Penjani Yehova Uyo Wakusanda Mitima
Penjani Yehova Uyo Wakusanda Mitima
“Penjani ine ndipo timughumenge [muŵenge ŵamoyo].”—AMOSI 5:4.
1, 2. Kasi Malemba ghakung’anamuraci para ghakuti Yehova “wakulaŵiska mu mtima”?
YEHOVA CIUTA wakaphalira mprofeti Samuel kuti: “Munthu wakulaŵiska kawonekero ka kuwaro kweni Yehova wakulaŵiska mu mtima.” (1 Samuel 16:7) Kasi Yehova ‘wakulaŵiska wuli mu mtima’?
2 Kanandi para Malemba ghakuzunura mtima ghakuyelezgera waka, ghakung’anamura umo munthu waliri mukati, ivyo wakukhumba, ivyo wakughanaghana, na ivyo wakutemwa. Ntheura, para Baibolo likuti Ciuta wakulaŵiska mtima, likung’anamura kuti wakulaŵiska vinandi kuluska kuwona waka umo munthu wakuwonekera kuwaro, kweni wakulaŵiska umo waliri mukati.
Ciuta Wakusanda Israyeli
3, 4. Kuyana na Amosi 6:4-6, kasi vinthu vikaŵa wuli mu ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli?
3 Kasi Ciuta, Uyo wakusanda mitima wakawonaci wakati walaŵiska mafuko khumi gha Israyeli mu nyengo ya Amosi? Lemba la Amosi 6:4-6 likuti ŵanthu ‘ŵakagonanga pa vitara vya minyanga ya zovu, na kujinyolora pa vyakugonapo vyawo. Ŵakaryanga ŵanamberere ŵa mu mskambo, na matholi gha mukati mwa citupa.’ Ŵanthu aŵa ‘ŵakimbanga sumu’ na ‘kumwa vinyo.’
4 Ici cingawoneka ciwemi nadi. Mu nyumba zawo zakutowa, ŵasambazi ŵakaryanga vyakurya viwemi, vyakumwa viwemi, ndipo ŵakakondwanga na sumu zakunozga za vyakwimbira viwemi. Ŵakaŵaso na ‘vitara vya minyanga ya zovu.’ Awo ŵakufukura vinthu pasi, ŵali kusanga minyanga ya zovu yakuŵajika mwaluso mu Samariya, uwo ukaŵa msumba ukuru wa ufumu wa Israyeli. (1 Mathemba 10:22) Ŵanthu aŵa ŵakwenera kuti minyanga yinyake ŵakapangiranga katundu wa mu nyumba na kupayika mu viliŵa.
5. Cifukwa wuli Ciuta wakakwiya mu nyengo ya Amosi?
5 Kasi Yehova Ciuta wakakwiya cifukwa cakuti Ŵaisrayeli ŵakakhalanga makora, kurya vyakurya viwemi, kumwa vinyo liwemi, na kupulikizga sumu zakunozga? Yayi. Nakuti ndiyo wakupeleka vinthu vyose ivi kuti taŵanthu tikondwenge. (1 Timote 6:17) Kweni Yehova wakakwiya cifukwa ŵakadokeranga viheni, mitima yawo yikaŵa yiheni, nakuti ŵakayuyuranga Ciuta, kweniso ŵakatinkhanga Ŵaisrayeli ŵanyawo.
6. Kasi vyauzimu vikaŵa wuli mu Israyeli mu nyengo ya Amosi?
6 Ŵanthu awo ‘ŵakajinyoloranga pa vyakugonapo vyawo, kurya ŵanamberere ŵa mu mskambo, kumwa vinyo, na kwimba sumu,’ ŵakazizwa kupulika fumbo lakuti: “[Kasi] mukuŵika kutali zuŵa liheni?” Ŵanthu aŵa ŵakenera kufipa mtima na ivyo vikacitikanga mu Israyeli, kweni ŵakaŵa na “citima cara na pharaniko la Yosefe.” (Amosi 6:3-6) Nangauli ŵakaŵa na cuma, kweni Ciuta wakawona kuti Yosefe, panji Israyeli, wakaŵa mu pharaniko. Ndipo mbu, ŵanthu ŵakajifwasira na milimo yawo ya zuŵa na zuŵa. Ŵanandi lero ndimo ŵakucitira. Ŵakumanya kuti tikukhala mu nyengo zinonono, kweni pakuti iwo ŵali pawemi, ŵakupwelerako cara za visuzgo vya ŵanyawo, nakuti vyauzimu vikwendamo yayi.
