Fundo Zikuru za m’Buku la Maŵazgo
Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Maŵazgo
ŴAKATI ŵenda kufuma mu Eguputo, Ŵaisrayeli ŵakazgoka kuŵa mtundu. Nyengo yicoko waka kufuma apa, mphanyi ŵakanjira mu Caru ca Layizgano, kweni ŵakatondeka. M’malo mwake, ŵakawurawura pafupifupi vilimika 40 mu “mapopa ghakuru ghara na ghakofya.” (Duteronome 8:15) Cifukwa wuli? Nkhani ya mu Baibolo iyo yikusangika mu buku la Maŵazgo yikutiphalira ico cikacitika. Yikwenera kutovwira kuwona kuti nchakuzirwa kupulikira Yehova Ciuta na kucindika ŵakwimikika ŵake.
Buku la Maŵazgo likalembeka na Mozesi mu mapopa na mu Vidikha vya Moabu. Likulongosora ivyo vikacitika mukati mu vilimika 38 na myezi 9—kufuma mu 1512 B.C.E. mupaka mu 1473 B.C.E. (Maŵazgo 1:1; Duteronome 1:3) Zina lakuti Maŵazgo liri kufuma ku nchito ya kupenda Ŵaisrayeli iyo yikacitika kaŵiri, ndipo ŵanthu ŵakapendeka kaciŵiri vilimika 38 kufuma pa kupenda kwakwamba. (Maŵazgo Vipaturo 1-4, 26) Nkhani iyi yili kugaŵika patatu. Cigaŵa cakwamba cikulongosora ivyo vikacitika pa Lupiri lwa Sinayi. Caciŵiri cikulongosora ivyo vikacitika apo Ŵaisrayeli ŵakayinganga mu mapopa. Ndipo caumaliro cikulongosora ivyo vikacitika mu Vidikha vya Moabu. Apo mukuŵazga nkhani iyi, jifumbani kuti, ‘Kasi vyakucitika ivi vikunisambizga vici? Kasi mu buku ili muli fundo izo zinganovwira lero?’
PA LUPIRI LWA SINAYI
Ŵaisrayeli ŵakupendeka kakwamba musi mu Lupiri lwa Sinayi. Ŵanalume ŵa vilimika makhumi ghaŵiri panji kuluska apa, kuwuskako Ŵalevi, ŵalipo 603, 550. Ŵakwenera kuti ŵakupendeka mwakuti ŵamanye awo ŵangarwa nkhondo. Wose awo ŵali mu msasa, kusazgapo ŵanakazi, ŵana na Ŵalevi, ŵakwenera kuti ŵakujumpha mamiliyoni ghatatu.
Ŵati ŵapendeka, Ŵaisrayeli ŵakuphalirika malango gha mendero, milimo ya Ŵalevi na uteŵeti wa pa cihema, malango ghakukhwaskana na kupatura ŵalwari ndiposo malango ghakukhwaskana na kucitirana sanje na virapo vya Ŵanaziri. Cipaturo 7 cikulongosora vya sembe zakupelekeka na ŵalara ŵa mafuko, zakukhwaskana na kupatulira jocero, ndipo cipaturo 9 cikulongosora za kukumbukira Phaska. Wumba uwu ukuphalirikaso umo ungazengera msasa na umo ungafumirapo.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
2:1, 2—Kasi ‘vimanyikwiro’ ivyo mafuko ghatatughatatu ghakenera kwimika mahema musi mwake vikaŵa vivici? Baibolo likulongosora yayi mtundu wa vimanyikwiro ivi. Ndipouli, kuti vikaŵa vinthu vyakupatulika yayi, nesi vyakuzirwa pa kusopa. Vimanyikwiro ivi vikawovwiranga munthu kuti wasange malo ghake mu msasa.
5:27—Kasi mazgu ghakuti ‘cigha [ca mwanakazi] civunde’ usange wali na mulandu wa uleŵi ghakung’anamuraci? Lizgu lakuti “cigha” likwimira viŵaro vyakubabira. (Genesis 46:26) Ntheura para ‘cigha cavunda,’ cikung’anamura kuti viŵaro vyakubabira vyakhwinyata, ndipo wangatora nthumbo yayi.
