukayika, ŵakasazgapo ŵalimi, ŵaliska, na ŵalovi—‘ŵakazizwa na cisambizgo cake!—Mateyu 7:28.

6. Zunuranipo ciyerezgero ca umo Yesu wakayowoyeranga fundo zipusu kweni zakuzura na ng’anamuro.

⁶ Kanandi Yesu wakayowoyanga masentesi ghafupi, ghapusu na ghakupulikikwa makora, kweni ghakaŵanga na ng’anamuro. Nangauli mabuku ghakaŵa ghandambe kulembeka nyengo yira, Yesu wakalemba uthenga wake mu maghanoghano na mitima ya ŵapulikizgi ŵake. Awonani viyerezgero ivi: “Palive muntu wakumanya kuteŵetera ŵene-ncito ŵaŵiri: . . . mulive kumanya kuteŵetera Ciuta na Usambazi.” “Mungeruzganga, mwakuti mureke kweruzgika.” “Muti muŵamanyenge na vipasi vyaŵo.” “Aŵo mbamsuma kuti ŵakupenja ng’anga cara, ŵarwari ndiŵo.” “Ŵose aŵo ŵakukora lupanga ŵati ŵamarenge na lupanga.” “Vya Kesare perekani kwa Kesare, ndipo vya Ciuta kwa Ciuta.” “Muli cimwemwe cikuru mu kupereka kuruska kupokera.” b (Mateyu 6:24; 7:1, 20; 9:12; 26:52; Marko 12:17; Milimo 20:35, NW) Lero, virimika 2,000 vyajumpapo kufuma apo Yesu wakayowoyera, kweni ticali kukumbuka makora fundo izi kwambura kusuzga.

Ncito ya Mafumbo

7. Cifukwa wuli Yesu wakafumbanga mafumbo?

⁷ Yesu kanandi wakafumbanga mafumbo. Wakacitanga ici nangauli wakatenge watorenge nyengo yayi usange waŵaphalirenge waka ŵapulikizgi ŵake. Ncifukwa wuli pera wakafumbanga mafumbo? Kanandi wakafumbanga mafumbo ghakuti muntu wayambe kughanaghana, kuti wavumbure ivyo vikaŵa mu mtima mwa ŵarwani ŵake, mwakuti waŵacetamiske. (Mateyu 12:24-30; 21:23-27; 22:41-46) Ndipouli, nyengo zinandi Yesu wakafumbanga mafumbo kuti wasambizge unenesko, kuti ŵapulikizgi ŵake ŵarongosore ivyo vili mu mitima yawo, na kusambizga ŵasambiri ŵake kuti ŵaghanaghanenge. Tiyeni tiwone viyerezgero viŵiri, vyose vikurongosora za mpostole Petros.

8, 9. Ni mwauli umo Yesu wakafumbira mafumbo kuti wawovwire Petros kufika pa zgoro leneko pa nkani ya kupereka msonko wa tempele?

⁸ Cakwamba, kumbukani nyengo iyo ŵamisonko ŵakafumba Petros usange Yesu wakupereka msonko wa tempele. c Petros, na kucenjera  kwake, wakazgora kuti, “Wakupereka.” Nyengo yicoko waka yikati yarutapo, Yesu wakafumba Petros: “‘Ukuti uli, Simone? Ŵakaronga ŵa mu caru ŵakupokera kwa njani msonko panji mthulo? Ku ŵana ŵaŵo, panji ku ŵayeni?’ . . . Para wakati, ‘Ku ŵayeni,’ Yesu wakanena nayo, ‘Ipo ŵana mbanangwa.’” (Mateyu 17:24-27) Petros wakwenera kuti wakamanya apo pakaŵa fundo ya Yesu. Cifukwa wuli vikaŵa ntena?

