Cifukwa Wuli Tikwenera Kukumbukira Mugonero wa Fumu?
Cifukwa Wuli Tikwenera Kukumbukira Mugonero wa Fumu?
“Nkapokera kwa Fumu ceneicoso nkapereka kwa imwe.”—1 Ŵakorinte 11:23.
1, 2. Kasi Yesu wakacitaci pa Paska pa usiku wa 33 C.E.?
KANANDA wa Yehova wakaŵapo. Ŵanarumi 11 nawoso ŵakaŵapo pa zuŵa lira, ŵeneawo ‘ŵakakhala pamoza nayo mu viyezgo vyake.’ (Luka 22:28) Pakaŵa pa Cinayi namise, March 31, 33 C.E., ndipo mwezi wamburuma ukwenera kuti ukaŵara tu-u-u mu Yerusalemu. Yesu Kristu na ŵapostole ŵake ŵakaŵa kuti ŵamara waka kucita Paska. Yuda Iskarioti uyo wakendera mphiska Yesu wakaŵa kuti wafumiskika, kweni kuti yikaŵa nyengo yakuti ŵanyake ŵafume yayi. Cifukwa? Cifukwa Yesu wakaŵa kuti wacitenge cintu cakuzirwa nkanira. Cikaŵa cintu wuli?
2 Pakuti Mateyu, mulembi wa Makani Ghaweme, wakaŵapo, ipo lekani watiphalire. Wakalemba kuti: ‘Yesu wakatora cingwa, wakatumbika, ndipo wakacimenya; ndipo wakaŵapa ŵasambiri ŵake, wakati, “Torani, muryenge; ici ndi thupi lane.’ Ndipo wakatora nkombo, wakawonga, ndipo wakaŵapa, wakati, ‘Mwanipo mose; cifukwa yeneiyi ndi ndopa zane za pangano, izo zithikirenge ŵanandi mwakuti zakwananga zigowokereke.” ’ (Mateyu 26:26-28) Kasi ici cikeneranga kucitika kamoza pera? Kasi ng’anamuro lake likaŵa vici? Kasi cakucitika ici cikung’anamuraci kwa ise lero?
“Citani Ici”
3. Cifukwa wuli ico Yesu wakacita pa usiku wa Nisan 14, 33 C.E. ncakuzirwa nkanira?
3 Ico Yesu Kristu wakacita pa usiku wa Nisan 14, 33 C.E., cikaŵa cintu cakuzirwa nkanira mu umoyo wake. Mpostole Paulos wakayowoyapo za ici apo wakalembera Ŵakristu ŵakuphakazgika ku Korinte, kwenekuko Paska likaŵa kuti likucitika kwa virimika vyakujumpa 20 pamanyuma pake. Nangauli Paulos wakaŵapo yayi apo Yesu wakaŵa na ŵapostole ŵake 11 mu 33 C.E., iyo wakwenera kuti wakaphalirika na ŵapostole-ŵanyake ivyo vikacitika pa nyengo yira. Kweniso ncakuwonekerathu kuti mzimu utuŵa ukamuvumbulira vintu vyakukhwaskana na cakucitika cira. Paulos wakati: “Nkapokera kwa Fumu ceneicoso nkapereka kwa imwe, kuti Fumu Yesu, mu usiku weneuwo wakaperekekera, wakatora cingwa; ndipo wakati wawonga, wakacimenya, wakati, ‘Ceneici ndi thupi lane, ilo likamenyekera imwe: citani ici kuti mundikumbuke.’ Na nkombo nayo nteura pera, para monesko ukamara, wakati ‘Nkombo iyi ndi pangano lipya mu ndopa zane: peneapo pose mukumwapo, citani ici kuti mundikumbuke.’”—1 Ŵakorinte 11:23-25.
