Rondezgani Yehova, Ciuta Withu Wambura Sanko

“Kwa Ciuta kulive [sanko, NW].”​—ŴAROMA 2:11.

1, 2. (a) Kasi khumbo la Yehova lakukhwaskana na Ŵakenani wose likaŵa lakuti wuli? (b) Kasi Yehova wakacita wuli, ndipo pafumbika mafumbo wuli?

 APO ŵakazenga misasa mu vidikha vya Moabu mu 1473 B.C.E., Ŵaisrayeli ŵakapulikizga makora kwa Moses. Ŵakaŵa pafupi kucita ncito yakusuzga kusirya kwa Dambo la Yordani. Moses wakapharazga khumbo la Yehova lakuti Israyeli watonde mitundu yankongono yinkondi na yiŵiri ya Ŵakenani, iyo yikaŵa mu Caru ca Layizgano. Mazgu gha Moses ghakaŵa ghakupereka nkongono, wakati: ‘Yehova Ciuta winu waŵapereka pamaso pinu, ndipo muŵatondenge’! Ŵaisrayeli ŵakenera kucita nawo pangano la mtende yayi, nakuti ŵakenera kuŵacitira lusungu yayi.—Duteronome 1:1; 7:1, 2.

² Kweni Yehova wakavikilira mbumba yimoza mu msumba wakwamba uwo Ŵaisrayeli ŵakambonya. Kweniso ŵantu ŵa misumba yinyake yinayi nawo ŵakavikilirika na Ciuta. Cifukwa wuli? Kasi ivyo vikacitika kuti ŵantu ŵa mu Kenani aŵa ŵapone vikutisambizga vici pakuyowoya za Yehova? Ndipo ni mwauli umo nase tingacitira nga ndiyo?

Ivyo Ŵakacita Pakupulika za Yehova

3, 4. Kasi mbiri yakuti Ŵaisrayeli ŵakathereska mitundu yikaŵakhwaska wuli ŵantu ŵanyake ku Kenani?

³ Apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu mayiyi kwa virimika 40, pambere ŵandanjire mu Caru ca Layizgano, Yehova wakaŵavikilira na kuŵarwera nkondo. Kumwera kwa Caru ca Layizgano, Ŵaisrayeli ŵakakumana na fumu ya Aradi. Yehova wakawovwira Ŵaisrayeli kuthereska Aradi na ŵantu ŵake pa Horma. (Maŵazgo 21:1-3) Pamanyuma pake Ŵaisrayeli ŵakenda mwakuzingilira caru ca Edom kurazga kumpoto ca kuvuma kwa Nyanja ya Mcere. Mu cigaŵa ici, umo kale mukakhalanga Ŵamoabu, sono mukakhalanga Ŵaamori. Fumu ya Ŵaamori, Sihoni, yikakana kuti Ŵaisrayeli ŵajumpe mu caru cake. Ŵaisrayeli ŵakarwa na Sihoni pa malo ghakucemeka Jahaz, ca kumpoto kwa cidikha ca Arnon, kwenekuko Sihoni wakakomeka. (Maŵazgo 21:23, 24; Duteronome 2:30-33) Kuntazi comene, kumpoto, Ogi ndiyo wakaŵa fumu ya Ŵaamori ŵa ku Bashani. Nangauli Ogi wakaŵa wankongono comene, wakaforako yayi kwa Yehova. Ogi wakakomeka pa Edrei. (Maŵazgo 21:33-35; Duteronome 3:1-3, 11) Ŵantu ŵa ku Kenani ŵakawopa comene pakupulika umo Ŵaisrayeli ŵakatondera mitundu, kweniso za ulendo wawo kufuma ku Egupto. a

⁴ Ŵakati ŵakhupuka Yordani na kunjira mu caru ca Kenani, Ŵaisrayeli ŵakazenga msasa pa Gilgal. (Joshua 4:9-19) Msumba wa Yeriko ukaŵa pafupi, mukati mu linga. Wakati wapulika ivyo Yehova wakacita, Rahabi wa ku Kenani wakacitapo kantu mwa cipulikano. Lekani apo Yehova wakabwangandura Yeriko, wakavikilira Rahabi na wose awo ŵakaŵa mu nyumba yake.—Joshua 2:1-13; 6:17, 18; Yakobe 2:25.

