Ŵawukirano, Kasi Mukunozgekera vya Munthazi?

‘Nkhumanya maghanoghano agho nkhughanaghanira imwe, . . . maghanoghano gha cimango, gha ciheni cara, kumupani umaliro wakugomezgeka.’—YEREMIYA 29:11.

1, 2. Kasi ŵanthu ŵali na maghanoghano wuli ghakupambana kuyana na vilimika vya uwukirano?

 ŴANTHU ŵanandi awo sono mbalara ŵakughanaghana kuti uwukirano ni nyengo yiwemi comene mu umoyo. Ŵakukumbuka kuti apo ŵakaŵa ŵanyamata ŵakaŵa na nkhongono kweniso ŵakukondwa. Ŵakudokera comene para ŵakukumbuka nyengo iyo ŵakaŵa na vinthu vicoko comene vyakucita, apo ŵakaseŵeranga kweniso apo ŵakaŵa na mipata yinandi comene.

² Imwe pa nyengo yasono muli ŵawukirano mukwenera kuti unyamata mukuwuwonera panyake. Kusintha kwa maghanoghano kweniso mu thupi pa nyengo ya uwukirano kungapangiska kuŵa kwakusuzga kuti mucite makora. Para muli pa sukulu, ŵanyinu ŵangamusuzgani comene. Mukwenera kuŵikapo mtima kuti mukane kugwiliskira nchito minkhwara mwambura kwenelera, moŵa, na uzaghali. Ŵanandi ŵa imwe mukusuzgika cifukwa ca nkhani ya kuleka kunjizgikamo mu vinthu vya caru panji nkhani zinyake zakukhwaskana na cipulikano cinu. Inya, uwukirano yingaŵa nyengo yakusuzga. Kweni uwukirano ndiyo nyengo iyo munthu wakuŵira na mipata. Ipo fumbo ndakuti, Kasi mipata iyi mucitenge nayo wuli?

Kondwani na Uwukirano Winu

3. Kasi Solomoni wakapeleka ulongozgi na cenjezgo wuli ku ŵawukirano?

³ Ŵanthu awo mbalara ŵamuphaliraninge kuti unyamata ukumara, ndipo ŵakuneneska. Mu vilimika vicoko waka, muzamuŵaso ŵanyamata yayi. Ntheura kondwani apo mucali ŵanyamata! Uwu ukaŵa ulongozgi wa Fumu Solomoni, iyo yikati: “Sekelera wapungwe [muwukirano] iwe, mu uphya wako, na mtima wako usangwe mu mazuŵa gha uphya wako; wendenge mu nthowa za mtima wako, na mu kuwona kwa maso ghako.” Kweni Solomoni ŵakacenjezga ŵawukirano kuti: “Fumyako suzgo ku mtima wako, ndipo upatulire viheni kutali na thupi lako.” Ndipo wakalutilira kuti: “Wanici na uphya [unyamata] ni vyawaka.”—Mupharazgi 11:9, 10.

4, 5. Cifukwa wuli nchamahara kuti ŵawukirano ŵanozgekerenge vya munthazi? Yelezgerani.

⁴ Kasi mukupulikiska ico Solomoni wakang’anamuranga? Tiyeni tiyelezgere na munyamata uyo wapokera cawanangwa cakuzirwa, mutepanji cuma cinandi. Kasi wacitenge naco vici? Nyengo zinyake wangacisakaza waka nthena kuti wajikondweske, umo wakacitira mwana wakuzgeŵa wa mu ntharika ya Yesu. (Luka 15:11-23) Kweni nchivici ico cicitikenge para ndarama zamumalira? Nadi pano, waŵenge na citima cifukwa ca uzeleza wake! Kulwande linyake, tiyelezgere kuti cuma cira waciŵika kuti wanozgekere vya munthazi, mutepanyake wacisunga ku banki. Ndipo nyengo yati yalutapo wakwamba kupindula na cuma ico wakasunga, kasi mukughanaghana kuti citima cingamukora cifukwa cakuti wakaleka kusakaza ndarama zose kuti wajikondweske pa unyamata wake? Cingamukorapo yayi na pacoko!

