Kuzika—Mukhaliro Wakuzirwa Wacikristu
Kuzika—Mukhaliro Wakuzirwa Wacikristu
“Vwarani . . . kuzika.”—ŴAKOLOSE 3:12.
1. Ncivici ico cikupangiska kuzika kuŵa mukhaliro wapadera?
PARA kuwaro kwaca kwakuzika makora, kukuŵa kwakunozga na kwakukondweska. Para muntu ngwakuzika, panji tiyowoye kuti wa phee, tikukondwa kuŵa nayo pamoza. Ndipouli, Fumu yavinjeru Solomon yikawona kuti ‘lulimi lwakuzika lungapyora ciwangwa.’ (Zintharika 25:15, NW) Kuzika ni mukhaliro wapadera uwo ukupangika na uweme ndiposo nkongono.
2, 3. Kasi pali kukolerana wuli pakati pa kuzika na mzimu utuŵa, ndipo ncivici ico tidumbiskanenge mu nkani iyi?
2 Apo Mpostole Paulos wakayowoyanga za “vipambi vya mzimu” pa Ŵagalatiya 5:22, 23, wakasazgapo kuzika. Lizgu la Cigiriki ilo likung’anamurika kuti “kuzika” pa Ŵagalatiya 5:23 mu New World Translation, kanandi likulembeka kuti “kujiyuyura” mu Mabaibolo ghanyake. Unenesko ngwakuti ncakusuzga kusanga lizgu lakuyana ndendende na lizgu la Cigiriki ili mu viyowoyero vinandi, cifukwa mu Cigiriki lizgu ili kuti likurongosora kujiyuyura kwa muntu kwa kuwaro yayi, kweni kuzika na uweme wa mukati wa muntu; kuti likung’anamura nkaro ya muntu yayi, kweni kaghanaghaniro kake na ivyo viri mu mtima wake.
3 Kuti tipulikiske makora ng’anamuro la kuzika na kuzirwa kwake, tiyeni tiwone viyerezgero vinayi vya mu Baibolo. (Ŵaroma 15:4) Apo tikuwona viyerezgero ivi, kuti tisambirenge ico kuzika kukung’anamura pera yayi, kweniso umo tingaŵira ŵakuzika na umo tingarongolera kuzika mu vyakucita vithu vyose.
‘Mu Maso gha Ciuta Ngwakuzirwa Comene’
4. Kasi tikumanya wuli kuti Yehova wakuzirwiska mukhaliro wa kuzika?
4 Pakuti kuzika ncimoza ca vipambi vya mzimu wa Ciuta, ipo tikwenera kuwona kuti ni mukhaliro wakukolerana na mikhaliro yakuzizwiska ya Ciuta. Mpostole Petros wakalemba kuti ‘mzimu wakujiyuyura na wakuzika . . . mu maso gha Ciuta ngwakuzirwa comene.’ (1 Petros 3:4) Inya nadi, kuzika ni mukhaliro wa Ciuta; Yehova wakuwuzirwiska comene. Mwanadi, fundo iyi pa iyo yekha yikupereka cifukwa cakukwana kuti ŵateŵeti ŵa Ciuta wose ŵaŵenge ŵakuzika. Kweni kasi Ciuta Wankongono-zose na Wamazaza ghakuru mu cilengiwa cose wakurongora wuli kuzika?