Ivyo Tikusambirapo:
6:1-7. Ŵanaziri ŵakenera kuziŵizga vinyo na vyakuloŵezga vyose, ndipo ici cikakhumbikwiranga kujikora. Ŵakasunganga sisi zitali—cimanyikwiro cakuti ŵakaŵa ŵakujilambika kwa Yehova, nga umo ŵanakazi ŵakajilambikiranga ku ŵafumu ŵawo panji ŵawiskewo. Ŵanaziri ŵakenera kuŵa ŵatuŵa mwa kuleka kusendelera kufupi na citanda cilicose, nanga cingaŵa ca mbali wawo. Ŵateŵeti ŵa nyengo zose lero ŵakulongora mzimu wa kujipeleka mwa kujikora ndiposo kujilambika kwa Yehova na gulu lake. Ŵanyake ŵakuluta ku vyaru vyakutali comene kukateŵetera, ndipo cingaŵa cinonono, panji cingacitika yayi kuti ŵalute kukaya na kukaŵapo pa nyifwa ya mbali wawo.
8:25, 26. Ŵacekuru ŵakalangurika kuti ŵapumurenge pa uteŵeti wa nyengo zose mwakuti mauteŵeti gha Ŵalevi ghendenge makora, kweniso cifukwa ca kughanaghanira msinkhu wawo. Ndipouli, para ŵakhumba ŵakajipelekanga kuti ŵawovwire Ŵalevi ŵanyawo. Nangauli ŵapharazgi ŵa Ufumu ŵakupumura yayi lero, fundo iyo tikusanga mu dango ili yikutisambizga cinthu cakuzirwa. Usange Mkhristu wakutondeka kucita vinthu vinyake cifukwa ca ucekuru, wangacita uteŵeti uwo wangakwaniska mwakuyana na nkhongono zake.
KUYINGA MU MAPOPA
Apo bingo likutumphuka kufumapo pa cihema, Ŵaisrayeli ŵakwamba ulendo wa vilimika 38 na mwezi umoza panji yiŵiri, ndipo ŵakufika mu cipalamba ca Moabu. Panji cingamovwirani para mungawona umo ŵakendera pa mapu gha pa peji 9 mu burosha la “Wonani Caru Ciweme,” lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.
Apo ŵakwenda mu mapopa gha Parani pakuluta ku Kadeshi, ŵanthu ŵakudinginyika katatu. Apo ŵakudinginyika kakwamba, Yehova wakudumura nkhani mwa kutuma moto uwo ukocha ŵanthu ŵanyake. Pamanyuma pake, Ŵaisrayeli ŵakulilira nyama, ndipo Yehova wakuŵapa swembe (ŵazwili). Cifukwa cakuti Miriyamu na Aroni ŵakudinginyikira Mozesi, Miriyamu wakukoreka na vyoni kwa kanyengo.
Uku ŵali mu msasa pa Kadeshi, Mozesi wakutuma ŵanalume 12 kuti ŵakapacire Caru ca Layizgano. Ŵakuwerako pati pajumpha mazuŵa 40. Ŵanthu ŵakukhumba kudinya Mozesi, Aroni kweniso mphaci zakugomezgeka, Yoswa na Kalebi cifukwa cakuti ŵapulikira mazgu ghakugongoweska gha mphaci zinyake khumi. Yehova wakukhumba kumara ŵanthu na ciwowota, kweni Mozesi wakuŵeyelera, ndipo Ciuta wakulangura kuti ŵayinge mu mapopa vilimika 40—mupaka wose awo ŵakapendeka ŵafwe.
Yehova wakuŵapa malango ghanyake. Kora na ŵanyake wakuwukira Mozesi na Aroni, kweni ŵacigaruka aŵa ŵakuparanyika na moto ndipo ŵanyake caru cikuŵamira ŵamoyo. Zuŵa lakulondezgapo, wumba wose ukusinginikira Mozesi na Aroni. Pa cifukwa ici, Yehova wakutuma ciwowota ico cikukoma ŵanthu ŵakukwana 14, 700. Kuti Ciuta walongore uyo wamwimika kuŵa musofi, wakuzoteska maluŵa ku ndodo ya Aroni. Yehova wakusazgirapo malango ghakukhwaskana na milimo ya Ŵalevi kweniso umo ŵanthu ŵangatozgekera. Vyoto vyakutuŵiskira ŵanthu vya thokazi liswesi vikwimira sembe ya Yesu yakutozgera zakwananga.—Ŵahebere 9:13, 14.