⁵ Ntheura ghanaghanirani vilimika vya uwukirano winu nga nchawanangwa cakufuma kwa Ciuta, ndipo ndimo viliri nadi. Kasi mucitenge navyo wuli? Mungamara nkhongono zinu zose pa ivyo mukukhumba mwaŵene, mbwenu kujikondweska waka nthena kwambura kughanaghanira vya munthazi. Kweni usange ndimo  mukucitira, kwa imwe, ‘wanici na unyamata’ viŵenge ‘vyawaka’ nadi. Ipo nchiwemi comene kuti apo mucali na nkhongono munozgekere vya munthazi!

6. (a) Kasi ni ulongozgi wuli wa Solomoni uwo ungawovwira ŵawukirano? (b) Kasi Yehova wakukhumba kuŵacitira vici ŵawukirano, ndipo muwukirano wangacita wuli kuti wapindule navyo?

⁶ Solomoni wakazunura fundo iyo yingamovwirani kuti mucite mwamahara na uwukirano winu. Wakati: “Kumbuka Mlengi wako mu mazuŵa gha uphya wako.” (Mupharazgi 12:1) Iyi ndiyo nthowa yakuti mucitire makora—tegherezgani kwa Yehova ndipo citani khumbo lake. Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli ŵakale ivyo wakakhumba kuŵacitira, wakati: ‘Nkhumanya maghanoghano agho nkhughanaghanira imwe, . . . maghanoghano gha cimango, gha ciheni cara, kumupani umaliro wakugomezgeka.’ (Yeremiya 29:11) Namwe Yehova wakukhumba kumupani ‘umaliro wakugomezgeka.’ Usange mukumukumbuka mu vyakucita vinu, maghanoghano, na ivyo mukusankha kucita, cigomezgo ici ca vya munthazi mucisangenge.—Civumbuzi 7:16, 17; 21:3, 4.

“Sendelerani kwa Ciuta”

7, 8. Kasi muwukirano wangasendelera wuli kwa Ciuta?

⁷ Yakobe wakuticiska kuti tikumbukenge Yehova apo wakuti: “Sendelerani kwa Ciuta, ndipo Iyo wati wasendelere kwa imwe.” (Yakobe 4:8) Yehova ni Mlengi, Fumu ya kucanya, ndiyo ngwakwenelera kuti tose timusope na kumulumba. (Civumbuzi 4:11) Ndipouli, usange tikusendelera kwa iyo, nayo wasendelerenge kwa ise. Kasi mtima winu ukukondwa yayi para mukupulika fundo iyi?—Mateyu 22:37.

⁸ Tikusendelera kwa Yehova mu nthowa zinandi comene. Mwaciyelezgero, mpositole Paulosi wakuti: “Koselaninge mu kuromba, na kucelezga mwenemumo na kuwonga.” (Ŵakolose 4:2) Mu kayowoyero kanyake, muŵe na cizgoŵi ca kuromba. Lekani kukhorwa waka na ameni uyo mukuyowoya para ŵadada ŵinu panji Mkhristu munyinu mu mpingo waromba. Kasi muli kumujulirapo Yehova mtima winu na kumuphalira ivyo mukughanaghana, ivyo mukopa, na ivyo vikumusuzgani? Kasi muli kumuphalirapo vinthu ivyo mungacita soni kudumbiskana na munthu waliyose? Malurombo ghakufumira pasi pa mtima ghamupaninge mtende wa maghanoghano. (Ŵafilipi 4:6, 7) Malurombo ghakutovwira kuti tisendelere kwa Yehova na kumanya kuti nayo wakusendelera kwa ise.