4. Cifukwa wuli Ŵakristu ŵakwenera kukumbukira Mugonero wa Fumu?
4 Luka, mulembi wa Makani Ghaweme, wakukhozgera kuti Yesu wakarangura kuti: “Citani ici kuti mundikumbuke.” (Luka 22:19) Cakucitika ici kanandi cikucemeka Cikumbusko ca nyifwa ya Kristu. Paulos wakucithya Monesko (Mugonero) wa Fumu—zina lakwenelera cifukwa cikambika namise. (1 Ŵakorinte 11:20) Ŵakristu ŵakuphalirika kuti ŵakumbukirenge Mugonero wa Fumu. Kweni kasi cifukwa wuli Mugonero uwu wuli kwambika?
Cifukwa Ico Mugonero Ukambikira
5, 6. (a)Kasi cifukwa cimoza ico Yesu wakambiskira Cikumbusko ncakuti wuli? (b) Yowoyani cifukwa cinyake ico Mugonero wa Fumu ukambikira.
5 Cifukwa cimoza ico Mugonero wuli kwambikira cikukhwaskana na khumbo ilo nyifwa ya Yesu yili kufiska. Wakarongora kugomezgeka ku muwuso wa Dada wake wakucanya mupaka apo wakafwiranga. Kristu wakarongora kuti Satana Dyabulosi ni mutesi, uyo wakuti ŵantu ŵakuteŵetera Ciuta cifukwa ŵakusangapo phindu. (Job 2:1-5) Kugomezgeka kwa Yesu kufikira nyifwa kukarongora kuti uwu mbutesi ukuru comene, ndipo wakakondweska mtima wa Yehova.—Zintharika 27:11.
6 Cifukwa cinyake ico Mugonero wa Fumu ukambikira ndico kutikumbuska kuti muntu wambura kwananga, Yesu ‘wakapereka umoyo wake thumba la kuwombola ŵanandi.’ (Mateyu 20:28) Apo muntu wakwamba wakanangira Ciuta, wakataya umoyo uweme wambura masuzgo. Ndipouli, Yesu wakati: “Ciuta wakamanca kucitemwa caru, rekani wakapereka Kananda wake, mwakuti yose uyo wakupulikana nayo wareke kutayika, kweni waŵenge na umoyo wa muyirayira.” (Yohane 3:16) Inya nadi, ‘njombe ya kwananga ndi nyifwa; kweni cawanangwa ca Ciuta mbumoyo wamuyirayira mwa Kristu Yesu Fumu yithu.’ (Ŵaroma 6:23) Kufika pa Mugonero wa Fumu kukutikumbuska za citemwa cikuru ico Yehova na Mwana wake ŵali kurongora pakutipa sembe ya Yesu. Tikwenera nadi kuwonga citemwa ici!
Mphauli Apo Tikwenera Kukumbukira?
7. Kasi Ŵakristu ŵakuphakazgika ŵakurya wuli na kumwa vinyo pa Cikumbusko “kanandi-nandi”?
7 Kuyana na Mugonero wa Fumu, Paulos wakati: “Penepapo pose mukurya cingwa ici, na kumwapo nkombo [“kanandi-nandi,” NW ], mukuthuwuska nyifwa ya Fumu, yisuke yize.” (1 Ŵakorinte 11:26) Mkristu waliyose wakuphakazgika waryenge cingwa na kumwa vinyo pa Cikumbusko mupaka apo wazamufwira. Pa cifukwa ici, pamaso pa Yehova Ciuta na caru, ŵathuwuskenge kanandi-nandi cipulikano cawo mu sembe ya Yesu iyo Ciuta wali kupereka.
