Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Fundo Zikuru za m’Buku la Duteronome

Fundo Zikuru za m’Buku la Duteronome

Mazgu gha Yehova Ngamoyo

Fundo Zikuru za m’Buku la Duteronome

NCHILIMIKA ca 1473 B.C.E. Vilimika 40 vyajumphapo kufuma apo Yehova wakawombolera ŵana ŵa Israyeli kufuma mu wuzga ku Eguputo. Pakuti ŵakhala mu mapopa vilimika vyose ivi, Israyeli ucali mtundu uwo ulije caru. Kweni paumaliro ŵakufika mu mphaka ya Caru ca Layizgano. Kasi nchivici cicitikenge kuti ŵatore caru ici? Kasi paŵenge masuzgo wuli, ndipo ŵakwenera kucita wuli?

Pambere Israyeli wandayambuke Mlonga wa Yorodani na kunjira mu caru ca Kenani, Mozesi wakukhala nawo pasi wumba uwu, kunozgekera mulimo ukuru uwo ucitikenge. Mwauli? Wakuŵaphalira mazgu ghakuŵakhozga na kuŵaŵeya kweniso kuŵaciska na kuŵasoka. Wakukumbuska Ŵaisrayeli kuti ŵakwenera kujilambika kwa Yehova Ciuta pera ndipo ŵaleke kutolera maluso gha ŵamitundu. Mazgu agha ndigho ghakupanga cigaŵa cikuru ca buku la Duteronome. Ndipo ulongozgi uwo wakuŵaphalira ndiwo ise lero tikukhumba, cifukwa nchakusuzga kujilambika kwa Yehova pera mu caru ici.—Ŵahebere 4:12.

Buku lose la Duteronome likalembeka na Mozesi, kuwuskako cipaturo caumaliro, ndipo likulongosora ivyo vikacitika mu myezi yiŵiri na mazuŵa ghacoko waka. a (Duteronome 1:3; Joshua 4:19) Tiyeni tiwone umo ulongozgi uwo ukuyowoyeka mu buku ili ungatovwilira kutemwa Yehova Ciuta na mtima withu wose, na kumuteŵetera mwakugomezgeka.

MULEKE KULUWA “VINTHU IVYO MASO GHINU GHAVIWONA”

(Duteronome 1:1–4:49)

Mu mazgu ghake ghakwamba, Mozesi wakulongosora vinyake ivyo vikacitika mu mapopa, comene ivyo viwovwirenge Ŵaisrayeli apo ŵakunozgekera kupoka Caru ca Layizgano. Nkhani ya kusora ŵeruzgi yikwenera kuti yikaŵakumbuska fundo yakuti Yehova wakulongozga ŵanthu ŵake mwacitemwa. Kweniso Mozesi wakulongosora kuti mazgu ghakugongoweska gha mphaci khumi ghakacitiska kuti muwiro wura utondeke kunjira mu caru ca layizgano. Ghanaghanani waka umo ŵanthu ŵara ŵakajipulikira mu mtima pakupulika cenjezgo la Mozesi uku ŵakuwona caru cira cili panthazi.

Pambere ŵandayambuke Yorodani, Ŵaisrayeli ŵakwenera kuti ŵakakhwima mtima comene pakukumbuskika umo Yehova wakawovwilira kuti ŵatonde nkhondo zinandi, pakuti ŵakanozgeka kurwa nkhondo kusirya linyake la mlonga. Caru ico ŵakaŵa pafupi kuhara cikazura na ŵanthu ŵakusopa vikozgo. Ntheura cikaŵa cakwenelera kuti Mozesi waŵasoke comene kuti ŵaleke kusopa vikozgo!

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Cifukwa wuli Ŵaisrayeli ŵakaparanya ŵanthu ŵanyake awo ŵakakhalanga kuvuma kwa Yorodani na kusidako ŵanyake? Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli kuti ŵaleke kwambana na ŵana ŵa Esau. Cifukwa? Cifukwa yikaŵa mphapu ya mukuru wa Yakobe. Ŵaisrayeli ŵakakanizgika kusuzga Ŵamoabu panji kurwa nkhondo na Ŵaamoni, cifukwa ŵakaŵa ŵazukuru ŵa Loti, mwana wa mukuru wa Abrahamu. Ndipouli, pakaŵavya ubali pakati pa Ŵaisrayeli na mafumu gha Ŵaamori, Sihoni na Ogi, ntheura caru cikaŵa cawo yayi. Lekani apo Sihoni wakakana kuti Ŵaisrayeli ŵajumphe mu caru cake, ndipo Ogi wakiza kuti warwe na Ŵaisrayeli, Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli kuti ŵaparanye mizi yawo na kuŵakoma wose.