⁹ Mu nyengo ya Yesu, mbumba za mafumu zikaperekanga msonko yayi. Pakuŵa Mwana wa Fumu ya kucanya iyo yikasopekanga pa tempele, Yesu wakenera kupereka msonko yayi. Wonani kuti m’malo mwa kumuphalira waka Petros zgoro leneko, Yesu wakamufumba makora-makora, kumovwira Petros kuti wafike yekha pa zgoro leneko. Ndiposo, wakamovwira Petros kuti wamanye za uweme wa kughanaghana danka kaŵiri-katatu pambere wandazgore.

10, 11. Kasi Yesu wakatipo wuli apo Petros wakadumura khutu la mwanarumi pa usiku wa Paska wa 33 C.E., ndipo kasi cikurongora wuli kuti Yesu wakamanya ncito ya mafumbo?

¹⁰ Ciyerezgero caciŵiri cikurongora za cakucitika ico cikaŵapo pa usiku wa Paska mu 33 C.E. apo genge la ŵantu likiza kuzakakora Yesu. Ŵasambiri ŵakafumba Yesu usange ŵangatimbana nalo genge lira mwakuti ŵamuvikilire. (Luka 22:49) Pambere Yesu wandazgore, Petros wakadumura khutu la mwanarumi munyake na lupanga (kukuwoneka kuti Petros wakakhumbanga kumuvakaza comene mwanarumi yura). Petros wakacita ivyo fumu yake yikakhumbanga cara, cifukwa Yesu wakaŵa wakunozgeka kuti wakoreke. Kasi Yesu wakatipo wuli? Pakuŵa muntu wakufwasa nyengo zose, Yesu wakafumba Petros mafumbo ghatatu: “Nkombo iyo Ŵadada ŵandipa, kasi ndireke kumwa?” “Kasi ukughanaghana kuti ndirive kumanya kuŵeyera Ŵadada, ndipo ŵanditumizgirenge sono pano mipingo yakuruska khumi na yiŵiri ya ŵangelo? Ipo ghangafiskika uli Malembo kuti kukwenera kuŵa nteura?”—Yohane 18:11; Mateyu 26:52-54.

¹¹ Aghanaghanirani pacoko cakucitika ici. Yesu uyo wakazingirizgika na genge likari, wakamanya kuti nyifwa yake yasenderera ndipo kutuŵiska zina la a Dada ŵake na ciponosko ca ŵantu, vyose vyagona pa iye. Nangauli vikaŵa ntena, kweni wakafwasilira, na kupanda unenesko mu maghanoghano gha Petros mwa kumufumba mafumbo. Kasi tawona yayi kuti Yesu wakamanya ncito ya mafumbo?

Mazgu gha Kuyaghayizga

12, 13. (a) Kasi kuyaghayizga kukung’anamuraci? (b) Ni mwauli umo Yesu wakagwiriskira ncito kuyaghayizga kurongora kuti mbucindere kupenjerezga maubudi gha ŵabali ŵithu?

¹² Mu uteŵeti wake, nyengo zinandi Yesu wakagwiriskiranga ncito ntowa yinyakeso yiweme ya kasambizgiro, ntowa iyi nja kuyaghayizga. Kuyaghayizga ni kuyowoyera dala mwakutarulira kuti fundo yididimizgike. Na mazgu gha kuyaghayizga, Yesu wakacitiskanga ŵantu kuŵa na cithuzithuzi cakuti ŵangaruwa yayi napacoko. Tiyeni tiwone viyerezgero vicoko waka.

