Ŵateŵeti ŵa Yehova Ŵali na Cilindizga Ceneko
Ŵateŵeti ŵa Yehova Ŵali na Cilindizga Ceneko
‘Ŵakukhalako ŵa Yakobe ŵamkuŵa mukati mwa mitundu yinandi nga ni jumi lakufumira kwa Yehova, . . . [“leneilo likulindizga muntu cara,” NW].’—MIKA 5:7.
1. Nimwauli umo Israyeli wauzimu waliri thumbiko?
YEHOVA ndiyo wali kulenga vura na jumi. Ncintu cawakawaka kulindizga ŵantu kuti ŵapereke vura panji jumi. Mprofeti Mika wakalemba kuti: ‘Ŵakukhalako ŵa Yakobe ŵamkuŵa mukati mwa mitundu yinandi nga ni jumi lakufumira kwa Yehova, nga ndi vura ya mswera pa utheka, iyo yikulindizga muntu cara nesi ŵana ŵa ŵantu.’ (Mika 5:7) Mbanjani lero awo ‘mbakukhalako ŵa Yakobe’? Mbaisrayeli ŵauzimu—enya, ŵakukhalira “Ŵaisrayeli wa Ciuta.” (Ŵagalatiya 6:16) Iwo ŵali nga ni “jumi lakufumira kwa Yehova” ku “mitundu yinandi” ya caru, na ‘vura ya mswera pa utheka.’ Enya nadi, Ŵakristu ŵakuphakazgika lero ni thumbiko ku ŵantu lakufuma kwa Ciuta. Pakuŵa ŵapharazgi ŵa Ufumu, Yehova wakuŵagwiriskira ncito kupereka uthenga wake wa cilindizga ceneko ku ŵantu.
2. Cifukwa wuli tiri na cilindizga ceneko nangauli tikukhala mu caru cakuzura na masuzgo?
2 Ncakuzizika yayi kuwona kuti caru cilije cilindizga ceneko. Mu caru ici, ico cili mu nkongono za Satana Dyabulosi, tikuwona kuti ndyari zikuwayawaya, mikhaliro yiweme yikunjira pasi, ndiposo pali kuswa-marango, masuzgo gha cuma, ucigeŵenga na nkondo. (1 Yohane 5:19) Ŵantu ŵanandi ŵakopa umo muntazi mwawo muŵirenge. Ndipouli, pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova, tikopa yayi, cifukwa tiri na cilindizga cakukhora. Ici ncilindizga ceneko cifukwa cikujinta pa Mazgu gha Ciuta. Tiri na cigomezgo mwa Yehova na mu Mazgu ghake cifukwa ivyo wakuyowoya nyengo zose vikucitika.
3. (a) Cifukwa wuli Yehova wakenera kumarana na mtundu wa Israyeli na Yuda? (b) Cifukwa wuli mazgu gha Mika ghaliso na ncito lero?
3 Ucimi wa Mika ukutikhozga kuti tende mu zina la Yehova kweniso kutipa cifukwa ca kuŵira na cilindizga ceneko. Mu ma 700 B.C.E. apo Mika wakacimanga, ŵantu awo Ciuta wakapangana nawo phangano ŵakagaŵikana paŵiri—Israyeli na Yuda—ndipo wose ŵakaŵikangako mahara yayi ku phangano la Ciuta. Pa cifukwa ici, kakhaliro kakahenipa, ŵakamba kusopa ŵaciuta ŵanyake, na kutemwa comene vintu vyathupi. Rekani Yehova wakaŵacenjezga kuti wamaranenge nawo. Mbunenesko kuti Yehova wakacenjezganga ŵantu ŵa mu nyengo ya Mika. Kweni lero napo vintu vikuyana waka na umo vikaŵira kale mu nyengo ya Mika, mwakuti mazgu ghake ghacali na ncito mazuŵa ghano. Tiwonenge ici apo tidumbiskanenge fundo zinyake izo zili mu vipaturo 7 vya buku la Mika.