5. Kasi tiri na cilindizga wuli cifukwa ca kuzika kwa Yehova?
5 Apo mwanarumi na mwanakazi wakwamba, Adamu na Heva ŵakaleka kupulikira dango la Ciuta lakupulikikwa makora, kuti ŵaleke kurya vipasi vya khuni la kumanyiska uweme na uheni, iwo ŵakacitira dala. (Genesis 2:16, 17) Kuleka kupulikira kura kukababa kwananga na nyifwa, ndipo ŵakatalikirana na Ciuta, kusazgapo ŵana ŵawo kuntazi. (Ŵaroma 5:12) Nangauli Yehova wakaŵa na cifukwa cakukwana cakuperekera ceruzgo, kuti wakaŵataya ŵantu yayi, kughanaghana kuti ŵangasinta yayi panji kuwomboleka. (Salmo 130:3) M’malo mwake, cifukwa ca lusungu na khumbo lake, kwambura kucicizga nesi kukoserezga, mwakuzika Yehova wakapereka ntowa iyo ŵantu ŵakwananga ŵangizira kwa iye na kuŵaso nayo pa ubwezi. Inya, kwizira mu cawanangwa ca sembe yakuwombolera ya Mwana wake Yesu Kristu, Yehova wapangiska kuti ciŵe camacitiko kwa ise kusenderera ku mpando wake wapacanya kwambura wofi.—Ŵaroma 6:23; Ŵahebere 4:14-16; 1 Yohane 4:9, 10, 18.
6. Kasi Ciuta wakarongora wuli kuzika na umo wakacitira na Kayini?
6 Nyengo yitali pambere Yesu wandize pa caru capasi, kuzika kwa Yehova kukawoneka apo ŵana ŵa Adamu, Kayini na Abelu ŵakapereka sembe kwa Ciuta. Pakumanya ivyo vikaŵa mu mitima yawo, Yehova wakakana sembe ya Kayini, kweni wakakondwa na Abelu pamoza na sembe yake. Cifukwa cakuti Abelu muntu wakugomezgeka wakaŵa wakupokelereka pamaso pa Ciuta pamoza na sembe yake, Kayini mtima ukaŵa mumalo yayi. Baibolo likuti: “Kayini wakakaripa comene, cisko cake cikawa.” Kasi Yehova wakacita wuli? Kasi wakakwiya cifukwa ca mtima uheni wa Kayini? Yayi. Mwakuzika, wakafumba cifukwa ico Kayini wakakwiyira ntena. Yehova wakalekera papo yayi, wakarongosora ico Kayini wangacita kuti ‘wapokelereke.’ (Genesis 4:3-7) Mbunenesko kuti kuzika ni mukhaliro wa Yehova.—Exodus 34:6.
Kuzika Kukukopa na Kupumuzga
7, 8. (a) Kasi tingamanya wuli kuzika kwa Yehova? (b) Kasi mazgu gha pa Mateyu 11:27-29 ghakuvumburaci pakuyowoya za Yehova na Yesu?
7 Yimoza mwa ntowa ziweme comene kuti tipulikiske mikhaliro yapacanya ya Yehova ni kuŵazga nkani za umoyo na uteŵeti wa Yesu Kristu. (Yohane 1:18; 14:6-9) Apo wakaŵa mu Galileya mu cirimika caciŵiri ca ncito yake yakupharazga, Yesu wakacita milimo yinandi yankongono mu Korazini, Betsayida, Kapernahumu na malo ghapafupi. Ndipouli, ŵantu ŵanandi ŵakaŵa ŵakujitemwa, ŵakasurangako, nakuti ŵakakana kugomezga. Kasi Yesu wakacita wuli? Nangauli wakaŵakumbuska pakweru vyakufumapo vya kuŵavya cipulikano, wakaŵalengera citima ŵantu bweka (mu Cigiriki ʽam ha·ʼaʹrets).—Mateyu 9:35, 36; 11:20-24.
8 Ivyo Yesu wakacita pamanyuma pake vikarongora kuti “wakumanya Ŵawiske” ndipo wakarondezganga mikhaliro yawo. Yesu wakacema ŵantu bweka: “Zani kwa ine mose imwe mukulemerwa na kuzotofyeka, ndipo ine nditi ndimupumuzganinge. Jitorerani goriwori lane, ndipo musambire kwa ine; cifukwa ndine wakuzika na wakujipepura mu mtima: ndipo muti musangenge kuvukuka ku mizimu yinu.” Nako nkupembuzga na kupumuzga uko mazgu agha ghakaŵa nako kwa awo ŵakayuzgikanga na kutambuzgika! Igho ghacali na ncito na kwa ise wuwo lero. Usange tikuvwara kuzika kufumira pasi pa mtima, mbwenu tiŵenge pakati pa awo “Mwana wakukhumba kuŵavumbulira” vya Ŵawiske.—Mateyu 11:27-29.
