Ŵakristu Ŵakale na Dango la Moses
Ŵakristu Ŵakale na Dango la Moses
‘Dango laŵa nga ndi mulinda-ŵana [wakurongozgera, NW] kwa Kristu.’—ŴAGALATIYA 3:24.
1, 2. Kasi Ŵaisrayeli awo ŵakapulikiranga Dango la Moses ŵakaŵa na vyandulo wuli?
MU 1513 B.C.E., Yehova wakapereka marango ghanandi kwa Ŵaisrayeli. Wakaŵaphalira kuti usange ŵapulikirenge mazgu ghake, ŵatumbikikenge, nakuti ŵaŵenge na umoyo wakukondweska.—Exodus 19:5, 6.
2 Dango lira, ilo likucemekaso Dango la Moses, likaŵa ‘lituŵa, laurunji na liweme.’ (Ŵaroma 7:12) Likacitiskanga kuti paŵe mikhaliro yiweme nga ni lusungu, kugomezgeka na uweme mtima. (Exodus 23:4, 5; Leviticus 19:14; Duteronome 15:13-15; 22:10, 22) Likacitiskangaso Ŵayuda kuti ŵatemwanenge. (Leviticus 19:18) Mwakusazgirapo, ŵakeneranga cara kwendezgana nesi kutora ŵanakazi ŵambura kopa Ciuta awo ŵakamanyanga yayi Dango. (Duteronome 7:3, 4) Nga ni umo cikaŵira “cimati” ico cikapaturanga Ŵayuda na Ŵamitundu, Dango la Moses nalo likapaturanga ŵantu ŵa Ciuta ku mikhaliro ya ŵantu ŵambura kopa Ciuta.—Ŵaefeso 2:14, 15; Yohane 18:28.
3. Pakuti pakaŵavya uyo wakafikangapo pakurondezga Dango, kasi ici cikaŵakhwaska wuli ŵantu?
3 Ndipouli, nanga Mbayuda awo ŵakaŵa maso comene pakurondezga Dango la Ciuta, ŵakafikangapo yayi pakucita vyose ivyo Dango likakhumbanga. Kasi ndikuti Yehova wakakhumbanga vinandi comene kwa iwo? Yayi. Cifukwa cimoza ico Dango likaperekekera ku Ŵaisrayeli cikaŵa cakuti ‘kwananga kuwoneke.’ (Ŵagalatiya 3:19, NW) Dango likapangiska Ŵayuda ŵaweme mtima kumanya kuti ŵakukhumbikwira Muwomboli mwaluŵiro. Muwomboli wakati wiza, Ŵayuda ŵakugomezgeka ŵakasekelera comene. Ŵakamanya kuti kuwombokwa ku kwananga na nyifwa kuli pafupi!—Yohane 1:29.
4. Ni mwauli umo Dango likaŵira “mulinda-ŵana wakurongozgera kwa Kristu”?
4 Dango la Moses likaperekeka kuti likhalirirenge yayi. Apo wakalemba karata ku Ŵakristu-ŵanyake, mpostole Paulos wakarongosora kuti Dango ni “mulinda-ŵana wakurongozgera kwa Kristu.” (Ŵagalatiya 3:24) Nyengo yakale, mulinda-ŵana wakaperekezganga ŵana ku sukulu na kwizaso nawo kunyumba. Wakaŵa msambizgi yayi; wakatoranga waka ŵana kuruta nawo kwa msambizgi. Ndimo viliriso ntena, Dango la Moses likaŵikika kuti lirongozge Ŵayuda ŵakopa Ciuta kwa Kristu. Yesu wakalayizga kuti waŵenge na ŵarondezgi ŵake “mazuŵa ghose mpaka ku umariro wa mgonezi.” (Mateyu 28:20) Mpingo Wacikristu ukati wapangika, Dango, ilo ni “mulinda-ŵana,” ncito yake yikamara. (Ŵaroma 10:4; Ŵagalatiya 3:25) Kweni Ŵakristu Ŵaciyuda ŵakaŵa ŵazito kupulikiska unenesko wakuzirwa uwu. Pa cifukwa ici, ŵakarutilira kurondezga kalikose ako Dango likayowoyanga, nanga mpa nyengo yakuti Yesu wawuka. Kweni ŵanyake ŵakasinta kaghanaghaniro kawo. Kusinta kaghanaghaniro kawo kuli kupereka ciyerezgero ciweme kwa ise lero. Tiyeni tiwone.
