Mbanjani Awo Ŵakupeleka Ucindami Kwa Ciuta Lero?

“Ŵakwenelera ndimwe, Fumu yithu na Ciuta withu, kupokera nchindi na thumbiko na nkhongono.”—CIVUMBUZI 4:11.

1, 2. (a) Ni viyelezgero wuli ivyo vikulongora kuti ŵanthu ŵakutolera vyamoyo pakupanga vinthu? (b) Ni fumbo wuli ilo likufumbika, ndipo zgoro ndakuti wuli?

 DAZI linyake mu 1940, mwanalume wa ku Switzerland, George de Mestral, wakafumapo pa nyumba kukatembeya na ncheŵe yake. Wakati wawerako, wakawona kuti njere za kabata (visokono) zademelera ku vyakuvwara vyake na ku weya wa ncheŵe yake. Mtima wakawukora yayi, wakalaŵisiska comene ŵakabata na cisulo cakuwonera tunthu tucoko (microscope), ndipo wakazizwa kuwona tumbeja tucoko twa kabata uto tukudemelera ku vinthu. Kufuma apo wakapanga cinthu ico cikudemelera nga ni kabata (Velcro). Ni De Mestral pera yayi uyo wakuyezga cilengiwa pakupanga vinthu. Ku United States, ŵana ŵa kwa Wright ŵakati ŵawoneseska umo viyuni vikudukira, ŵakapanga ndege. Mwanalume munyake wa ku France, Alexandre-Gustave Eiffel wakazenga cigongwe mu Paris wakati wawoneseska umo ciwangwa ca cigha cikufighilira uzito wa munthu.

² Viyelezgero ivi vikulongora umo ŵanthu ŵakupangira vinthu pakutolera vyamoyo ivyo Ciuta wali kulenga kale. Ipo fumbo lingafumbika kuti: Kasi nkhalinga ŵanthu aŵa ŵakulumba Uyo wakalenga kabata, viyuni, ciwangwa ca cigha, na vinyake ivyo ŵakutolerapo? Nchacitima kuti lero nkhanandi yayi ŵanthu ŵakumulumba Ciuta panji kumupa ucindami uwo ukumwenelera.

3, 4. Kasi lizgu la Cihebere lakuti “ucindami” likung’anamura vici, ndipo likung’anamuraci para tikuyowoya za Yehova?

³ Ŵanyake ŵangafumba kuti, ‘Cifukwa wuli tikwenera kupeleka ucindami kwa Ciuta? Asi Ciuta wali na ucindami kale?’ Mbunenesko nadi kuti Yehova ni Ciuta waucindami kucanya na pano pasi, kweni ni ŵanthu wose yayi awo ŵakughanaghana nthena. Mu Baibolo, lizgu la Cihebere lakuti “ucindami” likung’anamura “uzito.” Likung’anamura cilicose ico cikupangiska munthu kuŵa wakuzirwa na wamazaza pa ŵanyake. Kweni para tikuyowoya za Ciuta, likung’anamura ico cikumupangiska kuŵa wakuzirwa ku ŵanthu.

⁴ Mbanthu ŵacoko waka awo ŵakumanya ico cikupangiska Ciuta kuŵa wakuzirwa. (Salmo 10:4; 14:1) Nakuti ŵanthu ŵakuzirwa mu caru, para nkhwakuti ŵakugomezga Ciuta, kweni ŵacitiska ŵanthu kuyuyura Mlengi waucindami mu cilengiwa cose. Mwauli?

‘Ŵanthu Ŵalije Mpandira’

5. Kasi ŵasayansi ŵanandi ŵakuti wuli na cilengiwa cakuzizika?

⁵ Ŵasayansi ŵanandi ŵakukosera kuti Ciuta kulije. Kasi ŵakuti wuli pera na cilengiwa cakuzizika, kusazgapo ŵanthu? Ŵakuti vili kucita kuzgoka kufuma ku vinthu vinyake. Mwaciyelezgero, munthu munyake uyo wakugomezga kuti vinthu vikacita kuzgoka, Stephen Jay Gould, wakalemba kuti: “Taŵanthu tiliko cifukwa ca somba zinyake izo zikaŵa na miphephe iyo yikazgoka malundi na kuŵa vyamoyo vya pamtunda . . . Tingayezga kupenja zgoro ‘lakupulikikwa,’ kweni tingalisanga yayi.” Mwakuyana waka, Richard Leakey na Roger Lewin, ŵakalemba kuti: “Panyake ŵanthu ŵaliko cifukwa vinthu vinyake vikabudika mu vyamoyo.” Nanga mbasayansi ŵanyake awo ŵakutemwa cilengiwa cifukwa ca kutowa na umo cili kupangikira, ŵakukana kupeleka ucindami kwa Ciuta.