4:15-20, 23, 24—Kasi dango la kukanizga kuŵaja vikozgo likung’anamura kuti nchiheni kupanga ŵakadoli? Yayi. Apa dango likukanizga kupanga vikozgo na kuvisopa kweniso “kuviteŵetera.” Malemba ghakukanizga yayi kuŵaja vimanyikwiro panji kujambura vithuzithuzi vyakutoweskera.—1 Mathemba 7:18, 25.

Ivyo Tikusambirapo:

1:2, 19. Ŵana ŵa Israyeli ŵakayinga mu mapopa vilimika 38, nangauli Kadesh-barnea wakaŵa pafupi. ‘Kwizira ku nthowa ya lupiri Seir,’ ukaŵa ‘ulendo wa mazuŵa khumi na limoza [pera] kufumira ku Horebu [cigaŵa cakuzingilira Lupiri lwa Sinayi uko Malango Khumi ghakapelekekera].’ Iyi yikaŵa njombe yakuŵinya comene iyo ŵakapokera cifukwa ca kuleka kupulikira Yehova Ciuta!—Maŵazgo 14:26-34.

1:16, 17. Ciuta wacali kweruzga nga ni kale. Awo ŵapika udindo mu komiti ya kweruzga ŵaleke kutemwera panji kopa munthu pakudumura nkhani.

4:9. Kuti Ŵaisrayeli ŵacite makora, cikaŵa cakuzirwa kuti ŵaleke ‘kuluwa ivyo ŵakawona.’ Apo caru ciphya cikuneng’enera, nchakuzirwa kuti nase tighanaghanirenge vinthu vikuru ivyo Yehova wacita mwa kufwilirapo kusambira Mazgu ghake.

TEMWANI YEHOVA, NDIPO PULIKIRANI MALANGO GHAKE

(Duteronome 5:1–26:19)

Mu mazgu agho wakuyowoya kaciŵiri, Mozesi wakulongosora umo Dango likapelekekera pa Lupiri lwa Sinayi, ndipo wakuwerezgapo Malango Khumi. Mitundu yinkhondi na yiŵiri yazunulika kuti yiparanyike. Ŵana ŵa Israyeli ŵakukumbuskika sambiro lakuzirwa comene ilo ŵakasambira mu mapopa kuti munthu “wakukhala na umoyo na cingwa pera [cara], kweni na mazgu ghose ghakufumira mu mlomo wa Yehova.” Umo vinthu viliri sono, iwo ŵakwenera ‘kusunga malango ghose.’—Duteronome 8:3; 11:8.

Apo Ŵaisrayeli ŵakukhazikika mu caru ico ŵakalayizgika, ŵakwenera kuŵa na malango ghakuti ŵalondezgenge pakusopa, kweniso pakweruzga, pakulongozga, pakurwa nkhondo, ndiposo malango gha ukhaliro wa zuŵa na zuŵa. Mozesi wakuweleramo malango agha, ndipo wakuwerezgapo fundo yakuti nchakuzirwa kutemwa Yehova na kupulikira malango ghake.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

8:3, 4—Vikaŵa wuli kuti malaya gha Ŵaisrayeli ghakamara yayi ndipo malundi ghawo ghakatupa yayi pa ulendo wawo mu mapopa? Uwu ukaŵa munthondwe uwo Ciuta wakacita, nga umo wakacitira munthondwe pakuŵapa mana. Ŵaisrayeli ŵakavwaranga malaya agho ŵakaŵa nagho mu thupi na skapato izo ŵakavwara pakwamba ulendo, ndipo ŵakwenera kuti ndivyo ŵakalekeranga ŵana para ŵakura na para ŵalara ŵafwa. Ŵaisrayeli ŵakati ŵapendeka kakwamba na kaciŵiri paumaliro wa ulendo wa mu mapopa, ŵakasanga kuti ŵacali ŵandasazgikireko. Ntheura malaya gheneghara na skapato zake vikaŵa vyakukwana.—Maŵazgo 2:32; 26:51.

