Lutizgani Kucita Mwamahara pa Nkhani ya Moŵa
Lutizgani Kucita Mwamahara pa Nkhani ya Moŵa
“Vinyo ndi muhoyeri, cakumwa ca nkhongono cikuwuska zawe, uyo wapuluskika naco walije mahara.”—ZINTHARIKA 20:1.
1. Kasi wamasalmo wakawonga wuli vyawanangwa viwemi ivyo Yehova wakupeleka?
MUSAMBIRI Yakobe wakalemba kuti: ‘Vyawanangwa viwemi vyose, na vyawanangwa vyakufiskika vyose, ni vya kucanya, vikufuma kwa Wiske wa kungweruka.’ (Yakobe 1:17) Cifukwa ca kuwonga vyawanangwa viwemi vinandi ivyo Ciuta wakupeleka, wamasalmo wakimba kuti: ‘Mukumezgera ng’ombe utheka, na mbuto izo ŵanthu ŵakupanda na kuzipwelelera, mwakuti ŵapokere vyakurya mu caru, vinyo nalo kukondwereska mtima wa munthu na mafuta kung’animiska cisko cake, pamo na cingwa ico cikukhomeska mtima wa munthu.’ (Salmo 104:14, 15) Mwakuyana na vyakumera ndiposo cingwa na mafuta, vinyo na moŵa uliwose ni vyawanangwa vyakufuma kwa Ciuta. Kasi tikwenera kucita navyo wuli?
2. Ni mafumbo wuli ghakukhwaskana na kumwa moŵa agho tidumbiskanenge?
2 Cawanangwa cikuŵa ciwemi para cagwiliskirika nchito makora. Mwaciyelezgero, uci “nguwemi,” kweni “nkhuwemi cara kurya uci unandi.” (Zintharika 24:13; 25:27) Nangauli kumwa “vinyo licoko” kungaŵa kuwemi waka, kweni kumwa linandi nkhuheni comene. (1 Timote 5:23) Baibolo likucenjezga kuti: “Vinyo ndi muhoyeri [likuzerezeska], cakumwa ca nkhongono cikuwuska zawe, uyo wapuluskika naco walije mahara.” (Zintharika 20:1) Kweni kasi kupuluskika na moŵa cikung’anamuraci? a Kasi kumwa comene cikung’anamuraci? Kasi tingacita wuli mwamahara pa nkhani iyi?
Munthu ‘Wangapuluskika’ Wuli na Moŵa?
3, 4. (a) Nchivici cikulongora kuti Baibolo likukanizga kuloŵera? (b) Kasi nchivici cikulongora kuti munthu waloŵera?
3 Mu nyengo ya Ŵaisrayeli, mwana uyo ni nkharye ndiposo muloŵevu wambura kulapa, wakadinyikanga na malibwe mupaka wafwe. (Duteronome 21:18-21) Mpositole Paulosi wakacenjezga Ŵakhristu kuti: ‘Lekani kwendezgana, usange manyi ndi njani uyo wakucemeka mbali ndi muzaghali, panji wakudokera, panji wakusopa vikozgo, panji wakutuka, panji wakuloŵera, panji wakukwapula; na munthu wa ntheura nanga nkhurya nayo cara.’ Nchakuwonekerathu kuti Malemba ghakukanizga kuloŵera.—1 Ŵakorinte 5:11; 6:9, 10.
4 Pakulongosora vimanyikwiro vya kuloŵera, Baibolo likuti: “Ungalaŵiskanga pa vinyo para ndiswesi, para likunyeketa mu nkhombo na kumirwa lipusulipusu. Pamanyuma tilirume nga ndi njoka, na kulasa nga ndi cipiri. Maso ghako tighawone vyakuzizwiska, mtima wako tiuyowoye vyaubendezi.” (Zintharika 23:31-33) Kugubulizga moŵa kukuruma nga ni njoka, kukulwariska munthu, kumuzerezeska, kweniso wangazinduka. Muloŵevu wangawona “vyakuzizwiska” mwa kwamba kuwona vizgetu panji kubwetura. Kweniso, wangajikora yayi kuti waleke kuyowoya vinthu vyambura kwenelera, ivyo munthu wamahara ghake wangayowoya yayi.