Kupulikiska Cisambizgo ca Cikristu
5. Ni urongozgi wuli uwo Petros wakapokera mu mboniwoni, ndipo cifukwa wuli wakaseruka?
5 Mu 36 C.E., mpostole Petros wakawona mboniwoni yacilendo comene. Mazgu ghakafuma kucanya kumuphalira kuti wakome na kurya viyuni na vinyama ivyo vikaŵa vyaukazuzi mu nyengo ya Dango. Wati wapulika ntena, Petros wakaseruka! Wakaŵa kuti ‘wandaryepo nakale cikazuzi na cakufipiskika.’ Kweni mazgu ghakati: “Ivyo Ciuta [“wavitoweska,” NW], ureke kuti nvikazuzi.” (Milimo 10:9-15) M’malo mwa kungangamira pa Dango, Petros wakasinta kaghanaghaniro kake. Ici cikamupangiska kuwona kukwaniriskika kwa khumbo la Ciuta.
6, 7. Ncivici cikapangiska Petros kumanya kuti sono wangapharazgira Ŵamitundu, ndipo ni ukaboni wuli unyake uwo wakwenera kuti wakawona?
6 Ici ndico cikacitika. Ŵanarumi ŵatatu ŵakaruta ku nyumba uko Petros wakakhalanga kukamupempa kuti warute nawo ku nyumba ya Korneliyo, Wamitundu wambura kukotoleka. Petros wakaŵapokelera makora na kuŵanjizga mu nyumba ŵanarumi ŵara. Wati wamanya ng’anamuro la mboniwoni yira, namacero ghake Petros wakarongozgana nawo ŵanarumi ŵara, ulendo kwa Korneliyo. Ŵati ŵafika, Petros wakapharazga mwakupulikikwa makora za Yesu Kristu. Pa nyengo yira, Petros wakati: “Kwakuneneska nkuwona kuti Ciuta ndi murumbacisko cara: kweni mu mitundu yose uyo wakumopa na kucita urunji ngwa mapokereko na iyo.” Wakaŵa Korneliyo pera yayi uyo wakagomezga mwa Yesu, kweniso na ŵabali ŵake wuwo, nakuti ‘mzimu utuŵa ukawa pa wose awo ŵakapulikanga mazgu.’ Wati wamanya kuti Yehova ndiyo wacita ici, Petros wakazomerezga kuti “ŵabapatizike mu zina la Yesu Kristu.”—Milimo 10:17-48.
7 Ncivici cikapangiska Petros kumanya kuti Ŵamitundu awo ŵakaŵa pasi pa Dango la Moses yayi sono ŵangaŵa ŵarondezgi ŵa Yesu Kristu? Vinjeru vyauzimu. Pakuti Ciuta wakarongora kuti wapokelera Ŵamitundu ŵambura kukotoleka, na kuŵapungulira mzimu Wake, Petros wakawona kuti mbakwenelera kubapatizika. Pa nyengo yeneyiyo pera, Petros wakakumbuka kuti likaŵa khumbo la Ciuta yayi kuti Ŵamitundu awo ŵazgoka Ŵakristu ŵarondezgenge Dango la Moses mwakuti ŵabapatizike. Usange imwe muŵengepo nyengo yira, kasi mphanyi mukasinta kaghanaghaniro kinu nga umo Petros wakacitira?
Ŵanyake Ŵakarutilira Kurondezga “Mulinda-ŵana”
8. Ni maghanoghano wuli ghakupambana na gha Petros pa nkani ya ukotoli agho Ŵakristu ŵanyake mu Yerusalemu ŵakaŵa nagho, ndipo cifukwa wuli?