5. Ncivici ico cikapangiska Ŵagibiyoni kucita mwamahara?

⁵ Kufuma apo, Ŵaisrayeli ŵakakwera kufuma mu vidikha, pafupi na dambo, kuya ku mapiri gha mukati mu caru. Pakurondezga urongozgi wa Yehova, Yoswa wakacita kujoŵelera ŵarwani pakupoka msumba wa Ai. (Joshua, cipaturo 8) Pakupulika ntena, mafumu ghanandi mu Kenani ghakawungana, kunozgekera nkondo.  (Joshua 9:1, 2) Ŵahivi mu msumba wapafupi wa Gibiyoni ndimo ŵakacitira yayi. “Ŵakacita uryarya,” likuti nteura lemba la Joshua 9:4, “[ŵakacita mwamahara, NW].” Nga ni Rahabi, nawo ŵakapulika umo Yehova wakathaskira ŵantu ŵake paulendo wawo apo ŵakatonda Sihoni na Ogi. (Joshua 9:6-10) Ŵagibiyoni ŵakamanya kuti kucita mutafu kukaŵa kwambura mahara. Nteura, kuti Ŵagibiyoni ŵajiponoske pamoza na misumba yitatu yapafupi ya Kefira, Beroti na Kiriyati-jearimu, ŵakatuma ŵantu kwa Yoswa ku Gilgal awo ŵakajibisa, kuŵa nga nipara ŵafuma ku caru cakutali. Ntowa iyi yikaŵawovwira. Yoswa wakacita nawo pangano ilo likaŵavikilira. Mazuŵa ghatatu pamanyuma pake, Yoswa na Ŵaisrayeli ŵakamanya kuti ŵapusikika. Kweni ŵakaŵa kuti ŵarapa kale pamaso pa Yehova kuti ŵasungenge pangano lawo, nteura ŵakalirondezga. (Joshua 9:16-19) Kasi Yehova wakakolerana navyo?

6. Kasi Yehova wakacita wuli apo Yoswa wakacita pangano na Ŵagibiyoni?

⁶ Ŵagibiyoni ŵakazomerezgeka kuŵa ŵakutema nkuni na kuteka maji gha Ŵaisrayeli, kusazgapo nkuni na maji vyakugwiriskira ncito pa “jocero la Yehova” pa cihema. (Joshua 9:21-27) Kweniso, apo mafumu ghankondi gha Ŵaamori na ŵasilikari ŵawo ŵakawukira Ŵagibiyoni, Yehova wakanjilirapo mwakuzizwiska. Malibwe ghakufuma kucanya ghakakoma ŵarwani ŵanandi kuruska awo ŵakakomeka na ŵasilikari ŵa Yoswa. Ndiposo Yehova wakazgora pempo la Yoswa lakuti zuŵa na mwezi viyime mupaka ŵarwani ŵamare. Yoswa wakati: ‘Pakaŵavye zuŵa lakuyana na lira, kale panji panyuma pa ilo, apo Yehova wakapulikira lizgu la muntu; pakuti Yehova wakarwera Israyeli.’—Joshua 10:1-14.

7. Mbunenesko wuli wakuzirwa uwo Petros wakamanya, uwo ukarongoreka na Ŵakenani ŵanyake?

⁷ Rahabi wa ku Kenani na mbumba yake ndiposo Ŵagibiyoni, ŵakawopa Yehova na kucitapo kantu. Ico cikaŵacitikira cikutipa ukaboni wakuti mazgu agho mpostole Petros wakayowoya panyuma pake ngaunenesko, wakati: “Ciuta ndi Murumbacisko cara: kweni mu mitundu yose uyo wakumopa na kucita urunji ngwa mapokereko na Iyo.”—Milimo 10:34, 35.

Umo Wakacitira kwa Abrahamu na Israyeli

8, 9. Kasi Yehova wakarongora wuli kuti ngwambura sanko pa ivyo wakacitiranga Abrahamu na Ŵaisrayeli?