6. Nchivici ico cikugongoweska ŵanandi kupeleka ucindami kwa Ciuta Mlengi?

⁶ Usange ŵanthu ŵa masambiro ghawo ŵakugomezga kuti vinthu vili kuzgoka kufuma ku vinyake, ipo ŵakung’anamura kuti ŵabulu ŵekha ndiwo ŵakususka. Kasi ŵanandi ŵakuti wuli na maghanoghano agha? Vilimika vya kumanyuma uku, munthu uyo wakugomezga comene cisambizgo cakuti vinthu vili kucita kuzgoka, wakafumba ŵanthu awo ŵakugomezga cisambizgo ici. Wakati: “Nkhasanga kuti ŵanandi awo ŵakugomezga cisambizgo ici ŵakulondezga ivyo ŵali kuphalirika waka kuti ŵanthu wose ŵamahara ndivyo ŵakugomezga.” Para ŵanthu ŵakusambira ŵakuyowoya nthena, mbwenu ŵanthu bweka ŵakugongowa kupeleka ucindami kwa Ciuta pakuŵa Mlengi.—Zintharika 14:15, 18.

7. Kuyana na Ŵaroma 1:20, kasi mu cilengiwa tingawonamo vici, ndipo cifukwa wuli?

⁷ Kasi ŵasayansi ŵafika pa fundo yeneko yakuti vinthu vili kuzgoka nadi kufuma ku vinyake? Napacoko pose! Palipose pali ukaboni wakuti Mlengi waliko. Mpositole Paulosi wakalemba za Ciuta kuti: ‘Kaŵiro kake ako nkhambura kuwoneka ndiko nkhongono zake za muyaya na uciuta wake vikuwoneka pakweru, vikumanyikwa mu ivyo vili kulengeka; ntheura ŵanthu [ŵambura kugomezga] ŵalije mpandira.’ (Ŵaroma 1:20) Tikuwona ukaboni wakuti Mlengi waliko mu vinthu ivyo wali kulenga. Paulosi wakuti kwamba kale comene, ŵanthu ‘ŵawona’ ukaboni wakuti Ciuta waliko mu ivyo wali kulenga. Kasi ukaboni uwu wuli nkhu?

8. (a) Kasi vinthu vya kucanya vikulongora wuli nkhongono na vinjeru vya Ciuta? (b) Nchivici cikulongora kuti walipo Uyo wakambiska cilengiwa?

⁸ Tikuwona ukaboni wakuti Ciuta waliko mu nyenyezi za kucanya. Salmo 19:1 likuti: “Mtambo kucanya ukupharazga ucindami wa Ciuta.” “Mtambo”—zuŵa, mwezi, na nyenyezi—vyose vikulongora nkhongono na vinjeru vya Ciuta. Tikuzizwa comene para tikuwona unandi wa nyenyezi kucanya. Vinthu vyose ivi vya kucanya vikwenda mu mlengalenga, bwekakuko yayi, kweni mwakuyana na malango. a (Yesaya 40:26) Kasi nchamahara nthena kughanaghana kuti vinthu ivi vili kuŵako vyekha? Ŵasayansi ŵanandi ŵakuti vinthu vyose, kucanya na pasi, vili kuŵako vyekha. Pakulongosora maghanoghano agha, munthu munyake wakusambira comene wakalemba kuti: “Awo ŵakukana kuti Ciuta waliko, ŵakuzomera kuti cilengiwa cikaŵako kwamba kale comene. Mwakuyana waka, cilengiwa ico cikayamba cikaŵa na ico cikambiska; cifukwa ni munthu nju wangaghanaghana kuti cikaŵako kwambura cakwambiska?”