¹³ Pa Upharazgi wa pa Phiri, kuti wakhozgere fundo ya ‘kuleka kweruzga’ ŵanyithu, Yesu wakati: “Ukulaŵiskiraci kapanti uyo wali mu jiso la mbali wako, kweni mciko uwo uli mu jiso lako kuti ukuranguruka nawo cara?” (Mateyu 7:1-3) Kasi mungaŵa na cithuzithuzi ca nkani iyi? Muntu uyo wakutemwa kuwona uheni wa ŵanyake wakuwuskamo kaciswaswa kacoko mu “jiso” la mbali wake. Muntu wa nga ni uyu wangayowoya kuti mbali wake wakulaŵiska makora yayi kuti weruzge mwakwenelera. Kweni muntu uyo wakutemwa kuwona uheni wa ŵanyake, iye wali  na “mciko”—mugoloro utali uwo ungagwiriskirika ncito kukhozga mtenje wa nyumba. Iyi ni ntowa yiweme ya kudidimizgira fundo yakuti mbucindere kupenjerezga maubudi gha ŵabali ŵithu penepapo ise tiri na maubudi ghakuru-ghakuru!

14. Cifukwa wuli mazgu gha Yesu gha kusuja kamunyi na kumira ngamila ni kuyaghayizga kukuru?

¹⁴ Pa nyengo yinyake, Yesu wakati Ŵafarisi ‘mbacirongozi ŵaciburumutira ŵeneawo ŵakusujako kamunyi, kweni ŵakumira ngamila.’ (Mateyu 23:24) Uku nkuyaghayizga kukuru nadi! Cifukwa? Pali mpambano yikuru comene pakati pa kamunyi (panji kamembe) na ngamila, yeneiyo ŵapulikizgi ŵa Yesu ŵakayimanyanga kuti ni nyama yikuru comene. Kukuwoneka kuti tumunyi 70 miliyoni tukuyana na uzito wa ngamila yimoza! Yesu wakamanyaso kuti Ŵafarisi ŵakasujiranga vinyo pa salu. Ŵafarisi, ŵeneawo ŵakademeleranga pa marango, ŵakatceŵanga kumira kamunyi kuti ŵangafipiskika. Kweni, mwakuyerezgera, ŵakamiranga ngamila, yeneiyo nayo yikaŵa yakufipiskika. (Leviticus 11:4, 21-24) Fundo ya Yesu yikapulikikwa makora nkanira. Ŵafarisi ŵakajumpizga comene pakurondezga Marango ghacoko-ghacoko, kweni ŵakaleka kucita vintu vyakuzirwa—“[“urunji, NW], na lusungu, na cipulikano.” (Mateyu 23:23) Apa, Yesu wakavumbura nadi umo ŵakaŵira!

15. Kasi ni masambiro wuli agho Yesu wakasambizganga mwa kugwiriskira ncito kuyaghayizga?

¹⁵ Mu uteŵeti wake wose, Yesu kanandi wakayowoyanga mwakuyaghayizga. Awonani viyerezgero vinyake. “Cipulikano nga ndi lunjere [lucoko] lwa sinapi” ico cingasendezga phiri. Pakaŵavye ntowa yinyake iyo Yesu wakatenge wadidimizgire fundo yakuti nanga ni cipulikano cicoko cingacita vikuru. (Mateyu 17:20) Ngamila yikuru yikujiphapatizga kunjira pa jiso la sindano yakusonera. Ici cikurongora makora umo kuliri kunonono kwa muntu musambazi uyo wakuteŵetera Ciuta kweni mtima wake wuli pa cuma! (Mateyu 19:24) Kasi mukuzizwa yayi na umo Yesu wakagwiriskiranga ncito mazgu ghakuyaghayizga na luso lwake lwa kukhorweska ŵantu na mazgu ghacoko waka?

Fundo Zambura Kususkika

16. Ni mwauli umo Yesu nyengo zose wakagwiriskiranga ncito vinjeru vyake?

¹⁶ Na maghanoghano ghake ghaurunji, Yesu wakaŵa waluso pakuyowoya na ŵantu fundo zambura kususkika. Ndipouli, wakagwiriskira ncito uheni yayi luso lwake. Para wakasambizganga, nyengo zose wakagwiriskiranga ncito vinjeru vyake kuthandazgira unenesko. Nyengo zinyake, wakayowoyanga fundo izi kususkira utesi wa awo ŵakamutinkanga. Nyengo zinandi, Yesu wakayowoyanga fundo zambura kususkika kuti wasambizge ŵasambiri ŵake sambiro lakuzirwa. Tiyeni tiwone umo Yesu wakagwiriskira ncito luso ulu.

