Kanani Mzimu wa Caru Ico Cikusinthasintha
Kanani Mzimu wa Caru Ico Cikusinthasintha
“Tikapokera mzimu wa caru cara, kweni mzimu uwo ngwa Ciuta.”—1 ŴAKORINTE 2:12.
1. Kasi Heva wakapusikika wuli?
“NJOKA yikandipusika.” (Genesis 3:13) Na mazgu ghacoko waka agha, mwanakazi wakwamba, Heva, wakayezga kulongosora ico cikamupangiska kuti wagalukire Yehova Ciuta. Ivyo wakayowoya vikaŵa vyaunenesko, nangauli ici kuti cikacepeska kwananga kwake yayi. Mpositole Paulosi pamanyuma pake wakalemba kuti: “[Heva] wakapusikika” comene. (1 Timote 2:14) Wakapusikika kuti kuleka kupulikira—kurya cipasi cakukanizgika—kukatenge kumupinduliskenge, kumupangiska kuti wakozgane na Ciuta. Satana wakamupusikaso kuti waleke kumanya kuti ndiyo wakamunyenganga. Wakamanya yayi kuti Satana Dyabulosi ndiyo wakayowoya nayo kwizira mu njoka.—Genesis 3:1-6.
2. (a) Kasi Satana wakupuluska wuli ŵanthu mazuŵa ghano? (b) Kasi “mzimu wa caru” ni vici, ndipo ni mafumbo wuli agho tidumbiskanenge sono?
2 Kwambira mu nyengo ya Adamu na Heva, Satana walutilira kupusika ŵanthu. Nakuŵanako, “wakupusika caru cose ca pasi.” (Civumbuzi 12:9) Nthowa zake zakupusikira ŵanthu zindasinthe. Nangauli wakuyowoyera mu njoka yayi, kweni wacali kujibisa kuti ŵanthu ŵaleke kumumanya. Kwizira mu vyakusanguluska, mawayilesi, TV, na nthowa zinyake, Satana wakupuluska ŵanthu kugomezga kuti ŵakukhumbikwira ulongozgi wa Ciuta yayi, nakuti ŵakupindula nawo yayi. Kamupeni ya Dyabulosi ya kupusika ŵanthu yapangiska kuti ŵanthu kulikose ŵaŵe na mzimu wakugalukira malango gha mu Baibolo. Baibolo likuthya mzimu uwu kuti “mzimu wa caru.” (1 Ŵakorinte 2:12) Mzimu uwu ndiwo ukupangiska ŵanthu awo ŵakuleka kumanya Ciuta kuŵa na vigomezgo, maghanoghano, na mikhaliro iyo ŵali nayo. Kasi mzimu uwu ukulongoreka wuli, ndipo ni mwauli umo ise tingakanira nkhongono yake? Tiyeni tiwone.
Mikhaliro Yikuhenipira
3. Nchifukwa wuli “mzimu wa caru” ukuwoneka pakweru comene mazuŵa ghano?
3 Mazuŵa ghano, mzimu wa caru ukuwoneka pakweru comene. (2 Timote 3:1-5) Mwambura kukayika, imwe namwe mwawona kuti mikhaliro yikuhenipira. Malemba ghakulongosora cifukwa cake. Ufumu wa Ciuta ukati wakhazikiskika mu 1914, kukacitika nkhondo kucanya. Satana na ŵangelo ŵake ŵakathereskeka na kuponyeka pa caru capasi. Cifukwa ca ukali, Satana wakuzgirako nchito yake ya kupusika ŵanthu pa caru cose. (Civumbuzi 12:1-9, 12, 17) Wakuyezgayezga kucita cilicose ico wangakwaniska ‘kuti wapuluske na ŵakusoreka wuwo, usange kungacitika.’ (Mateyu 24:24) Pakuti ndise ŵanthu ŵa Ciuta, maso gha Satana ghali pa ise. Wakukhumba kubwangandula umoyo withu wauzimu kuti tileke kutemweka na Yehova na kutondeka kuzakasanga umoyo wamuyirayira.
4. Ni mwauli umo ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakuwonera Baibolo, ndipo kasi caru cikuliwona wuli?
