Ŵanthu ŵa Ciuta Ŵakwenera Kutemwa Lusungu
Ŵanthu ŵa Ciuta Ŵakwenera Kutemwa Lusungu
‘Yehova wakukhumba kucita urunji, kutemwa lusungu na kwenda mwakujiyuyura na Ciuta wako.’—MIKA 6:8.
1, 2. (a) Cifukwa wuli tikuzizwa yayi kuti Yehova wakukhumba kuti ŵanthu ŵake ŵaŵenge ŵalusungu? (b) Ni mafumbo wuli ghakukhwaskana na lusungu agho tikwenera kughanaghanirapo?
YEHOVA ni Ciuta walusungu. (Ŵaroma 2:4; 11:22) Adamu na Heva ŵakwenera kuti ŵakawonga comene cifukwa ca lusungu lwa Ciuta. Mu munda wa Edeni mukaŵa vilengiwa ivyo vikalongora kuti Ciuta ngwalusungu ku ŵanthu, awo ŵakenera kukondwa navyo vinthu ivi. Ndipo Ciuta wacali kucitira lusungu waliyose, na ŵanthu ŵaheni wuwo ŵambura kuwonga.
2 Pakuti ŵanthu ŵali kulengeka mu cikozgo ca Ciuta, iwo ŵangakwaniska kulongora mikhaliro yake. (Genesis 1:26) Tikuzizwa yayi kuti Yehova wakukhumba kuti tiŵenge ŵalusungu. Nga umo lemba la Mika 6:8 likuyowoyera, ŵanthu ŵa Ciuta ŵakwenera “kutemwa lusungu.” Kweni kasi lusungu ni vici? Kasi lukuyana wuli na mikhaliro yinyake ya Ciuta? Pakuti ŵanthu ŵangakwaniska kulongora lusungu, cifukwa wuli caru nchakuzura na nkhaza nthena? Cifukwa wuli ise Ŵakhristu tikwenera kulimbikira kucitira lusungu ŵanyithu?
Kasi Lusungu Ni Vici?
3. Kasi lusungu mungalulongosora wuli?
3 Lusungu lukuwoneka para tikucitapo kanthu kuti tovwire ŵanyithu. Lukulongoleka na nchito zakovwira kweniso mazgu ghawemi. Kuŵa walusungu cikung’anamura kucita uwemi m’malo mwa kucita nkhaza. Munthu walusungu wakuŵa mubwezi, wakuzika, wakufipira mtima ndiposo wamasangulusko. Wakuŵa na mtima wa kupa, ndipo wakughanaghanira ŵanyake. Mpositole Paulosi wakaciska Ŵakhristu kuti: “Vwarani mtima wa cisungusungu, [lusungu] kujiyuyura, kuzika, kukunthirapo.” (Ŵakolose 3:12) Ipo lusungu nchakuvwara cakuyelezgera ca Mkhristu waliyose waunenesko.
4. Kasi Yehova wadangilira wuli pakucita lusungu?
4 Yehova Ciuta wadangilira pakucita lusungu. Nga umo Paulosi wakayowoyera, “cikati cawoneka cisungusungu ca Ciuta Mponoski withu, na kutemwa kwake ku ŵanthu,” penepapo ‘wakatiponoska. . . na kusavya kwa kubabikaso, ndiposo kuweleramo kuphya uko mzimu utuŵa ukatiwezgeramo.’ (Tito 3:4, 5) Ciuta ‘wakusavya,’ panji kutozga Ŵakhristu ŵakuphakazgika mu ndopa za Yesu, ico cikung’anamura kuti wakugwiliskira nchito nkhongono ya sembe ya Khristu m’malo mwa iwo. Kweniso ŵakuzgoka ŵaphya na mzimu utuŵa, ndipo ŵakuŵa ‘cilengiwa ciphya,’ ŵana ŵa Ciuta ŵakubabika na mzimu. (2 Ŵakorinte 5:17) Kweniso Ciuta wacitira lusungu na citemwa ŵa “mzinda ukuru,” awo ‘ŵasuka minjilira yawo, ndipo ŵayituŵiska mu ndopa za Mwanamberere.’—Civumbuzi 7:9, 14; 1 Yohane 2:1, 2.
