Ceruzgo ca Yehova Cizenge pa Ŵaheni
Ceruzgo ca Yehova Cizenge pa Ŵaheni
“Jinozgerathu kukumana na Ciuta wako.”—AMOSI 4:12.
1, 2. Cifukwa wuli tingakhorwa kuti Ciuta wamazgenge uheni?
KASI Yehova wamazgenge uheni na masuzgo pa caru ici? Mu vilimika ivi, fumbo ili ndakwenelera comene kuluska kale. Vikuŵa ngati kulikose uko tikulaŵiska, tikuwona ukaboni wakuti ŵanthu ŵakucitirana nkhaza. Tikudokera comene caru cambura nkhaza, ucigeŵenga na vimbundi!
2 Kweni cakukondweska nchakuti tikukayika yayi kuti Yehova wazamumazga uheni. Tikukhorwa kuti Ciuta wazamuwuskapo uheni cifukwa ca umo iyo waliri. Yehova ni murunji. Pa Salmo 33:5, Mazgu ghake ghakuti: “Wakutemwa urunji na kweruzga.” Salmo linyake likuti: ‘Mzimu [wa Yehova] ukutinkha uyo wakutemwa nkhaza.’ (Salmo 11:5) Inya, Yehova, Ciuta Wankhongonozose uyo wakutemwa urunji na kweruzga, wazomerenge yayi kuti ivyo wakutinkha vilutilire kucitika.
3. Kasi ucimi wa Amosi utilongorenge fundo wuli apo tikuwusambiraso?
3 Wonani cifukwa cinyake ico cikutikhorweska kuti Yehova wawuskengepo uheni. Ivyo wakacita kale vikukhozgera fundo iyi. Mu buku la Amosi tikusangamo nkhani izo zikulongora umo Yehova wakucitira na ŵaheni. Apo tikudumbirana ucimi wa Amosi, tiwonenge fundo zitatu zakukhwaskana na ceruzgo ca Ciuta. Fundo yakwamba njakuti ceruzgo cake nchakwenelera nyengo zose. Yaciŵiri, munthu wangacigwentha yayi. Ndipo yacitatu, Yehova wakusankha pakweruzga, cifukwa wakulanga ŵaheni, kweni wakulengera lusungu awo ŵapera na kulongora mtima uwemi.—Ŵaroma 9:17-26.
Ceruzgo ca Yehova Nchakwenelera Nyengo Zose
4. Kasi Yehova wakamutuma nkhu Amosi, ndipo wakamutuma kukacita vici?
4 Mu nyengo ya Amosi, Ŵaisrayeli ŵakagaŵikana. Pakaŵa maufumu ghaŵiri. Mafuko ghaŵiri ghakaŵa mu ufumu wa kumwera wa Yuda. Ufumu wa kumpoto wa Israyeli ukaŵa na mafuko khumi. Yehova wakatuma Amosi kuti wakaŵe nchimi ku Israyeli, kufuma mu muzi wake uwo ukaŵa mu Yuda. Amosi wakatumika kukapharazga ceruzgo ca Ciuta.
5. Kasi cakwamba Amosi wakapharazga ceruzgo pa mitundu wuli, ndipo yikenera kweruzgika pa cifukwa wuli?
5 Amosi wakadankha kupharazga ceruzgo ca Yehova ku ufumu wa kumpoto wa Israyeli yayi. Kweni wakapharazga dankha ceruzgo ca Ciuta pa mitundu yinkhondi na umoza yapafupi na Israyeli. Iyi yikaŵa mitundu ya Siriya, Filisitiya, Ture, Edomu, Amoni na Moabu. Kweni kasi cikaŵa cakwenelera kuti mitundu iyi yeruzgike na Ciuta? Nkhanira. Cifukwa cimoza cikaŵa cakuti ŵanthu aŵa ŵakaŵa ŵalwani ŵa ŵanthu ŵa Yehova, ndipo ŵakaŵa ŵambura kugowokera.
6. Cifukwa wuli Ciuta wakenera kuparanya Siriya, Filisitiya na Ture?
6 Mwaciyelezgero, Yehova wakasuska Ŵasiriya “cifukwa ŵakakhwema Gileadi.” (Amosi 1:3) Ŵasiriya ŵakapokako caru ca Gileadi ico cikaŵa ca Israyeli kuvuma kwa Mlonga wa Yorodani, ndipo ŵakapweteka ŵanthu ŵa Ciuta mu cigaŵa ico. Kasi mitundu ya Filisitiya na Ture yikananga vici? Ŵafilisiti ŵakaŵa na mulandu wa kutolera Ŵaisrayeli ku wuzga, na kuŵaguliska ku Ŵaedomu, ndipo ŵakaguliska Ŵaisrayeli ŵanyake ku ŵamalonda ŵa ku Ture. (Amosi 1:6, 9) Mupaka kuguliska ŵanthu ŵa Ciuta mu wuzga! Pakaŵa pake kuti Yehova wacemere soka Siriya, Filisitiya na Ture.