8 Wati wafumapo pa nyumba ya Korneliyo, Petros wakaruta ku Yerusalemu. Mpingo wakwenekura ukapulika kuti Ŵamitundu ŵambura kukotoleka “ŵapokera mazgu gha Ciuta.” Ŵasambiri ŵanandi Ŵaciyuda ŵakakondwa yayi na nkani iyi. (Milimo 11:1-3) Nangauli ŵakazomerezga kuti Ŵamitundu ŵangaŵa ŵarondezgi ŵa Yesu, kweni awo ‘ŵakazomerezganga ukotoli’ (NW) ŵakakoserezga kuti awo Mbayuda yayi ŵakwenera kurondezga Dango mwakuti ŵaponoskeke. Kulwande linyake, ku malo uko kukakhalanga Ŵamitundu ŵanandi kuruska Ŵayuda, ukotoli yikaŵa nkani yayi. Kupindana pakati pa magulu ghaŵiri agha kukarutilira pafupifupi virimika 13. (1 Ŵakorinte 1:10) Ici cikaŵa ciyezgo nadi kwa Ŵakristu ŵakale—comene-comene kwa Ŵamitundu awo ŵakakhalanga mu cigaŵa umo mukaŵa Ŵayuda ŵanandi.
9. Cifukwa wuli cikaŵa cakuzirwa kuti nkani ya ukotoli yimare?
9 Nkani iyi yikazakafika pakusuzga mu 49 C.E. apo Ŵakristu mu Yerusalemu ŵakiza ku Antiyoke wa ku Suriya, uko Paulos wakapharazganga. Ŵakayamba kusambizga kuti Ŵamitundu awo ŵang’anamuka ŵakwenera kukotoleka mwakuyana na Dango. Pakaŵa kupindana kwazanimuwone pakati pawo na pakati pa Paulos na Barnaba! Usange ŵalekenge kuyimara nkani iyi, Ŵakristu ŵanyake, kwali ŵakufuma mu Ŵayuda panji mu Ŵamitundu, mphanyi ŵakakhuŵara uheni comene. Pa cifukwa ici, manozgero ghakapangika ghakuti Paulos na ŵanyake ŵacoko waka ŵarute ku Yerusalemu kukapempa wupu wakurongozga kuti umazgirethu nkani iyi.—Milimo 15:1, 2, 24.
Mpindano Yikuru, Paumaliro Umoza
10. Ni fundo wuli izo wupu wakurongozga ukasanda pambere undadumure umo vintu viŵirenge ku Ŵamitundu?
10 Pa ungano wura, ŵanyake ŵakwenera kuti ŵakakhozgera ukotoli, ŵanyake ŵakwenera kuti ŵakakananga. Kweni ŵakazomerezga yayi kuti ŵalimbanenge waka zuŵa lose na nkani iyi. Pamanyuma pake, mpostole Petros na Paulos ŵakarongosora vimanyikwiro ivyo Yehova wakacita pa ŵantu ŵambura kukotoleka. Ŵakayowoya kuti Ciuta wakapungulira mzimu wake utuŵa pa Ŵamitundu ŵambura kukotoleka. Mutepanyake ŵakafumba kuti, ‘Kasi mpingo Wacikristu ungakana nadi awo Ciuta waŵapokelera?’ Kufuma apo, musambiri Yakobe wakaŵazga nkani ya mu Malemba iyo yikaŵawovwira wose awo ŵakaŵapo kuwona khumbo la Yehova pa nkani iyi.—Milimo 15:4-17.
11. Pakudumura nkani ya ukotoli, ncivici ico wupu ukatemwera yayi, ndipo ncivici cikurongora kuti vitumbiko vya Yehova vikaŵa nawo umo ŵakadumulira nkani iyi?
