Kupenja Boma Liwemi

“Kukolerana kwa vyaru vyakupambanapambana kwapangiska kuti paŵe masuzgo ghanandi comene agho caru cilicose pa cekha cingaghamazga yayi. Pekha usange vyaru vyose vingakolerana ndipo tingamarana makora na maulwani kweniso masuzgo agho ŵanthu ŵakusangana nagho.”—Ghulam Umar, uyo wakuwona umo ndyali zikwendera ku Pakistani.

LERO, vinthu vinandi vikucitika mwakupambana na umo ŵanthu ŵakughanaghanira. Apo mu caru muli cuma cinandi comene, kweni ŵanthu ŵanandi ŵakusoŵerathu na pakukora. Apo muwiro uwu ukwenera kuŵa wakusambira comene na wamahara cifukwa ca kompyuta, kweni ŵanthu ŵanandi comene ŵakutondeka kusanga nchito. Nangauli lero ŵanthu ŵakuwoneka kuti ŵali na wanangwa comene kuluska kale, kweni ŵanandi ŵakukhala mwawofi, kwambura kufwasa. Mwaŵi ukuru ungaŵapo wakuti vinthu vingatendera makora, kweni vimbundi na kuswa malango ivyo vyazara vyagulura nkhongono ŵanandi.

Masuzgo agho ŵanthu ŵakusangana nagho nganandi comene mwakuti caru cimoza, nanga ni vyaru, vingaghamazga yayi. Lekani, ŵanthu ŵanandi awo ŵakuwona umo vinthu vikucitikira ŵakuti, mitundu yose yikwenera kukolerana na kupanga boma limoza kuti pa caru capasi paŵe mtende weneco na cimango. Yumoza wake uyo wakakhozgera fundo iyi ni Albert Einstein. Mu 1946, wakayowoya kuti: “Nkhugomezga nadi kuti ŵanthu ŵanandi pa caru ŵangatemwa kukhala mwamtende na cimango . . . Ŵanthu ŵangasanga mtende na cimango pekha usange pa caru capasi pangaŵa boma limoza.”

Vilimika 50 vyajumphapo kufuma apo mazgu agha ghakayowoyekera, kweni palije ico cacitikapo. Pakuzunura masuzgo gha mu vilimika vyakwambira mu 2000, nyuzipepara ya Le Monde ya ku Paris, France, yikati: “Nchakuzirwa kukhazikiska mphara ya kweruzga, wupu wakulongozga vinthu, ndiposo mphara yakupanga malango gha boma la caru cose ilo linganjilirapo mwaluŵiro para kwacitika nkhondo za wenenawene kulikose pa caru capasi. Kweniso nchakwenelera kuzomerezga fundo yakuti, caru cose Capasi ni boma limoza.” Kasi ni njani panji nchivici ico cili na nkhongono ndipo cingamanya kucita ivi mwakuti ŵanthu ŵazakakhale mwamtende kunthazi?

Kasi United Nations Yinganozga Vinthu?

Ŵanandi ŵakugomezga kuti United Nations ndiyo yingiza na mtende pa caru. Kasi UN ndilo ni boma ilo lingiza na mtende na cimango pa caru? Kwambura kukayika, pali mazgu ghanandi ghakunong’omera gha ŵandyali agho ghakupulikikwa makora kweniso ghakukwezga  nkhongono. Mwaciyelezgero, mu cikalata ca “Millennium Declaration” ca 2000, United Nations General Assembly yikayowoya mazgu agha: “Tilimbikirenge kuti tithaske ŵanthu ŵithu ku nkhondo, kwali za wenenawene panji za pakati pa vyaru, izo zakoma ŵanthu ŵakujumpha mamiliyoni ghankhondi, mu vilimika khumi ivyo vyajumpha.” Cifukwa ca mazgu agha, ŵanandi ŵakamba kutamika UN, kusazgapo ŵa 2001 Nobel Peace Prize. Ntheura, pakuwonga UN, Komiti ya Nobel ya ku Norway yikati “United Nations ndiyo nthowa yekha yakusangira mtende na kukolerana pa caru cose.”

Nangauli ndimo vyaŵira, kasi wupu wa United Nations, uwo ukambika mu 1945, walongora nadi kuti ni boma ilo lingiza na mtende weneco na cimango pa caru capasi? Yayi nadi, cifukwa kujikuzga na kusankhana mitundu mu vyaru ivyo vili mu wupu uwu kwawezgera nyuma nchito zake. Kuyana na wakulemba nyuzipepara munyake, ŵanandi ŵakuwona kuti UN ‘yikuvumbura waka ivyo ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana pa caru capasi.’ Ndipo “fundo zake ni izo ŵanthu ŵakamba kuyowoya kale comene kweni palije ico cikucitikapo.” Ipo fumbo likulutilira: Kasi mitundu yose pa caru yizamukolerana nadi?

Baibolo likuvumbura kuti kukolerana uku kuŵengepo sonosono apa. Kasi kuzamucitika wuli? Ndipo ni boma ndi ilo lizenge na kukolerana uku? Kuti musange mazgoro, conde ŵazgani nkhani ya panthazi apa.

[Cithuzithuzi pa peji 3]

Einstein wakakhozgera fundo yakuti boma limoza ndakukhumbikwa pa caru cose

[Kulongosora Cithuzithuzi]

Einstein: Cithuzithuzi ca U.S. National Archives