Ivyo Buku la Mika Likuvumbura
4. Kasi muli nkani wuli mu vipaturo 1 mupaka 3 vya Mika?
4 Tiyeni tiwone mwakudumura ivyo vili mu buku la Mika. Mu Mika cipaturo 1, Yehova wakuvumbura ucigaruka wa Israyeli na Yuda. Ndipo cifukwa ca mikhaliro yawo yakuseruska, Israyeli waparanyikenge, nakuti Yuda wazamulangika mupaka kufika pa vipata vya Yerusalemu. Mika Cipaturo 2 cikuvumbura kuti ŵasambazi, na ŵankongono ŵakusuzga ŵantu ŵambura nkongono na awo ŵalije wovwiri. Ndipouli, cipaturo ici ciliso na layizgo la Ciuta. Ŵantu ŵa Ciuta ŵazamuwunjikika pamoza mu mtende. Mika Cipaturo 3 cikurongosora za ceruzgo ca Yehova pa ŵarongozgi na ŵaprofeti ŵaryarya. Ŵarongozgi ŵakubendezga urunji, ŵaprofeti nawo wulimo mbutesi pera. Nangauli vili ntena, kweni mzimu utuŵa wamukhozga Mika kuphara za ceruzgo cakuŵaŵa ca Yehova ico cikwiza.
5. Ni fundo wuli yikuru iyo yagona mu vipaturo 4 na 5 vya Mika?
5 Mika Cipaturo 4 cikuyowoyerathu kuti mu mazuŵa ghaumaliro, mitundu yose yizenge ku phiri lakukwezgeka la nyumba ya Yehova kuti yizakasambizgike na iyo. Pambere nyengo iyo yindafike, Yuda waŵenge mu wuzga ku Babulone, kweni Yehova wamuthaskenge. Mika Cipaturo 5 cikuyowoya kuti Mesiya wababikirenge mu Betelehemu wa Yudeya. Iyo wazamuliska ŵantu ŵake na kuŵawombora ku mitundu iyo yikuŵasuzga.
6, 7. Ni fundo wuli izo zili mu Mika vipaturo 6 na 7 vya ucimi wa Mika?
6 Mika Cipaturo 6 cikuyowoya za mrandu uwo Yehova wakuzenga ŵantu ŵake. Kasi Yehova wanangaci kuti ŵantu ŵake ŵamugarukire? Palije na kalikose. Nakuti, ivyo Yehova wakukhumba ni vintu vinonono yayi. Wakukhumba ŵantu ŵake kuti ŵacitenge urunji, ŵaŵe ŵalusungu, na ŵakujiyuyura apo ŵakwenda na iyo. M’malo mwa kucita ivi, Israyeli na Yuda ŵakurondezga ntowa ya ucigaruka ndipo ŵavunenge vipyo.
7 Mu cipaturo caumaliro, Mika wakucenya ŵantu ŵa mu nyengo yake cifukwa ca uheni wawo. Wakugongowa yayi, kweni wakuŵikapo mtima pa ‘kulindirira’ Yehova. (Mika 7:7) Buku ili likumarizga na mazgu gha cigomezgo ca Mika cakuti Yehova wacitirenge lusungu ŵantu ŵake. Mbiri yikurongora kuti ici cikacitika nadi. Mu 537 B.C.E., apo wakati wamara kulanga ŵantu ŵake, mu lusungu lwake, Yehova wakawezgera ŵantu ŵake ŵakugomezgeka ku caru cawo.
8. Kasi mungarongosora wuli mwakudumura ivyo vili mu buku la Mika?
8 Nawo mbuweme wa vintu ivyo Yehova wakuvumbura kwizira mwa Mika! Buku ili liri na viyerezgero viweme vya umo Yehova wakucitira na awo ŵakuyowoya kuti ŵakumuteŵetera kweni ŵakucita uryarya. Likuyowoyerathu vintu ivyo vikucitika lero. Ndipo liriso na urongozgi wakufuma kwa Ciuta wa umo tikwenera kucitira mu nyengo zinonono izi mwakuti cilindizga cithu ciŵe cakukhora.
Fumu Yehova Yikuyowoya
9. Kuyana na Mika 1:2, ncivici ico Yehova wakate wacitenge?
9 Tiyeni sono tiwone makora-makora buku la Mika. Pa Mika 1:2, tikuŵazga kuti: ‘Pulikani, imwe mwa ŵantu mose, pulikizga, iwe caru na vyose ivyo virimo; rekani Yehova waŵenge kaboni wakususka imwe, enya, Yehova [kufuma] mu tempele lake lituŵa.’ Usange muŵengeko mu nyengo ya Mika, nadi pano, mphanyi mukathya khutu ku mazgu agha. Enya, na lero wuwo mukwenera kuthya khutu cifukwa Yehova wakuyowoya kufuma mu tempele lake lituŵa ndipo wakuphalira Israyeli na Yuda pera yayi, kweni ŵantu wose. Mu nyengo ya Mika, ŵantu ŵakarazgako nkonyoro kwa Fumu Yehova nyengo yitali. Sono-sono apa vintu visintenge. Yehova waŵikapo mtima kuti wacitepo kantu.