4 Satana wakuyezgayezga kususka Baibolo, buku lakuzirwa ilo likutisambizga za Mlengi withu wacitemwa. Ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakutemwa na kuzirwiska Baibolo. Tikumanya kuti ni Mazgu gha Ciuta, gha ŵanthu yayi. (1 Ŵatesalonika 2:13; 2 Timote 3:16) Ndipouli, caru ca Satana cikukhumba kuti tiwonenge vinthu mwakupambana. Mwaciyelezgero, mazgu ghakwamba gha buku linyake ilo likususka Baibolo ghakuyowoya kuti: “Palije ico ‘nchakupatulika’ mu Baibolo, ndipo ni ‘mazgu gha Ciuta’ yayi. Likalembeka na ŵanthu awo ŵakatumika na Ciuta yayi, kweni na ŵasofi awo ŵakakhumbanga mazaza.” Awo ŵakugomezga mazgu agha cingaŵa cipusu kupuluskika na ghanoghano lakuti ŵangasopa Ciuta umo ŵakukhumbira—panji kulekerathu na kumusopa wuwo.—Zintharika 14:12.
5. (a) Kasi mulembi munyake wakayowoyaci za visopo ivyo vikugomezga Baibolo? (b) Kasi ni mwauli umo maghanoghano gha ku caru ghakupambanirana na ivyo Baibolo likuyowoya? (Sazganipo bokosi pa peji 24.)
5 Kususka Baibolo pakweru ndiposo kwizira mu vyakucita, pamoza na upusikizgi wa ŵanthu ŵavisopo awo ŵakuti ŵakuligomezga, kwapangiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵayambe kususka visopo, kusazgapo na ivyo vikugomezga Baibolo wuwo. Visopo vikususkika mu manyuzipepala, pa wayilesi, TV, na ŵanthu ŵa masambiro ghapacanya. Mulembi munyake wakati: “Ŵanthu ŵanandi ŵali na maghanoghano ghawemi yayi kulazga ku Ciyuda na Cikhristu. Nangauli munthu wangaŵa na maghanoghano ghawemiko kulazga ku visopo ivi, wakuti ni vyacilendo cifukwa ni vyakale comene. Kweni kanandi ŵanthu ŵakuti visopo ivi vikusambizga vinthu ivyo sono vikugwira nchito yayi, kweniso vikupangiska ŵanthu kuti ŵaleke kuŵa ŵamahara na kutondeska kuya panthazi kwa sayansi. Mu vilimika vya sonosono apa, maghanoghano agha ghapangiska ŵanthu kufika pa kunyoza na kucitira nkhaza visopo pakweru.” Nkhaza izi kanandi zikwambika na awo ŵakukana kuti Ciuta waliko, ŵanthu awo ŵali ‘kuzgoka ŵawakawaka mu maghanoghano’ ghawo.—Ŵaroma 1:20-22.
6. Kasi ni mwauli umo caru cikuwonera maluso gha kugonana agho Ciuta wakukana?
6 Antheura, nchakuzizwiska yayi kuti ŵanthu ŵakulutilira kutalikirana na vipimo vya Ciuta vya kakhaliro. Mwaciyelezgero, Baibolo likulongosora kuti kugonana kwa ŵanarumi ŵekhaŵekha panji ŵanakazi ŵekha mbunyankhasi wakucitiska “soni.” (Ŵaroma 1:26, 27) Likuyowoyaso kuti wose awo ŵakucita uzaghali na ureŵi ŵazamuhara yayi Ufumu wa Ciuta. (1 Ŵakorinte 6:9) Ndipouli, mu vyaru vinandi maluso agha ghakuzomerezgeka, ndipo ghakuyowoyekaso kuti ngawemi mu mabuku, mu magazini, mu sumu, na pa TV. Awo ŵakususka maluso agha ŵakuwoneka nga mbanthu ŵambura kupulika vya ŵanyawo, ŵakweruzga ŵanyawo, ndiposo ŵambura kwendera lumoza na kaghanaghaniro ka mazuŵa ghano. M’malo mwa kuwona vipimo vya Ciuta nga mbukaboni wakuti wakutitemwa, caru cikuwona vipimo ivi kuŵa vinthu vyakukandilizga pasi wanangwa wa munthu na kumupoka cimwemwe.—Zintharika 17:15; Yuda 4.