Israyeli Wakucita Ukazuzi
7. Nchivici cikenera kucitikira Ŵaisrayeli usange ŵaleka kupulikira ivyo Ciuta wakaŵacenjezga?
7 Buku la Amosi likulongosora kuti mtundu wa Israyeli ukavunda nangauli ukawonekanga usambazi. Cifukwa cakuti ŵanthu ŵakakana kupulikira ivyo Ciuta wakaŵacenjezga, na kulutilira kucita milimo yawo yiheni, Yehova wakenera kuŵapeleka ku ŵalwani ŵawo. Ndipo nadi, Ŵaasiriya ŵakiza na kuŵawuskapo pa vitara (mabedi) vyawo ivyo ŵakapangira minyanga ya zovu na kuluta nawo ku wuzga. Kawemi kukaŵavya kwa iwo!
8. Nchivici cikacitiska Ŵaisrayeli kwamba kucita vinthu vyaukazuzi?
8 Nchivici cikacitiska Ŵaisrayeli kwamba kucita vinthu vyaukazuzi? Suzgo yikamba mu 997 B.C.E. apo Rehoboamu wakahalira ufumu wa ŵawiske Solomoni. Iyi yikaŵa nyengo iyo mafuko khumi gha kumpoto ghapatukana na fuko la Yuda na Benjamini. Fumu yakwamba ya mafuko khumi gha Israyeli yikaŵa Yeroboamu I, “mwana wa Nebati.” (1 Mathemba 11:26) Yeroboamu wakaphalira ŵanthu ŵake kuti nchipusu yayi kuluta ku Yerusalemu kukasopa Yehova. Apa kuti wakafipiranga nadi mtima ŵanthu yayi. Wakakhumbanga kuti ivyo vikaŵa mu mtima wake ndivyo vicitike. (1 Mathemba 12:26) Yeroboamu wakopanga kuti usange cilimika cilicose Ŵaisrayeli ŵalutenge ku tempele ku Yerusalemu kukasopa Yehova, mbwenu ŵangasintha mtima wawo na kuwelera ku ufumu wa Yuda. Kuti ŵaleke kucita nthena, Yeroboamu wakimika matholi ghaŵiri gha golide, limoza ku Dani linyake ku Beteli. Ntheura kusopa tholi kukandana mu ufumu wa Israyeli.—2 Midauko 11:13-15.
9, 10. (a) Kasi Fumu Yeroboamu I yikanozga viphikiro wuli? (b) Kasi Ciuta wakati navyo wuli viphikiro vya Ŵaisrayeli mu nyengo ya Fumu Yeroboamu II?
9 Yeroboamu wakayezga kupanga cisopo ciphya kuti ciwoneke nga nchaunenesko. Wakanozga viphikiro nga ivyo vikacitikanga mu Yerusalemu. Pa 1 Mathemba 12:32, tikuŵazga kuti: ‘Yeroboamu wakimika ciphikiro mu mwezi wacinkhondi na citatu pa zuŵa la khumi na cinkhondi la mwezi cakukozgana na ciphikiro ca ku Yuda, ndipo wakapeleka sembe pa jochero; ntheura ndimo wakacitira ku Beteli.’
10 Yehova wakakondwa yayi na viphikiro ivi. Vikati vyalutapo vilimika vyakujumpha 100, Yehova wakayowoya makora mwa Amosi, mu nyengo ya Yeroboamu II, uyo wakahara ufumu wa mafuko khumi gha Israyeli mu 844 B.C.E. (Amosi 1:1) Pa Amosi 5:21-24, Ciuta wakati: ‘Nkhutinkha, nkhunyoza viphikiro vinu, maungano ghinu ghakupatulika kuti ghakundikondweska cara. Nanga mukundipelekera sembe zakocha na sembe zinu za vyakurya, kuti ndizipokerenge cara, sembe za cimango za ng’ombe zakututuŵa ndizipwelereko cara. Wuskaniko kwa ine kapomezi ka sumu zinu; kimbiro ka ŵazeze ŵinu kuti ndipulikenge cara. . . . Lekani weruzgi wendenge nga ni maji, na urunji nga ni mlonga wa mazuŵa ghose.’