10. Cifukwa wuli mazgu gha Mika 1:2 ngakuzirwa kwa ise?
10 Ndimo viliriso na lero wuwo. Pa Civumbuzi 14:18-20 pakurongora kuti Yehova wakuyowoyaso kufumira mu tempele lake lituŵa. Sono-sono apa, wacitengepo kantu, ndipo vyakucitika vyakofya visunkunyenge ŵantu. Pa nyengo iyi, ‘mpheska ziheni za caru’ ziponyekenge mu cakukamiramo mpheska cikuru ca ukari wa Yehova, ndipo cakufumapo cake ciŵenge cakuti caru ca Satana ciparanyikenge tetete.
11. Kasi mazgu gha Mika 1:3, 4 ghakung’anamuraci?
11 Pulikani ivyo Yehova wacitenge. Mika 1:3, 4, wakuti: ‘Wonani, Yehova wakufuma mu malo ghake, wikhe na kudyaka pacanya pa malo ghakutuntumuka gha caru capasi. Ndipo mapiri ghasongonoke pasi pake, na madambo ghaparuke, nga ndi phura pafupi na moto ndiposo nga ndi maji ghakuthirika pa wikho ( pa kusendemuka).’ Kasi Yehova wasidenge malo ghake kucanya na kuzakadyaka nadi mapiri na madambo gha Caru ca Layizgano? Yayi. Wakwenera kucita ntena yayi. Wacitengepo kantu pa caru capasi mwakuti khumbo lake licitike. Nakuti ni caru canadi yayi ico cikomwenge na vintu ivyo vyayowoyeka, kweni ŵantu awo ŵakukhalamo. Para Yehova wakucitapo kantu, umaliro wake uŵenge wakofya pa ŵantu ŵambura kugomezgeka—nga ni para mapiri ghasungunuka nga ni phura, enya, nga ni para madambo ghaparuka na cindindindi.
12, 13. Kuyana na lemba la 2 Petros 3:10-12, ncivici cikupanga cilindizga cithu kuŵa cakukhora?
12 Mazgu ghaucimi gha Mika 1:3, 4 ghangamukumbuskani ucimi unyake uwo ukuyowoya za vyakucitika vyakofya pa caru capasi. Kuyana na umo paliri pa 2 Petros 3:10, mpostole Petros wakalemba kuti: “Zuŵa la Fumu liti lizenge nga ndi munkhungu; mu leneilo macanya ghizamkungunuka na mpomo yikuru, ndipo vitopoko vizamkwengetuka na cithukivu cikuru, ndipo caru na milimo iyo yiri mwenemumo cizamkoceka.” Mwakuyana na ucimi wa Mika, mazgu gha Petros ghakung’anamura macanya gheneko yayi, nesi caru canadi. Ghakung’anamura suzgo yakofya iyo yikwiza pa caru ici cambura kumanya Ciuta.
13 Nangauli soka ili likwiza, kweni Ŵakristu ŵali na cigomezgo ciweme, nga ni umo wakaŵira Mika. Mwauli? Mwa kurondezga urongozgi uwo wuli mu mavesi ghakurondezgapo gha karata ya Petros. Mpostole wakuti: “[Kasi] mukwenera kuŵa ŵantu uli mu makhaliro ghose ghatuŵa na kusopa-Ciuta, uku mukulindilira na kunweka kwiza kwa zuŵa la Ciuta?” (2 Pet. 3:11, 12) Tiŵenge na cilindizga nadi ca muntazi usange tikupulikira, kweniso kuwoneseska kuti tiri na nkaro yituŵa nakuti umoyo withu ukuzura na milimo ya kusopa Ciuta. Kuti cilindizga cithu ciŵe cakukhora, tikwenera kukumbukaso kuti zuŵa la Yehova lizenge nadi.
14. Cifukwa wuli Israyeli na Yuda ŵakwenera kulangika?
14 Yehova wakurongosora cifukwa ico ŵantu ŵake ŵakale ŵakenera kulangika. Pa Mika 1:5 pakuti: ‘Cifukwa ca ubudi wa Yakobe, na zakwananga za Israyeli, ndimo vyaŵira ivi vyose. Kasi ubudi wa Yakobe ncici? Asi ndi Samariya? Kasi malo ghakutuntumuka gha Yuda ni nga? Kasi ni Yerusalemu cara?’ Israyeli na Yuda ŵaliko cifukwa ca Yehova. Ndipo mbu, iwo ŵamugarukira, nakuti ucigaruka wawo wafika nanga mpa Samariya msumba wa Israyeli na Yerusalemu msumba wa Yuda.