9. Kasi muwukirano wangategherezga wuli kwa Yehova?

⁹ Nthowa yinyake yakusendelera kwa Yehova tikuyiwona mu mazgu agha: “Pulika fundo ndipo upokelere cisambizgo, mwakuti uŵe wavinjeru mu mazuŵa agho tighizenge.” (Zintharika 19:20) Inya, para mukutegherezga kwa Yehova na kumupulikira, ndikuti mukunozgekera vya munthazi. Kasi mungalongora wuli kuti mukutegherezga kwa Yehova? Kwambura kukayika mukufika pa maungano gha Cikhristu na kutegherezga ku nkhani izo zikuyowoyeka. Kweniso ‘mukucindika ŵawiskemwe na ŵanyinamwe’ para mukuŵapo pa sambiro la Baibolo la mbumba. (Ŵaefeso 6:1, 2; Ŵahebere 10:24, 25) Apa mukucita makora nadi. Kweni mwakusazgirapo, kasi ‘mukujiwombolera nyengo’ yakuti munozgekere maungano, kuŵazga Baibolo nyengo na nyengo, na kucita kafukufuku? Kasi mukuyezga kucita ivyo mukuŵazga, mwakuti mwendenge nga ni ‘munthu wamahara’? (Ŵaefeso 5:15-17; Salmo 1:1-3) Usange ndimo mukucitira, ndikuti mukusendelera kwa Yehova.

10, 11. Kasi ŵawukirano ŵakupindula wuli para ŵakutegherezga kwa Yehova?

¹⁰ Mu mazgu ghakwambilira gha buku la Zintharika, mulembi wakulongosora cilato ca buku ili. Cilato cake nchakuti “ŵanthu ŵamanye vinjeru na cisambizgo, kumanyiska mazgu gha mahara, kupokera cisambizgo ca vinjeru, urunji, kweruzga, na kurunjikiska; kuti ŵambura vinjeru ŵapike vinjeru, na pungwe [muwukirano] mahara na maghanoghano.” (Zintharika 1:1-4) Inya, para mukuŵazga na kugwilirapo nchito pa mazgu gha Zintharika, kweniso Baibolo lose, muŵenge ŵarunji na ŵakunyoroka, ndipo Yehova wakondwenge kuŵa namwe pafupi. (Salmo 15:1-5) Peneapo mukulimbikira kusanga vinjeru, umanyi, na kaghanaghaniro,  ivyo musankhenge kucita navyo viŵenge vyamahara.

¹¹ Kasi ungaŵa ulemwa kulindizga muwukirano kuti wacite mwavinjeru mu nthowa iyi? Yayi nadi, cifukwa ŵawukirano ŵanandi Ŵacikhristu ndimo ŵakucitira. Pa cifukwa ici, ŵanyawo ŵakuŵacindika ndipo ‘ŵakudelera yayi uwukirano wawo.’ (1 Timote 4:12) Ŵapapi ŵawo ŵakukondwa comene, ndipo Yehova wakuti ŵawukirano Ŵacikhristu ŵakukondweska mtima wake. (Zintharika 27:11) Nangauli mbana ŵacoko, kweni ŵangagomezga kuti mazgu agha ghakuyowoya za iwo: “Umulaŵisiske munthu uyo ngwakufikapo, uwone mweneuyo ngwakunyoroka, pakuti mphapu [yake] tiyiŵenge ya munthu wa cimango.”—Salmo 37:37.

Sankhani Vinthu Viwemi

12. Kasi cimoza mwa vinthu vyakuzirwa ivyo ŵawukirano ŵakusankha ni vici, ndipo cifukwa wuli kusankha uku kungaŵa kuwemi panji kuheni nyengo yitali?

¹² Uwukirano ni nyengo ya kusankhira vyakucita, vinyake mwa ivyo vingamovwirani umoyo winu wose. Vinyake ivyo mungasankha sono vimovwiraninge vilimika vinandi munthazi. Para mwasankha vinthu vyamahara muŵenge na umoyo wacimwemwe kweniso uwemi. Kweni para mwasankha vinthu vyawakawaka munganangiska umoyo winu wose. Wonani unenesko wa fundo iyi pa vinthu viŵiri ivyo mukwenera kusankha. Cakwamba: Kasi ni njani uyo mwasankha kuti mwendezganenge? Cifukwa wuli fundo iyi njakuzirwa? Ntharika ya mu malemba yikuti: “Uyo wakwenda na ŵavinjeru naye tiwaŵe wavinjeru, kweni mulongozgani wa vindere tiwapwetekekenge.” (Zintharika 13:20) Mu kayowoyero kanyake, para nyengo yajumphapo tikwamba kuyana mu vyakucita na awo tikwenda nawo kwali mbamahara panji vindere. Kasi imwe mungatemwa kuŵa munthu mbu?