5. Kasi kumwa comene moŵa nkhwakofya wuli?
5 Wuli usange munyake wakutemwa kumwa moŵa kweni wakucenjera kuti waleke kumwa unandi mwakuti ŵanthu ŵaleke kumanya kuti waloŵera? Ŵanthu ŵanyake nanga ŵangamwa moŵa unandi ŵakumanyikwa viŵi yayi kuti ŵaloŵera. Ndipouli, nkhujipusika kughanaghana kuti nchiwemi kucita nthena. (Yeremiya 17:9) Moŵa ungamba kumunjira pacoko na pacoko, ndipo wangazgoka “muzga wa vinyo.” (Tito 2:3) Pakulongosora umo munthu wangazgokera muloŵevu, mlembi Caroline Knapp wakuti: “Uloŵevu ukwamba pacokopacoko ndipo munthu wakumanya yayi.” Kumwa comene moŵa nchipingo cakofya nadi!
6. Cifukwa wuli munthu wakwenera kujikora kuti waleke kumwa comene moŵa na vyakurya wuwo?
6 Wonaniso ico Yesu wakacenjezga: “Mujicenjelere, mzire pakunji mitima yinu yizotope na kudindiŵara, na kuloŵera, na vyenjezgo vya umoyo wuno, ndipo zuŵa lira liti limwizirani na kucirukizga nga ndi nkhoka: cifukwa ntheura ndimo liti lizirenge pa wose awo ŵakukhala pa cisko ca caru cose capasi.” (Luka 21:34, 35) Para munthu wakuzakafika pa kuŵa muloŵevu ndikuti wamba kale kusiwa kuthupi na kuuzimu wuwo. Wuli usange zuŵa la Yehova lingamusanga kuti ndimo waliri?
Ivyo Vingacitika Cifukwa ca Kumwa Comene
7. Cifukwa wuli uloŵevu ukukolerana yayi na ulongozgi wa pa 2 Ŵakorinte 7:1?
7 Uheni wa kumwa comene ngwakuti munthu wangapwetekeka kuthupi na kuuzimu wuwo. Matenda ghanyake agho ghakwamba cifukwa ca kumwa comene ni nthenda ya kunanga ciŵindi, kutupa ciŵindi, na vinjenje. Munthu uyo wakuloŵera nyengo zose wangakoreka na nthenda ya kansa, nthenda ya shuga, matenda ghanyake gha mtima, na gha munthumbo. Uloŵevu ukukolerana yayi na ulongozgi wa mu Malemba wakuti: “Tijitozge ku ukazuzi wose wa thupi na wa mzimu, ndipo tifiske utuŵa mu wofi wa Ciuta.”—2 Ŵakorinte 7:1.
8. Kuyana na lemba la Zintharika 23:20, 21, nchivici cingacitika para munthu wakumwa comene?
8 Uloŵevu ukumara ndarama, kweniso ungapangiska munthu kuti nchito yimumalire. Solomoni, Fumu ya Ŵaisrayeli, yikacenjezga kuti: “Ungakhalanga nawo ŵakumwakumwa vinyo, na awo ŵakuryakurya nyama.” Cifukwa wuli? Wakalongosora kuti: ‘Cifukwa muloŵevu na mutomi [muryezi] tiwakavuke, ndipo kusiwa tikumuvwarike munthu na vizwazwa.’—Zintharika 23:20, 21.
9. Cifukwa wuli nchamahara kuti munthu waleke kumwa moŵa para wendeskenge galimoto?
9 Pakuyowoya za uheni unyake, The Encyclopedia of Alcoholism yikuti: “Kwawoneka kuti moŵa ukucepeska luso pakwendeska galimoto, ico cikusazgapo kucita vinthu mwacizita para ukwendeska, kutondeka kulaŵiska makora, na kucita vinthu mwambura kughanaghana makora.” Nchakofya comene kwendeska galimoto uku waloŵera. Mu caru ca United States pera, ŵanthu ŵanandi comene ŵakufwa ndipo ŵanyake ŵakupwetekeka cifukwa ca ngozi izo zikucitika cifukwa ca kuloŵera. Ngozi izi zikukhwaska comene ŵawukirano, cifukwa ŵakumanya makora yayi kwendeska galimoto ndiposo umo ŵangamwera. Kasi munthu uyo wakwendeska galimoto uku waloŵera tingati wakucindika umoyo uwo nchawanangwa cakufuma kwa Yehova Ciuta? (Salmo 36:9) Pakuti umoyo ngwakuzirwa, ipo nchiwemi comene kuti munthu waleke kumwa moŵa para wendeskenge galimoto.
