Ni Njani Mulongozgi Muwemi Lero?

Mu 1940, ŵanthu mu Mphara ya Malango ku Britain ŵakafumbananga uyo wangaŵa mulongozgi. David Lloyd George, wa vilimika 77, uyo wakaŵapo apo ŵanthu ŵakadumbirananga mu Mphara iyi, mweneuyo wakawovwira caru ca Britain kutonda Nkhondo Yakwamba, ndiposo wakakhala nyengo yitali mu ndyali, wakasanda makora nchito ya ŵalara ŵa boma. Apo wakayowoyanga mu Mphara ya Ŵanthu Wose pa Meyi 8, wakati: “Caru cithu nchakunozgeka kucita cilicose usange cili na mulongozgi, cikuru Boma likulongora ivyo licitenge, nakuti ŵanthu ŵakugomezga kuti ŵalongozgi ŵawo ŵakutokatoka.”

MAZGU gha Lloyd George ghakulongora kuti ŵanthu ŵakukhumba kuti ŵalongozgi ŵawo ŵaŵenge ŵakukwana, ŵakulimbikira kuti vinthu visinthe viŵe viwemi. Munthu munyake uyo wakakopanga ŵanthu kuti ŵavotere mulongozgi, wakati: “Para ŵanthu ŵakuvotera pulezidenti, ndikuti ŵakusora munthu uyo ŵangamuŵikizga umoyo wawo, ŵana ŵawo, nakuti wangaŵanozgera vya munthazi.” Nchipusu yayi kufiska nchito iyi. Cifukwa?

Caru cazura na masuzgo agho nganonono kughamazga. Ni mulongozgi wuli uyo ngwamahara na wankhongono comene kuti wamarane na kuswa malango na nkhondo? Pa ŵalongozgi ŵalero, ni mulongozgi nju uyo wali na cisungusungu, uyo wali na vyose vyakukhumbikwa pa umoyo, uyo wakupeleka kwa munthu waliyose cakurya, maji ghawemi, na munkhwara? Ni njani wali na vinjeru kweniso wakuŵikapo mtima kuti wavikilire na kuwezgerapo cilengiwa? Ni mulongozgi nju uyo ngwakukwana na wankhongono comene, uyo wangawovwira ŵanthu wose kuti ŵakhale mwakukondwa na umoyo utali?

 Ŵanthu Ŵangakwaniska Yayi

Mbunenesko kuti ŵalongozgi ŵanyake ŵakucita vinthu vyakuphya. Kweni ŵakukhaliskapo yayi pa mpando, panji ŵakukhalapo vilimika makhumi ghacoko waka—ndipo ni njani wakuhalirapo? Yumoza wa ŵalongozgi ŵakukwana uyo wakaŵako, Fumu Solomoni ya Israyeli, yikaghanaghanirapo fumbo ili. Yikati: ‘Nkhatinkha milimo yane yose iyo nkhasuzgika nayo pano pasi kuti ndimusidire munthu uyo waŵengeko pa nyuma zane; ndipo ndinjani wakumanya [uyo] waŵengeko wavinjeru panji cindere? Tiwawusenge pacanya pa milimo yane yose iyo ndafukafuka nayo mwenemumo ndajilongora wavinjeru pano pasi. Ici nacoso nchawakawaka.’—Mupharazgi 2:18, 19.

Solomoni wakamanya yayi usange mulimo wake uwemi uzamulutilira panji uzamunangika na munthu uyo wazamuhalirapo. Kwa Solomoni, kuŵikapo ŵalongozgi ŵanyake ŵaphya cikaŵa cinthu ‘cawaka.’ Mabaibolo ghanyake ghakuti ‘nchambura nchito,’ ‘nchabwekabweka.’ Baibolo linyakeso likuti: ‘Cambura kupulikikwa.’