7. Kasi Edomu, Amoni na Moabu ŵakayananga wuli na Israyeli, kweni ŵakaŵacitira wuli Ŵaisrayeli?
7 Mitundu ya Edomu, Amoni na Moabu yikayananga na Israyeli kweniso yikayana vyakucita. Mitundu yose yitatu pakaŵa pa ubali na Ŵaisrayeli. Ŵaedomu ŵakaŵa ŵazukuru ŵa Abrahamu cifukwa ŵakababika mwa Esau mukuru wa Yakobe. Ntheura ŵakaŵa ŵakuru ŵa Israyeli. Ŵaamoni na Ŵamoabu ŵakaŵa ŵazukuru ŵa Loti, mwana wa mukuru wa Abrahamu. Kweni kasi Edomu, Amoni na Moabu ŵakacita na Ŵaisrayeli nga mbabali ŵawo? Na pacoko wuwo yayi! Edomu wakacimbizga “mwana munyake” na lupanga, ndipo Ŵaamoni ŵakaŵacitira nkhaza Ŵaisrayeli awo ŵakakoreka pa nkhondo. (Amosi 1:11, 13) Nangauli Amosi wakuyowoya yayi ivyo Moabu wakacitira ŵanthu ŵa Ciuta, kweni Ŵamoabu ŵakaŵa ŵalwani ŵa Israyeli nyengo yitali. Cilango ca mitundu yitatu iyi pa ubali wawo cikenera kuŵa cikuru. Yehova wakenera kuŵatumira pharaniko lakofya.
Munthu Wangagwentha Yayi Ceruzgo ca Ciuta
8. Cifukwa wuli mitundu yinkhondi na umoza yapafupi na Israyeli yikatenge yigwenthenge yayi ceruzgo ca Ciuta?
8 Tikukayika yayi kuti mitundu yinkhondi na umoza iyo yazunulika mu ucimi wa Amosi yikenera kulangika na Ciuta. Nakuti pakaŵavya nthowa yakugwenthera. Kwamba pa Amosi 1 vesi 3, mupaka Amosi 2 vesi 1, Yehova wakuyowoya kacinkhondi na kamoza kuti: “Ndiwezgenge kulangika kwake cara.” Mazgu ghake ghakawa pawaka cara, wakaleka yayi kweruzga mitundu yira. Mdauko uwo walembeka walongora kuti soka likawira mitundu yose iyi. Nakuti yinayi pa mitundu yira, Filisitiya, Moabu, Amoni na Edomu, paumaliro yikamara, ndipo kulije!
9. Nchivici cikenera kucitikira ŵanthu ŵa mu Yuda, ndipo cifukwa wuli?
9 Kufuma apo, Amosi wakuzgokera ku mtundu wacinkhondi na ciŵiri, caru cake ca Yuda. Awo ŵakategherezganga Amosi mu ufumu wa kumpoto wa Israyeli ŵakwenera kuti ŵakazizwa kupulika kuti wakupharazga ceruzgo pa ufumu wa Yuda. Cifukwa wuli ŵanthu awo ŵakakhalanga mu Yuda ŵakenera kweruzgika? Lemba la Amosi 2:4 likuti: “Cifukwa ŵali kupata dango la Yehova.” Yehova wakawona nga nchifukwa cicoko yayi kuti ŵakakanira dala Dango lake. Mwakuyana na Amosi 2:5, iyo wakati: ‘Nditumenge moto pa Yuda, uwo wamkunyeska malinga gha Yerusalemu.’
10. Cifukwa wuli Yuda wakagwentha yayi soka?
10 Ŵayuda ŵambura kugomezgeka ŵakaŵavya pakugwenthera soka ili. Yehova wakayowoya kacinkhondi na kaŵiri kuti: “Ndiwezgenge kulangika kwake cara.” (Amosi 2:4) Yuda wakalangika umo vikayowoyekera kale, apo wakapasuka na Ŵababulone mu 607 B.C.E. Apa tikuwonaso kuti ŵaheni ŵangagwentha yayi ceruzgo ca Ciuta.