⁸ Musambiri Yakobe wakayowoya umo Ciuta wakarongolera lusungu mu vyakucita Vyake kwa Abrahamu na mpapu yake. Cipulikano ca Abrahamu ndico cikapangiska kuti waŵe “mbwezi wa [Yehova, NW],” kuti cikaŵa cifukwa ca fuko lake yayi. (Yakobe 2:23) Cifukwa ca cipulikano ca Abrahamu ndiposo kutemwa Yehova, mpapu yake yikapokera vitumbiko. (2 Midauko 20:7) Yehova wakalayizga Abrahamu kuti: ‘Ndikutumbikenge na kwandaniska mpapu yako nga ndi nyenyezi za kucanya, ndiposo nga ndi mcenga uwo uli mumpepete mwa nyanja.’ Kweni wonani layizgo ili mu vesi lakurondezgapo: “Mu mpapu yako mitundu yose ya caru tiyitumbikike.”—Genesis 22:17, 18; Ŵaroma 4:1-8.

⁹ M’malo mwa kutemwera, kwizira mu vyakucita vyake na Ŵaisrayeli, Yehova wakarongora ivyo wangacitira ŵantu ŵakupulikira. Vyakucita ivi nciyerezgero ca umo Yehova wakurongolera  citemwa ku ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka. Nangauli Israyeli ukaŵa “mtundu wapadera” kwa Yehova, cikang’anamura kuti Ciuta walekenge kucitira viweme ŵantu ŵanyake yayi. (Exodus 19:5; Duteronome 7:6-8) Mbunenesko kuti Yehova wakathaska Ŵaisrayeli ku uzga mu Egupto, na kupharazga kuti: “Imwe, imwe pera, ndamumanyani pa mbumba zose za caru capasi.” Kweni kwizira mwa mprofeti Amosi na ŵanyake, Yehova wakapereka layizgo linyake ku “ŵamitundu wose.”—Amosi 3:2; 9:11, 12; Yesaya 2:2-4.

Yesu, Musambizgi Wambura Sanko

10. Kasi Yesu wakarondezga wuli Ŵawiske pakurongora kuti walije sanko?

¹⁰ Pakucita uteŵeti wake pano pasi, Yesu, uyo ncikozgo ca Ŵawiske, wakaŵa wambura sanko nga ni Yehova. (Ŵahebere 1:3) Comene-comene wakafipiranga mtima na kumalira nyengo yake pa kupenja “mberere zakuzgeŵa za nyumba ya Israyeli.” Kweni wakaleka yayi kupharazgira mwanakazi Musamariya pa cisimi. (Mateyu 15:24; Yohane 4:7-30) Ndiposo wakacita cakuzizwiska apo wakapempeka na murara wa ŵasilikari, uyo wakaŵa Muyuda yayi. (Luka 7:1-10) Cira cikaŵa cirongorero cakusazgikira ca vyakucita vyake kuti wakutemwa ŵantu ŵa Ciuta. Ŵasambiri ŵa Yesu nawo ŵakapharazganga kulikose. Cikawonekerathu kuti muntu wakaŵanga wakwenelera kupokera vitumbiko vya Yehova cifukwa ca mtundu wake yayi, kweni mtima wake. Ŵantu ŵakujiyuyura, ŵanenesko-mtima, awo ŵakakhumbanga nadi kumanya unenesko ŵakapokelera makani ghaweme gha Ufumu. Kweni ŵakujitemwa na ŵakujikuzga ŵakamukana Yesu na uthenga wake. Yesu wakati: “Nkumuwongani imwe, Ŵadada, Fumu ya kucanya na pasi, cifukwa mukabisa vyeneivi ku ŵamahara na ŵakumanya, ndipo mukavivumbulira ŵabonda: inya Ŵadada, pakuti nteura ndimo kukaŵira kuweme mu maso ghinu.” (Luka 10:21) Cifukwa ca citemwa na cipulikano, tikutemwera yayi mu vyakucita vithu ku ŵanyithu, cifukwa tikumanya kuti ndipo Yehova wakukondwa.