Nyengo zinyake ŵanthu ŵakwambiska mbembe mwakuti ŵalongozgi ŵasinthe vinthu. Ŵalongozgi ŵawemi ŵakomeka uku ŵali pa nchito. Pulezidenti wakucindikika wa ku United States, Abraham Lincoln, zuŵa linyake wakaphalira ŵanthu kuti: “Nasankhika kuti nicite nchito yakuzirwa kweni nikhaliskenge yayi, mwanipa mazaza agho ghamarenge sonosono apa.” Ndipo nadi, nchito yake yikaŵa ya nyengo yicoko comene. Nangauli wakacita vinthu vinandi, nakuti likaŵa khumbo lake kucitira ŵanthu vikuru, Pulezidenti Lincoln wakakhala pa mpando vilimika vinayi pera. Apo wasankhika kaciŵiri, pa nyengo yakuti wambe nchito, wakakomeka na munthu uyo wakakhumbanga mulongozgi munyake.

Nanga mbalongozgi ŵawemi kuti ŵangamanya yayi vya munthazi mwawo. Sono kasi mukwenera kuŵagomezga kuti kunthazi uku ŵasinthenge vinthu kuti viŵe makora? Baibolo likuti: “Leka kutamira ŵakaronga, panji mwana wa munthu; walije kumanya kovwira [kuthaska]. Watiwamara mvuci wake wakuwelera ku dongo; mu zuŵa leneilo pera vyose ivyo wapukwanga vikumara.”—Salmo 146:3, 4.

 Cingaŵa cinonono kupulikiska fundo ya kuleka kutamira ŵakaronga. Ndipouli, Baibolo likuyowoyapo yayi kuti ŵanthu ŵakhalenge nthena kwambura mulongozgi muwemi wakukwana. Lemba la Yesaya 32:1 likuti: “Wonani, themba tiliwusenge mu urunji.” Yehova Ciuta, Uyo wali kulenga ŵanthu, wimika “themba,” Mulongozgi uyo sonosono apa wazamuwusa caru cose. Ni njani mweneuyu? Ucimi wa mu Baibolo ukulongosora za mulongozgi uyu.

Uyo Ngwakukwana Nadi Kulongozga

Vilimika 2000 kumanyuma uku, mungelo wakaphalira mwanakazi Muyuda zina lake Mariya, wakati: “Uti uŵenge na nthumbo, ndipo uti ubabenge mwana msepuka, ndipo zina lake uti umuthyenge Yesu. Iye wati waŵenge mukuru, wati wacemekenge Mwana wa Cikurukuru; ndipo Fumu Ciuta yiti yimupenge cizumbe ca ŵawiske Davide: wati wawusenge swi pa nyumba ya Yakobe; ndipo Ufumu wake kuti uti umarenge cara.” (Luka 1:31-33) Enya, Yesu wa ku Nazareti ndiyo ni Fumu iyo ucimi wa mu Baibolo ukanenanga.

Vithuzithuzi ivyo machalichi ghakujambura, kanandi vikulongora Yesu nga nkhabonda kambura nkhongono, panji munthu uyo wakupulikira waka cilicose. Vithuzithuzi ivi vikutovwira cara napacoko kuti tigomezge Fumu iyi. Kweni Yesu Khristu mweneco, uyo Baibolo likuyowoya, wakaŵa munthu wankhongono, doda lakujinda, na lamazaza. Nakuti wakaŵa na mikhaliro iyo yikulongora kuti ni mulongozgi wakukwana nadi. (Luka 2:52) Pasi apa pali mikhaliro yinyake yiwemi comene.

Yesu wakaŵa wakugomezgeka nyengo zose. Pakuti wakaŵa wakugomezgeka, kweniso wa nkharo yiwemi, lekani wakaphalira ŵalwani ŵake kuti ŵayowoye cifukwa ico ŵakamutinkhiranga. Ŵakatondekanga kuyowoya cifukwa camahara. (Yohane 8:46) Visambizgo vyake vyakunyoroka vikakopa ŵanandi kuti ŵamulondezge.—Yohane 7:46; 8:28-30; 12:19.

