Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Kupenja Ŵalongozgi Ŵawemi

Kupenja Ŵalongozgi Ŵawemi

Kupenja Ŵalongozgi Ŵawemi

“Nkhuti fumapo, tilije nawe nchito sono. Mu zina la Ciuta, fumapo!”—Mazgu agha pakwamba wakayowoya ni Oliver Cromwell; kweni apa ghakayowoyeka na Leopold Amery, mwimiliri wa Mphara ya Malango ku Britain.

Kwa myezi yinkhondi na yitatu, Nkhondo Yaciŵiri ya Caru Cose yikasakaza vinthu vinandi comene, ndipo vikawoneka kuti caru ca Britain na vyaru vinyake ivyo vikakolerana naco viluskenge cara. Pakughanaghanira ivi, Leopold Amery na ŵanyake awo ŵakaŵa mu boma, ŵakawona kuti nkhwakukhumbikwa kusintha mulongozgi. Ntheura, pa Meyi 7, 1940, mu Mphara ya Malango, Amery wakayowoya mazgu ghapacanya apa kwa Nduna Yikuru Neville Chamberlain. Pakati pajumpha mazuŵa ghatatu, Chamberlain wakathura pasi udindo, ndipo wakahalirapo ni Winston Churchill.

CINTHU cikuru comene ico ŵanthu ŵakukhumba ndico kuŵa na mulongozgi, kweni mbalongozgi wose cara awo ŵangacita makora. Nanga mungaŵa mu mbumba, dada wakwenera kuŵa wakukwana pakulongozga usange wakukhumba kuti muwoli wake na ŵana ŵakondwenge. Ntheura, ghanaghanani waka ivyo vingakhumbikwa kwa mulongozgi wa caru! Ipo nchakuzizika yayi kuti ŵalongozgi ŵawemi mbakusuzga kuŵasanga.

Kwa vilimika vinandi comene, ŵanthu ŵimika mafumu, ŵapokana mazaza, ŵapangiska visora, ŵakomana, na kusintha maboma ghankhaza, ŵacita vyose ivi kuti panji ŵangasanga mulongozgi muwemi. Mafumu, nduna zikuru, mathemba, mapulezidenti, ŵalembi ŵalara, na ŵalongozgi ŵankhaza ŵakwerapo na kufumapo pa maudindo. Ŵalongozgi ŵankhongono ŵafumiskikapo pa maudindo cifukwa ca cakuti vinthu vikavundumuka mu nyengo yicoko comene. (Wonani bokosi lakuti “Nakalinga Ŵamuwuskapo pa Mpando,” pa peji 5.) Nangauli ndimo vyaŵira, mulongozgi wakukwana na wakukhaliska wasuzga nipera kumusanga.

“Tikhomezgenge Waka”—Panji Pali Nthowa Yinyake?

Ntheura, nchakuzizika yayi kuti ŵanandi ŵataya cigomezgo pa nkhani ya kusanga mulongozgi muwemi. Mu vyaru vinyake, pa nyengo ya cisora ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakuwonekera kuti mbakugongowa kweniso ŵalije cigomezgo. Mtolamakani wa kuno ku Africa, Geoff Hill wakati: “Ŵanthu ŵakucita daka, panji kuleka kuvota, comene para ŵasanga kuti ŵalije nkhongono zakuti ŵangasinthira vinthu mu umoyo wawo. . . . Kuno ku Africa, para ŵanthu ŵakuleka kuvota, cikung’anamura kuti mbakukhorwa yayi. Kanandi, nchilongolero cakuti ŵanthu aŵa ŵakulilira wovwiri cifukwa ŵakughanaghana kuti palije uyo wakupwelerako za masuzgo ghawo.” Mwakuyana waka, apo visora vikakhala pacoko kucitika, munthu munyake wakulemba nkhani mu nyuzipepara ku United States, wakati: “Ningatemwa kuti ŵalongozgi ŵakufikapo comene mphanyi ndiwo ŵangwimilira pa cisora.” Wakalutizga kuti: “Kweni ŵanthu ŵanthena ŵakusangika cara. Kulijirethu. Ipo tikhomezgenge waka.”

Kasi mbunenesko kuti ŵanthu ‘ŵakhomezgenge’ waka na ŵalongozgi ŵambura kufikapo? Pakuti ŵalongozgi ŵatondeka kufiska ivyo ŵanthu ŵawo ŵakukhumba, kasi cikulongora kuti tizamuŵapo na mulongozgi muwemi yayi? Cara nadi. Mulongozgi muwemi comene walipo. Ndipo nkhani yapanthazi apa yizamulongosora uyo ni mulongozgi muwemi wa ŵanthu kweniso umo muwuso wake uzamuwovwilira ŵanthu ŵanandi comene, kusazgapo na imwe wuwo.

[Cithuzithuzi pa peji 3]

Pacanya kumazere: Neville Chamberlain

Pacanya kumalyero: Leopold Amery

Musi: Winston Churchill

[Kulongosora Vithuzithuzi]

Chamberlain: Photo by Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)