9. Ni mukhaliro wuli uwo ukuyanako comene na kuzika, ndipo ni mwauli umo Yesu waliri ciyerezgero ciweme pa nkani iyi?
9 Mukhaliro uwo ukuyanako comene na kuzika ni kujiyuyura, kuŵa “wakujipepura mu mtima.” Mwakupambana na kujipepura, kujikuzga kukupangiska muntu kuŵa wakujitemwa, ndipo wakucitira ŵanyake mwankaza na mwambura kuŵaghanaghanira. (Zintharika 16:18, 19) Yesu wakajiyuyuranga nyengo zose apo wakateŵeteranga pano pa caru capasi. Nanga ni apo wakanjiranga mu Yerusalemu uku wakwera pa mbunda mazuŵa ghankondi na limoza pambere wandakomeke, na kuthuwuskika nga ni Fumu ya Ŵayuda, Yesu wakaŵa wakupambana comene na mafumu gha caru. Iye wakafiska mazgu gha Zekariya ghakuyowoya za Mesiya ghakuti: “Ehena, Karonga wako wakwiza kwa iwe. Ngwakuzika, ndipo wakugara pa mbunda.” (Mateyu 21:5; Zekariya 9:9) Mprofeti wakugomezgeka Daniel wakawona mu mboniwoni kuti Yehova wapereka mazaza gha kuwusa kwa Mwana wake. Ndipouli, mu ucimi unyake pambere wandawone mboniwoni, iye wakayowoya za Yesu kuŵa “wakuyuyurika na ŵantu.” Kuzika na kujiyuyura vikwendera lumoza nadi.—Daniel 4:17; 7:13, 14.
10. Cifukwa wuli kuzika kwa Cikristu kukung’anamura kucepa nkongono yayi?
10 Mukhaliro uweme wa kuzika uwo Yehova na Yesu ŵakurongora ukutovwira kusenderera kwa iwo. (Yakobe 4:8) Kuzika kukung’anamura kuti muntu ngwakucepa nkongono yayi. Yehova, Ciuta Wankongono-zose wakurongora nkongono zake zambura kugota. Wakukwiya comene usange urunji ukuleka kucitika. (Yesaya 30:27; 40:26) Mwakuyana waka, Yesu wakarongora cisimikizgo cake cambura kusunkunyika na kukana kuthera apo Satana Dyabulosi wakamuwukira. Wakakana kulekerera malonda ghambura kuzomerezgeka agho ŵarongozgi ŵa cisopo ŵakacitanga nyengo yira. (Mateyu 4:1-11; 21:12, 13; Yohane 2:13-17) Ndipouli, wakarutilira kuŵa wakuzika mtima apo ŵasambiri ŵake ŵakatondekanga kucita makora, ndipo wakazizipizganga. (Mateyu 20:20-28) Muntu munyake wa masambiro ghapacanya gha Baibolo wakarongosora za mukhaliro wa kuzika kuti: “Apo pali kujipepura pali nkongono zikuru.” Mphanyi tose tarongora mukhaliro uwu wa kuzika nga ni Kristu.
Muntu Wakuzika Kuruska Wose pa Nyengo Iyo
11, 12. Pakuwona umo wakalerekera Moses, ncivici ico cikapangiska kuzika kwake kuŵa kwapadera?
11 Ciyerezgero cacitatu ico tiwonenge nca Moses. Baibolo likurongosora kuti iye “wakaŵa wakuzika comene kwakuruska wose awo ŵakaŵa pa caru.” (Maŵazgo 12:3) Mazgu agha ghakalembeka na nkongono ya Ciuta. Kuzika kwapadera uko Moses wakaŵa nako kukamupangiska kuti wapokere urongozgi wa Yehova.