9. Kasi vinjeru vya Yehova vikuwoneka wuli mu vyamoyo ivyo wali kulenga?

⁹ Mu caru, tikuwonaso ukaboni wakuti Ciuta waliko. Wamasalmo wakati: “A Yehova, nawo mbunandi wa nchito zinu! Muli kuzicita zose na vinjeru vinu; caru nchakuzura na vilengiwa vinu.” (Salmo 104:24) “Nchito” za Yehova, kusazgapo vikoko, zikulongora vinjeru vyake. Umo tawonera kale pakwamba, kanandi para ŵasayansi ŵakupanga vinthu ŵakutolera pa vyamoyo. Tiyeni tiwone vyakucitika vinyake vicoko waka. Ŵanthu ŵanyake ŵakusanda masengwe  (mazipondo) gha sefu kuti ŵapange visoti vyakukhora; ŵakusanda mtundu unyake wa membe izo zikupulika luŵiro mwakuti ŵapange cinthu ico cingawovwira makutu gha munthu kupulika; ŵakusanda mahungwa gha phululu mwakuti ŵapange ndege yambura kupoma congo. Kweni nanga munthu wangayezga wuli kutolera cilengiwa, wangafikapo yayi kulondezga ndendende umo ciliri. Buku la Biomimicry—Innovation Inspired by Nature likuti: “Vyamoyo vyacita vyose makoraghene, vindamarepo visimi vya mafuta, kunanga caru, nesi kusakaza vilengiwa.” Ivi ni vinjeru nadi!

10. Cifukwa wuli nchambura kupulikikwa kukana kuti palije Uyo wali kulenga vinthu? Yelezgerani.

¹⁰ Kwali mukulaŵiska vinthu vya kucanya panji vya pano pasi, palipose pali ukaboni wakuti Mlengi waliko. (Yeremiya 10:12) Tikwenera kukolerana na mtima wose na vilengiwa vya kucanya ivyo vikwimba kuti: “Ŵakwenelera ndimwe, Fumu yithu na Ciuta withu, kupokera nchindi na thumbiko na nkhongono: Pakuti imwe mukalenga vyose, ndipo cifukwa ca khumbo linu vikaŵako, ndipo vikalengeka.” (Civumbuzi 4:11) Ndipouli, na ‘maso gha mtima wawo,’ ŵasayansi ŵanandi ŵakutondeka kuwona ukaboni wakuti Mlengi waliko, nangauli ŵangazizikika na kalengekero ka ivyo ŵakuwona na maso ghanadi. (Ŵaefeso 1:18) Tiyowoye titi: Nchambura kupulikikwa kudokera kutowa na kapangikiro ka cilengiwa na kukana kuti palije Uyo wali kuvilenga. Kucita nthena cingayana waka na kudokera cithuzithuzi ciwemi na kukana kuti palije uyo wakajambura kuti ciwoneke nthena. Nchakuzizika yayi kuti awo ŵakukana kugomezga Ciuta ‘ŵalije nadi mpandira,’ panji pakugwenthera.

‘Ŵalongozgi Ŵacibulumutira’ Ŵapuluska Ŵanandi

11, 12. Kasi cisambizgo cakuti Ciuta wakumanyirathu umaliro wa cilicose cikuti wuli, ndipo nchivici cikulongora kuti cikucindika Ciuta yayi?

¹¹ Ŵanandi awo ŵakusopa ŵakugomezga kuti ŵakupeleka ucindami kwa Ciuta. (Ŵaroma 10:2, 3) Ndipouli, cisopo nchimoza mwa ivyo vyatondeska ŵanthu kupeleka ucindami kwa Ciuta. Mwauli? Tiyeni tiwone nthowa ziŵiri.

¹² Nthowa yakwamba, visopo vyatondeka kupeleka ucindami kwa Ciuta cifukwa visambizgo vyawo nvyautesi. Awonani cisambizgo cakuti Ciuta wakumanyirathu umaliro wa cinthu cilicose. Pakuti Ciuta wali na nkhongono zakumanyira vya kunthazi, ŵanthu ŵakuti iyo wakumanyirathu cilicose ico cizamucitika. Ntheura, cisambizgo ici cikuti Ciuta wali kutema kale deti la munthu waliyose—deti ilo ciwemi panji ciheni cizamucitikira. Ŵanthu awo ŵakugomezga cisambizgo ici ŵakuti Ciuta ndiyo wakwambiska uheni na masuzgo ghose agho ghaliko lero. Cisambizgo ici cikucindika Ciuta yayi napacoko, cifukwa ŵakumulundikira uheni uwo ukucitika na Mulwani wake mukuru, Satana, uyo Baibolo likuti ni “fumu ya caru.”—Yohane 14:30; 1 Yohane 5:19.