11. Kasi kuŵavya sanko kukarongoreka wuli mu mpingo wakale Wacikristu?

¹¹ Mu mpingo Wacikristu kale, Ŵayuda na Ŵamitundu ŵakaŵa ŵakuyana. Paulos wakarongosora kuti: ‘Ku ŵose awo ŵakucita uweme, kuzamuŵa ucindami na thumbiko na mtende, kwamba ku Ŵayuda, ndiposo na ku Ŵagiriki: cifukwa kwa Ciuta kulive sanko.’ b (Ŵaroma 2:10, 11) Kuti ŵapokere lusungu lwa Yehova, cakukhumbikwa ukaŵa mtundu wa ŵantu yayi, kweni umo ŵakacitiranga para ŵasambira za Yehova na vitumbiko ivyo vizenge cifukwa ca sembe ya Mwana wake, Yesu. (Yohane 3:16, 36) Paulos wakalemba kuti: “Muyuda mweneco kuti ndi muntu uyo ndi Muyuda mu kawonekero cara: ndipo ukotoli weneco kuti ndi uwo ngwa kawonekero na thupi cara: kweni uyo ndi Muyuda mukati, ndiyo Muyuda mweneco; ndipo ukotoli weneco ndi uwo ngwa mtima, mu mzimu, mu lembo cara.” Ndipo mwakugwiriskira ncito mazgu agho ghakusazgapo lizgu  lakuti “Muyuda” (ilo likung’anamura kuti wakutumbikika panji wakurumbika), Paulos wakati: “Mweneuyo marumbo ghake kuti nga ŵantu cara, kweni nga Ciuta.” (Ŵaroma 2:28, 29) Yehova wakurumba kwambura kuwona cisko. Ise ke?

12. Kasi lemba la Civumbuzi 7:9 likupereka cilindizga wuli, ndiposo kwa njani?

¹² Pamanyuma pake, mu mboniwoni, mpostole Yohane wakawona Ŵakristu ŵakugomezgeka ŵakuphakazgika, kwimira mtundu wauzimu wa ŵantu 144,000, ŵakufuma “ku fuko [lirilose, NW] la ŵana ŵa Israyeli.” Ivi vikati vyajumpapo, Yohane wakawona ‘mzinda ukuru . . . kufuma ku mitundu yose, na ku mafuko na ku ŵantu na ku malulimi, ŵakwimirira pantazi pa cizumbe na pamaso pa Mwana-mberere, ŵakuvwarikika minjirira yituŵa, ndipo na mahamba gha vincindo mu mawoko ghaŵo.’ (Civumbuzi 7:4, 9) Lekani, palije fuko panji ciyowoyero ico ciri kulekeka mu mpingo Wacikristu lero. Ŵantu ŵakufuma uku na uku ŵakulindizga kuzakapona pa “suzgo yikuru” kuti ŵazakamwe pa “mbwibwi za maji gha umoyo” mu caru cipya.—Civumbuzi 7:14-17.

Vyakufumapo Viweme

13-15. (a) Kasi tingamazga wuli kusankana cifukwa ca mtundu panji mitheto? (b) Perekani ciyerezgero ca uweme wa kuŵa ŵaubwezi ku ŵanji.

¹³ Yehova wakutimanya makora, nga ni umo dada muweme wakumanyira ŵana ŵake. Nase para tayamba kuŵamanya makora ŵanyithu pamoza na mitheto ya mtundu wawo na kakuliro kawo, tiwonenge kuti kupambana mitundu nkantu yayi. Kusankana mafuko kukumara, ndipo ubwezi na citemwa vikukhora. Umoza ukukura. (1 Ŵakorinte 9:19-23) Ici cikurongoreka makora na ŵamishonale awo ŵakuteŵetera ku vyaru vinyake. Ŵakuŵa ŵaubwezi ku ŵantu awo ŵaŵasanga mu caru, ndipo nakalinga ŵamishonale ŵakukolerana makora na mipingo uko ŵakuteŵetera.—Ŵafilipi 2:4.