Yesu wakajipeleka na mtima wose kwa Ciuta. Wakaŵikapo mtima kuti wafiske nchito iyo Ciuta wakamupa, mwakuti mulwani—nanga ciŵe ciŵanda—vikatenge vimulekeskenge cara napacoko. Wakawopanga yayi nangauli ŵanthu ŵakamuwukiranga. (Luka 4:28-30) Wakaleka cara mulimo wake nangauli wakaŵanga na vyakulema kweniso njara. (Yohane 4:5-16, 31-34) Nangauli ŵabwezi ŵake ŵakamusida yekha, kweni wakaleka cara ico wakatumika.—Mateyu 26:55, 56; Yohane 18:3-9.

Yesu wakalengeranga citima ŵanthu. Wakapeleka cakurya ku ŵanthu ŵanjara. (Yohane 6:10, 11) Wakapembuzga ŵanthu ŵacitima. (Luka 7:11-15) Wakajura maso, makutu, na kucizga matenda ghanyake. (Mateyu 12:22; Luka 8:43-48; Yohane 9:1-6) Wakakhwimiska ŵapositole ŵake. (Yohane, vipaturo 13-17) Wakalongora kuti ni “muliska muwemi” uyo wakupwelelera mberere zake.—Yohane 10:11-14.

Yesu wakatemwanga kugwira nchito. Wakageziska malundi gha ŵapositole mwakuti waŵasambizge sambiro lakuzirwa. (Yohane 13:4-15) Malundi ghake ghakatuwuruka apo wakapharazganga mu misewu ya cuvu ya Israyeli. (Luka 8:1) Nanga ni apo wakakhumbanga kupumulapo “ku malo gha mapopa,” wakayisambizga nipera mizinda iyo yikamupenjanga. (Marko 6:30-34) Wali kulongora umo Ŵakhristu wose ŵakwenera kucitira.—1 Yohane 2:6.

Yesu wakamarizga nchito yake na kufumamo mu caru. Cifukwa cakuti wakaŵa wakugomezgeka, Yehova Ciuta wali kumupa cawanangwa ca ufumu na umoyo wambura kufwa kucanya. Baibolo likuyowoya za Yesu uyo wali kuwuka kuti: “Khristu, pakuwuskika ku ŵakufwa, kuti wafwengeso cara; nyifwa kuti yiliso na mazaza pa iyo cara.” (Ŵaroma 6:9) Mungagomezga nadi kuti iyo ni Mulongozgi muwemi nkhanira wa ŵanthu. Apo Khristu Yesu wazamwamba kuwusa caru cose, kuzamuŵavya kupeleka mazaza ku munthu munyake, nesi kusintha mulongozgi. Wazamufumapo yayi pa mpando wake, ndipo mlimo wake uzamuyima cara cifukwa ca muhaliri mujira. Kweni kasi ni vinthu wuli viwemi ivyo wazamucitira ŵanthu?

Ivyo Mulongozgi Muphya Wazamucita

Lemba la Salmo 72 liri na ucimi uwo ukulongosora umo Fumu iyi yambura kufwa yizamuwusira. Mu Salmo 72:7 na 8 tikuŵazga kuti: “Mu  mazuŵa ghake ŵasakatenge ŵarunji na cimango kosekose usuke mwezi umare! Wawusenge kufuma ku mbwani [nyanja] dera kuno kufikira na ku mbwani [nyanja] dera kura, ndiposo kufuma ku Mlonga mupaka ku mphelerekezgo za vyaru!” Mu ufumu wake, ŵanthu ŵazamukondwa na mtende wambura kumara. Wazamuwuskapo vilwero vyose na kuwuskamo khumbo la kutimbana mu mitima ya ŵanthu. Ŵanthu awo lero ŵakukhazga ŵanyawo nga ni nkharamu yakusotoka panji awo ŵali na mtima nga ni nkharamira pa ŵanyawo, ŵazamusinthirathu mikhaliro iyi. (Yesaya 11:1-9) Mtende uzamuŵa palipose.