Ivyo Vikucitika Lero
11, 12. Kasi umo Ŵaisrayeli ŵakasoperanga na umo Cikhristu cautesi cikucitira vikuyana wuli?
11 Apa tawona kuti Yehova wakasanda mitima ya awo ŵakacitanga viphikiro mu Israyeli ndipo wakakana sembe zawo. Lero napo Yehova wakukana viphikiro vya caru ivyo Cikhristu cautesi cikucita, vinyake ni Khisimasi na Isitara. Awo ŵakusopa Yehova ŵakuwona kuti palije kukolerana kulikose pakati pa urunji na kuswa malango, pakati pa ungweru na mdima.—2 Ŵakorinte 6:14-16.
12 Umo Cikhristu cautesi cikusopera vikuyana waka na umo Ŵaisrayeli ŵakasoperanga tholi. Nangauli ŵanyake awo ŵakuti Mbakhristu ŵakuzomera unenesko wa mu Mazgu gha Ciuta, kweni Cikhristu cautesi cikumutemwa nadi yayi Ciuta. Viŵenge nthena, mphanyi ŵakusopa Yehova “mu mzimu na mu unenesko” cifukwa ndimo wakukhumbira. (Yohane 4:24) Kweniso, Cikhristu cautesi cikukhumba yayi kuti ‘weruzgi wendenge nga ni maji, na urunji nga ni mlonga wa mazuŵa ghose.’ M’malo mwake, cicali kuyuyura mikhaliro iyo Ciuta wakukhumba. Cikhristu cautesi cikulekelera uzaghali, na zakwananga zinyake zikuru, kweniso cikuzomerezga kuti ŵanalume pera panji ŵanakazi pera ŵatoranenge!
‘Temwani Viwemi’
13. Cifukwa wuli tikwenera kupulikira mazgu gha pa Amosi 5:15?
13 Kwa wose awo ŵakukhumba kumukondweska, Yehova wakuti: “Tinkhani viheni, mutemwe viwemi.” (Amosi 5:15) Kutemwa na kutinkha vikufuma mu mtima. Pakuti mtima ukupusika, ipo tifwilirepo kuti tiwuvikilire. (Zintharika 4:23; Yeremiya 17:9) Usange mtima withu kanandi ukughanaghana viheni, mbwenu tingamba kutemwa viheni na kutinkha viwemi. Nakuti usange tikucita viheni, Ciuta wakondwenge nase yayi, nanga tingalimbikira wuli mu uteŵeti. Ipo tilombe Ciuta kuti watovwire ‘titinkhe viheni, [ndipo] titemwe viwemi.’
14, 15. (a) Mbanjani ŵanyake awo ŵakacitanga viwemi mu Israyeli, kweni kasi ŵanyawo ŵakacita nawo wuli? (b) Kasi tingaŵakhozga wuli awo ŵakucita uteŵeti wa nyengo zose lero?
14 Ndipouli, Mbaisrayeli wose yayi awo ŵakacitanga viheni pamaso pa Yehova. Ŵanyake, nga ni Hoseya na Amosi, ‘ŵakatemwa viwemi’ ndipo ŵakaŵa ŵaprofeti ŵakugomezgeka pakuteŵetera Ciuta. Ŵanyake ŵakalapa na kuŵa Ŵanaziri. Ndipo nyengo yose iyo ŵakaŵira Ŵanaziri, ŵakaziŵizganga cilicose ico cikufuma ku mpheska, comene vinyo. (Maŵazgo 6:1-4) Kasi Ŵaisrayeli ŵanyake ŵakaŵawonanga wuli ŵanthu awo ŵakacitanga viwemi? Zgoro la fumbo ili likulongora uheni uwo mtundu uwu ukacitanga. Pa Amosi 2:12 pakuti: ‘Ŵanaziri mukaŵamweska vinyo, na kulangura zinchimi kuti, Mungacimanga [cara].’
15 Ŵaisrayeli ŵara mphanyi soni zikaŵakora, nakuti mphanyi ŵakasintha milimo yawo pakuwona kuti Ŵanaziri na ŵaprofeti ŵakaŵa ŵakugomezgeka. Kweni ŵakagongoweskanga ŵanthu ŵakugomezgeka kuti ŵaleke kupeleka ucindami kwa Ciuta. Tingayezganga cara kugongoweska Ŵakhristu ŵanyithu awo mbapayiniya, ŵalaŵiliri ŵakwendakwenda, ŵamishonale, panji awo ŵali pa Beteli kuti ŵaleke uteŵeti wa nyengo zose kuti ŵakhalenge nga mbanthu wose. M’malo mwake, tiŵawovwire kuti ŵalutilire kucita mulimo uwemi!