5. Cifukwa wuli awo ŵakulongozgeka na mzimu wa Ciuta ŵakwenera kulongora lusungu?
5 Lusungu nchimoza ca vipambi vya mzimu utuŵa wa Ciuta, panji kuti nkhongono. Paulosi wakati: ‘Vipambi vya mzimu ni kutemwa, cimwemwe, mtende, kuzizipizga, [“lusungu,” NW] uwemi, magomezgeko, kuzika, kujikora: kulive malango ghakususka vyeneivi.’ (Ŵagalatiya 5:22, 23) Ntheura awo ŵakulongozgeka na mzimu wa Ciuta ŵakucitira lusungu ŵanyawo. Ni nthena yayi?
Lusungu Lwanadi Nkhulopwa Yayi
6. Ni lusungu wuli ulo ndwakulopwa, ndipo cifukwa wuli?
6 Ŵanthu ŵanyake ŵakuti kulongora lusungu nkhulopwa. Iwo ŵakuti munthu wakwenera kuŵa munonono, kweniso wa mtafu nyengo zinyake mwakuti ŵanyake ŵawone kuti iyo mphatali. Kweni unenesko ngwakuti nchipusu yayi kulongora lusungu lwanadi, na kuleka kucita lusungu lwautesi. Pakuti lusungu lwanadi nchipambi ca mzimu wa Ciuta, lungaŵa lwakulopwa yayi, nesi lwakulekelera mikhaliro yiheni. Kweni lusungu lwambura kwenelera ndwakulopwa, lukucitiska munthu kulekelera kwananga.
7. (a) Kasi Eli wakalongora wuli kulekelera? (b) Cifukwa wuli ŵalara ŵakwenera kucenjera kuti ŵaleke kulongora lusungu lwambura kwenelera?
7 Mwaciyelezgero, tiwone umo wakacitira musofi mulara wa Israyeli, Eli. Iyo wakatondeka kuŵalanga ŵana ŵake Hofini na Finihasi, awo ŵakaŵa ŵasofi pa cihema. Cifukwa cakuti ŵakaleka kukhorwa na cigaŵa ca nyama ya sembe ico Dango la Ciuta likati ciŵenge cawo, iwo ŵakatuma muteŵeti kuti warombenge nyama yiŵisi kwa awo ŵakizanga kuzakapeleka sembe pambere mafuta gha nyama ghandawocheke pa jochero. Kweniso ŵana ŵa Eli ŵakagonanga na ŵanakazi awo ŵakateŵeteranga pa muryango wa cihema. M’malo mwa kuŵalekeska uteŵeti ŵina Hofini na Finihasi, Eli wakaŵacenya waka. (1 Samuel 2:12-29) Nchakuzizika yayi kuti ‘lizgu la Yehova likaŵapo viŵi cara’ mazuŵa ghara. (1 Samuel 3:1) Ŵalara Ŵacikhristu ŵakwenera kupwelelera comene kuti ŵaleke kulongora lusungu lwambura kwenelera kwa awo ŵananga, ŵeneawo ŵanganangiska umoyo wauzimu wa mpingo. Lusungu lwanadi lukulekelera yayi mazgu ghaheni panji mikhaliro iyo yikupambana na khumbo la Ciuta.