8. Kasi Ŵakristu wose ŵakuphakazgika ŵacitenge Cikumbusko ca Fumu mupaka pauli?
8 Kasi Ŵakristu wose ŵakuphakazgika ŵacitenge Cikumbusko ca nyifwa ya Kristu mupaka pawuli? Paulos wakati “yisuke yize” Fumu, kung’anamura kuti kukumbukira nyifwa yake kurutilirenge mupaka apo Yesu wazamupokelera ŵarondezgi ŵake ŵakuphakazgika kucanya usange ŵawuka ku ŵakufwa para Iyo ‘wiza.’ (1 Ŵatesalonika 4:14-17) Nkani iyi yikukolerana na ivyo Yesu wakaphalira ŵapostole ŵake 11 ŵakugomezgeka, wakati: “Usange nkuruta kuya kamunozgerani malo, nkwizaso, ndipo ndizamkumupokererani kwa ndamwene; mwakuti uko ndiri ine, ndiko namweso mukaŵenge.”—Yohane 14:3.
9. Kasi mazgu gha Yesu pa Marko 14:25 ghakung’anamuraci?
9 Apo Yesu wakambiska Cikumbusko, wakatora nkombo ya vinyo na kuphalira ŵapostole ŵake ŵakugomezgeka kuti: “Nditi ndimweposo vipasi vya mpeska cara, lisuke lize zuŵa ilo nditi ndimwenge vipya mu ufumu wa Ciuta.” (Marko 14:25) Pakuti Yesu wamwenge vinyo leneko yayi kucanya, iyo wakwenera kuti wakakumbuka za cimwemwe ico nyengo zinyake cikuyerezgereka na vinyo. (Salmo 104:15; Mupharazgi 10:19) Kukakhala nawo pamoza mu Ufumu ncakucitika cakukondweska nkanira ico iyo na ŵarondezgi ŵake ŵakulindilira na cimwemwe cose.—Ŵaroma 8:23; 2 Ŵakorinte 5:2.
10. Kasi Cikumbusko cikwenera kucitika kalinga?
10 Kasi tikwenera kukumbukira nyifwa ya Yesu mwezi wuliwose, sabata yiliyose, panji zuŵa lirilose? Yayi. Yesu wakambiska Mugonero na kukomeka pa dazi la Paska, leneilo likacitikanga ‘kukumbukira’ kuwombokwa kwa Ŵaisrayeli ku wuzga wa Ŵaegupto mu 1513 B.C.E. (Exodus 12:14) Paska likacitikanga kamoza pa cirimika, pa zuŵa la nambara 14 la mwezi Waciyuda wa Nisan. (Exodus 12:1-6; Leviticus 23:5) Ici cikurongora kuti nyifwa ya Yesu yikwenera kukumbukika cirimika cilicose nga umo Paska likacitikiranga, kuti yikwenera kucitika mwezi wuliwose yayi, panji sabata, nesi zuŵa lirilose.
11, 12. Kasi mdauko ukuvumburaci pakuyowoya za kucita Cikumbusko mu nyengo yakale?
11 Pa cifukwa ici, ipo ncakwenelera kucita Cikumbusko kamoza pa cirimika, pa Nisan 14. Buku linyake likuti: “Ŵakristu ku Asia Minor ŵakacemekanga Ŵafotini cifukwa ca kaluso kawo ka kucita pascha [Mugonero wa Fumu] pa Nisan 14 pera . . . Deti lingaŵa pa Cinkondi panji pa zuŵa linyake lirilose mu sabata.”—The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, Voliyumu IV, peji 44.
12 Kuyana na kaluso ako kakaŵako mu nyengo yakale, muntu wakumanya mdauko J.L. von Mosheim wakuti Ŵafotini ŵakacitanga Cikumbusko pa Nisan 14 cifukwa “ŵakawona ciyerezgero ca Kristu kuŵa ciweme kuti ŵacirondezge.” Muntu munyakeso wakumanya mdauko wakuti: “Matcharitchi mu Asia ghakarutilira kucita Cikumbusko pa Nisan 14 nga umo tcharitchi la mu Yerusalemu likacitiranga. Mu 100 C.E., matcharitchi agha pa zuŵa la Paska la Nisan 14 ghakakumbukiranga kuwombokwa uko nyifwa ya Kristu yili kucita.”—Studia Patristica, Voliyumu V, 1962, peji 8.