Lemba la Salmo 72:12-14 likuti: ‘Wazamuthaska musauci para wacema, na mukavu, na uyo walije movwiri. Wazamufwira lusungu ŵakutemphentha na ŵakavu, na kuponoska mizimu ya ŵasauci. Wazamuwombola mizimu yawo ku kuyuzga na ukali; ndopa zawo nzakuzirwa comene mu maso ghake.’ Apo Fumu Yesu Khristu yizamwamba kuwusa, mukavu, musauci na wakusuzgika ŵazamuŵa mu mbumba yimoza ya ŵanthu ŵakukondwa, ŵakukolerana. Ŵazamuŵavya citima mu umoyo wawo, kweni cimwemwe pera.—Yesaya 35:10.

Salmo 72:16 likulayizga kuti: “Kuŵenge fumpha ya vyakurya mu caru; vikupurenge [kuzara] na pa mapiri pacanya.” Njara yikuhangayiska ŵanthu ŵanandi lero. Ndyali na uzukusi ndivyo kanandi vikupangiska kuti cakurya cipeleŵere pakugaŵira ŵanthu. Ici capangiska kuti ŵanandi, comene ŵana, ŵafwe na njara. Kweni mu ufumu wa Yesu Khristu, suzgo ili lizamumara. Caru cizamupambika cakurya cinandi cakunowa. Ŵanthu wose ŵazamurya na kukoloka.

Kasi mungatemwa kuzakapokera vitumbiko kufuma kwa mulongozgi muwemi uyu? Usange ni nthena, tikumupemphani kuti musambire za Mulongozgi uyo sonosono apa wazamuwusa caru cose capasi. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵangatemwa kumovwirani. Muzamukondwa nadi, cifukwa Yehova Ciuta iyo mweneko wakuyowoya za Mwana wake kuti: “Ine ndakhalika Fumu yane pa Ziyoni, lupiri lwane lwakupatulika.”—Salmo 2:6.

[Bokosi pa peji 5]

NAKALINGA ŴAMUWUSKAPO PA MPANDO

Mulongozgi wangagomezga ŵanthu ŵake usange wakuŵawovwira kuti ŵakhale makora mwamtende. Kweni para ŵanthu ŵamba kumunyanyara pa vifukwa vinyake, nakalinga munthu munyake wangakwerapo pa mpando. Pasi apa pali vifukwa vinyake ivyo vikapangiska ŵalongozgi ŵankhongono kuwukapo pa mpando.

Ukhaliro unonono. Mu 1700, ŵanthu ŵa ku France ŵakacicizgika kupeleka msonkho pa vinthu vinandi kweni cakurya cikaŵa cakucepa. Ukhaliro uwu ukacitiska kuti ŵasinthe mulongozgi mwankhondo ku France, lekani mu 1793, Fumu Louis XVI yikanyongeka.

Nkhondo. Nkhondo Yakwamba yikamazga mazaza ghose gha mafumu ghankhongono comene. Mwaciyelezgero, mu 1917, cifukwa ca nkhondo, cakurya cikacepa mu St. Petersburg, ku Russia, ndipo caru ca Russia cikamba kucitapo kanthu. Ŵanthu ŵakawukira Fumu Nicholas II na kwamba boma la komyunizimu. Mu Novemba 1918, caru ca Germany cikakhumbanga kuti ciŵe pa mtende, kweni vyaru ivyo vikatinkhananga na caru ici, vikalutilira kurwa nkhondo mupaka mulongozgi munyake wakakwerapo. Pa cifukwa ici, Fumu ya ku Germany, Wilhelm II yikacimbilira ku Netherlands.

Khumbo la kuŵa na boma linyake. Mu 1989 vinthu vikasintha. Ŵalongozgi awo ŵakawonekanga ŵanonono nga libwe ŵakagumuka apo ŵanthu ŵawo ŵakakana boma la komyunizimu na kwambiska boma la mtundu unyake.

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Yesu wakaryeska ŵanjara, kucizga ŵalwari, na kulongora Ŵakhristu wose umo ŵakwenera kucitira

[Kulongosora Cithuzithuzi 4]

Lloyd George: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images