17, 18. Ni fundo wuli zambura kususkika izo Yesu wakayowoya kutondera utesi wa Ŵafarisi?

¹⁷ Kumbukani pa nyengo iyo Yesu wakacizga muntu wa mizimu yiheni uyo wakaŵa waciburumutira na wambuwu. Ŵafarisi ŵati ŵapulika za ici, ŵakati: ‘Muntu uyu wakufumya mizimu yiheni na Belzebule [Satana] fumu ya mizimu yiheni.’ Ŵafarisi ŵakamanya kuti nkongono yikuru yakuruska ya ŵantu yikakhumbikanga pakufumiska viŵanda vya Satana. Ndipouli, kuti ŵalekeske ŵantu kugomezga Yesu, iwo ŵakati nkongono ya Yesu yikafuma kwa Satana. Kuti warongore kuti Ŵafarisi ŵakayowoyerangamo bweka, Yesu wakati: “Ufumu wose uwo ukugaŵikana [ukuzgoka mapopa]; ndipo cikaya cose, panji nyumba yose, usange vikugaŵikana, kuti vingamanya kwima cara: ndipo usange Satana wakufumya Satana, wakugaŵikana; ipo ufumu wake ungima uli?” (Mateyu 12:22-26) Apa, Yesu wakatenge: ‘Usange ine, nga ni umo mukuyowoyera kuti ndine muteŵeti wa Satana, nkusutura ivyo Satana wakacita, ipo ndikuti Satana wakujiwukira yekha, ndipo kuti wapasukenge sono-sono.’ Iyi ni fundo yankongono yambura kususkika, ni ntena yayi?

¹⁸ Yesu wakarutizgaso kudumba nawo nkani iyi. Wakamanya kuti ŵanyake pakati pa Ŵafarisi ŵakafumiskanga mizimu yiheni. Nteura wakafumba fumbo lipusu kweni lakuŵamara-mahara wakati: ‘Usange ine nkufumya mizimu yiheni na Belzebule, kasi ŵana ŵinu [panji ŵasambiri ŵinu] ŵakuyifumya na vici?’ (Mateyu 12:27) Yesu wakang’anamuranga kuti: ‘Usange  ine nkufumiska mizimu yiheni na nkongono ya Satana, ipo ŵasambiri ŵinu nawo ŵali na nkongono ya Satana.’ Kasi Ŵafarisi ŵakatipo wuli? Ŵakazomerezga yayi kuti ŵasambiri ŵawo ŵakaŵa na nkongono ya Satana. Na fundo zambura kususkika, Yesu wakaŵatonda ndipo ivyo ŵakamuyowoyera vikawoneka kuŵa vyawakawaka.

19, 20. (a) Ni ntowa wuli yinyake iyo Yesu wakagwiriskira ncito fundo zambura kususkika? (b) Ni mwauli umo Yesu wakayowoyera mazgu ghakuti “kwakuruska comene” pakuzgora pempo la ŵasambiri ŵake lakuti waŵasambizge kuromba?

¹⁹ Padera pa kugwiriskira ncito fundo zambura kususkika kucetamiskira Ŵafarisi, Yesu wakagwiriskirangaso ncito fundo izi mwakuti wasambizge unenesko wa Yehova. Nyengo zinandi, kuti wawovwire ŵapulikizgi ŵake kumanya vintu vinyake padera pa ivyo ŵakamanyanga kale, pakuyowoya Yesu wakatenge “asi comene kwakuruska?” Tiyeni tiwone viyerezgero viŵiri waka.