7. Kasi ni mafumbo wuli agho tikwenera kujifumba?
7 Mu caru ico kususkana na Ciuta kwatora malo, cingaŵa camahara kuti ise tisande maghanoghano na mikhaliro yithu. Nyengo na nyengo, tikwenera kuromba na kujisanda kufumira pasi pa mtima kuti tiwone usange pacoko na pacoko tikwamba kughanaghana mwakupambana na Yehova na vipimo vyake. Mwaciyelezgero, tingajifumba kuti: ‘Kasi nkhusangwa na vinthu ivyo kale nkhavicheŵanga? Kasi nayamba kuzomerezga maluso agho Ciuta wakukana? Kasi nayamba kuzirwiska pacoko vinthu vyauzimu kuluska umo nkhacitiranga kale? Kasi vyakucita vyane vikulongora kuti nkhuŵika vinthu vya Ufumu pa malo ghakwamba?’ (Mateyu 6:33) Kulanguruka uku kutovwirenge kuti tikane mzimu wa caru.
Lekani Kupuluka
8. Kasi munthu wangapulukako wuli kwa Yehova?
8 Mpositole Paulosi wakalembera Ŵakhristu kuti: ‘Tikwenera kutegherezga kwakuluska ku ivyo tikavipulika, mzire tikukurweko’ panji kupuluka. (Ŵahebere 2:1) Sitima iyo yapuluka yikufika yayi uko yalutanga. Usange uyo wakwendeska sitima wakuleka kupwelelera na kuwoneseska umo mphepo na maji vikwendera, cingaŵa cipusu kuti sitima yake yijumphe pa jiti na kukhilira pa malo apo pali malibwe ndipo yingasweka. Mwakuyana waka, para ise tikuleka kutegherezga mwakupwelelera ku unenesko wakuzirwa wa Mazgu gha Ciuta, cingaŵa cipusu kuti tipulukeko kwa Yehova ndipo umoyo withu wauzimu ungasweka. Kuti ivi vicitike, kuti vikuthemba pa kukanirathu unenesko yayi. Nakuti mbanandi yayi awo ŵakukana Yehova nyengo yeneyiyo panji mwadala. Nyengo zinandi, ŵakwamba pacokopacoko kucita cinthu cinyake ico cikuŵatimbanizga kuti ŵaleke kuŵikako mahara ku Mazgu gha Ciuta. Kwambura kumanya, ŵakuwira mu kwananga. Nga ni wakwendeska sitima uyo wali mu tulo, ŵanthu aŵa ŵakuwuka nyengo yamara kale mu tulo twawo.
9. Kasi Yehova wakamutumbika wuli Solomoni?
9 Aghanaghanirani za umoyo wa Solomoni. Yehova wakamupa mazaza pa Ŵaisrayeli. Ciuta wakazomerezga Solomoni kuti wazenge tempele na kumulongozga kuti walembe vigaŵa vinyake vya Baibolo. Yehova wakayowoya nayo kaŵiri na kumupa usambazi, kumanyikwa, na muwuso wa mtende. Kuluska vyose, Yehova wakatumbika Solomoni na vinjeru vinandi. Baibolo likuti: “Ciuta wakamupa vinjeru Solomoni na kumanyiska comene kwakuluska, na ukuru wa mtima nga ndi mcenga wa mu mphepete mwa nyanja. Vinjeru vya Solomoni vikaluska vinjeru vya ŵana wose ŵa caru ca [ku] mafumiro gha dazi, na vinjeru vyose vya ku Eguputo.” (1 Mathemba 4:21, 29, 30; 11:9) Mwambura kukayika, munthu munyake wangaghanaghana kuti, usange pali munthu uyo wakeneranga kuŵa wakugomezgeka kwa Ciuta umoyo wake wose, wakaŵa Solomoni. Ndipouli, Solomoni wakapuluka na kugaluka. Kasi ici cikacitika wuli?