8. Kasi Yesu wakalongora wuli lusungu lwanadi?
8 Yesu Khristu, uyo nchakuwonerapo cithu, wakacitapo yayi lusungu lwambura kwenelera. Wakacitanga lusungu lwanadi nyengo zose. Mwaciyelezgero, ‘wakaŵalengera citima [ŵanthu], cifukwa ŵakakweŵekanga na kuparanyika nga ni mberere zambura muliska.’ Ŵanthu ŵawemi mtima ŵakafwatukanga kwiza kwa Yesu, ndipo ŵakizanga na ŵana ŵawo wuwo. Ghanaghanani waka lusungu na citemwa cikuru ico Yesu wakalongora apo ‘wakapakata [twana] na kuŵika mawoko ghake pa ito, na kututumbika.’ (Mateyu 9:36; Marko 10:13-16) Nangauli Yesu wakaŵa walusungu, kweni nyengo zose wakacitanga ico nchakwenelera pamaso pa Ŵawiske ŵa kucanya. Yesu wakalekeleranga uheni yayi; na cikanga ico Ciuta wakamupa, wakaŵasuska ŵalongozgi ŵa cisopo awo ŵakaŵa ŵapusikizgi. Nga umo tikuwonera pa Mateyu 23:13-26, iyo wakaŵaphalira pakweru mwakuwerezgawerezga kuti: “Soka kwa imwe, mwa Ŵalembi na Ŵafarisi, mwa ŵapusikizgi!”
Lusungu na Mikhaliro Yinyake Yauzimu
9. Kasi lusungu lukuyana wuli na kuzizipizga kweniso uwemi?
9 Lusungu lukuyana na mikhaliro yinyake iyo mzimu wa Ciuta ukupambika, nga ni “kuzizipizga” na “uwemi.” Munthu walusungu wakuŵa wakuzizipizga. Wakuŵa wakuzika na ŵanthu ŵambura lusungu. Lusungu lukuyana na uwemi cifukwa cakuti kanandi lukulongoleka para munthu wakucita vinthu kuti wawovwire ŵanyake. Nyengo zinyake lizgu la Cigiriki lakung’anamura lusungu, mu Baibolo lingang’anamurika kuti “uwemi.” Ŵanthu ŵambura kusopa ŵakazizwa comene na lusungu lwa Ŵakhristu ŵakale, ndipo Tertullian wakuti iwo ŵakacemanga ŵasambiri ŵa Yesu kuti ‘ŵanthu ŵakuzura na lusungu.’
10. Kasi lusungu na citemwa vikuyana wuli?
10 Lusungu na citemwa vikuyana. Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Na ceneici ndico ŵanthu wose ŵati ŵamanyirenge kuti muli ŵasambiri ŵane, para mukutemwana.” (Yohane 13:35) Ndipo Paulosi wakalongosora citemwa ici, wakati: “Kutemwa kukuzizipizga, ndipo nkhwalusungu.” (1 Ŵakorinte 13:4) Kweniso lusungu lukuyana na “cisungusungu,” lizgu ilo likusangika kanandi mu Malemba. Lizgu la Cihebere lakuti “cisungusungu” likung’anamura kucitira lusungu munthu mupaka cilato cakulongolera lusungu cifiskike. Yehova wakulongora cisungusungu mu nthowa zinandi. Mwaciyelezgero, mu milimo yake ya kuwombora na kuvikilira.—Salmo 6:4; 40:11; 143:12.
11. Kasi cisungusungu ca Ciuta cikutikhozga wuli?
11 Cisungusungu ca Yehova cikuguzira ŵanthu kwa iyo. (Yeremiya 31:3) Para ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Ciuta ŵakukhumba kuwombokwa panji kovwirika, ŵakumanya kuti wakucitapo kanthu mwakugomezgeka, pakuti ngwacisungusungu. Wakuleka yayi kulongora cisungusungu. Ntheura, ŵangaromba na cipulikano nga ni mlembi wa salmo uyo wakati: ‘Kweni ine ndagomezga lusungu lwinu; mtima wane tiusekelere mu ciponosko cinu.’ (Salmo 13:5) Pakuti citemwa ca Ciuta nchakugomezgeka, ŵateŵeti ŵake ŵakwenera kumugomezga fikepo. Iwo ŵakukhozgeka kuti: ‘Yehova waŵatayenge [cara] ŵanthu ŵake; nesi kucisida ciharo cake.’—Salmo 94:14.