13, 14. (a) Padera pa kwenda na ŵanthu, kasi mendezgano ghakusazgapo vici? (b) Kasi nchivici ico ŵawukirano ŵakwenera kukana?

¹³ Para mukughanaghana za mendezgano, mukwenera kuti mukughanaghana za kwenda na ŵanthu. Uwu mbunenesko, kweni mendezgano ghakusazgapo vinandi. Para mukuwonelera TV, kupulikizga sumu, kuŵazga buku, kuwonelera vidiyo, panji kucezga pa kompyuta, ndikuti mukwendezgana. Usange mendezgano agha nga mbembe na maunyankhasi panji minkhwara ya kuzelezeska, uloŵevu, panji cilicose ico cikupambana na malango gha Baibolo, ndikuti  mukwendezgana na ‘vindere’ ivyo vikucita vinthu nga ni para Yehova kulije.—Salmo 14:1.

¹⁴ Mutepanji mukughanaghana kuti, pakuti mukufika pa maungano gha Cikhristu ndipo mukulimbikira mu mpingo, muli ŵakukhora comene kwakuti mafilimu gha mbembe panji sumu izo zikupulikikwa makora kweni zili na mazgu ghaheni vingamunangani yayi. Panyake mukughanaghana kuti palije ciheni ico cingacitika usange mungadaŵirapo vithuzithuzi vya ŵanthu ŵambura kuvwara pa kompyuta. Mpositole Paulosi wakumuphalirani kuti para ndimo mukughanaghanira mbwenu mukuteta! Wakuti: “Kwendezgana na ŵaheni kukwananga makhaliro ghawemi.” (1 Ŵakorinte 15:33) Cacitima nchakuti ŵawukirano ŵanyake Ŵacikhristu awo ŵakamba makora comene, nkharo yawo yanangika cifukwa ca kwendezgana na ŵanthu ŵambura mahara. Ipo ŵikanipo mtima kuti mukane mendezgano ghaheni. Usange mwacita nthena, mupulikirenge ulongozgi wa Paulosi wakuti: “Mungalinganizgikanga na caru cino, kweni musanduke mu kuweleramo kuphya kwa mano ghinu, mwakuti mupimiske ico ndi khumbo la Ciuta, ciwemi na cakukondweska, na cakufikapo.”—Ŵaroma 12:2.

15. Kasi cinthu caciŵiri ico ŵawukirano ŵakwenera kusankha ni vici, ndipo nyengo zinyake ŵanthu ŵangaŵacicizga wuli pa nkhani iyi?

¹⁵ Pano pali cinthu caciŵiri ico mukwenera kusankha. Yizamuŵapo nyengo iyo muzamusankha ivyo mukukhumba kuzakacita para mwamalizga sukulu. Usange mukukhala mu caru ico ulova ngukuru, mungacicizgika kulembeka nchito yiliyose yiwemi iyo yasangika. Usange mukukhala mu caru cisambazi, mungaŵa nchito zinandi comene, ndipo zinyake zakudokeska nkhanira. Pakumukhumbirani viwemi, ŵasambizgi ŵinu panji ŵapapi ŵangamukoserezgani kuti musambire nchito yiwemi, mutepanji ya ndarama zinandi. Ndipouli, kusambira nchito iyi kungamucepeskerani nyengo yakuti muteŵetere Yehova.

16, 17. Longosorani umo malemba ghangovwilira muwukirano kuti wayiwone makora nkhani ya nchito.

¹⁶ Kumbukani kuwona dankha mu Baibolo pambere mundasankhe ivyo mungacita. Baibolo likuticiska kuti titokatokenge, kulongora kuti tikwenera kujovwira. (2 Ŵatesalonika 3:10-12) Kweni para tikusankha nchito, vinthu vinyake vikusazgikamo. Tikumuciskani kuti muŵazge malemba ghakulondezgapo agha na kughanaghanira umo ghangovwilira muwukirano kuwona makora vinthu pa nkhani ya kusankha nchito: Zintharika 30:8, 9; Mupharazgi 7:11, 12; Mateyu 6:33; 1 Ŵakorinte 7:31; 1 Timote 6:9, 10. Mwati mwaŵazga mavesi agha, kasi mukuwona umo Yehova wakuyiwonera nkhani ya kusankha nchito?