13. Cifukwa wuli nchambura kupulikikwa kughanaghana kuti Ciuta wakuwezgako yayi mahara ghake ghakumanyira vya kunthazi? Yelezgerani.

¹³ Cisambizgo cakuti umaliro wa cinthu cilicose wuli kulembekerathu cikufuma mu Malemba yayi ndipo cikuyuyura Ciuta. Cikupuluska ŵanthu pa ivyo Ciuta wangacita na ivyo wakucita nadi. Ukaboni wakuti Ciuta wangamanya vya munthazi wuli kuyowoyeka makora mu Baibolo. (Yesaya 46:9, 10) Ndipo mbu, nchambura kupulikikwa kughanaghana kuti Ciuta wakuwezgako yayi mahara ghake ghakumanyira vya kunthazi, panji kuti ndiyo wakucitiska vyose. Tiyelezgere kuti imwe muli na nkhongono comene, kasi munganyamura cinthu cizito cilicose ico mwaciwona? Zgoro ndakuti yayi! Ndimoso viliri, nangauli Ciuta wakumanya vya kunthazi kweni wakulemberathu yayi umaliro wa cilicose. Iyo wakucita vinthu mwamahara kweniso ivyo wakhumba. b Apa tawona kuti visambizgo vyautesi, kusazgapo cisambizgo ici, vikucindika Ciuta yayi.

14. Kasi visopo vyayuyura wuli Ciuta?

¹⁴ Nthowa yaciŵiri iyo visopo vyayuyulira Ciuta ni kakhaliro ka ŵanthu ŵawo. Ŵakhristu ŵakwenera kupulikira visambizgo vya Yesu. Vinyake ivyo Yesu wakasambizga ŵalondezgi ŵake ni dango la ‘kutemwana’ kweniso kuleka  ‘kuŵa ŵa caru.’ (Yohane 15:12; 17:14-16) Ŵaliska ŵa visopo ke? Kasi ŵalondezga nadi visambizgo ivi?

15. (a) Kasi ŵaliska ŵali na mbiri wuli mu nkhondo za vyaru? (b) Kasi ivyo ŵaliska ŵakucita vyapangiska ŵanandi kucitaci?

¹⁵ Wonani mbiri iyo ŵaliska ŵali nayo mu nkhondo. Ŵakurwa na kuzomerezga nkhondo, nakuti ŵakudangilira nkhondo pakati pa vyaru. Ŵakupemphelera ŵasilikari awo ŵakuya ku nkhondo kweniso kuzomerezga kukomana. Tingafumba kuti, ‘Kasi ŵaliska aŵa ŵakughanaghanako nthena kuti ŵanyawo ku cigaŵa cinyake ndimo nawo ŵakucitira?’ (Wonani bokosi lakuti “Kasi Ciuta Wali ku Gulu Ndi?”) Ŵaliska ŵakucindika Ciuta yayi para ŵakuti ndiyo wakuŵawovwira kurwa nkhondo, para ŵakuti fundo za mu Baibolo zilije nchito, ni zakale na para ŵakulekelera uzaghali wa mtundu wuliwose. Ŵakutikumbuska ŵalongozgi ŵa visopo awo Yesu wakati ‘mbacikanamalango’ na ‘ŵalongozgi ŵacibulumutira.’ (Mateyu 7:15-23; 15:14) Ivyo ŵaliska ŵakucita vyapangiska ŵanandi kuleka kutemwa Ciuta.—Mateyu 24:12.

Mbanjani Ŵakupeleka Nadi Ucindami kwa Ciuta?

16. Kuti tizgore fumbo lakuti mbanjani ŵakupeleka nadi ucindami kwa Ciuta, cifukwa wuli tikwenera kuwona ivyo Baibolo likuyowoya?

¹⁶ Usange ŵanthu ŵamahara ghawo na ŵakumanyikwa ndiwo ŵatondeka kupeleka ucindami kwa Ciuta, ipo mbanjani pera ŵakumucindika? Kuti tizgore fumbo ili, tiwone ivyo Baibolo likuyowoya. Nakuŵanako, Ciuta wali na wenelero wa kuyowoya umo ŵanthu ŵakwenera kumucindikira, nakuti wali kuŵika miyeso mu Mazgu ghake, Baibolo. (Yesaya 42:8) Tiyeni tiwone nthowa zitatu izo tingacindikira Ciuta, uku tikuzgora fumbo lakuti mbanjani awo ŵakupeleka nadi ucindami kwa Ciuta.