Ng’anamuro la Cingwa
13. Ni cingwa ca mtundu wuli ico Yesu wakagwiriskira ncito apo wakambiska Mugonero?
13 Yesu wati wambiska Cikumbusko, “wakatora cingwa, ndipo wakati watumbika, wakacimenya, na kuŵapa [ŵapostole].” (Marko 14:22) Cingwa ico cikaŵa pa nyengo yira cikaŵa cakuyana na ico cikaŵanga pa Paska. (Exodus 13:6-10) Pakuti cikaŵanga cakupapatala na cambura cirungu, cingwa ici cikwenera kuti cikasuzganga yayi kumenya na kugaŵira ŵantu. Apo Yesu wakandaniska cingwa cakuti ŵantu vikwi ŵarye, cingwa cira naco cikaŵaso cakupapatala, cifukwa wakacimenya mwakuti wagaŵire ŵantu. (Mateyu 14:19; 15:36) Apa ncakuwonekerathu kuti kumenya cingwa pa Cikumbusko kukuyimira cilicose yayi.
14. (a) Cifukwa wuli ncakwenelera kuti cingwa pa Cikumbusko ciŵe cambura cirungu? (b) Ni cingwa ca mtundu wuli ico cingagulika panji kuphikika kuti cigwire ncito pa Mugonero wa Fumu?
14 Kuyana na cingwa ico cikaŵapo apo Cikumbusko cikambika, Yesu wakati: “Ceneici ndi thupi lane, ilo likamenyekera imwe.” (1 Ŵakorinte 11:24; Marko 14:22) Cikaŵa cakwenelera kuti cingwa ciŵe cambura cirungu. Cifukwa? Cifukwa cirungu cingang’anamura kuvunda, uheni, panji kwananga. (1 Ŵakorinte 5:6-8) Cingwa cikimiranga thupi la Yesu lambura kwananga, ilo likaperekeka kuŵa sembe yakuwombolera. (Ŵahebere 7:26; 10:5-10) Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakumanya za ici ndipo ŵakurondezga ivyo Yesu wakambiska, ŵakugwiriskira ncito cingwa cambura cirungu pa Cikumbusko. Nyengo zinyake ŵakugwiriskira ncito matzo (cibama) cambura vyakusazgako vinandi nga ni hanyezi panji masumbi. Nyengo zinyake uko kuli tirigu, cingwa cambura cirungu cingaphikika mwa kusazga ufu wa tirigu na maji ghacoko waka. Ndipo pamanyuma pake, kuphafya tuvingwa tupepefu na kutuŵika pa jonjo uyo waphakika mafuta ghacoko mupaka tuvingwa tomire.
Ng’anamuro la Vinyo
15. Kasi mu nkombo mukaŵa vici apo Kristu wakambiska Cikumbusko ca nyifwa yake?
15 Wati wapereka cingwa cambura cirungu, Yesu wakatora nkombo, “wakati wawonga, wakaŵapa [ŵapostole]: ndipo wose ŵakamwapo.” Yesu wakarongosora kuti: ‘Izi ni ndopa zane za pangano, izo zithikirenge ŵanandi.’ (Marko 14:23, 24) Kasi mu nkombo mukaŵa vici? Mukaŵa vinyo lakusasa, kuti mukaŵa maji waka gha mpeska yayi. Para Malemba ghakuyowoya za vinyo, kuti ghakunena vinyo lambura kusasa yayi. Cifukwa vinyo lakusasa likupalura “vikumba vikoroŵere,” nga umo Yesu wakayowoyera. Ndipo ŵarwani ŵa Yesu ŵakamunenanga kuti “wakumwa vinyo.” Ici cikatenge ciŵenge cambura kupulikikwa usange vinyo likaŵa maji waka gha mpeska. (Mateyu 9:17; 11:19) Vinyo likamwekanga pa nyengo yakucitira Paska, ndipo Kristu wakaligwiriskira ncito apo wakambiskira Cikumbusko ca nyifwa yake.