11-13. Kasi comene Amosi wakatumika kupharazga ceruzgo pa mtundu ngu, ndipo ni nkhaza wuli izo zikacitikanga?
11 Nchimi Amosi yikaŵa kuti yamalizga waka kupharazga ceruzgo pa mitundu yinkhondi na yiŵiri. Ndipouli, uyo wakaghanaghananga kuti Amosi wamara kucima wakajipusikanga. Pakaŵa vinandi vyakuti Amosi wapharazge! Comene wakatumika kuti wapharazge ceruzgo cakofya pa ufumu wa kumpoto wa Israyeli. Ndipo Ciuta wakenera kumulanga comene Israyeli cifukwa ca ukazuzi, kweniso umoyo wauzimu ukawelera pasi comene.
12 Ucimi wa Amosi ukavumbura nkhaza izo zikazara comene mu ufumu wa Israyeli. Mwakuyana na fundo iyi, pa Amosi 2:6, 7 tikuŵazga kuti: ‘Ntheura wakuti Yehova: Cifukwa ca majuvyo ghatatu gha Israyeli, na lacinayi, kuti ndiwezgenge kulangika kwake cara; cifukwa ŵakuguliska murunji na siliva, na mukavu na skapato ziŵiri, ŵeneawo ŵakukandira pasi pa fuvu mutu wa mukavu, na kupatuska nthowa ya ŵakusuzgika.’
13 Ŵakaguliskanga murunji “na siliva,” panji ŵakahonganga ŵeruzgi na siliva mwakuti ŵalange ŵanthu ŵambura mulandu. Awo ŵakabwelekeskanga ŵanyawo ŵakaguliskanga ŵakavu mu wuzga pa mtengo wa “skapato,” panji cifukwa ca ngongoli yicoko comene. Ŵanthu ŵambura lusungu ‘ŵakakandiranga pasi,’ panji kuyuzga “ŵakusuzgika” mupaka ŵakavu ŵajithilire fuvu pa mutu kulongora kuti vyalema kusuzgika, mbacitima ndiposo ŵalengeskeka. Vimbundi vikazara comene, mwakuti “ŵakusuzgika,” panji ŵakuzika ŵakaŵavya cigomezgo cakuti munthu wangaŵacitira urunji.
14. Kasi mbanjani awo ŵakayuzgikanga mu ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli?
14 Wonani ŵanthu awo ŵakayuzgikanga. Ŵakaŵa ŵarunji, ŵakavu na ŵakuzika awo ŵakakhalanga mu caru cira. Dango ilo Yehova wakapangana na Ŵaisrayeli likati ŵakusuzgika na ŵakavu ŵaŵacitirenge lusungu. Kweni mu ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli, ŵanthu aŵa ŵakayuzgikanga uheni comene.
“Jinozgerathu Kukumana na Ciuta Wako”
15, 16. (a) Cifukwa wuli Israyeli wakacenjezgeka kuti: “Jinozgerathu kukumana na Ciuta wako”? (b) Kasi Lemba la Amosi 9:1, 2 likulongora wuli kuti ŵaheni ŵangagwentha yayi ceruzgo ca Ciuta? (c) Kasi nchivici cikacitikira ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli mu 740 B.C.E.?
15 Pakuti nkharo ya ukazuzi na zakwananga zinyake vikandana mu Israyeli, cikaŵa cakwenelera kuti nchimi Amosi yisoke mtundu wakugaruka wura kuti: “Jinozgerathu kukumana na Ciuta wako.” (Amosi 4:12) Mphanyi vikacitika yayi kuti Israyeli wagwenthe ceruzgo ca Ciuta ico cikaneng’enera, cifukwa Yehova wakapharazga kacinkhondi na katatu kuti: “Ndiwezgenge kulangika kwake cara.” (Amosi 2:6) Ciuta wakayowoya za ŵaheni awo panji ŵakakhumbanga kucimbira kuti: “Na yumo wacimbilirethu, na yumo waphokwe. Nanga ŵajime mupaka kusi kwa Sheoli, woko lane liŵatoreko kwenekura; nanga ŵakwere ku mtambo kucanya, kwenekukoso nditi ndiŵakhizge.”—Amosi 9:1, 2.