10. Kasi moŵa ungatimbanizga wuli wongo withu, ndipo ici nchakofya wuli?
10 Uloŵevu ukupweteka ŵanthu kuthupi pera yayi kweni na kuuzimu wuwo. Baibolo likuti: “Vinyo na vinyo liphya vikutorako umanyi.” (Hoseya 4:11) Moŵa ukutimbanizga wongo. Buku la wupu wa U.S. National Institute on Drug Abuse likuyowoya kuti: “Para munthu wamwa, moŵa ukufuma mu matumbo kuya mu ndopa, ndipo mwaluŵiro ukufika ku wongo. Ukwamba kutimbanizga wongo na kupangiska kuti munthu wazerezeke. Munthu wakwamba kufwatuka comene, ndipo wakujikora viŵi yayi.” Pa nyengo yanthena iyi, nchipusu ‘kupuluka,’ kwamba ving’unu, na kuwira mu viyezgo vinandi.—Zintharika 20:1.
11, 12. Kasi munthu wangapwetekeka wuli kuuzimu usange wakumwa comene?
11 Kweniso, Baibolo likupeleka dango lakuti: “Manyi mukurya, manyi mukumwa, manyi mukucita kanthu wuli, citirani vyose ku ucindami wa Ciuta.” (1 Ŵakorinte 10:31) Kasi uloŵevu ungacindika Ciuta? Mkhristu wakwenera kuŵa na mbiri ya uloŵevu yayi. Para wangacita nthena wangacindika yayi zina la Yehova, kweni wangalitukiska.
12 Wuli usange Mkhristu wakhuŵazga musopi munyake, panji musambiri muphya cifukwa ca kumwa? (Ŵaroma 14:21) Yesu wakacenjezga kuti: “Uyo wakhuŵazgenge yumoza wa aŵa ŵacoko, ŵeneawo ŵakupulikana na ine, nchandulo kwa iyo kuti lwara [libwe] lukakike mu mkosi [singo] wake, ndipo wabizgike mu cindimba ca nyanja.” (Mateyu 18:6) Munthu wangapokeka mauteŵeti mu mpingo para wakumwa comene. (1 Timote 3:1-3, 8) Cinyake nchakuti moŵa ukupangiska kuti mu mbumba muŵavye mtende.
Tingagega Wuli Masuzgo Agha?
13. Kasi cakukhumbikwa nchivici kuti tileke kumwa comene moŵa?
13 Cikuru comene ico cingatovwira nkhumanya apo tikwenera kugota, kuluska kuleka waka kuloŵera. Ninjani wangamupimirani unandi wa moŵa uwo ungaŵa wakwenelera kwa imwe na uwo ungaŵa wambura kwenelera? Pali vinandi ivyo mukwenera kughanaghanira, palije uyo wangamupimirani moŵa uwo ungaŵa wambura kwenelera kwa imwe. Waliyose wakwenera kumanya yekha apo wakwenera kulekera, na kuleka kujumpha cipimo. Nchivici cingamovwirani kumanya moŵa uwo ngunandi kwa imwe? Kasi pali fundo iyo yingamovwirani?
14. Ni fundo wuli iyo yingamovwirani kuti mugege uloŵevu na kumwa comene?
14 Baibolo likuti: ‘Sunga vinjeru viwemi na ulungamiki . . . ndipo viŵenge umoyo ku mzimu wako na ucizi ku singo yako.’ (Zintharika 3:21, 22) Ipo fundo iyo mungalondezga ni iyi: Moŵa uwo ukumupangiskani kuti muleke kughanaghana makora, na kucepeska mahara ghinu ndikuti ngunandi comene kwa imwe. Kweni lekani kujipusika apo mukujiŵikira cipimo cinu!