14:21—Cifukwa wuli Ŵaisrayeli ŵakapelekanga panji kuguliska nyama yakufwa yekha kwa ŵalendo apo ŵeneko ŵakaryanga yayi? Mu Baibolo, lizgu lakuti “muyeni” (mulendo) nyengo zinyake likung’anamura munthu wa mtundu unyake uyo wakasambira Ciyuda panji munthu uyo wakakhalanga pakati pawo, ndipo wakalondezganga malango ghanyake, kweni wakasopanga Yehova yayi. Mulendo uyo wakaleka kung’anamukira ku Ciyuda wakaŵa wakukakika na Dango yayi, ntheura wakaŵa mwanangwa kucita umo wakhumbira na nyama zakufwa zekha. Ŵaisrayeli ŵakazomerezgeka kupeleka panji kuguliska nyama zanthena izi kwa iwo. Kweni uyo wang’anamukira ku Ciyuda wakaŵa wakukakika na Dango. Nga umo tikuwonera pa Leviticus 17:10, munthu wantheura wakakanizgikanga kurya ndopa za nyama.

24:6—Cifukwa wuli kupoka ‘mphero panji mphero yicoko [libwe na mbokodo] kuti ciŵe cikhole’ cikaŵa nga nkhutora “umoyo wa munthu.”? Mphero na mphero yicoko vikimiranga “umoyo wa munthu,” panji kuti ivyo wakathembanga pa umoyo wake. Mbumba yose yingaŵavya cakurya para yingapokeka cimoza ca vinthu ivi.

25:9—Cikang’anamuranga vici comene para mwanalume ŵamuvura skapato na kumufunyira mata kumaso usange wakana kuwuskira mphapu mukuru wake? ‘Kale mu Israyeli, pakuwombora . . .  yumoza wakavuranga skapato yake na kumupa munyake.’ (Ruth 4:7) Para munthu wakana kuhara mulamu wake, ŵakamuvuranga skapato kuti uŵe ukaboni wakuti wakana udindo na wanangwa wake wakuti wamubabire muhaliri mukuru wake uyo wapotera. Ici cikaŵanga cakukhozga soni. (Duteronome 25:10) Cikaŵanga cakulengeska para ŵamufunyira mata kumaso.—Maŵazgo 12:14.

Ivyo Tikusambirapo:

6:6-9. Nga umo Ŵaisrayeli ŵakalangulikira kuti ŵamanye Dango, nase tikwenera kughamanya makora malango gha Ciuta na kughasunga pamtima, tighakumbukenge nyengo zose na kuŵasambizga makora ŵana ŵithu. Tikwenera ‘kughakakilira pa woko lithu’ mwakuti vyakucita vithu—ivyo mawoko ghithu ghakwimira, vilongore kuti tikupulikira Yehova. Ndipo nga ‘nchilemba pamaso pithu,’ wose ŵakwenera kuwona kuti tili ŵakupulikira.

6:16. Tileke kumuyezga Yehova umo ŵakacitira Ŵaisrayeli pa Masa, apo ŵakasinginika cifukwa cakuti kukaŵavye maji.—Exodus 17:1-7.

8:11-18. Tingaluwa Yehova cifukwa ca kudemwera na usambazi.

9:4-6. Tikwenera kucenjera kuti tileke kujiwona nga tili ŵarunji comene.

13:6. Tileke kuzomerezga munthu waliyose kuti watipatuske na kutilekeska kusopa Yehova.

14:1. Para munthu wakujiceka cikulongora kuti wakuleka kupwelelera thupi lake, ndipo nyengo zinyake ili likuŵa luso la cisopo cautesi, ntheura ticheŵe kucita nthena. (1 Mathemba 18:25-28) Cifukwa ca cilindizga ca ciwuka ico tili naco, nchambura kwenelera kulongora citima mwakujumphizga cifukwa ca ŵakufwa.

20:5-7; 24:5. Nchiwemi kughanaghanira ŵanthu awo ŵali na vyakucita vinyake, nangauli pangaŵa mulimo wakuzirwa wakuti ucitike.

22:23-27. Kucemerezga ni nthowa yinyake yakovwira comene kuti mwanakazi wajivikilire para mwanalume wakukhumba kumuvwambatira.