Cifukwa Wuli Caru Nchankhaza Nthena?
12. Kasi muwuso wankhaza ukayamba pawuli, ndipo ukayamba wuli?
12 Zgoro la fumbo ili likukhwaskana na ico cikacitika mu munda wa Edeni. Ŵanthu ŵakati ŵalengeka, cilengiwa cauzimu ico cikazgoka cakujikuzga cikayamba kunozga nthowa mwakuti ciwusenge pa caru cose. Ndico cifukwa wakazgoka “fumu ya caru cino,” ndipo ni fumu yankhaza comene. (Yohane 12:31) Iyo wakazgoka Satana Dyabulosi, mulwani mulara wa Ciuta na ŵanthu. (Yohane 8:44; Civumbuzi 12:9) Nthowa iyo wakacita kuti wayambe muwuso wakwimikana na muwuso walusungu wa Yehova, yikamanyikwa nyengo yicoko waka Heva wakati walengeka. Ntheura muwuso uheni ukayamba apo Adamu wakakanira dala kuwusika na Ciuta na kukana lusungu Lwake. (Genesis 3:1-6) M’malo mwakuti ŵajiwuse ŵekha umo ŵakakhumbiranga, Adamu na Heva ŵakayamba kuwusika mwankhaza na Dyabulosi, ndipo ŵakazgoka ŵanthu ŵake.
13-15. (a) Kasi pakaŵa njombe wuli zinyake cifukwa ca kukana muwuso waurunji wa Yehova? (b) Cifukwa wuli caru nchankhaza nthena?
13 Tiyeni tiwone njombe zake zinyake. Adamu na Heva ŵakacimbizgika mu cigaŵa ca caru ico cikaŵa paradiso. Ŵakafuma mu munda wakutowa comene, mwenemumo mukaŵa vyose, makuni ghawemi na vipasi, ndipo ŵakayamba kusuzgika kuwaro kwa munda wa Edeni. Ciuta wakati kwa Adamu: “Cifukwa wapulikira mazgu gha muwoli wako, warya vya khuni ilo nkhakuwuzga kuti, Ungaryangako, caru catembeka cifukwa ca iwe; mu suzgo tiuryenge mazuŵa ghose gha umoyo wako; minga na nthura ticikumezgere.” Pakuti dongo likatembeka, cikaŵa cipusu yayi kulimapo. Ŵana ŵa Adamu ŵakakomwa na minga kweniso nthura, mwakuti wiske wa Nowa, Lameki wakadandaura na vyakuŵinya ‘kufuma ku dongo ilo Yehova wakalitemba,’ pakuti ŵakaŵa ŵakufukafuka na mawoko ghawo.—Genesis 3:17-19; 5:29.
14 Kweniso Adamu na Heva ŵakaleka mtende na kusankha ulwilwi. Ciuta wakati kwa Heva: ‘[“Nisazgirengeko,” NW] comene suzgo yako pa kutora nthumbo kwako; usuzgikenge pa kubaba ŵana, ndipouli, khumbo lako lamuŵa ku mfumu wako, ndipo iye wawusenge pacanya pako.’ Pamanyuma pake, Kayini, mwana wakwamba wa Adamu na Heva wakacita nkhaza yikuru comene, wakakoma munung’una wake Abelu.—Genesis 3:16; 4:8.
15 “Caru cose cikugona mu nkhongono za muheni,” ndimo wakayowoyera mpositole Yohane. (1 Yohane 5:19) Nga umo yiliri fumu yake, caru lero cikulongora mikhaliro yiheni nga ni uryezi na kujikuzga. Nchambura kuzizika kuti caru nchikali kweniso nchankhaza! Ndipouli, vinthu ivi vilutilirenge yayi. Mu Ufumu wake, Yehova wazamuwoneseska kuti lusungu na citemwa vizakathandazgike m’malo mwa ukali na nkhaza.