12 Moses wakalereka mu ntowa yacilendo. Yehova wakawoneseska kuti mwana uyu, uyo ŵapapi ŵake ŵakaŵa Ŵahebere ŵakugomezgeka wasungike wamoyo mu nyengo iyo ŵana ŵanyake ŵakakomekanga. Apo wakaŵa mwana, Moses wakakhalanga na anyina, awo ŵakamusambizga makora za Ciuta waunenesko, Yehova. Pamanyuma pake, Moses wakatoreka kufuma kunyumba yakwawo kukakhala ku malo agho ghakwenera kuti ghakaŵa ghacilendo comene. “Moses wakasambizgika mu vinjeru vyose vya Egupto,” ndimo wakayowoyera Stefano, uyo wakakomeka cifukwa ca Cikristu. “Moses wakaŵa na nkongono mu mazgu na mu milimo yake.” (Milimo 7:22) Cipulikano cake cikarongoreka apo wakawona nkaza izo ŵancito ŵa Faro ŵakacitiranga ŵabali ŵake. Cifukwa cakuti wakakoma Muegupto uyo wakatimbanga Muhebere, Moses wakacimbilira ku caru ca Midiyani.—Exodus 1:15, 16; 2:1-15; Ŵahebere 11:24, 25.
13. Kasi Moses wakasinta wuli mu nyengo ya virimika 40 iyo wakakhala ku Midiyani?
13 Apo wakaŵa na virimika 40, Moses wakenera kuti wajipwererere yekha mu mapopa. Ku Midiyani wakakumana na ŵana ŵanakazi ŵa Reuli ŵankondi na ŵaŵiri, ndipo wakaŵawovwira kuteka maji gha mberere za ŵawiskewo. Ŵakati ŵawelera kunyumba, ŵasungwana ŵara ŵakamurongosolera Reuli mwakukondwa kuti ‘muntu Muegupto’ ndiyo wakaŵawombora ku ŵaliska awo ŵakakhumbanga kuŵacimbizga. Reuli wakamucema Moses kuti wakhalenge na mbumba yake. Masuzgo agho wakakumana nagho kuti ghakamupangiska kusunga vyakusingo yayi; nesi kumutondeska kuti wasinte umoyo mwakuti wazgoŵere malo ghacilendo. Khumbo lakuti wacite ico Yehova wakukhumba likamara yayi. Mukati mwa virimika 40 apo wakaliskanga mberere za Reuli, kutora Zipora na kulera ŵana ŵake, Moses wakasambira na kukuzga mukhaliro uwo wakamanyikwa nawo. Inya, cifukwa ca kuzizipizga mu nyengo yakusuzga, Moses wakasambira kuŵa wakuzika.—Exodus 2:16-22; Milimo 7:29, 30.
14. Rongosorani cakucitika ca mu nyengo iyo Moses wakarongozganga Israyeli penepapo iye wakarongora kuzika.
14 Yehova wakati wamusanka kuti waŵe murongozgi wa mtundu wa Israyeli, Moses wakarongoraso kuzika. Mwanarumi munyake wakaphara kwa Moses kuti Eldadi na Medadi ŵakucima mu msasa, nangauli iwo ŵakaŵapo yayi apo Yehova wakapungulira mzimu utuŵa pa ŵanarumi ŵarara 70 awo ŵakenera kovwira Moses. Yoswa wakati: “Ŵakanizge, fumu yane Moses!” Na mtima wakuzika, Moses wakazgora kuti: “Kasi ukucita sanji mu malo gha ine? Mphanyi . . . ŵantu wose ŵa Yehova zaŵa ncimi! na kuti Yehova mphanyi waŵika mzimu wake pa iwo!” (Maŵazgo 11:26-29) Kuzika kukawovwira kuzimwa nkani yira.