16, 17. Ni vinyo wuli ilo ndakwenelera pa Cikumbusko, ndipo cifukwa wuli?
16 Vinyo lekha liswesi ndilo nciyerezgero cakwenelera ca ivyo likuyimira, ndopa za Yesu. Yesu iyo mweneko wakati: ‘Izi ni ndopa zane za pangano, izo zithikirenge ŵanandi.’ Mpostole Petros wakalemba kuti: “[Imwe Ŵakristu ŵakuphakazgika] mukumanya kuti mukawomboleka na vintu vya wanangiko cara, siliva panji golide, ku kakhaliro kinu ka wakawaka, ako kakafuma ku ŵawiskemwe; kweni na ndopa za kuzirwa, nga nza mwana-mberere wambura kalema na wambura kabanga, inya ndopa za Kristu.”—1 Petros 1:18, 19.
17 Kukuwoneka kuti vinyo liswesi la mpeska ndilo Yesu wakagwiriskira ncito apo wakambiska Cikumbusko. Ndipouli, vinyo liswesi linandi lasono ndambura kwenelera cifukwa ŵakusazgako kachasu na vinyake vyakununkiriska. Ndopa za Yesu zikaŵa zakukwana, zambura kuŵikikako kanyake kalikose. Pa cifukwa ici, vinyo la port, sherry, na vermouth ndakwenelera yayi. Nkombo ya pa Cikumbusko yikwenera kuŵa na vinyo liswesi lambura kunong’omera na lambura kusazgako kalikose. Vinyo liswesi la mpeska lambura shuga lingagwira ncito, ndiposo na vinyo liswesi la burgundy na claret lakupangika ku Bordeaux ku France.
18. Cifukwa wuli Yesu wakacitapo muntondwe yayi wakukhwaskana na cingwa na vinyo pa Cikumbusko?
18 Apo wakambiskanga cakurya ici, Yesu wakacitapo muntondwe cara, wakasinta yayi cingwa kuŵa thupi leneko nesi vinyo kuŵa ndopa zanadi. Kurya thupi la muntu na kumwa ndopa mphanyi ukaŵa ufwiti, nakuti mphanyi kukaŵa kunangira dango la Ciuta. (Genesis 9:3, 4; Leviticus 17:10) Yesu wakaŵa kuti wacali nalo thupi lake lose na ndopa zake zose. Thupi lake likaŵa sembe yamusuma, ndipo ndopa zake zikathika nyengo ya namise zuŵa lenelira pa kalendara ya Ciyuda, Nisan 14. Mwanteura, pa Cikumbusko, cingwa na vinyo ni vyakuyerezgera waka, vikwimira thupi la Kristu na ndopa zake. a
Cikumbusko—Cakurya Cakuryera Pamoza
19. Cifukwa wuli pa Mugonero wa Fumu pangaŵa mbale na nkombo zakujumpa pa yimoza?
19 Apo Yesu wakambiska Cikumbusko, wakacema ŵapostole ŵake ŵakugomezgeka kuti ŵamwere mu nkombo yimoza. Mateyu wakuti: “[Yesu] wakatora nkombo, wakawonga, ndipo wakaŵapa, wakati, ‘Mwanipo mose.’ ” (Mateyu 26:27) Kumwera mu “nkombo” yimoza kukaŵa kupusu, cifukwa nyengo yira pakaŵa ŵantu 11 pera awo ŵakaŵa pa thebulu limoza, nakuti kukaŵa kupusu kupokerana nkombo pakumwa. Cirimika cino, ŵantu mamiliyoni pa caru cose ŵazamuwungana pa Mugonero wa Fumu mu mipingo yakujumpa 94,000 ya Ŵakaboni ŵa Yehova. Pakuti pa usiku uwu pazamuŵa ŵantu ŵanandi, nkombo yimoza yingazakakwana yayi. Nangauli mipingo iyo njikuru yikugwiriskira ncito nkombo zakujumpa pa ziŵiri kuti vinyo liyende mu ŵategherezgi kwambura kutaya nyengo, kweni kacitiro nkamo-na-kamo. Ndimo viliriso na mbale za cingwa. Malemba ghakuyowoyapo cilicose yayi kuti kapu panji tambulala yikwenera kuŵa ya mtundu wakuti. Ndipouli, tambulala na mbale vikwenera kurongora ncindi pa cakucitika ici. Nciweme kuti vinyo liŵenge sinda mu tambulala mwakuti lileke kuthikira ŵantu para ŵakupizgana.