11 Makutu na maso, vyose sono vikaŵa pa wupu wakurongozga. Pakuti wupu wakurongozga ukafuma mu mtundu Waciyuda, kasi ukatenge utemwerenge mutheto wawo wa ukotoli? Yayi. Ŵanarumi ŵakugomezgeka aŵa mtima wawo ukaŵa pa kurondezga Malemba na urongozgi wa mzimu utuŵa wa Ciuta. Ŵati ŵawona ukaboni wose, wupu wakurongozga ukakolerana kuti palije cifukwa ca kukotolera Ŵamitundu awo ŵazgoka Ŵakristu kutiŵaŵe pasi pa Dango la Moses. Ŵabali ŵapulike ntena, ŵakasekelera, nakuti mipingo yikamba ‘kwandana mu unandi zuŵa na zuŵa.’ Cifukwa ca kurondezga urongozgi wa Ciuta, Ŵakristu ŵara ŵakatumbikika na mazgoro gha mu Malemba. (Milimo 15:19-23, 28, 29; 16:1-5) Ndipouli, fumbo lakuzirwa likaŵa lindazgoreke nipera.
Nanga Ŵakristu Ŵaciyuda?
12. Ni fumbo wuli ilo likaŵa licali lindazgoreke?
12 Wupu wakurongozga ukarongosora kale mwakupulikikwa kuti Ŵamitundu awo ŵakazgoka Ŵakristu ŵakwenera kukotoleka yayi. Nanga Ŵakristu Ŵaciyuda ke? Wupu wakurongozga ukalikhwaska yayi fumbo ili.
13. Cifukwa wuli cikaŵa ciheni kungangamira pa fundo yakuti muntu wakwenera kusunga Dango la Moses mwakuti waponoskeke?
13 Ŵakristu ŵanyake Ŵaciyuda awo ŵakaŵa ‘ŵamwampu mu Dango’ ŵakarutilira kukotola ŵana ŵawo na kusunga vigaŵa vinyake vya Dango. (Milimo 21:20) Ŵanyake ŵakamba na kukosera wuwo kuti Ŵakristu Ŵaciyuda ŵakwenelera kusunga Dango mwakuti ŵapokere ciponosko. Ŵakabudanga comene pakucita ntena. Mwaciyerezgero, kasi Mkristu wakatenge waperekenge yaci sembe ya nyama yakuti yisisite zakwananga? Sembe ya Kristu yikapangiska sembe zawo kuleka kugwira ncito. Nanga Dango lakuti Ŵayuda ŵaleke kwenderana na Ŵamitundu ke? Mphanyi kukaŵa kunonono comene kwa Ŵakristu ŵacitatata ŵara kurondezga dango ili na kucita ncito yawo ya kusambizga Ŵamitundu vintu vyose ivyo Yesu wakasambizga. (Mateyu 28:19, 20; Milimo 1:8; 10:28) a Palije ukaboni wakuti wupu wakurongozga ukayowoyapo pa fundo iyi. Ndipouli, mpingo ukaŵa na wovwiri nipera.
14. Ni urongozgi wuli wakukhwaskana na Dango uwo ukalembeka mu makarata gha Paulos?
14 Urongozgi ukiza, mu karata yakufuma ku wupu wakurongozga yayi, kweni mu makarata ghakulembeka na ŵapostole. Mwaciyerezgero, mpostole Paulos wakatuma uthenga wakukhorweska ku Ŵayuda awo ŵakhalanga mu Roma. Mu karata yake, wakarongosora kuti Muyuda mweneko ni ‘Muyuda wamukati; ndipo ukotoli weneco ndi uwo ngwa mtima, mu mzimu.’ (Ŵaroma 2:28, 29) Mu karata yeneyiyi, Paulos wakalembamo ciyerezgero kurongora kuti Ŵakristu ŵakaŵaso pasi pa Dango yayi. Wakayowoya kuti mwanakazi wangatengwa ku ŵanarumi ŵaŵiri yayi pa nyengo yimoza. Kweni para mwanarumi wake wafwa, ngwakufwatuka kutengwaso. Paulos wakayowoya ciyerezgero ici kurongora kuti Ŵakristu ŵakuphakazgika ŵangademelera ku Dango la Moses ndiposo kwa Kristu pa nyengo yimoza yayi. Iwo ŵakeneranga ‘kufwa ku dango’ mwakuti ŵakolerane na Kristu.—Ŵaroma 7:1-5.
Ŵakaŵa Ŵazito Kupulikiska Vintu
15, 16. Cifukwa wuli Ŵakristu ŵanyake Ŵaciyuda ŵakatondeka kupulikiska kuti ŵali pasi pa Dango yayi, ndipo kasi ici cikurongoraci za kuŵa maso mwauzimu?