17. Kasi Yehova iyo mweneko wakalongora wuli kuti nchakuzirwa comene kucindika zina lake, ndipo mbanjani lero ŵakuthuwuska zina lake pa caru cose?

¹⁷ Nthowa yakwamba iyo tingacindikira Ciuta ndiyo kulumba zina lake. Mazgu agho Yehova wakayowoya kwa Yesu ghakulongora kuti nchakuzirwa kulumba zina lake cifukwa ndilo khumbo Lake likuru. Mazuŵa ghacoko waka pambere wandafwe, Yesu wakaromba, wakati: “Ŵadada, cindikani zina linu.” Mazgu ghakati: “Ndalicindika, ndipo . . . ndilicindikeso.” (Yohane 12:28) Apa nchakumanyamanya kuti uyo wakayowoyanga ni Yehova iyo mweneko. Zgoro la Ciuta likulongolerathu kuti kwa iyo kucindika zina lake nchinthu cakuzirwa nkhanira. Ipo mbanjani pera lero ŵakucindika Yehova, kumulumba na kuthuwuska zina lake mu caru? Mbakaboni ŵa Yehova, ndipo ŵakucita ici mu vyaru 235.—Salmo 86:11, 12.

18. Kasi tingaŵamanya wuli awo ŵakusopa Ciuta mu “unenesko,” ndipo mbanjani ŵasambizga fundo za mu Baibolo kwa vilimika vyakujumpha 100?

¹⁸ Nthowa yaciŵiri iyo tingacindikira Ciuta ndiyo kusambizga umo iyo waliri nadi. Yesu wakati ŵasopi ŵaunenesko ‘ŵamusopenge [Ciuta] mu mzimu na mu unenesko.’ (Yohane 4:24) Kasi tingaŵamanya wuli awo ŵakusopa Ciuta mu “unenesko”? Iwo ŵakwenera kukana visambizgo ivyo mu Baibolo mulije—visambizgo  vyautesi pakulongosora za Ciuta na khumbo lake. Kweni ŵakwenera kusambizga fundo zaunenesko za mu Mazgu gha Ciuta. Fundo zinyake izo ŵakwenera kusambizga ni izi: Yehova ni Ciuta Wapacanya nkhanira, ndipo ndiyo yekha wakwenera kupika nchindi (Salmo 83:18); Yesu ni Mwana wa Ciuta ndipo ni Fumu ya Ufumu wa Ciuta iyo wali kuyisankha (1 Ŵakorinte 15:27, 28); Ufumu wa Ciuta uzamutuŵiska zina lake na kufiska khumbo lake pa caru na pa ŵanthu (Mateyu 6:9, 10); makani ghawemi gha Ufumu ghakwenera kupharazgika pa caru cose. (Mateyu 24:14) Kwa vilimika vyakujumpha 100, ni gulu limoza pera ilo lasambizga makora ŵanthu fundo zakuzirwa izi—Ŵakaboni ŵa Yehova.

19, 20. (a) Cifukwa wuli nkharo yiwemi ya Mkhristu yingapeleka ucindami kwa Ciuta? (b) Ni mafumbo wuli agho ghangatovwira kumanya awo ŵakucindika Ciuta lero cifukwa ca nkharo yiwemi?

¹⁹ Nthowa yacitatu iyo tingacindikira Ciuta ndiyo kucita vinthu ivyo wakukhumba. Mpositole Petrosi wakalemba kuti: ‘Muŵenge na kakhaliro . . . kakutowa mu ŵamitundu; mwakuti ŵamucindike Ciuta mu zuŵa la kuyezgekera, cifukwa ca milimo yinu yiwemi iyo ŵakuyiwona, nanga ŵakumunenani kuti muli ŵakucita uheni.’ (1 Petros 2:12) Nkharo ya Mkhristu yikulongora cipulikano ico wali naco. Para ŵanthu ŵakuwona nkharo yiwemi ya Mkhristu cifukwa ca cipulikano cake, nchindi zikuluta kwa Ciuta.