10. Kasi ni ulongozgi wuli uwo Solomoni wakatondeka kupulikira, ndipo nchivici ico cikacitika?
10 Solomoni wakamanyanga na kupulikiska makora Dango la Ciuta. Iye wakenera kuti wakazirwiska comene ulongozgi uwo ukapika ku mathemba ghose gha mu Israyeli. Ulongozgi umoza ukaŵa wakuti: ‘[Themba] lingajiwunjikiranga ŵanakazi yayi, mzire mtima wake upatuke.’ (Duteronome 17:14, 17) Nangauli pakaŵa ulongozgi wakupulikikwa makora uwu, Solomoni wakatora ŵanakazi 700 na vibwezi 300. Ŵanandi mwa ŵanakazi aŵa ŵakasopanga ŵaciuta ŵatesi. Tikumanya yayi cifukwa ico Solomoni wakatolera ŵanakazi ŵanandi nthena, ndiposo tikumanya yayi cifukwa ico wakawonera nga nkhwananga yayi kucita ntheura. Ico ise tikumanya nchakuti wakatondeka kupulikira ulongozgi wakupulikikwa makora wa Ciuta. Umaliro wake ukaŵa nkhanira ndendende nga ni umo Yehova wakacenjezgera. Tikuŵazga kuti: “Ŵawoli [ŵa Solomoni] ŵakapatuska mtima wake kulondezga ŵaciuta ŵanyake.” (1 Mathemba 11:3, 4) Nangauli ici cikacitika pacokopacoko, kweni vinjeru vyake vyakufuma kwa Ciuta vikachujuka. Wakapuluka. Vilimika vikati vyajumphapo, kukhumba kukondweska ŵawoli ŵake ndiko kukatora malo kuluska kukondweska Ciuta. Naco nchinthu cakofya, cifukwa Solomoni ndiyo kukwambilira wakalemba kuti: “Mwana wane, khala wavinjeru na kukondweska mtima wane, mwakuti ndimuzgore uyo wandicenya”!—Zintharika 27:11.
Mzimu wa Caru Ngwankhongono
11. Kasi ivyo tikunjizga mu maghanoghano vikukhwaska wuli kaghanaghaniro kithu?
11 Ciyelezgero ca Solomoni cikutisambizga kuti mbulwani kughanaghana kuti nkhongono ya mzimu wa caru yitikhwaskenge yayi cifukwa cakuti tikumanya unenesko. Nga ni umo cakurya cakuthupi cikukhwaskira mathupi ghithu, ivyo tikunjizga mu maghanoghano ghithu vikukhwaska kaghanaghaniro kithu. Ivyo tikuryeska maghanoghano ghithu vili na nkhongono ya kusintha kaghanaghaniro kithu kweniso umo tikuwonera vinthu. Ndico cifukwa cake makamupani ghakumara ndarama zinandi cilimika cilicose kusaska malonda ghawo. Ŵakusaska malonda awo vikuŵayendera makora, ŵakugwiliskira nchito mazgu panji vithuzithuzi vyakukopa pakusaska katundu wawo kuti ŵakope makasitomala. Ŵakusaska malonda ŵakumanyaso kuti kuwona na kupulika uthenga wakusaska malonda kamoza panji kaŵiri pera kungapangiska yayi munthu kugura nyengo yeneiyo. Kweni kupulika na kuwona mwakuwerezgawerezga ndiko nyengo zinandi kukupangiska makasitomara kuti ŵayambe kudokera cinthu ico cikusaskika. Kusaska malonda kukovwira, kulekenge mphanyi palije uyo wakumara ndarama zake kuti wasaske katundu wake. Kukovwira comene kuti ŵanthu ŵasinthe maghanoghano ghawo na kawonero ka vinthu.
12. (a) Kasi Satana wakusintha wuli maghanoghano gha ŵanthu? (b) Kasi nchivici ico cikulongora kuti Ŵakhristu nawo ŵangakhwaskika?
12 Mwakuyana na munthu uyo wakusaska malonda, Satana wakuthandazga maghanoghano ghake mwa kughapanga kuwoneka ghakukondweska, uku wakumanya kuti paumaliro wangakopa ŵanthu kuti ŵambe kughanaghana nga ndiyo. Kwizira mu vyakusanguluska na nthowa zinyake, Satana wakupusika ŵanthu kugomezga kuti uwemi ndiwo uheni na uheni ndiwo uwemi. (Yesaya 5:20) Nanga Mbakhristu ŵaunenesko nawo ŵapuluskika na mautesi gha Satana. Baibolo likucenjezga kuti: ‘Mzimu ukuyowoya pakweru, kuti mu nyengo za kunthazi ŵanji ŵati ŵapatukeko ku cipulikano, pakuthya makutu ku mizimu ya kusonga na ku visambizgo vya mademone, cifukwa ca upusikizgi wa awo ŵakuteta utesi, ŵakocheka [ŵakukulungara] mu njuŵi zawo.’—1 Timote 4:1, 2; Yeremiya 6:15.