Ŵana ŵa Israyeli ŵakuwelera ku Kadeshi, ndipo Miriyamu wakufwa. Wumba wukudinginyikaso kwa Mozesi na Aroni. Cifukwa? Kukaŵavya maji. Pakuti Mozesi na Aroni ŵatondeka kutuŵiska zina la Yehova pakupeleka maji mwamunthondwe, mwaŵi wa kunjira mu Caru ca Layizgano ukuŵapamba. Israyeli wakufumapo pa Kadeshi, ndipo Aroni wakufwira pa Lupiri lwa Hor. Apo ŵakwenda mumphepete mwa caru ca Edomu, Ŵaisrayeli ŵavuka ndipo ŵakuyowoya mwakwimikana na Ciuta ndiposo Mozesi. Yehova wakutuma njoka za urwirwi na kuŵalanga. Mozesi wakuŵeyaso, ndipo Ciuta wakumuphalira kuti wapange njoka ya mkuŵa na kuyiŵika pa khuni, kuti awo ŵalumika ŵayilaŵiske mwakuti ŵacire. Njoka ya mkuŵa yikwimira Yesu Khristu uyo wakapayikika pa khuni kuti ise tipindule muyirayira. (Yohane 3:14 ,15) Israyeli wakuthereska Mafumu gha Ŵaamori, Sihoni na Ogi, na kupoka caru cawo.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
12:1—Cifukwa wuli Miriyamu na Aroni ŵakadinginyikira Mozesi? Cifukwa cikuru cikwenera kuŵa cakuti Miriyamu wakadokera mazaza ghanandi. Apo muwoli wa Mozesi, Zipora, wakamulonda mu mapopa, panyake Miriyamu wakawopa kuti ŵanthu ŵalekenge kumuwona nga ni mulongozgi mu msasa.—Exodus 18:1-5.
12:9-11—Cifukwa wuli Miriyamu pera ndiyo wakakoreka na vyoni? Ndiyo wakwenera kuti wakayamba kudinginyika ndipo wakanyengelera Aroni kuti wamukhozgere. Aroni wakalongora mtima uwemi, cifukwa wakazomera ubudi wake.
21:14, 15—Kasi ni buku wuli ilo likuzunurika mu mavesi agha? Malemba ghakuzunura mabuku ghanandi agho ŵalembi ŵa Baibolo ŵakatorangamo ivyo ŵali kulemba. (Joshua 10:12, 13; 1 Mathemba 11:41; 14:19, 29) Ndimo likaŵiraso “buku la Nkhondo za Yehova.” Likaŵa na nkhani yakulongosora nkhondo zose za ŵanthu ŵa Yehova.
Ivyo Tikusambirapo:
11:27-29. Mozesi wakutilongora makora umo tikwenera kucitira para ŵanyithu ŵapika milimo mu uteŵeti wa Yehova. Mozesi wakakana kucita sanje na kujipenjera ucindami, kweni wakakondwa apo Elidadi na Medadi ŵakamba kucima.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yehova wakukhumba kuti ŵasopi ŵake ŵacindikenge ŵalongozgi awo wimika.
14:24. Nthowa yikuru yakutondera para tikuyezgeka kuti ticite uheni nkhuŵa na “mzimu unyake,” panji maghanoghano ghanyake. Uwu ukwenera kuŵa mzimu wakupambana na uwo caru cili nawo.
15:37-41. Ŵaisrayeli ŵakasonanga mphonje zapadera ku minjilira yawo mwakuti ziŵakumbuskenge kuti ŵakaŵa ŵanthu ŵakupatulika, nakuti ŵasopenge Ciuta na kupulikira malango ghake. Asi nase tikwenera kulondezga ivyo Ciuta wakukhumba kuti tipambane na caru?
MU VIDIKHA VYA MOABU
Apo ŵana ŵa Israyeli ŵakuzenga msasa pa vidikha vya Moabu, Ŵamoabu ŵakutenthema comene. Ntheura Balaki, Fumu ya Moabu, yikucema Balamu kuti watembe Ŵaisrayeli. Ndipouli, Yehova wakucicizga Balamu kuti waŵatumbike. Ŵanakazi ŵa mu Moabu na Midiyani ŵakutumika kuti ŵasonge ŵanalume ŵa Israyeli, ntheura ŵakucita uzaghali na kusopa vikozgo. Pa cifukwa ici, Yehova wakuparanya ŵanthu 24,000 awo ŵananga. Paumaliro, muliri ukumara apo Finihasi wakulekelera yayi munthu wakwimikana na Yehova.