16. Cifukwa wuli tingati Ŵaisrayeli mu nyengo ya Mozesi ŵakaŵa makora kuluska mu nyengo ya Amosi?
16 Nangauli Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakaŵa na cuma mu nyengo ya Amosi, kweni ŵakaŵa ‘ŵasambazi cara kwa Ciuta.’ (Luka 12:13-21) Ŵasekuru ŵawo ŵakaryanga mana pera mu mapopa vilimika 40. Nyama yakututuŵa ŵakayiyezgapo yayi, nesi kugona pa vitara vya minyanga ya zovu. Ndipouli, Mozesi wakaneneska apo wakaŵaphalira kuti: “Yehova Ciuta winu wamutumbikani mu milimo yinu yose ya mawoko. . . . Vilimika ivi makhumi ghanayi Yehova Ciuta winu wanguŵa namwe; mulije kusauka kanthu.” (Duteronome 2:7) Inya, vyose ivyo Ŵaisrayeli ŵakakhumbanga mu mapopa ŵakaŵa navyo nyengo zose. Kuluska vyose, Ciuta wakaŵatemwanga, kuŵavikilira na kuŵatumbika!
17. Cifukwa wuli Yehova wakanjizga Ŵaisrayeli mu Caru ico wakaŵalayizga?
17 Yehova wakakumbuska Ŵaisrayeli mu nyengo ya Amosi kuti Iyo wakaŵanjizga mu Caru ico wakalayizga ndipo wakaŵawovwira kucimbizgamo ŵalwani ŵawo wose. (Amosi 2:9, 10) Kweni cifukwa wuli Ciuta wakafumiska Ŵaisrayeli mu Eguputo na kuŵanjizga mu caru ico wakaŵalayizga? Kasi wakaŵanjizga mu caru ici kuti ŵakondwenge na vyathupi na kukana Mlengi wawo? Yayi! Wakacita ici kuti ŵamusopenge mwakufwatuka ndipo ŵaŵe ŵakutowa mwauzimu. Kweni mafuko khumi gha Israyeli ghakatinkha cara viheni na kutemwa viwemi. M’malo mwake ŵakapelekanga ucindami ku vikozgo vyakuŵaja, kwa Yehova Ciuta cara. Nchacitima nkhanira!
Yehova Wakuŵalanga
18. Cifukwa wuli Yehova watifwatura mwauzimu?
18 Ciuta wakenera kulekelera yayi nkharo yiheni ya Ŵaisrayeli. Wakayowoyerathu ivyo wakakhumbanga kucita, wakati: “Ndimulangeni cifukwa ca maubendezi ghinu ghose.” (Amosi 3:2) Mazgu agha ghakwenera kutikumbuska kuti tili kufwatulika ku wuzga wa Eguputo wasono, caru ciheni ici. Yehova watifwatura kuti ticitenge ivyo tikukhumba cara. Kweni watifwatura kuti timusopenge mwaunenesko na kumulumba kufumira mu mtima. Nakuti waliyose wazamufumbika umo wakucitira na wanangwa uwo Ciuta wali kumupa.—Ŵaroma 14:12.
19. Kuyana na Amosi 4:4, 5, kasi Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakatemwa vici?
19 Nchacitima kuti ŵanthu ŵanandi mu Israyeli ŵakapulikira yayi uthenga wa Amosi. Mprofeti uyu wakavumbura mtima wawo uheni mu mazgu gha pa Amosi 4:4, 5: ‘Zaninge ku Beteli, mujuvye; ku Gilgal mwandaniske majuvyo; . . . pakuti cantheura mukutemwa kucita, imwe ŵana ŵa Israyeli!’ Ŵaisrayeli ŵakaŵa na maghanoghano ghaheni pera. Ŵakavikilira yayi mitima yawo. Lekani ŵanandi ŵakamba kutemwa ciheni na kutinkha ciwemi. Ŵanthu ŵamtafu ŵara, awo ŵakasopanga tholi, ŵakasintha yayi. Yehova wakenera kuŵalanga nakuti ŵakenera kufwa mu zakwananga zawo!