Uheni Wuli Palipose
15, 16. Ni milimo wuli yiheni iyo ŵantu mu nyengo ya Mika ŵakacitanga?
15 Pa Mika 2:1, 2, pakurongora umo uheni wa ŵantu mu nyengo ya Mika ukaŵira, ipo pakuti: “Mbaya we kwa aŵo ŵakuranguruka ubendezi na kucita ciheni pa vitara vyaŵo! Kwaca namacerocero ŵakucicita, cifukwa ciri mu nkongono ya mawoko ghaŵo. Ŵakudokera minda na kuyipoka; na zinyumba, ndipo ŵakuruta nazo; ŵakusuzga mwanarumi na nyumba yake, inya mwanarumi na ciharo cake.”
16 Ŵantu ŵambura kughanaghanira ŵanyawo ŵakugona tulo yayi usiku wose, ŵakughanaghana umo ŵangapokera minda na nyumba za ŵanyawo. Namulenji ŵakucimbira kukacita ivyo ŵaghanaghananga. Ŵakumbukenge phangano la Yehova mphanyi ŵakucita vintu ivi yayi. Dango la Moses likuyowoya kuti muntu wakwenera kuvikilira ŵakavu. Nga umo Dango likuyowoyera, mbumba yikwenera kupokeka katundu wake yose yayi. Ndipo mbu, ŵantu aŵa ŵakupwererako yayi za ici. Ŵakusezgera kumpepete mazgu gha pa Leviticus 19:18 agho ghakuti: ‘Utemwenge mzengezgani wako nga ndi umo ukujitemwera wekha.’
17. Ncivici cingacitika usange awo ŵakuti ŵakuteŵetera Ciuta ŵakudangizga cuma mu umoyo wawo?
17 Ici cikurongora ico cingacitika usange ŵantu awo ŵakuti ŵakuteŵetera Ciuta ŵakurazgako nkonyoro ku vintu vyauzimu na kwamba kupenja danka vintu vyathupi. Paulos wakacenjezga Ŵakristu mu nyengo yake kuti: “Aŵo ŵakukhumba kusambazgika ŵakuwa mu lwavyo (ciyezgo) na cipingo na makhumbiro ghanandi ghakupusa na ghakupweteka, agho ghakubizga ŵantu mu pharaniko na mu kutayika.” (1 Timote 6:9) Usange kupenja ndarama ndico cintu cikuru mu umoyo wa muntu, mbwenu ndikuti wakusopa ciuta mutesi—Usambazi. Ciuta mutesi uyu wakupereka cilindizga ceneko yayi ca muntazi.—Mateyu 6:24.
18. Mu nyengo ya Mika, ncivici cikenera kucitikira awo jiso lawo likaŵa pa cuma na katundu?
18 Ŵanandi mu nyengo ya Mika ŵakadanka kuvimyanta ndipo ŵakamanyanga kuti ncawaka kugomezga vintu vyathupi. Kuyana na Mika 2:4, Yehova wakuti: “Mu zuŵa ilo ŵamkwimba sumu yakutombozga imwe na kulira citengero cakuŵaŵa nadi, na kuti, Tapasuka nkanira . . . wakuzgora phande la ŵantu ŵane; owe! Umo wawuskirako kwa ine! Mukati mwa aŵo ŵatikora wakugaŵira minda yithu.” Enya, awo ŵakupoka nyumba na minda yaŵene nawo ŵapokekenge katundu wawo. Ŵatorekerenge ku caru caŵene, ndipo ŵantu ŵa mitundu yinyake ndiwo ŵatorenge cuma na katundu wawo. Maghanoghano ghose ghakuti ŵasambazgikenge ghamalirenge penepapo.
19, 20. Ncivici cikacitikira Ŵayuda awo ŵakagomezganga Yehova?
19 Ndipouli, cilindizga ca awo ŵakugomezga Yehova ncawaka yayi. Yehova ngwakugomezgeka pa phangano ilo wali kupangana na Abrahamu na Davide. Wakulengera lusungu ŵantu ŵa nga ni Mika awo ŵakumutemwa, awo ŵakudandaura cifukwa cakuti ŵantu ŵakwawo ŵamureka Ciuta. Cifukwa ca ŵantu ŵakunyoroka, Ciuta wazamuŵawezga kukwawo ŵantu aŵa mu nyengo yake yakwenelera.