16 Ŵaheni ŵangagwentha yayi cilango ca Yehova mwa kujima “mupaka kusi kwa Sheoli,” ico cikung’anamura kuyezga kubisama pasi nkhanira. Nesi kukwera “ku mtambo kucanya,” ico cikung’anamura kuyezga kubisama pacanya pa mapiri ghatali. Yehova wakacenjezga mwakupulikikwa makora kuti kulije malo agho wangatondeka kufikako. Mwakuyana na ceruzgo ca Ciuta, ufumu wa Israyeli ukenera kufumbika cifukwa ca uheni wake. Ndipo nyengo iyi yikakwana. Mu 740 B.C.E., pafupifupi vilimika 60 kufuma apo Amosi wakalembera ucimi wake, ufumu wa Israyeli ukathereskeka na Ŵaasiriya.
Ciuta Wakusankha Pakweruzga
17, 18. Kasi buku la Amosi cipaturo 9 likuvumburaci za lusungu lwa Ciuta?
17 Ucimi wa Amosi watovwira kuwona kuti ceruzgo ca Ciuta nchakwenelera, ndipo cingagwentheka yayi. Kweniso buku la Amosi likulongora kuti Yehova wakulanga bweka yayi. Ciuta wangaŵasanga ŵaheni kulikose uko ŵabisama na kuŵalanga. Kweniso wangasanga awo ŵapera na ŵarunji, awo wawona kuti wangaŵalengera lusungu. Fundo iyi yakonkhoskeka makora mu cipaturo caumaliro ca buku la Amosi.
18 Umo tikuwonera pa Amosi 9 vesi 8, Yehova wakati: ‘Ndiparanyirenge nkhanira cara nyumba ya Yakobe.’ Mu Amosi 9 mavesi 13 mupaka 15, Yehova wakalayizga kuti ‘wawezgenge umikoli wa ŵanthu ŵake.’ Wakaŵalengera lusungu ndipo ŵakenera kuvikilirika na kusambazga. Yehova wakalayizga kuti ‘mulimi wamusangenge wakuvuna.’ Awonani kuti ŵazamuŵa na vyakurya vinandi comene, mwakuti nyengo yakuti ŵayambe kupanda mbuto yizamukwana uku ŵacali kuvuna!
19. Kasi nchivici cikacitikira awo ŵakapona mu Israyeli na Yuda?
19 Tingayowoya kuti cilango ca Yehova cikizira ŵaheni pera mu Yuda na Israyeli wuwo, cifukwa awo ŵakapera na awo ŵakasangika ŵakwenelera, Ciuta wakaŵalengera lusungu. Awo ŵakapona mu Israyeli na Yuda ŵakawerako ku wuzga ku Babulone mu 537 B.C.E., ndipo ucimi wa Amosi uwo wuli kulembeka mu cipaturo 9 ukafiskika. Ŵakati ŵawelera ku caru cawo, ŵakayambaso kusopa mwaunenesko. Pakuti ŵakaŵa mu mtende, ŵakazengaso nyumba zawo na kupanda minda ya mpheska na kulima minda yinyake.
Ceruzgo Cakofya ca Yehova Cikwiza!
20. Kasi uthenga wa ceruzgo wa Amosi uwo tawona ukwenera kutikhozga wuli?
20 Uthenga wa ceruzgo uwo wakapharazga Amosi ukwenera kutikhozga kuti Yehova wazamumazga uheni uwo ulipo lero. Cifukwa wuli tikugomezga? Cakwamba, ivyo Ciuta wakacita na ŵaheni kale vikulongora umo wacitirenge na lero wuwo. Caciŵiri, ceruzgo ca Ciuta pa mtundu wakugaruka wa Israyeli cikulongora kuti wazamutondeka yayi kuparanya Cikhristu cautesi, ico cili na mulandu ukuru comene pa visopo vyose ivyo vili mu “Babulone mukuru,” ufumu wa cisopo cautesi.—Civumbuzi 18:2.
21. Cifukwa wuli Cikhristu cautesi cikwenera kulangika comene?
21 Tikukayika yayi kuti Cikhristu cautesi cikwenera kweruzgika na Ciuta. Cifukwa nchakuti tikuwona ukazuzi wake pakusopa na nkharo yake yakuvunda. Nchakwenelera kuti Yehova weruzge Cikhristu cautesi na caru cose ca Satana. Kweniso kugwentha kulije, cifukwa para nyengo ya ceruzgo yakwana, mazgu gha pa Amosi cipaturo 9, vesi 1, ghazamufiskika kuti paŵavye “na yumo wacimbilirethu, na yumo waphokwe.” Inya, kulikose uko ŵaheni ŵazamubisama, Yehova wazamuŵasokora.