13. Kasi mendezgano ghaheni ni vici, ndipo kasi ŵanthu awo tikucezga nawo ŵakutikhwaska wuli?
13 Palije uyo wakuleka kukhwaskika na mzimu wa caru. Mzimu wa caru ca Satana ngwankhongono. Mwamahara, Baibolo likuticenjezga kuti: “Mungapusikikanga: kwendezgana na ŵaheni kukwananga makhaliro ghawemi.” (1 Ŵakorinte 15:33) Mendezgano ghaheni ghangasazgapo cilicose panji waliyose uyo wakulongora mzimu wa caru, nanga mungaŵa mu mpingo. Usange tingaghanaghana kuti kucezga na ŵanthu ŵaheni kungatinanga yayi, cingayana waka na kuyowoya kuti kucezga na ŵawemi kungatovwira cara. Uku kungaŵa kubudiska kukuru comene! Baibolo likulongosora nkhani iyi makoraghene apo likuti: “Uyo wakwenda na ŵavinjeru naye tiwaŵe wavinjeru, kweni mulongozgani wa vindere tiwapwetekekenge.”—Zintharika 13:20.
14. Kasi tingacita wuli kuti tikane mzimu wa caru?
14 Kuti tikane mzimu wa caru, tikwenera kucezga na ŵanthu ŵamahara, ŵanthu awo ŵakuteŵetera Yehova. Tikwenera kughanaghana vinthu ivyo vikukhozga cipulikano cithu. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Ivyo vyose nvyakuneneska, ivyo vyose nvya nchindi, ivyo vyose nvya urunji, ivyo vyose nvituŵa, ivyo vyose nvyakutowa, ivyo vyose nvya lumbiri luwemi; usange kuli kazilwiro, usange kuli cakulumbika, ghanaghanani na vyeneivi.” (Ŵafilipi 4:8) Pakuti tili na wanangwa wakusankha, tingasankha vinthu ivyo tingaghanaghana. Mphanyi nyengo zose tasankha kughanaghana vinthu ivyo vingatisendezgera kwa Yehova.
Mzimu wa Ciuta Ngwankhongono Comene
15. Kasi Ŵakhristu ŵa mu Korinte wakale ŵakaŵa ŵakupambana wuli na ŵanthu ŵanyake ŵa mu msumba wura?
15 Mwakupambana na awo ŵakupuluskika na mzimu wa caru, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakulongozgeka na mzimu utuŵa wa Ciuta. Ku mpingo wa ku Korinte Paulosi wakalemba kuti: “Tikapokera mzimu wa caru cara, kweni mzimu uwo ngwa Ciuta; mwakuti timanyenge ivyo vili kupika kwa ise kwawanangwa na Ciuta.” (1 Ŵakorinte 2:12) Msumba wakale wa Korinte ukazura na mzimu wa caru. Ŵanthu ŵanandi mu Msumba uwu ŵakaŵa ŵazaghali comene mwakuti mazgu ghakuti “Ukorinte” ghakang’anamuranga “kucita uzaghali.” Satana wabulumutizga maghanoghano gha ŵanthu. Pa cifukwa ici, ŵakupulikiska pacoko waka za Ciuta waunenesko panji na pacoko wuwo yayi. (2 Ŵakorinte 4:4) Ndipouli, kwizira mu mzimu wake utuŵa, Yehova wakajura maso gha Ŵakorinte ŵanyake, kuŵawovwira kumanya unenesko. Mzimu wake ukaŵaciska na kuŵalongozga kuti ŵasinthe umoyo wawo mwakuti ŵaŵe ŵakuzomerezgeka pamaso pake na kupokera vitumbiko vyake. (1 Ŵakorinte 6:9-11) Nangauli mzimu wa caru ukaŵa wankhongono, mzimu wa Yehova ukaŵa wankhongono comene.