Mu Ufumu wa Ciuta Lusungu Luzamuthandazgika
16. Cifukwa wuli muwuso wa Ciuta kwizira mwa Khristu Yesu ukumanyikwa na lusungu, ndipo ici cikutiphalira kuti ticitenge vici?
16 Yehova na Fumu yakwimikika ya Ufumu Wake, Yesu Khristu, ŵakukhumba kuti ŵanthu ŵa muwuso wawo ŵamanyikwenge na lusungu. (Mika 6:8) Yesu Khristu wakatilongora umo muwuso uwo Ŵawiske ŵali kumupa uzamumanyikwira na lusungu. (Ŵahebere 1:3) Tikuwona fundo iyi mu mazgu gha Yesu pakucombora ŵalongozgi ŵatesi ŵa cisopo, awo ŵakasuzganga ŵanthu na vinthu vizito. Iyo wakati: “Zani kwa ine mose imwe mukulemerwa na kuzotofyeka, ndipo ine . . . ndimupumuzganinge. Jitolerani goliwoli lane, ndipo musambire kwa ine; cifukwa ndine wakuzika na wakujipepura mu mtima: ndipo muti musangenge kuvukuka ku mizimu yinu. Cifukwa goliwoli lane ndipusu, na katundu wane ndi muyuyu.” (Mateyu 11:28-30) Ŵalongozgi wose ŵa caru capasi, kwali mba cisopo, kwali mbalongozgi wuli, ŵakuvuska ŵanthu na mphingo zikuru zambura kumara za malango na vyakucita. Kweni ivyo Yesu wakukhumba kuti awo ŵakumulondezga ŵacitenge ni vyakuti ŵangakwaniska. Ili ni goliwoli lakupumuzga nadi, kweniso ndalusungu! Kasi tikukhumba yayi kucita nga ndiyo apo tikulongora ŵanyithu lusungu?—Yohane 13:15.
17, 18. Cifukwa wuli tingagomezga kuti awo ŵamuwusa na Khristu kucanya na ŵimiliri ŵake pa caru capasi ŵalongorenge lusungu?
17 Mazgu gha Yesu agho wakaphalira ŵapositole ŵake ghakulongora mphambano yikuru iyo yilipo pakati pa Ufumu wa Ciuta na wa ŵanthu. Baibolo likuti: “Mukawuka mphindano mukati mwa iwo, kuti ndi nju wa iwo wakupimika kuŵa mukuru. Ndipo wakanena nawo, ŵakaronga ŵa ŵamitundu ŵakuŵayuzgayuzga, ndipo awo ŵali na mazaza pa iwo ŵakuzunulika Ŵanangwa. Kweni kuti ndimo muŵirenge imwe cara: kweni uyo ndi mukuru mwa imwe, ndiyo waŵenge nga ndi munung’una; ndipo uyo ndi cilongozi nga ngwakuteŵeta. Cifukwa mukuru ndi nju, uyo wakukhala pa kurya, panji uyo wakuteŵeta? Asi ndi uyo wakukhala pa kurya? Kweni ine ndili mukati mwinu nga ndi uyo wakuteŵeta.”—Luka 22:24-27.
18 Ŵanthu awo ŵakuwusa ŵanyawo wakulongora ukuru wawo mwa ‘kuyuzga’ ŵanthu na kujithya mazina gha nchindi, uku ŵakughanaghana kuti ndipo ŵangawoneka ŵapacanya kuluska awo ŵakuwusika na iwo. Yesu wakayowoya kuti ukuru weneko ukusangika cifukwa ca kuteŵetera ŵanyithu na mtima wose kweniso kwambura kuleka. Wose awo ŵamuwusa na Khristu kucanya panji ŵimiliri ŵake pa caru capasi ŵakwenera kulimbikira comene kulondezga Yesu pa fundo ya kujiyuyura na lusungu.