20 Ici cikucitika mu 537 B.C.E. pamanyuma pakuti Babulone wabwanganduka, ndipo Ŵayuda ŵakugomezgeka ŵakuwelera kukwawo. Pa nyengo iyo, mazgu gha Mika 2:12 ghakufiskika kakwamba. Yehova wakuti: ‘Nadi ndimuwunjikeni imwe mose, A Yakobe, ndiwunganye nadi ŵakukhalako ŵa Israyeli; ndiŵaŵike pamoza nga ndi mberere mu lukutu (ciŵaya), nga ndi mskambo mu luhari lwake, ŵantu ŵanandi ŵakupoma.’ Yehova ngwacitemwa nadi. Pamanyuma pa kulanga ŵantu ŵake, wakuzomerezga awo mbakugomezgeka kuwelera kukwawo na kumuteŵetera mu caru ico wakapa ŵasekuru ŵawo.
Vyakucitika Vyakale Vikuyana na vya Lero
21. Kasi umo vintu viliri lero vikuyana wuli na vya mu nyengo ya Mika?
21 Nga ni umo tawonera mu vipaturo viŵiri vya Mika, kasi mwazizwa na umo vintu viliri vyakuyana na lero? Nga ni umo vikaŵira mu nyengo ya Mika, ŵanandi lero ŵakuti ŵakuteŵetera Ciuta. Kweni, nga ni Yuda na Israyeli, mbakugaŵikana, nakuti ŵakurwana nkondo ŵekha-ŵekha. Ŵantu ŵanandi ŵasambazi mu Cikristu cautesi ŵakusuzga ŵakavu. Ŵarongozgi ŵanandi ŵa visopo ŵakulekelera milimo iyo Baibolo likukana. Ncakuzizika yayi kuti visopo vya Cikristu sono-sono apa vitekenyukenge pamoza na “Babulone Mukuru,” nyina wa cisopo cautesi. (Civumbuzi 18:1-5) Ndipouli, nga ni umo vikaŵira mu nyengo ya Mika, Yehova wawoneseskenge kuti ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka ŵakhalapo pa caru.
22. Ni magulu ghaŵiri nga agho ghaŵika cilindizga cawo mu Ufumu wa Ciuta?
22 Mu 1919, Ŵakristu ŵakuphakazgika ŵakafumako na kulekerathu kukolerana na visopo vya caru ndipo ŵakamba kupharazga makani ghaweme gha Ufumu ku mitundu yose. (Mateyu 24:14) Cakwamba, ŵakawunjika ŵakukhalira Ŵaisrayeli ŵauzimu. Pamanyuma pake ŵakamba kuwunjika “mberere zinyake,” ndipo magulu ghaŵiri agha ghakupanga “mskambo umoza, muliska yumoza.” (Yohane 10:16) Nangauli sono ŵakuteŵetera Ciuta mu vyaru 234, kweni ŵateŵeti wose aŵa ŵa Ciuta ŵawunjikika nadi “pamoza.” Pasono, ciŵaya ca mberere cili na “ŵantu ŵanandi ŵakupoma”—ŵanarumi, ŵanakazi, na ŵana. Ŵantu aŵa kuti ŵaŵika cilindizga cawo mu caru ciheni ici yayi, kweni mu Ufumu wa Ciuta, uwo sono-sono apa uzgorenge caru capasi kuŵa paradiso.
23. Cifukwa wuli mwagomezga kuti cilindizga cinu nceneko nadi?
23 Kuyana na ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Yehova, vesi laumaliro la Mika cipaturo 2 likuti: “Themba nalo lamkujumpa pantazi pawo, Yehova wakuŵadangirira.” Kasi mukuwona kuti namwe mulipo pa ulendo uwu, kurondezga Themba linu, Yesu Kristu, na Yehova iyo mweneko pantazi pinu? Usange ni ntena, ipo mungaŵa na cigomezgo cakuti mutondenge nakuti cilindizga cinu nceneko nadi. Ici ciwonekenge makora apo tiwonenge fundo zinyake za ucimi wa Mika.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Mu nyengo ya Mika, cifukwa wuli Yehova wakacitapo kantu pa Yuda na Israyeli?
• Ncivici cingacitika usange awo ŵakuti ŵakuteŵetera Ciuta ŵakudangizga cuma mu umoyo wawo?
• Tati tawona Mika cipaturo 1 na 2, cifukwa wuli mwagomezga kuti cilindizga cinu nceneko nadi?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 6]
Ucimi wa Mika ungatikhozga mwauzimu
[Vithuzithuzi pa peji 7]
Nga Mbayuda ŵakugomezgeka mu 537 B.C.E., Ŵaisrayeli ŵauzimu na ŵanyawo ŵakukhozgera kusopa kwaunenesko