²⁰ Pakuyowoya na ŵasambiri ŵake za ico ŵakapempa, kuti ŵasambire umo ŵangarombera, Yesu wakaŵayowoyera ciyerezgero ca mwanarumi uyo wakaŵa na “cikosa,” mweneuyo wakakoserezga bwezi ilo likakananga kumupa ico wakaromba. Yesu wakayowoyaso za kunweka kwa ŵapapi kupereka “vyawanangwa viweme” ku ŵana ŵawo. Pamanyuma pake wakamarizga kuti: ‘Usange imwe, mwa ŵaheni, mukumanya kuŵapa ŵana ŵinu vyawanangwa viweme, asi comene kwakuruska Ŵawiskemwe ŵa kucanya ŵati ŵaŵapenge mzimu utuŵa aŵo ŵakuŵaromba?’ (Luka 11:1-13) Fundo ya Yesu yikagona pa kuyaniska yayi kweni pa mpambano. Usange bwezi lakudonda-donda ndilo likakoserezgeka kumovwira muzengezgani wake, ndiposo, usange ŵapapi awo mbakwananga ŵakupereka vyawanangwa ku ŵana ŵawo, asi comene kwakuruska Dada withu wakucanya, wacitemwa waperekenge mzimu utuŵa kwa ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka awo ŵakumuromba?

21, 22. (a) Kasi Yesu wakati wuli pakupereka urongozgi pa nkani ya kwenjerwa na vintu vyathupi? (b) Tati tawona ntowa zicoko waka za kasambizgiro ka Yesu, kasi tafika pa kumanya vici?

²¹ Yesu ndimo wakayowoyeraso ntena apo wakaperekanga urongozgi pa nkani ya kwenjerwa na vintu vyathupi. Wakati: ‘[“Woneseskani,” NW] ŵacihoŵe, kuti ŵakumija cara, panji nesi kuvuna; iwo ŵalive cimpija ca mukati panji nthamba; ndipo Ciuta wakuŵalera: asi imwe muli ŵakuzirwa kwakuruska viyuni! Woneseskani maluŵa, umo ghakukulira: kuti ghakujivuska cara, panji nesi kuposa; . . . Usange Ciuta wakuvwarika nteura utheka wa mu thengere, uwo muhanya uno uli waka, ndipo na macero ukuponyeka pa cipembo, asi comene kwakuruska wati wavwarikenge imwe, mwa ŵa cipulikano cicoko?’ (Luka 12:24, 27, 28) Inya nadi, usange Yehova wakupwererera tuyuni na maluŵa, asi kwakuruska wapwerererenge ŵateŵeti ŵake? Kuyowoya kwacitemwa kwa nga ni uku kukwenera kuti kukaŵatora mitima ŵapulikizgi ŵa Yesu.

²² Tati tawona ntowa zicoko waka za kasambizgiro ka Yesu, tingayowoya kuti ŵasilikari awo ŵakatondeka kumukora ŵakaneneska nadi apo ŵakati: “Nanga ndi kale palive muntu wayowoya nga ndi muntu uyu.” Kweniso pali ntowa yinyake iyo Yesu wakumanyikwa nayo comene ya ntharika, panji viyerezgero. Ncifukwa wuli wakagwiriskiranga ncito ntowa iyi? Ndipo ncifukwa wuli ntharika zake zikaŵa zakukhorweska? Mafumbo agha ghazamuzgoreka mu nkani yakurondezgapo.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mukukumbuka?

• Ni viyerezgero wuli ivyo vikurongora kuti Yesu wakasambizganga mwakupulikikwa makora?

• Cifukwa wuli Yesu wakafumbanga mafumbo pakusambizga?

• Kasi kuyaghayizga kukung’anamuraci? ndipo ni mwauli umo Yesu wakagwiriskira ncito ntowa iyi pakusambizga?

• Ni mwauli umo Yesu wakayowoyeranga fundo zambura kususkika kuti wasambizge ŵasambiri ŵake unenesko wa Yehova?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 18]

Ŵafarisi ‘ŵakasujangako kamunyi, kweni ŵakamiranga ngamila’