19, 20. (a) Kasi Yesu wakalongora wuli ukuru wa lusungu lwa Yehova? (b) Kasi tingamuyezga wuli Yehova pa kucita lusungu?
19 Tiyeni tiwone ulongozgi unyake wacitemwa uwo Yesu wakapeleka. Kuti walongore ukuru wa lusungu lwa Yehova, Yesu wakati: ‘Usange mukutemwa awo ŵakumutemwani, muli na kuwonga wuli? Cifukwa ŵakwananga nawo ŵakutemwa awo ŵakuŵatemwa. Ndipo usange mukuŵacitira uwemi awo ŵakumucitirani uwemi, muli na kuwonga wuli? Cifukwa ŵakwananga nawo ndimo ŵakucitira. Ndipo usange mukukongozga awo mukugomezga kupokelerakoso, muli na kuwonga wuli? Cifukwa ŵakwananga nawo ŵakukongozgana na ŵakwananga, mwakuti ŵapokelerekoso ntheura pera. Kweni mutemwenge ŵalwani ŵinu, muŵacitire uwemi, na kuŵakongozga, kwambura kugomezgaso [kupokera] kanthu; ndipo njombe yinu yiŵenge yikuru, ndipo imwe muŵenge ŵana ŵa Cikurukuru: pakuti iye ngwa [lusungu] ku ŵambura kuwonga na ŵaheni. Muŵe ŵalusungu, ntheura umo Ŵawiskemwe ŵaliri ŵalusungu.’—Luka 6:32-36.
20 Lusungu lwa Ciuta ndwambura uryezi. Lukulindizga kupokera malipiro cara. Mwalusungu, Yehova “wakukwezgera dazi lake pa ŵaheni na ŵawemi, ndipo wakulokweska vura pa ŵarunji na pa ŵakubendera.” (Mateyu 5:43-45; Milimo 14:16, 17) Para ticitenge lusungu nga ni Dada withu wa kucanya, tizamuleka waka kuŵacitira uheni ŵambura kuwonga yayi, kweni tizamuŵacitira uwemi, nakuti tizamucitira uwemi na awo ŵakutitinkha wuwo. Usange tikucita lusungu, tikulongora Yehova na Yesu kuti tikukhumba kukhala mu Ufumu wa Ciuta, umo lusungu na mikhaliro yinyake yauzimu yizamuzura mu ŵanthu.
Cifukwa Wuli Tikwenera Kucita Lusungu?
21, 22. Cifukwa wuli tikwenera kucita lusungu?
21 Nchakuzirwa comene kuti Ŵakhristu ŵanadi ŵacitenge lusungu. Uwu mbukaboni wakuti tili na mzimu wa Ciuta. Nakuti usange tikucita lusungu lwanadi ndikuti tikuyezga Yehova Ciuta na Khristu Yesu. Munthu wakwenera kuŵa walusungu kuti wazakaŵe mu Ufumu wa Ciuta. Ntheura tikwenera kutemwa na kusambira umo tingacitira lusungu.
22 Ni nthowa wuli ziwemi izo tingacitira lusungu mu umoyo withu? Mutu wakulondezgapo wuzamulongosora nkhani iyi.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi lusungu ni vici?
• Cifukwa wuli caru nchikali kweniso cankhaza lero?
• Kasi tikumanya wuli kuti lusungu luzamuzura mu muwuso wa Ciuta?
• Cifukwa wuli nchakuzirwa kuti wose awo ŵakukhumba kuzakakhala mu Ufumu wa Ciuta ŵacitenge lusungu?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 8]
Ŵalara Ŵacikhristu ŵakuyezga kucita mwalusungu na mberere
[Cithuzithuzi pa peji 9]
Yehova wazamutondeka yayi kuŵacitira cisungusungu ŵateŵeti ŵake pa masuzgo
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Yehova mwalusungu wakukwezga dazi na kulokweska vura pa ŵanthu wose