15. Mphauli apo cingaŵa camahara kulekerathu kumwa moŵa?
15 Pa nyengo yinyake, cingaŵa camahara kulekerathu kumwa moŵa. Mama uyo wali na nthumbo wangaleka waka kumwa moŵa pakuwona umo moŵa ukucitira na mwana mu nthumbo. Kasi cingaŵa ciwemi yayi kuleka kumwa moŵa usange pali munthu munyake uyo kale wakaŵa muloŵevu ndipo wakaleka mwakusuzgikira, panji usange pali munthu munyake uyo njuŵi yake yikumukanira kumwa moŵa? Yehova wakalangura awo ŵakapelekanga sembe pa cihema kuti: ‘Mungamwanga vinyo panji cakuloŵezga . . . para mukuya mu cihema cakukumanamo, mzire mufwe.’ (Leviticus 10:8, 9) Mwantheura, lekani kumwa moŵa para mulutenge ku maungano gha Cikhristu, mu uteŵeti wa m’munda, na para mucitenge milimo yinyake yauzimu. Kweniso, Ŵakhristu awo ŵakukhala mu vyaru ivyo vikukanizga kumwa moŵa panji vili kuŵika vilimika ivyo munthu wangambira kumwa moŵa, ŵakwenera kupulikira malango gha caru ico.—Ŵaroma 13:1.
16. Kasi mukwenera kucita wuli para munthu wamukhazikirani moŵa?
16 Para munthu wamupani moŵa, fumbo lakwamba ilo mukwenera kujifumba ndakuti: ‘Kasi nimwe?’ Para mwasankha kumwa, kumbukani cipimo ico muli kujiŵikira ndipo lekani kujumphizga. Lekani kumwa moŵa unandi cifukwa cakuti munthu wamupani unandi. Ndipo cenjerani na moŵa uwo ukupelekeka kwawanangwa panji uwo ŵakukhalika waka kuti waliyose wamwengepo, nga mpha ukwati. Ku malo ghanandi, ŵana ŵacoko ŵakuzomerezgeka kumwa moŵa. Ntheura ŵapapi ŵali na udindo wa kusambizga ŵana ŵawo pa nkhani ya moŵa na kuwoneseska umo ŵakucitira.—Zintharika 22:6.
Mungamarana na Suzgo la Uloŵevu
17. Nchivici cingamovwirani kumanya usange muli na suzgo la kumwa comene?
17 Kasi muli na suzgo la kumwa comene? Lekani kupusikika, para mukumwa comene moŵa kweni mukujibisa, zuŵa linyake muzamumanyikwa. Mwantheura, khalani cete na kujisanda. Jifumbani mafumbo agha: ‘Kasi sono nkhumwa comene kuluska umo nkhamweranga kale? Kasi moŵa uwo nkhumwa sono ngukali comene kuluska uwo nkhamwanga kale? Kasi nkhumwa moŵa kuti niluwe masuzgo? Kasi munthu wa mu mbumba yane panji mubwezi wane wali kuniphalirapo kuti nkhumwa makora yayi? Kasi kamwero kane kapangiska masuzgo mu mbumba yane? Kasi nkhutondeka kukhala kwambura kumwa sabata yimoza, mwezi umoza, panji yinandi? Kasi nkhubisa unandi wa moŵa uwo nkhumwa? Wuli usange mafumbo ghanyake zgoro lake ndakuti enya? Mbwenu lekani kuŵa nga ni munthu uyo ‘wakulaŵiska cisko cake pa gilasi ndipo mwaluŵiro wakuluwa umo wanguŵira.’ (Yakobe 1:22-24) Yezgayezgani kuti mumazge suzgo ili. Kasi mungacita vici?
18, 19. Kasi mungaleka wuli kumwa comene?
18 Mpositole Paulosi wakacenjezga Ŵakhristu kuti: “Mungaloŵeranga vinyo [cara], mwenemuno muli luzokozoko, kweni muzuzgike na mzimu.” (Ŵaefeso 5:18) Manyani mphaka yinu ndipo lekani kujumphizga. Simikizgani mtima kuti muleke kumwa mwakujumphizga; jikorani. (Ŵagalatiya 5:22, 23) Kasi muli na ŵabwezi awo ŵakumukoserezgani kuti mumwenge comene? Cenjerani. Baibolo likuti: “Uyo wakwenda na ŵavinjeru naye tiwaŵe wavinjeru, kweni mulongozgani wa vindere tiwapwetekekenge.”—Zintharika 13:20.
19 Para mukumwa moŵa kuti mugwenthe masuzgo, maranani nagho waka. Tingamazga masuzgo mwakulondezga ulongozgi uwo wuli mu Mazgu gha Ciuta. (Salmo 119:105) Mungacedwanga yayi kupempha wovwiri kwa mulara wakukhwima wa Cikhristu. Gwiliskirani nchito makora vinthu ivyo Yehova wakupeleka kuti vimukhozgani mwauzimu. Khozgani ubwezi winu na Ciuta. Murombani nyengo zose, comene zunurani mikhaliro iyo mukukhumba kuti musinthe. Pemphani Yehova kuti ‘wapime mtima winu na vinjeru vinu.’ (Salmo 26:2) Nga ni umo tikadumbiskirana mu mutu uwo wajumpha, yezgayezgani comene kwenda mu ukongolekwa.