20. Kasi munthu wangacita wuli mwakuyana na lemba la Amosi 5:4?
20 Mu nyengo yira, cikwenera kuti cikaŵa cipusu yayi kwa munthu waliyose kuŵa wakugomezgeka kwa Yehova. Lero, nga umo tikumanyira, nchipusu yayi kuti Ŵakhristu, ŵalara na ŵana wuwo, ŵacite vinthu mwakupambana na ivyo wumba ukucita. Ndipouli, pakaŵa Ŵaisrayeli ŵanyake awo ŵakasopanga mwaunenesko cifukwa ŵakatemwanga Ciuta nakuti ŵakakhumbanga kumukondweska. Pa Amosi 5:4, Yehova wakapempha Ŵaisrayeli kuti: “Penjani ine ndipo timughumenge.” Lero napo Yehova wakulongora lusungu kwa awo ŵalapa na kumupenja para ŵakusambira Mazgu ghake na kucita khumbo lake. Nchipusu yayi kucita nthena nyengo zose, kweni para ndimo tacitira tingasanga umoyo wamuyirayira.—Yohane 17:3.
Kutikitira Nangauli Kuli Njara Yauzimu
21. Ni njara wuli iyo yikuwira ŵapusikizgi?
21 Nchivici cikaŵawira awo ŵakasopanga mwautesi? Njara yiheni comene, njara yauzimu! “Mazuŵa ghakwiza, wakuti Yehova Ciuta, ndamkutuma njara mu caru; kuti ndi njara ya cingwa cara, panji nyota ya maji, kweni njara ya kupulika mazgu gha Yehova.” (Amosi 8:11) Cikhristu cautesi, cili na njara yikuru yauzimu. Kweni ŵanthu ŵawemi mtima, ŵakuwona kuti ŵanthu ŵa Ciuta ŵakutikitira mwauzimu ndipo ŵakuthirimukira ku gulu la Yehova. Mphambano pakati pa Cikhristu cautesi na Cikhristu caunenesko yikuwoneka makora mu mazgu gha Yehova ghakuti: “Wonani, ŵateŵeti ŵane tiŵaryenge, kweni imwe timuŵenge na njara; wonani, ŵateŵeti ŵane tiŵamwenge, kweni imwe timuŵenge na nyota, ŵateŵeti ŵane tiŵasekelerenge, kweni imwe timuŵenge na soni.”—Yesaya 65:13.
22. Cifukwa wuli tikwenera kukondwa?
22 Pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova, kasi tikumuwonga cifukwa ca vyakurya vyauzimu ivyo wakutipa? Para tikusambira Baibolo na mabuku gha Cikhristu, kufika pa maungano gha mpingo, gha dera, tikukondwa comene cifukwa ca mukhuto! Tikukondwa cifukwa tikupulikiska Mazgu gha Ciuta, kusazgapo ucimi wa Amosi.
23. Kasi awo ŵakucindika Ciuta ŵakukondwa na vici?
23 Ucimi wa Amosi ukulayizga vinthu viwemi kwa wose awo ŵakutemwa Ciuta na kukhumba kumupa ucindami. Kwali tili na cuma panji tilije, kwali tili mu viyezgo wuli mu caru ici ca masuzgo, kweni ise tikutemwa Ciuta, tikutumbikika na cakurya ciwemi cauzimu. (Zintharika 10:22; Mateyu 24:45-47) Ntheura, ucindami wose ukuluta kwa Ciuta, uyo wakupeleka vyose ivi kuti tikondwenge. Mphanyi taŵikapo mtima kuti tilumbenge Ciuta kufumira mu mtima muyirayira swii! Tizamukondwa comene usange tikupenja Yehova, Uyo wakusanda mitima.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi vinthu vikaŵa wuli mu Israyeli mu nyengo ya Amosi?
• Kasi umo vinthu vikaŵira mu mafuko khumi gha Israyeli vikuyana na vici mazuŵa ghano?
• Kasi pali njara wuli iyo yikayowoyekerathu, kweni mbanjani awo yikuŵakhwaska yayi?
[Mafumbo]
[Vithuzithuzi pa peji 17]
Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakaŵa na cuma kweni ukavu wauzimu ukakoma
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Ciskani awo mbateŵeti ŵa nyengo zose kuti ŵalutilire na mulimo uwemi uwo ŵakucita
[Vithuzithuzi pa peji 20, 21]
Palije njara yauzimu pakati pa ŵanthu ŵacimwemwe ŵa Yehova