¹⁴ Vyakufumapo viweme vya kuŵa ŵambura sanko vikuwoneka mu vyaru vinandi. Aklilu, wa ku Ethiopia, wakakhalanga yekha mu msumba ukuru wa caru ca Britain, wa London. Wakacita phukwa comene cifukwa cakuti wakawonanga ngati ŵantu ŵa mu caru ico ŵakukondwa yayi na ŵantu ŵakufuma ku vyaru vinyake,  cintu ico ncacilendo yayi mu misumba yinandi ku Europe. Kweni wakawona mpambano apo wakafika pa maungano gha Cikristu pa Nyumba ya Ufumu ya Ŵakaboni ŵa Yehova! Awo ŵakaŵapo ŵakamupokelera, ndipo nyengo yicoko waka wakaŵa wakufwatuka comene. Mwaluŵiro wakapulikiska na kumumanya makora Mlengi. Wakapenja mipata kuti nayo wacitenge ncito ya kupharazga makani ghaweme gha Ufumu ku ŵantu mu cigaŵa ico. Zuŵa linyake mu uteŵeti, mupharazgi munyake wakamufumba ivyo wakakhumbanga kuzakacita kuntazi mu umoyo wake, ndipo pakuzgora Aklilu wakati wakugomezga kuti zuŵa linyake wazamuŵa mu mpingo wa ciyowoyero cake ca Amharic. Ŵarara ŵa mpingo wa Cingelezi ŵakati ŵapulika, ŵakakondwa na kupanga manozgero kuti nkani ya Baibolo ya ciyowoyero cake yiyowoyeke. Ŵantu ŵanandi ŵa vyaru vinyake ŵakacemeka kuti ŵakategherezge ungano wakwamba wapakweru mu ciyowoyero ca Amharic ku Britain. Lero, ŵantu ŵa ku Ethiopia na vyaru vinyake mbakukolerana mu mpingo wa ciyowoyero ca Amharic mu cigaŵa ico. Ŵantu ŵanandi ŵa kwenekuko ŵawona kuti palije ico cikuŵatondeska kwimilira ku cigaŵa ca Yehova, na kurongora kujipatulira kwawo na ubapatizo Wacikristu.—Milimo 8:26-36.

¹⁵ Mikhaliro na mitheto vikupambana. Kweni vikupangiska muntu kuŵa wakuzirwa panji wambura kuzirwa yayi, iyi ni mpambano waka. Pakuwonelera ubapatizo wa ŵateŵeti ŵapya ŵa Yehova pa cirwa ca Malta, Ŵakaboni ŵa kwenekuko ŵakasekelera na cimwemwe cikuru, ndipo pakuwona ntena masozi gha cimwemwe ghakathika mu maso gha ŵalendo ŵakufuma ku Britain. Wose, ŵakufuma ku Britain na ku Malta ŵakarongora umo ŵakajipulikiranga, kweni mwakupambana, ndipo citemwa cawo pa Yehova cikapangiska kuti ŵaŵe pa ubali Wacikristu.—Salmo 133:1; Ŵakolose 3:14.

Kutonda Sanko

16-18. Rongosorani cakucitika ico cikurongora kuti sanko lingamazgika mu mpingo Wacikristu.

¹⁶ Apo citemwa cithu pa Yehova na ŵabali Ŵacikristu cikukura, tingarondezga makora Yehova na umo tikuwonera ŵanyithu. Usange kale tikatinkanga ŵantu ŵa mitundu yinyake, mafuko panji mitheto, tingamazga suzgo iyo. Mwaciyerezgero, Albert, wakaŵa msilikari wa Britain mu Nkondo Yaciŵiri ya Caru Cose, uyo wakakoreka na ŵasilikari ŵa Japan apo ŵakapokanga caru ca Singapore mu 1942. Pamanyuma pake wakamalira virimika vitatu pa ncito yinonono yakuzenga msewu wa sitima wakucemeka “death railroad,” pafupi na apo pakamanyikwa na zina lakuti buriji la Dambo la Kwai. Wakati wafwatuka paumaliro wa nkondo, wakakwananga makilogiramu 32 pera, wakapwetekeka muskati na mpuno, ndipo wakarwaranga pamoyo, viŵawu na maleliya. Ŵakayidi ŵanyake ŵanandi ŵakasuzgika kuruska iye; ŵanandi ŵakapona yayi. Cifukwa ca masuzgo agho Albert wakawona na ivyo vikamucitikira, wakaŵa mukari apo wakawelera kukwawo mu 1945, ndipo wakakhumbanga yayi kupulika kalikose kakukhwaskana na Ciuta panji cisopo.