20. Ni vinthu wuli ivyo mungacita usange mukulutilira kumwa comene moŵa?
20 Wuli usange mwayezgera umu na umu kuti muleke kumwa comene kweni mukuleka yayi? Mbwenu mukwenera kulondezga ulongozgi wa Yesu wakuti: ‘Usange woko lako likukukhuŵazga, ulidumule: nkhuwemi kuti unjire wakupunduka mu umoyo, kwakuruska kuti uŵe na mawoko ghaŵiri uye mu Gehena.’ (Marko 9:43) Zgoro ndakuti: Lekeranithu kumwa. Ici ndico mwanakazi munyake uyo tamupa zina lakuti Irene wakasankha kucita. Wakayowoya kuti: “Nakhala vilimika viŵiri na hafu kwambura kumwa moŵa, ndipo nyengo zinyake nkhughanaghana kuti niyezgeko botolo limoza pera mwakuti niwone umo nicitirenge. Kweni para nayamba kughanaghana nthena, nkhuromba kwa Yehova nyengo yeneyiyo. Nasimikizga mtima kuti nileke kumwa moŵa mupaka mu caru ciphya, nakuti panji nanga muŵe mu caru ciphya nizamumwa yayi.” Kulekerathu kumwa moŵa nkhanthu yayi pakuyaniska na umoyo wamuyirayira mu caru caurunji ca Ciuta.—2 Petros 3:13.
‘Cimbirani Mwakuti Mupokere’
21, 22. Kasi nchivici cingatitondeska kufika pa mzere waumaliro wa ciphalizgano ca ku umoyo, ndipo tingacigega wuli?
21 Pakuyaniska umoyo wa Mkhristu na ciphalizgano ca kucimbira, mpositole Paulosi wakati: ‘Asi mukumanya kuti awo ŵakucimbira mu ciphalizgano ŵakucimbira wose, kweni yumoza wakupokera mphoto? Cimbirani ntheura kuti mupokere. Ndipo munthu yose uyo wakulimbalimba mu maseŵero, wakuziŵizga mu vinthu vyose. Ndipo iwo ŵakucitira ntheura kuti ŵapokere mphumphu ya wanangiko; kweni ise yambura wanangiko. Ntheura ndimo nkhucimbilira ine, kuti nga ndi mu ciwuruwuru cara; nkhuduzura ntheura, kuti nga ndi uyo wakutimba mdera cara: kweni nkhudufyura thupi lane, na kulitolera mu wuzga: mzire pakunji para ndapharazga ku ŵanyake, ine ndamwene ndingaŵa wakupatika.’—1 Ŵakorinte 9:24-27.
22 Ŵekha awo ŵamalizga makora ciphalizgano ndiwo ŵakupokera njombe. Pa ciphalizgano ca ku umoyo, uloŵevu ungatitondeska kuti tifike pa mzere waumaliro. Tikwenera kujikora. Kuti ticimbire makora, tikwenera kuleka nadi “kugubulizga vinyo.” (1 Petros 4:3) Nakuti tikwenera kujikora mu vinthu vyose. Pa nkhani ya kumwa moŵa, tingacita makora “kukana ucikana Ciuta, na makhumbiro gha caru; ndipo kuti mu caru cino ca lero tiŵenge ŵakuziza na ŵarunji na ŵakusopa Ciuta.”—Tito 2:12.
[Mazgu ghamusi]
a Mu nkhani iyi, “moŵa” tikunena masese, vinyo, kacasu, wa mu mabotolo, na unyake uliwose.
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi kumwa comene moŵa cikung’anamuraci?
• Kasi uheni wa kumwa comene ngwakuti wuli?
• Kasi mungagega wuli masuzgo agho ghakwiza cifukwa ca kumwa comene?
• Kasi munthu wangacita wuli usange wali na suzgo la kumwa comene?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 29]
Tikwenera kumanya cipimo cithu na kuleka kujumphizga
[Cithuzithuzi pa peji 30]
Nyengo zose phalirani Yehova mikhaliro iyo mukukhumba kuti musinthe