16. Kasi tingacita wuli kuti tipokere na kulutilira kuŵa na mzimu wa Ciuta?
16 Ndimoso viliri mazuŵa ghano. Mzimu wa Yehova ngwankhongono comene mu cilengiwa cose, ndipo wakuwupeleka kwawanangwa kwa wose awo ŵakuwuromba mu cipulikano. (Luka 11:13) Ndipouli, kuti tipokere mzimu wa Ciuta, tikwenera kucita vinandi kuluska waka kukana mzimu wa caru. Tikweneraso kusambira Mazgu gha Ciuta nyengo zose na kucita ivyo tikusambira mwakuti mzimu withu, kung’anamura kaghanaghaniro kithu kayane na kake. Usange ticitenge ntheura, Yehova watikhozgenge kuti titonde nthowa zose izo Satana wangagwiliskira nchito kuti wabwangandule umoyo withu wauzimu.
17. Kasi ivyo vikacitikira Loti vingatipembuzga wuli?
17 Nangauli Ŵakhristu mbacaru cara, kweni ŵakukhala mu caru. (Yohane 17:11, 16) Palije uyo wangacheŵerathu mzimu wa caru, cifukwa tikugwira nchito panji tikukhala lumoza na ŵanthu awo ŵakuleka kutemwa Ciuta na nthowa zake. Kasi nase tikujipulika nga ni Loti uyo “wakasuzgika comene” cifukwa ca kuswa malango uko ŵanthu ŵa mu Sodomu ŵakacitanga ŵeneawo wakakhalanga nawo? (2 Petros 2:7, 8) Usange ndimo tikucitira, mbwenu tingapembuzgika. Yehova wakavikilira na kuponoska Loti, ndipo wangacita mwakuyana waka na ise. Dada withu wacitemwa wakuwona na kumanya ivyo vikuticitikira, ntheura wangatipa wovwiri na nkhongono izo tikukhumbikwira kuti tilutilire kuŵa ŵauzimu. (Salmo 33:18, 19) Para tikuthemba pa iye, kugomezga mwa iye, na kucema pa iye, mbwenu watovwirenge kuti tikane mzimu wa caru, kwali mukhaliro withu ungaŵa wakusuzga wuli.—Yesaya 41:10.
18. Nchifukwa wuli tikwenera kuzirwiska ubwezi withu na Yehova?
18 Mu caru ico cili kutali na Ciuta ndiposo cakupusikika na Satana, ise nga mbanthu ŵa Yehova tili kutumbikika na unenesko. Mwantheura tikusangwa na cimwemwe ndiposo mtende uwo caru cilije. (Yesaya 57:20, 21; Ŵagalatiya 5:22) Tili na cilindizga ca umoyo wamuyirayira mu Paradiso, umo mzimu wa caru ico cikuluta wamukuŵamo yayi. Ntheura tiyeni tizirwiske ubwezi withu na Ciuta na kuŵa maso kuti tinyololere cilicose ico cingatipangiska kuti tipuluke mwauzimu. Tiyeni tisendelere comene kwa Yehova, ndipo watovwirenge kuti tikane mzimu wa caru.—Yakobe 4:7, 8.
Kasi Mungalongosora?
• Kasi Satana wakugwiliskira nchito nthowa wuli kuti wapusike na kupuluska ŵanthu?
• Kasi tingacita wuli kuti tileke kupulukako kwa Yehova?
• Kasi nchivici ico cikulongora kuti mzimu wa caru ngwankhongono?
• Kasi tingacita wuli kuti tipokere na kulutilira kuŵa na mzimu wa Ciuta?
[Mafumbo]
[Chati pa peji 24]
VINJERU VYA ŴANTHU NA VINJERU VYA CIUTA
Palije unenesko weneco—ŵanthu ŵakupanga unenesko wawo na wawo.
“Mazgu [gha Ciuta] mbunenesko.”—Yohane 17:17.
Kuti munthu wamanye ico nchiheni panji ico nchiwemi, wakwenera kuthemba maghanoghano ghake.
“Mtima ngwakupusika kwakuluska vyose, nguheni wambura kulorako; ndinjani wangaumanya?”—Yeremiya 17:9.
Citani ivyo mukukhumba kucita.
“Nthowa ya munthu kuti yili mwa iye yekha cara, kuti nkhwa munthu uyo wakwenda cara kulunjika mendero ghake.”—Yeremiya 10:23.
Usambazi ndiwo ukwiziska cimwemwe.
“Kutemwa ndalama ndukolozi [msisi] lwa mitundu yose ya viheni.”—1 Timote 6:10.
[Cithuzithuzi pa peji 23]
Solomoni wakaleka kusopa kwaunenesko na kuzgokera ku ŵaciuta ŵatesi