20, 21. Cifukwa wuli tingayowoya kuti Cikumbusko ncakurya cakuryera pamoza?
20 Nangauli pangaŵa nkombo na mbale zakujumpa pa yimoza, kweni Cikumbusko ncakurya cakuryera pamoza. Mu nyengo ya Ŵaisrayeli, muntu wakanozganga cakurya cakuti ŵantu ŵaryere pamoza, wakizanga na ciŵeto ku cihema ca Ciuta kwenekuko cikakomekanga. Nyama yinyake yikawotchekanga pa jotchero, yinyake yikarutanga kwa musofi uyo wakanozganga sembe na yinyakeso yikarutanga kwa ŵana ŵa musofi Aroni. Ndipo uyo wakapereka ciŵeto na mbumba yake yose ŵakaryeranga pamoza cakurya cira. (Leviticus 3:1-16; 7:28-36) Cikumbusko naco ncakurya cakuryera pamoza cifukwa tose tikukumana pamoza.
21 Yehova wakuŵapo pa cakurya ici pakuti ndiyo Mwambiski wa manozgero agha. Yesu ni sembe, ndipo Ŵakristu ŵakuphakazgika ŵakurya cingwa na kumwa vinyo. Kurya pa thebulu la Yehova kukurongora kuti awo ŵizapo ŵali pa mtende na iyo. Paulos wakalemba kuti: ‘Nkombo ya thumbiko iyo tikuyitumbika, asi nkusangana na ndopa za Kristu? Cingwa ico tikucimenya, asi nkusangana na thupi la Kristu? Pakuti ise, ta ŵanandi tiri cingwa cimoza, thupi limoza: cifukwa tose tikusangana na cingwa cimoza.’—1 Ŵakorinte 10:16, 17.
22. Ni mafumbo wuli ghakukhwaskana na Cikumbusko agho tikwenera kughanaghanirapo?
22 Mugonero wa Fumu ncakucitika cekha ico Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakucita cirimika cilicose. Ici ncakwenelera cifukwa Yesu wakaphalira ŵarondezgi ŵake kuti: “Citani ici kuti mundikumbuke.” Pa Cikumbusko, tikukumbukira nyifwa ya Yesu, nyifwa iyo yikakhozgera muwuso wa Yehova. Nga ni umo tawonera, pa cakurya ici, cingwa cikwimira thupi la Kristu ilo likaperekeka ndipo vinyo likwimira ndopa zake. Kweni pali ŵacoko comene awo ŵakurya cingwa na kumwa vinyo. Cifukwa wuli vili ntena? Kasi Cikumbusko cili na phindu lirilose kwa ŵantu ŵanandi awo ŵakuleka kurya na kumwa? Kasi Mugonero wa Fumu ukung’anamuraci kwa imwe?
[Mazgu ghamusi]
a Wonani buku la Insight on the Scriptures Voliyumu 2 peji 271, lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.
Mazgoro Ghinu Ngakuti Wuli?
• Cifukwa wuli Yesu wakambiska Mugonero wa Fumu?
• Kasi Cikumbusko cikwenera kucitika kalinga?
• Kasi cingwa cambura cirungu cikwimira vici pa Cikumbusko?
• Kasi vinyo pa Cikumbusko likwimira vici?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 11]
Yesu wakambiska Mugonero