¹⁷ Nchito yikwenera cara kuŵa yakuzirwa comene mwakuti yitimbanizge uteŵeti withu kwa Yehova. Nchiwemi usange mungasanga nchito yiwemi na masambiro gha ku sekondale. Usange mwamalizga sukulu ndipo mukukhumba kusambiraso vinyake, iyi ni nkhani yakuti mudumbiskane na ŵapapi ŵinu. Ndipouli, mungaluwanga yayi ‘vinthu vyakuzirwa’ ivyo ni vyauzimu. (Ŵafilipi 1:9, 10) Lekani kucita nga ni umo wakacitira  Baruki mulembi wa Yeremiya. Wakamba kuyuyura mwaŵi wa uteŵeti uwo wakaŵa nawo na ‘kujipenjera vikuru.’ (Yeremiya 45:5) Wakaluwa pacoko kuti mu caru mulije ‘cinthu cikuru’ ico cingamusendezga kwa Yehova nesi kumovwira kuti wapone pharaniko la Yerusalemu. Naseso vingaticitikira lero.

Temwani Vinthu Vyauzimu

18, 19. (a) Kasi ŵazengezgani ŵinu ŵanandi ŵakusuzgika na vici, ndipo imwe mukwenera kuŵawona wuli? (b) Cifukwa wuli ŵanthu ŵanandi ŵakuyipulika yayi njara yauzimu?

¹⁸ Kasi muli kuwonapo vithuzithuzi vya ŵana ŵakulwara na njara mu manyuzipepala panji pa TV? Usange muli kuviwonapo, citima cikwenera cikamukorani comene. Kasi citima cikumukorani na ŵanthu awo mukukhala nawo pafupi? Cifukwa wuli mukwenera kuŵa na citima? Cifukwa cakuti ŵanandi ŵali na njara. Ŵali na njara iyo yikayowoyeka na Amosi kuti: “Wonani, mazuŵa ghakwiza,” wakuti Yehova Ciuta, “ndamkutuma njara mu caru; kuti ndi njara ya cingwa cara, panji nyota ya maji, kweni njara ya kupulika mazgu gha Yehova.”—Amosi 8:11.

¹⁹ Mbunenesko kuti ŵanandi awo ŵali na njara yauzimu ŵakumanya yayi ivyo ‘ŵakusoŵerwa mwauzimu.’ (Mateyu 5:3) Ŵanandi ŵakuyipulika yayi njara yauzimu. Ŵanyake ŵangawona ngati ŵakurya makora. Kweni usange wakuyipulika yayi nchifukwa cakuti ŵakurya vinthu vyawakawaka kufuma mu “vinjeru vya caru,” ivyo vikusazgapo kutemwa vinthu vyakuthupi, sayansi, fundo zakukhwaskana na mikhaliro, na vinyake vyantheura. Ŵanyake ŵakuwona ngati “vinjeru” vya mazuŵa ghano vikupangiska visambizgo vya Baibolo kuŵa vikoloŵere. Ndipouli, “caru mu vinjeru vyake cikawura kumumanya Ciuta.” Vinjeru vya caru vimovwiraninge ng’o kuti musendelere kwa Ciuta. Vyose ivi “mbucindere kwa Ciuta.”—1 Ŵakorinte 1:20, 21; 3:19.