15. Nangauli Moses wakaŵa wambura kufikapo, cifukwa wuli ciyerezgero cake nciweme kucirondezga?
15 Pa cakucitika cinyake, kukuwoneka kuti Moses wakatondeka kurongora kuzika. Pa Meriba, kufupi na Kadeshi, wakatondeka kupereka ucindami kwa Yehova uyo wakacita muntondwe. (Maŵazgo 20:1, 9-13) Nangauli Moses wakaŵa wambura kufikapo, cipulikano cake cakukhora cikamovwira mu umoyo wake wose, ndipo mukhaliro wake wapadera wa kuzika nase ukutikondweska lero.—Ŵahebere 11:23-28.
Mpambano ya Msinjiro na Kuzika
16, 17. Ni cenjezgo wuli ilo tikusanga mu nkani ya Nabala na Abigelu?
16 Tikusanga cenjezgo kufuma mu nyengo ya Davide, nyengo yicoko waka pamanyuma pa nyifwa ya Samuel ncimi ya Ciuta. Ni nkani yakukhwaskana na Nabala na muwoli wake Abigelu. Nayo ni mpambano iyo yikaŵapo pakati pa ŵantu ŵaŵiri aŵa! Mwanakazi wakaŵa “wa mahara,” kweni mfumu wake wakaŵa “wamsinjiro . . . na muheni mu maluso ghake.” Apo ŵanarumi ŵa Davide ŵakaromba cakurya, Nabala wakaŵakanira mwamsinjiro nangauli iwo ŵakawovwira kuvikilira mberere zake zinandi ku ŵankungu. Pakaŵa pake kuti Davide wakwiye, ndipo iye na ŵanarumi ŵake ŵakatora malupanga ghawo kuti ŵakakumane na Nabala.—1 Samuel 25:2-13.
17 Abigelu wakati wapulika ivyo vikacitika, luŵiro-luŵiro wakanozga cingwa, vinyo, nyama na vibama vya mpeska na vikuyu, ndipo wakawuka kukakumana na Davide. Waŵeyelera Davide kuti: “Pa ine, sekuru wane, pa ine pakhale uheni uwu; zomerani kuti mteŵetikazi winu wayowoye mu makutu ghinu, nkumuŵeyani, mupulike mazgu gha mteŵetikazi winu.” Mtima wa Davide ukatuna pamanyuma pakuti Abigelu wamuŵeya mwakuzika. Wakati wapulika ivyo Abigelu wakarongosora, Davide wakazgora wakati: ‘Wacindikike Yehova Ciuta wa Israyeli, uyo watuma iwe muhanya uno kuzakakumana nane! Yitumbikike fundo yako, nawe utumbikike, wandikanizga muhanya uno kureka kwiza kuthiska ndopa na kuwezgera nduzga ndamwene na woko lane!’ (1 Samuel 25:18, 24, 32, 33) Msinjiro wa Nabala paumaliro ukamurongozgera ku nyifwa. Mikhaliro yiweme ya Abigelu yikamurongozgera ku mwaŵi wa kuŵa muwoli wa Davide. Kuzika kwake nciyerezgero ciweme kwa wose awo ŵakuteŵetera Yehova lero.—1 Samuel 25:36-42.
Rondezgani Kuzika
18, 19. (a) Ni kusinta wuli uko kukuwoneka usange tavwara mtima wakuzika? (b) Ncivici cingatovwira kujipenda makoraghene?