15 Fundo ya Paulos pa nkani ya Dango yikaŵa yambura kususkika. Cifukwa wuli pera Ŵakristu ŵanyake Ŵaciyuda ŵakaleka kupulikiska? Cifukwa cimoza ncakuti ŵakaŵavya vinjeru vyauzimu. Mwaciyerezgero, ŵakaryanga yayi cakurya cakukhoma cauzimu. (Ŵahebere 5:11-14) Kweniso ŵakakhalanga-khalanga ku maungano gha Cikristu. (Ŵahebere 10:23-25) Cifukwa cinyake cikaŵa ca Dango ilo leneko umo likaŵira. Likajinta pa vintu vyakuwoneka nga ni tempele na ŵasofi. Kukaŵa kupusu kwa muntu uyo walije vinjeru vyauzimu kurondezga Dango kuruska kumanya fundo za kakhaliro za Cikristu izo zikajinta pa vintu vyambura kuwoneka.—2 Ŵakorinte 4:18.
16 Cifukwa cinyakeso ico Ŵakristu ŵanyake ŵakarondezgeranga Dango ni ico Paulos wakayowoya mu karata iyo wakalembera Ŵagalatiya. Wakarongosora kuti ŵantu aŵa ŵakakhumbanga kuwoneka nga mbapacanya, nga mba cisopo ico cikutemweka na ŵanandi. M’malo mwa kurongora kuti Mbakristu, iwo ŵakademeleranga ku mitheto yakale mwakuti ŵatemweke mu cikaya. Ŵakaŵa maso comene pa kukondweska ŵantu kuruska kukondweska Ciuta.—Ŵagalatiya 6:12.
17. Mphauli apo ŵantu ŵakamba kuliwona makora Dango la Moses?
17 Ŵakristu ŵavinjeru awo ŵakasambira mwakupwererera makarata gha Paulos na gha ŵanyake, ŵakafika pakumanya umo Dango liriri. Kuzakafika mu 70 C.E., Ŵakristu Ŵaciyuda ŵakabenuka kumaso, na kwamba kuliwona makora Dango la Moses. Ici cikacitika apo Ciuta wakazomerezga Yerusalemu, tempele na vyakulembeka vyakukhwaskana na usofi kuti visakazike. Ici cikapangiska kuti kuŵe kwakusuzga kwa waliyose kurondezga ndendende Dango.
Ico Tikusambirapo Lero
18, 19. (a) Ni mtima wuli uwo tikwenera kuŵa nawo, ndipo ni mtima wuli uwo tikwenera kuwuleka mwakuti tiŵe ŵamoyo mwauzimu? (b) Kasi ciyerezgero ca Paulos cikutisambizgaci pakuyowoya za kupokera urongozgi kufuma kwa ŵabali ŵakukhwima? (Wonani bokosi pa peji 16.)
18 Tati tawona ivyo vikaŵako mu nyengo yakale, panyake mungafumba kuti: ‘Usange niŵengepo nyengo yira, kasi mphanyi nkacita wuli apo khumbo la Ciuta likavumbulikanga pacoko-na-pacoko? Kasi mphanyi nkangangamira pa Dango? Kasi mphanyi nkazikira mupaka nyengo yikwane yakuti nipulikiske? Usange larongosoreka makora, kasi mphanyi nkasinta kaghanaghaniro kane?’
19 Inya, tingayowoya mwakusimikizga yayi umo tikatenge ticitirenge nyengo yira. Kweni tingajifumba kuti: ‘Kasi lero nkucita wuli usange fundo zinyake mu Baibolo zarongosoreka? (Mateyu 24:45) Usange urongozgi wa mu Malemba waperekeka, kasi nkuyezga kukolerana nawo, panji nkuskepelera pa tuntu tucoko na kuleka ng’anamuro lake? (1 Ŵakorinte 14:20) Kasi nkuzikira pakulindirira Yehova usange mazgoro gha mafumbo ghanyake ghakucedwa?’ Ncakuzirwa kuti tigwiriskire ncito makora cakurya cauzimu ico cilipo lero, mwakuti tileke kulekana nawo unenesko. (Ŵahebere 2:1) Para Yehova wakupereka urongozgi kwizira mu Mazgu ghake, mzimu wake, na gulu la pano pasi, tiyeni tirondezge mwakupwererera. Usange ticitenge ntena, Yehova wazamutipa umoyo wambura kugota uwo ngwacimwemwe na wakukondweska.