20. Cifukwa wuli nchambura mahara kuŵa na khumbo la kutolera ŵanthu awo ŵakuleka kusopa Yehova?

²⁰ Para mukuwona vithuzithuzi vya ŵana awo ŵali na njara, kasi namwe mukukhumba kuŵa nga ndiwo? Cara nadi! Kweni, ŵawukirano ŵanyake mu mbumba za Cikhristu ŵalongora kuti ŵakukhumba kuyana na ŵanthu awo ŵali na njara yauzimu. Ŵawukirano ŵanthena aŵa ŵakughanaghana kuti ŵanyawo ŵa kuwaro mbanangwa, ndipo ŵakukondwa na umoyo. Kweni ŵakuluwa kuti ŵawukirano aŵa ŵali kutali na Yehova. (Ŵaefeso 4:17, 18) Ndiposo ŵakuluwa uheni wa njara yauzimu. Uheni unyake ni nthumbo za pa mphara na kusuzgika muthupi kweniso maghanoghano cifukwa ca uzaghali, kukhweŵa hona, uloŵevu, na kumwa minkhwara yakufunthiska. Njara yauzimu yikupangiska ŵanthu kugaruka, kukayikira vya munthazi, ndiposo kusoŵa cakucita mu umoyo.

21. Kasi tingacita wuli kuti tijivikilire ku nkharo ziheni za ŵanthu awo ŵakuleka kusopa Yehova?

²¹ Ntheura, para muli pa sukulu pamoza na awo ŵakuleka kuteŵetera Yehova, lekani kulongozgeka na nkharo yawo. (2 Ŵakorinte 4:18) Ŵanyake ŵangamba kunyoza vinthu vyauzimu. Mwakusazgirapo, ŵanthu ŵangayowoya utesi mu manyuzipepala panji wayilesi kuti nchiwemi waka kucita uzaghali, kuloŵera, panji kutuka. Kanani vinthu vya nthena ivi. Lutilirani kwendezgana na ŵanthu awo ‘ŵakukoleska cipulikano na njuŵi yiwemi.’ Nyengo zose ‘citani vinandi mu mulimo wa Fumu.’ (1 Timote 1:19; 1 Ŵakorinte 15:58) Tangwanikani pa Nyumba ya Ufumu na mu uteŵeti wa m’munda. Pa nyengo iyo muli pa sukulu, citaniko uteŵeti wa upayiniya wa kanyengo. Khozgani umoyo winu wauzimu mu nthowa  iyi, ndipo muzamuhangayikapo yayi.—2 Timote 4:5.

22, 23. (a) Cifukwa wuli muwukirano Wacikhristu wangasankha vinthu ivyo ŵanyake ŵangapulikiska yayi? (b) Kasi ŵawukirano ŵakuciskika kucitaci?

²² Kuwona vinthu mwauzimu kumupangiskaninge kusankha vinthu ivyo ŵanyinu ŵangapulikiska yayi. Mwaciyelezgero, munyamata munyake Wacikhristu wakaŵa waluso pakwimba kweniso ŵakaŵa na mahara pa visambizgo vyose pa sukulu. Wakati wamara sukulu, wakamba kugwira nchito ya kusuka mawindo na ŵawiske mwakuti walutilire nchito yake iyo wakasankha ya upharazgi wa nyengo zose panji kuti upayiniya. Ŵasambizgi ŵake ŵakapulikiska yayi ico wakacitira nthena, kweni usange imwe muli kusendelera kwa Yehova, tikugomezga kuti mwapulikiska.

²³ Apo mukughanaghanira umo mungacitira na uwukirano winu, ‘jinozgerani cakuzikapo cakukhoma mu nyengo iyo yikwiza, mwakuti mukoreske uwo mbumoyo weneco.’ (1 Timote 6:19) Ŵikanipo mtima ‘kukumbuka Mlengi winu’ pa unyamata winu kweniso umoyo winu wose. Iyi ndiyo nthowa yekha iyo munganozgekera munthazi muwemi, munthazi umo muzamumara cara.

Kasi Mukutipo Wuli?

• Ni ulongozgi wuli wa mu malemba uwo ukovwira ŵawukirano kunozgekera vya munthazi?

• Ni nthowa wuli izo muwukirano ‘wangasendelera kwa Ciuta’?

• Kasi ni vinthu wuli ivyo muwukirano wangasankha ivyo vikhwaskenge munthazi mwake?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 25]

Kasi muzomerezgenge kuti vinthu ivyo mukutemwa vimumalirani nkhongono zinu za uwukirano?

[Cithuzithuzi pa peji 26]

Ŵawukirano Ŵacikhristu awo mbavinjeru ŵakuwona makora vinthu vyauzimu