18 Ipo kuzika ni mukhaliro wakuzirwa comene. Kuzika kukung’anamura waka kufwasa yayi; ni mukhaliro wakukondweska wa kujikora weneuwo ukupumuzga ŵanji. Panji kale tikazgoŵera kuyowoya mwaukari na kucita vintu mwambura lusungu. Kweni tikati tasambira unenesko wa mu Baibolo, tikasinta na kuŵa ŵaweme. Paulos wakayowoya za kusinta kwanteura apo wakaciskanga Ŵakristu ŵanyake kuti: “Vwarani mtima wa cisungusungu, wezi, kujiyuyura, kuzika, kukuntirapo.” (Ŵakolose 3:12) Baibolo likuyerezgera kusinta uku na kusinta kwa vinyama vyakofya—mpumpi, nyalubwe, nkaramu, nkaramira na cipiri—na nyama za panyumba zamtende—mberere, kana ka mbuzi, tholi, na ng’ombe. (Yesaya 11:6-9; 65:25) Cintu capadera comene ni kusinta kwa umoyo withu wakale, mwakuti awo ŵakutiwona ŵakuzizwa. Kweni ise tikumanya kuti kusinta uku kukucitika na nkongono ya mzimu wa Ciuta, uwo cimoza mwa vipambi vyake vyapadera ni kuzika.
19 Kasi ici cikung’anamura kuti usange tasinta umoyo withu na kujipatulira kwa Yehova, tikukhumbikwiraso kurutilira yayi kuŵa ŵakuzika? Napacoko-pose. Mwaciyerezgero, maraya ghapya ghakukhumbikwira kughapwererera kuti gharutilire kuwoneka ghakutowa. Kulaŵiska mu Mazgu gha Ciuta na kuranguruka pa viyerezgero ivyo vilimo kungatovwira kuti tijiwonenge umo tiliri sono, mwakuti tinyolorere apo mpakukhumbikwa. Kasi gilasi la Mazgu ghakufunyilirika gha Ciuta likuvumburaci za imwe?—Yakobe 1:23-25.
20. Kasi tingacita wuli kuti tirongore kuzika?
20 Mwakawiro, taŵantu tikupambana pa nkani ya kujikora. Ŵateŵeti ŵanyake ŵa Ciuta ŵakuciwona cipusu kurongora mtima wakuzika kuruska ŵanji. Ndipouli, Ŵakristu wose ŵakwenera kuŵa na vipambi vya mzimu wa Ciuta, kusazgapo kuzika. Paulos wakaciska Timote mwacitemwa kuti: “Urondezgenge urunji, kusopa-Ciuta, cipulikano, kutemwa, kuzizipizga, na kuzika.” (1 Timote 6:11) Lizgu lakuti “urondezgenge” likung’anamura kuti pakukhumbikwira kulimbikira. Lizgu leneliri pera, mu Mabaibolo ghanyake likulembeka kuti ‘mtima wako urazgenge pa.’ Usange mukuŵikapo mtima pa kughanaghanirapo viyerezgero viweme vya mu Mazgu gha Ciuta, vinganjira mwa imwe, nga nipara vyapandika mwa imwe. Vizamusinta umoyo winu na kumurongozgani.—Yakobe 1:21.
21. (a) Cifukwa wuli tikwenera kurondezga mtima wakuzika? (b) Ncici ico tizamudumbiskana mu nkani yakurondezgapo?
21 Nkaro yithu pamaso pa ŵantu yikurongora umo tikucitira pakurongora kuzika. “Ndi njani wa vinjeru na wakumanya mukati mwa imwe?” ndimo wakafumbira musambiri Yakobe. “Warongore na mendero ghake ghaweme milimo yake mu kuzika kwa vinjeru.” (Yakobe 3:13) Ni mwauli umo tingarongolera mukhaliro Wacikristu uwu pa nyumba, mu uteŵeti Wacikristu na mu mpingo? Nkani yakurondezgapo yikupereka urongozgi wakovwira.
Kuweleramo
• Kasi mwasambirapo vici pa nkani ya kuzika kufuma kwa
• Yehova?
• Yesu?
• Moses?
• Abigelu?
• Cifukwa uli tikwenera kurondezga mtima wakuzika?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 20]
Cifukwa wuli Yehova wakakondwa na sembe ya Abelu?
[Cithuzithuzi pa peji 21]
Yesu wakarongora kuti kuzika na kujiyuyura vikwendera lumoza
[Cithuzithuzi pa peji 22]
Moses wali kutipa ciyerezgero ciweme ca kuzika