22. Ni fundo wuli zakukhwaskana na ceruzgo ca Ciuta izo zikulongosoreka mu 2 Ŵatesalonika 1:6-8?
22 Nyengo zose ceruzgo ca Ciuta nchakwenelera, cikugwentheka cara, ndipo cikupukwa waliyose yayi. Fundo iyi tikuyiwona mu mazgu gha mpositole Paulosi ghakuti: ‘Nkhwakurunjika kuŵawezgera suzgo awo ŵakumusuzgani, na kumupumuzgani pamoza na ise imwe mukusuzgika, para Fumu Yesu wati wafume kucanya kuzakavumbukwa pamoza na ŵangelo ŵake ŵankhongono mu dimi la moto, kuzakaŵatayira nduzga awo ŵalive kumanya Ciuta, na awo ŵakuleka kupulikira ivangeli la Fumu yithu Yesu.’ (2 Ŵatesalonika 1:6-8) Kweniso ‘nkhwakurunjika’ kuti Ciuta weruzge awo ŵakusuzga ŵakuphakazgika ŵake, ŵakwenera kulangika comene. Ŵazamugwentha yayi ceruzgo ici, pakuti ŵaheni ŵazamupona yayi ‘para Fumu Yesu wazamuvumbukwa pamoza na ŵangelo ŵake ŵankhongono mu dimi la moto.’ Ceruzgo ca Ciuta cizamupukwa waliyose yayi, cifukwa Yesu wazamuwezgera nduzga “awo ŵakuleka kupulikira ivangeli,” panji makani ghawemi. Ndipo para ceruzgo ca Yehova cacitika, ŵanthu ŵakopa Ciuta awo ŵakusuzgika sono ŵazamupumura.
Ivyo Ŵarunji Ŵakulindilira
23. Kasi tikusangamo cipembuzgo wuli mu buku la Amosi?
23 Mu ucimi wa Amosi muli uthenga uwemi wakupembuzga awo mbakwenelera. Umo vikayowoyekera mu buku la Amosi, Yehova wakasidako ŵanthu ŵake nyengo yakale. Ndipo wakawunganya ŵakukhalako ŵa Israyeli na Yuda, wakaŵawezgera ku caru cawo na kuŵatumbika na mtende kweniso wakaŵapa usambazi. Kasi ici cikutiphalira vici ise lero? Cikutikhozga kuti pa nyengo ya ceruzgo, Yehova wazamusanga ŵaheni kulikose uko ŵazamujoŵa na kupenja ŵanthu awo wakuwona kuti wangaŵacitira lusungu, kulikose uko ŵakukhala pa caru ici.
24. Kasi ŵanthu ŵa Yehova mazuŵa ghano ŵatumbikika mwanthowa wuli?
24 Uku tikulindilira ceruzgo ca Yehova pa ŵaheni, kasi ise ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka vinthu vikutiyendera wuli? Yehova wakutitumbika comene na usambazi wauzimu! Tikusopa makora kwambura kupusikika na visambizgo vya Cikhristu cautesi, ndipo Yehova watitumbika na cakurya cauzimu cinandi. Kweni kumbukani kuti tili na nchito yikuru cifukwa ca vitumbiko vinandi ivyo Yehova watipa. Ciuta wakukhumba kuti tisoke ŵanthu kuti ceruzgo cikwiza. Tikukhumba kucita vyose ivyo tingafiska kuti tisange awo ‘ŵimikikira umoyo wamuyirayira.’ (Milimo 13:48) Inya, tikukhumba kovwira ŵanthu ŵanandi kuti ŵapindure na usambazi wauzimu uwo ulipo sono. Ndipo tikukhumba kuti ŵazakajumphe pa ceruzgo ca Ciuta ico cikwizira ŵaheni. Kweni kuti titumbikike, tikwenera kuŵa na mtima uwemi. Umo tizamuwonera mu nkhani yakulondezgapo, fundo iyi nayo yikulongosoreka mu ucimi wa Amosi.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi ucimi wa Amosi ukulongora wuli kuti ceruzgo ca Yehova nchakwenelera nyengo zose?
• Kasi Amosi wakulongora wuli kuti munthu wangagwentha yayi ceruzgo ca Ciuta?
• Kasi buku la Amosi likulongora wuli kuti ceruzgo ca Ciuta cikupukwa waliyose yayi?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 12, 13]
Ufumu wa Israyeli ukagwentha yayi ceruzgo ca Ciuta
[Cithuzithuzi pa peji 15]
Mu 537 B.C.E., ŵakukhalapo ŵacoko waka ŵa Israyeli na Yuda ŵakawerako ku Babulone ku wuzga