¹⁷ Irene muwoli wa Albert, wakazgoka Kaboni wa Yehova. Kuti wakondweske muwoli wake, Albert wakaruta ku maungano ghanyake pa mpingo wa Ŵakaboni ŵa Yehova wa kwenekuko. Mkristu muwukirano uyo wakaŵa mu uteŵeti wa nyengo zose, zina lake Paul wakaruta kwa Albert kukasambira nayo Baibolo. Mwaluŵiro Albert wakamanya kuti Yehova wakuwona ŵantu mwakuyana na umo mtima wawo uliri. Wakajipatulira kwa Yehova na kubapatizika.

¹⁸ Pamanyuma pake Paul wakasamukira ku London, wakasambira Cijapanizi na kwamba kuwungana na mpingo wa ciyowoyero ico. Apo wakasacizga kuti warute na Ŵakaboni ŵanyake ŵa ku Japan ku mpingo wake wakale, ŵabali ŵa mpingo wa Paul wakale ŵakakumbukira umo Albert wakatinkiranga ŵantu ŵa ku Japan. Kufumira apo wakaweleraso ku Britain, Albert wakakhumbanga yayi kukumana na muntu waliyose wa ku Japan, mwakuti ŵabali ŵakafipa mtima na umo wacitirenge. Ŵamanyenge mphanyi ŵakafipa mtima yayi—Albert wakaŵapokelera ŵalendo ŵara mwacitemwa, kwambura vyakusingo.—1 Petros 3:8, 9.

 ‘Musanuzge’

19. Ni urongozgi wuli wa mpostole Paulos uwo ungatovwira usange tikutemwa kusanka ŵantu?

¹⁹ “Kuŵa na sanko na ŵantu kuti nkuweme cara,” ndimo wakalembera Solomon, Fumu ya mahara. (Zintharika 28:21) Ncipusu kuzgoŵerana na ŵantu awo tikuŵamanya. Kweni nyengo zinyake tikuŵikako mahara viŵi yayi ku ŵantu awo tikuleka kuŵamanya makora. Sanko ili ndakwenelera yayi kwa ŵateŵeti ŵa Yehova. Cingaŵa ciweme usange tingarondezga urongozgi wakupulikikwa makora wa Paulos wakuti ‘tisanuzge’—inya, kusanuzga citemwa cithu pa ŵabali Ŵacikristu ŵakupambana-pambana.—2 Ŵakorinte 6:13.

20. Kasi ni vigaŵa wuli vya umoyo withu ivyo vikukhumbikwira kuti tirondezgenge Yehova, Ciuta withu wambura sanko?

²⁰ Kwali tiri na cilindizga ca kuzakaruta kucanya panji kuzakakhala pa caru capasi kwamuyirayira, usange tilije sanko, tiŵenge ŵakukondwa nga ni mberere za ciŵaya cimoza pasi pa Muliska yumoza. (Ŵaefeso 4:4, 5, 16) Kulimbikira kurondezga Yehova, Ciuta withu wambura sanko, kungatovwira mu uteŵeti Wacikristu, mu mbumba zithu, na mu mpingo, inya, pa cilicose mu umoyo withu. Mwauli? Mutu wakurondezgapo wuzamurongosora nkani iyi.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mungazgora Wuli?

• Kasi Yehova wakarongora wuli kuti walije sanko kwa Rahabi na Ŵagibiyoni?

• Kasi Yesu wakarongora wuli kuti walije sanko pakusambizga?

• Ncivici ico cingatovwira kuleka kusankana cifukwa ca kupambana mitheto panji mafuko?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 8]

Ŵaisrayeli ŵakwamba kupoka caru ca Kenani

[Cithuzithuzi pa peji 9]

Yesu wakaleka yayi kupharazgira mwanakazi Musamariya

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Ungano mu ciyowoyero ca Amharic ku Britain

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Kutemwa Yehova kukawovwira Albert kumazga sanko