²⁰ Mbanjani lero awo ŵakupeleka ucindami kwa Ciuta cifukwa ca nkharo yiwemi? Ni gulu ndi la cisopo ilo lalumbika na maboma ghanandi cifukwa ca kukhala mwamtende, kupulikira malango, ndiposo ilo likupeleka msonkho? (Ŵaroma 13:1, 3, 6, 7) Ni ŵanthu mba ŵakumanyikwa pa caru cose kuti ŵakukolerana na Ŵakhristu ŵanyawo nangauli ŵakufumira mu mafuko agha na agha, na mtundu? (Salmo 133:1; Milimo 10:34, 35) Ni gulu ndi ilo likumanyikwa pa caru cose kuti likusambizga fundo za mu Baibolo izo zawovwira mbumba kuŵa na mikhaliro yiwemi, kupulikira malango gha boma kweniso ivyo Baibolo likuyowoya? Ukaboni ukulongolerathu kuti pali gulu limoza pera ilo likucita makora pa vyose ivi—Ŵakaboni ŵa Yehova.

Kasi Imwe Mukupeleka Ucindami kwa Ciuta?

21. Cifukwa wuli tikwenera kujifumba usange ise patekha tikupeleka ucindami kwa Yehova?

²¹ Waliyose wangacita makora kujifumba kuti, ‘Kasi ine nkhupeleka ucindami kwa Yehova?’ Kuyana na Salmo 148, cilengiwa cilicose cikupeleka ucindami kwa Ciuta. Ŵangelo, mitambo, caru, na vinyama—vyose vikulumba Yehova. (Salmo 148:1-10) Nchacitima comene kuwona kuti ŵanthu ŵanandi lero ndimo ŵakucitira yayi. Usange muli na nkharo yiwemi iyo yikucindika Ciuta, ndikuti mukukolerana na vilengiwa ivyo vikulumba Yehova. (Salmo 148:11-13) Palije cinyake ciwemi kuluska kulumba Ciuta.

22. Kasi mukutumbikika wuli para mukupeleka ucindami kwa Yehova, ndipo mukwenera kuŵikapo mtima kucitaci?

²² Mukutumbikika mu nthowa zinandi para mukupeleka ucindami kwa Yehova. Para muli na cipulikano mu sembe ya Khristu, musayanenge na Ciuta ndipo muŵenge pa mtende kweniso ubwezi uwemi na Dada winu wakucanya. (Ŵaroma 5:10) Apo mukupenja mipata yakuti mupelekere ucindami kwa Ciuta, vinthu vimwendelaninge makora ndipo muŵenge ŵakuwonga. (Yeremiya 31:12) Mungawovwira ŵanyinu kuti ŵaŵe ŵakukondwa, ndipo namwe mungaŵa ŵakukondwa comene. (Milimo 20:35) Mphanyi mwaŵa yumoza wa awo ŵaŵikapo mtima kupeleka ucindami kwa Ciuta—sono na muyirayira swii!

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mukukumbuka?

• Cifukwa wuli tingayowoya kuti ŵasayansi ŵandawovwire ŵanthu kupeleka ucindami kwa Ciuta?

• Kasi visopo vyatondeska ŵanthu kupeleka ucindami kwa Ciuta pa vifukwa viŵiri vini?

• Kasi tingacindika Ciuta mu nthowa wuli?

• Cifukwa wuli mukwenera kujifumba usange imwe pamwekha mukupeleka ucindami kwa Yehova?

[Mafumbo]

[Bokosi pa peji 26]

“Kasi Ciuta Wali ku Gulu Ndi?”

Mwanalume munyake uyo wakaŵa msilikari wa German Air Force mu Nkhondo Yaciŵiri, kweni sono ni Kaboni wa Yehova, wakukumbuka kuti:

Cinthu ico nkhapulikiskanga cara mu vilimika vira vya nkhondo, . . . cikaŵa cakuti ŵaliska ŵa machalichi ghanandi—Katolika, Lutheran, Episcopal na ghanyake, ŵakapempheleranga ndenge za nkhondo na ŵasilikari ŵawo pambere ŵandanyamuke kukaponya mabomba ghakofya. Kanandi nkhafumbanga, ‘Kasi Ciuta wali ku gulu ndi?’

“Ŵasilikari ŵa ku German ŵakavwaranga lamba uyo wakaŵa na cisulo ca malemba ghakujoba ghakuti Gott mit uns (Ciuta Wali Na Ise). Kweni nkhajifumba, ‘Cifukwa wuli Ciuta wangaŵa na ŵasilikari ŵa cigaŵa cinyake awo mba cisopo cimoza, awo ŵakupemphera kwa Ciuta mweneyuyu pera?’”