[Mazgu ghamusi]
a Apo Petros wakaruta ku Antiyoke wa ku Suriya, wakakondwa pakucezga na Ŵamitundu awo ŵakazgoka Ŵakristu. Kweni Ŵakristu Ŵaciyuda ŵakati ŵiza kufuma ku Yerusalemu, Petros “[wakafumako, NW] na kujipatula, cifukwa wakopanga ŵakukotoleka.” Tingawona umo cikaŵaŵinyira Ŵamitundu awo ŵakazgoka Ŵakristu apo ŵapostole ŵakakana kurya nawo pamoza.—Ŵagalatiya 2:11-13.
Kasi Muzgorenge Wuli?
• Ni mwauli umo Dango la Moses likaŵira “mulinda-ŵana wakurongozgera kwa Kristu”?
• Kasi mungarongosora wuli mpambano iyo yikaŵapo pakati pa Petros na awo ‘ŵakazomerezganga ukotoli’ kuyana na umo ŵakacitira apo vintu vikasinta?
• Kasi mwasambirapo vici umo Yehova wakuvumbulira unenesko lero?
[Mafumbo]
[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 16]
Paulos Wakatonda Ciyezgo
Pamanyuma pa ulendo uweme wa umishonare, Paulos wakiza ku Yerusalemu mu 56 C.E. Ciyezgo cikamulindiliranga kwenekura. Mpingo ukapulika kuti wakasambizganga mwakuyana na Dango la Moses yayi. Ŵanarumi ŵarara ŵakawopa kuti Ŵakristu Ŵaciyuda ŵakhuŵarenge na kayowoyero kambura kubisa ka Paulos pa nkani ya Dango, nakuti mphanyi ŵakati Ŵakristu ŵakudelera ivyo Yehova wacita. Mu mpingo mukaŵa Ŵakristu Ŵaciyuda ŵanayi awo ŵakacita cirapo, mutepanyake cikaŵa cirapo ca Ŵanaziri. Kuyana na cirapo cawo, ŵanarumi aŵa ŵakenera kuruta na kukakhala ku tempele.
Ŵanarumi ŵarara ŵakaphalira Paulos kuti warute nawo ŵanarumi ŵanayi aŵa ku tempele na kukaŵalipilira vyose ivyo ŵamukhumba. Paulos wakaŵa kuti walemba makarata ghaŵiri kususka fundo yakuti ciponosko cikuthemba pa kusunga Dango. Ndipouli, wakaghanaghaniraso njuŵi ya ŵanyake. Nakuti nyengo yakumanyuma wakalemba kuti: ‘Kwa aŵo ŵali pasi pa dango, nkaŵa nga ndiri pasi pa dango, mwakuti ndiŵandulire aŵo ŵali pasi pa dango.’ (1 Ŵakorinte 9:20-23) Uku wakurondezga fundo zakuzirwa za mu Malemba, Paulos wakawona kuti nciweme kurondezga ivyo ŵanarumi ŵarara ŵakayowoya. (Milimo 21:15-26) Paulos wakabuda yayi pakucita ici. Pakaŵavya uheni wuliwose pa manozgero agha virapo, ndipo tempele likaŵa malo ghakusoperapo Yehova, vikozgo yayi. Cifukwa cakuti wakakhumba kukhuŵazga ŵantu yayi, Paulos wakapulikira ivyo ŵanarumi ŵarara ŵakamuphalira. (1 Ŵakorinte 8:13) Kuyowoya unenesko, Paulos wakwenera kuti wakarongora kujicepeska, mukhaliro uwo ukutituma kuti timurumbe.
[Cithuzithuzi pa peji 14, 15]
Kupambana maghanoghano pa nkani ya Dango la Moses kukarutilira pakati pa Ŵakristu