Apo ŵakupenda kaciŵiri, ŵakusanga kuti wose awo ŵakapendeka pakwamba ŵamara, Yoswa na Kalebi pera ndiwo ŵakakhalapo. Yoswa wakusoreka kuti watore malo gha Mozesi. Ŵaisrayeli ŵakuphalirika umo ŵangapelekera sembe zakupambanapambana na ulongozgi wakuyowoya za virapo. Kweniso Ŵaisrayeli ŵakuwezgera nduzga Ŵamidiyani. Fuko la Rubeni, Gadi, na ŵanyake ŵa fuko la Manase ŵakukhazikika kuvuma kwa Mronga wa Yorodani. Ŵaisrayeli ŵakuphalirika umo ŵangayambukira Yorodani na umo ŵangapokera caru. Ŵakugaŵa mphaka za caru cira. Ŵagaŵenge viharo mwakuyana na mafuko ghawo. Ŵalevi ŵakupika mizi 48, ndipo mizi yinkhondi na umoza mu mizi iyi njakuphokweramo.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
22:20-22—Cifukwa wuli Yehova wakakwiyira Balamu? Yehova wakaphalira Balamu kuti waleke kuŵatemba Ŵaisrayeli. (Maŵazgo 22:12) Ndipouli, mprofeti uyu wakaluta na ŵanalume ŵa Balaki kuti wakatembe Ŵaisrayeli. Balamu wakakhumbanga kukondweska fumu ya Ŵamoabu na kupokera njombe. (2 Petros 2:15, 16; Yuda 11) Nanga ni apo Balamu wakacicizgika kutumbika Israyeli m’malo mwa kumutemba, wakakhumba nipera kutemweka na fumu yira, mwa kusacizga kuti ŵatume ŵanakazi ŵakusopa Baala kuti ŵakasonge ŵanalume ŵa Israyeli. (Maŵazgo 31:15, 16) Ntheura Ciuta wakamukwiyira Balamu cifukwa cakuti mprofeti uyu wakaŵa muryezi kweniso mukazuzi.
30:6-8—Kasi mwanalume Wacikhristu wangamazga virapo vya muwoli wake? Pa nkhani ya virapo, lero munthu waliyose wakurapa payekha kwa Yehova. Mwaciyelezgero, munthu waliyose wakujipatulira kwa Yehova pa iye yekha. (Ŵagalatiya 6:5) Mwanalume walije mazaza kuti wakanizge panji kumazga cirapo cantheura. Ndipouli, mwanakazi waleke kucita cirapo ico cikupambana na Mazgu gha Ciuta panji udindo wake kwa mfumu wake.
Ivyo Tikusambirapo:
25:11. Finihasi wakutipa ciyelezgero ciwemi comene ca kuŵa na mwamphu pa kusopa Yehova! Kasi khumbo lithu lakuti mpingo uŵe utuŵa likwenera kutituma yayi kuti tiphalire ŵalara usange tikumanya kuti munyake wacita uzaghali?
35:9-29. Pakuti uyo wakoma munthu wakalekanga nyumba yake na kucimbilira ku muzi wakuphokwerako kwa kanyengo, tikusambirapo kuti umoyo ngwakupatulika ndipo tikwenera kuwupwelelera.
35:33. Caru ico canangika na ndopa zakuthiskika za ŵanthu ŵambura kwananga cingatozgeka na ndopa za uyo wazithiska pera. Ipo nchakwenelera kuti Yehova wazamuparanya ŵaheni pambere caru cindazgoke paradiso!—Zintharika 2:21, 22; Daniel 2:44.
Mazgu gha Ciuta Ngankhongono
Tikwenera kucindika Yehova na awo ŵapika mazaza pakati pa ŵanthu ŵake. Buku la Maŵazgo likuyilongora makora fundo iyi. Tatorapo sambiro lakuzirwa comene la kusunga mtende na umoza mu mpingo lero!
Vyakucitika ivyo vyalongosoreka mu buku la Maŵazgo vikulongora kuti awo ŵakuleka kupwelelera umoyo wawo wauzimu ŵangawira mu kwananga, nga nkhudinginyika, uzaghali na kusopa vikozgo. Viyelezgero vinyake na masambiro agho tasanga mu buku ili la Baibolo vingayowoyeka mu nkhani za vyakusoŵa vya mpingo pa Ungano wa Uteŵeti mu mipingo ya Ŵakaboni ŵa Yehova. Inya nadi, ‘mazgu gha Ciuta ngamoyo, ndipo ngankhongono’ mu umoyo withu.—Ŵahebere 4:12.
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Yehova wakalongozganga Ŵaisrayeli na bingo ilo likaŵanga pa cihema kuti ŵazenge panji kufumapo pa msasa
[Cithuzithuzi pa peji 32]
Yehova ngwakwenelera kuti timupulikirenge ndipo wakukhumba kuti ticindikenge awo wali kwimika