“SORANI UMOYO”

(Duteronome 27:1–34:12)

Mu mazgu agho wakuyowoya kacitatu, Mozesi wakuti para Ŵaisrayeli ŵayambuka Yorodani, ŵakwenera kulemba Dango pa malibwe ghakuru na kupharazga nthembo usange munthu waleka kupulikira, ndiposo vitumbiko para wapulikira. Pakuyowoya kacinayi, cakwamba wakuwerezgapo phangano ilo Yehova wakapangana na Israyeli. Mozesi wakucenjezgaso kuti ŵaleke kujumpha dango, ndipo wakuciska ŵanthu ‘kusora umoyo.’—Duteronome 30:19.

Padera pa vyose ivyo waŵaphalira nyengo zinayi zira, Mozesi wakuŵaphaliraso kuti ŵalongozgekenge na munthu munyake ndipo wakuŵasambizga sumu yiwemi Ŵaisrayeli, yakulumba Yehova kweniso yakucenjezga za masoka agho ghakwiza para ŵaleka kugomezgeka. Wati watumbika mafuko ghara, Mozesi wakufwa na vilimika 120 ndipo ŵakumusunga. Ciliro cikutora mazuŵa 30, pafupifupi hafu ya nyengo iyo buku la Duteronome likalembekera.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

32:13, 14—Pakuti Ŵaisrayeli ŵakakanizgika kurya mafuta ghalighose, kasi mazgu ghakuti ŵaryenge “mafuta gha twanamberere” ghakung’anamuraci? Apa lizgu lakuti mafuta ndakuyelezgera waka, ndipo likwimira mberere ziwemi comene. Tikumanya kuti ndakuyelezgera cifukwa cakuti vesi lenelili likuzunuraso ‘tirigu muwemi kwakuluska’ na “vinyo wa ndopa ya mpheska.”

33:1-29—Cifukwa wuli fuko la Simiyoni likazunulika yayi apo Mozesi wakatumbikanga ŵana ŵa Israyeli? Nchifukwa cakuti Simiyoni na Levi ŵakacita ‘mwaukali,’ ndipo ŵakacita “nkhaza.” (Genesis 34:13-31; 49:5-7) Ciharo cawo cikaŵa cakuyana yayi na viharo vya mafuko ghanyake. Levi wakapokera mizi 48, ndipo ciharo ca Simiyoni cikaŵa mukati mwa ciharo ca Yuda. (Joshua 19:9; 21:41, 42) Lekani Mozesi wakamuzunura yayi Simiyoni mu vitumbiko. Ndipouli, Simiyoni nayo wakatumbikika pamoza na mtundu wose wa Israyeli.

Ivyo Tikusambirapo:

31:12. Ŵawukirano ŵakwenera kukhala pamoza na ŵalara pa maungano gha mpingo, ndipo ŵakwenera kutegherezga na kusambira.

32:4. Milimo yose ya Yehova njakufikapo, pakuti wakucita vinthu makoraghene mwakuyana na mikhaliro yake ya urunji, vinjeru, citemwa na nkhongono.

Ndakuzirwa Comene kwa Ise

Buku la Duteronome likuti ‘Yehova njumoza.’ (Duteronome 6:4) Ni buku ilo likulongosora za ŵanthu awo ŵakaŵa paubwezi wapadera na Ciuta. Kweniso buku la Duteronome likucenjezga za kusopa vikozgo na kujikimizga kuti ŵanthu ŵakwenera kusopa Ciuta waunenesko pera.

Nadi pano, Duteronome ni buku lakuzirwa comene kwa ise! Nangauli tili ŵakukakika na Dango yayi, tingasambiramo vinandi mu buku ili, ivyo vingatovwira kuti ‘titemwenge Yehova Ciuta withu na mtima withu wose, umoyo withu wose na nkhongono zithu zose.’—Duteronome 6:5.

[Mazgu ghamusi]

a Cipaturo caumaliro ico cikulongosora za nyifwa ya Mozesi cikwenera kuti cikasazgikako na Yoswa panji Musofi Mulara Eliyazara.

[Mapu pa peji 24]

(Mu magazini yakusindikizga ndimo vikuwoneka makora)

SEIR

Kadesh-barnea

Lupiri lwa Sinayi (Horebu)

Nyanja Yiswesi

[Kulongosora Cithuzithuzi]

Vyafuma pa mapu gha Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Vithuzithuzi pa peji 8]

Mazgu gha Mozesi ndigho ghakupanga cigaŵa cikuru ca Duteronome

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Kasi tikusambirapo vici umo Yehova wakapelekeranga mana?

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Kumupoka libwe munthu panji mbokodo kuti ciŵe cikhole cikaŵa nga nkhutora “umoyo wa munthu”