Cenjerani na Maluso Agho Ghakukwiyiska Ciuta

BOKOSI la nyifwa ŵaligoneka pa luŵaza. Zuŵa liri dee! Ŵanthu ŵakundonda, ŵakuzingilira bokosi na kulira ndipo doda linyake likwimilira dankha. Uku masozi ghali m’maso, doda ili likusindamira citanda na kuyowoya kuti: “Ukalekeraci kunilayira? Cifukwa wuli wanigwentha? Apa waluta, unovwirengeso nthena?”

Ku caru cinyake muno mu Africa para mwana wababika, palije uyo wakuzomerezgeka kumuwona. Para pajumpha nyengo, ŵakumufumiskira kuwaro bonda kuti ŵanthu ŵamuwone na kumuthya zina.

Ŵanyake ŵandapulikepo kuti ŵanthu ŵakuyowoya na ŵakufwa panji kubisa ŵana. Ndipouli, kunyake ŵanthu ŵakucita maluso agha pa nyifwa na para mwana wawako cifukwa ŵakugomezga kuti ŵanthu ŵakufwa nadi yayi, kweni mbamoyo ndipo ŵakumanya ivyo vikucitika.

Ŵanthu ŵakugomezga comene kuti ŵakufwa ŵali maso, nakuti maluso ghose agho ŵakucita pa umoyo wawo ghakulongora kuti ndivyo ŵakugomezga. Mwaciyelezgero, ŵanthu ŵanandi comene ŵakugomezga kuti pa umoyo wa munthu; kubabika, kukura umwali, kutora panji kutengwa, kubaba na kufwa ni nthowa zakurazga ku caru ca  mizimu. Ŵakugomezga kuti munthu uyo wali ku caru ca mizimu wakulutilira kuŵa na mazaza pa ŵamoyo awo waŵaleka kumanyuma. Kweniso ŵakugomezga kuti wangababikaso na kuŵa wamoyo.

Ntheura kuti munthu wasinthe makora umoyo wake, ŵakucita maluso ghanandi. Maluso agha ghakucitika cifukwa ŵakugomezga kuti kanthu kanyake kakupona para munthu wafwa. Ŵakhristu ŵanadi ŵakukana maluso ghose agho ghakukhozgera cigomezgo ici. Cifukwa wuli?

Kasi Ŵakufwa Ŵakuŵa Wuli?

Baibolo likulongosora makora za ŵakufwa. Likuti: ‘Ŵamoyo ŵakumanya kuti ŵafwenge, kweni ŵakufwa kuti ŵakumanya kanthu cara, . . . Kutemwa kwawo na thinkho lawo na sanji yawo sono vyamara. . . Kulije mulimo, panji maghanoghano, panji mahara, panji vinjeru, ku malalo uko ukuya.’ (Mupharazgi 9:5, 6, 10) Awo ŵakusopa Ciuta mu unenesko ŵakumanya fundo yanadi ya mu Baibolo iyi kwamba kale. Iwo ŵali kupulikiska kuti para munthu wafwa palije ico cikupona. Kweniso ŵakumanya kuti kulije mizimu ya ŵakufwa. (Salmo 146:4) Kale, Yehova wakaphalira ŵanthu ŵake kuti ŵajipature ku maluso panji vyakucitika vyose ivyo vikalongoranga kuti ŵakufwa ŵakumanya kanthu ndipo ŵangaŵacitira vinthu ŵamoyo.—Duteronome 14:1; 18:9-13; Yesaya 8:19, 20.

Ŵakhristu ŵakale nawo ŵakacitangako yayi maluso ghose ghakukhozgera visambizgo vyautesi. (2 Ŵakorinte 6:15-17) Lero, nangauli Ŵakaboni ŵa Yehova mbakupambana mitundu, mafuko panji uko ŵakakulira, iwo ŵakukana maluso agho ghakukhozgera cisambizgo cautesi cakuti munthu wakufwirathu yayi.

Kasi nchivici cingatovwira ise Ŵakhristu kuti timanye usange tikwenera kucitako panji kuleka kucitako kaluso kanyake? Tikwenera kusanda makora usange kaluso ako kakukhozgera cisambizgo cautesi, nga nchisambizgo cakuti ŵakufwa ŵali na mazaza pa ŵamoyo. Kweniso tikwenera kuwona usange tingakhuŵazga ŵanthu awo ŵakumanya ivyo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakugomezga na kusambizga. Uku tikughanaghanira fundo izi, tiyeni tiwone vinthu viŵiri ivyo tikwenera kucenjera navyo, kubaba na nyifwa.

Kubaba na Kuthya Zina

Maluso ghanandi agho ghakucitika para mwana wababika ngakwenelera. Kweni Ŵakhristu ŵakwenera kucenjera para ŵakukhala mu caru ico ŵanthu ŵakugomezga kuti para mwana wababika ndikuti wakusamuka kufuma ku caru ca mizimu ya ŵasekuru na kuzgoka munthu. Mu vyaru vinyake kuno ku Africa, para bonda wababika ŵakumubisa mu nyumba, ndipo ŵakumuthya zina yayi mupaka pajumphe kanyengo. Nangauli nyengo iyo ŵakulindilira pambere ŵandafumiske bonda yikupambana mwakuyana na vigaŵa, kweni paumaliro pakuŵa ndondomeko ya kumuthya zina bonda na kumulongora ku ŵabali na ŵabwezi. Panyengo iyo, ŵakupharazga zina la mwana kwa wose awo ŵizapo.

Buku la mutu wakuti Ghana—Understanding the People and Their Culture likulongosora ico ŵakucitira nthena, likuti: “Sabata yakwamba para bonda wawako, ŵakuti ni ‘mulendo’ ndipo wacali kusamuka kufuma ku caru ca mizimu. . . . Ŵakumubisa mu nyumba, ndipo ŵanthu ŵa kuwaro kwa mbumba ŵakuzomelezgeka yayi kumuwona.”

Cifukwa wuli ŵakulindilira dankha mupaka ŵamuthye zina? Buku la mutu wakuti Ghana in Retrospect likulongosora kuti: “Pambere sabata yindamare, bonda wakuŵa munthu yayi. Wakuŵa kuti wacali ku caru ca mizimu uko wafumira.” Buku ili likulutizga kuti: “Cifukwa cakuti zina ndilo likuŵa ngati likusintha bonda kuti waŵe munthu, para ŵapapi ŵakukayikira kuti mwana  wawo waponenge, ŵakuleka dankha kumuthya zina, mupaka ŵawone kuti wakhalenge. . . . Ntheura nyengo ya kufumiska mwana njakuzirwa comene ku mwana na ŵapapi ŵake. Pa nyengo iyi ŵakuti ŵakupokelera mwana kuti wambe kukhala na ŵanthu.”

Mulara pa mbumba ndiyo kanandi wakulongozga vinthu pa zuŵa lakuthyira zina mwana. Ivyo vikucitika pa zuŵa ili vikupambana mu vigaŵa na vigaŵa, kweni kanandi ŵakupeleka sembe ya vinyo, ŵakusopa mizimu ya ŵasekuru ŵawo na kuwonga cifukwa cakuti mwana wafika makora, na vinyake vyantheura.

Vyose vikufika peneko para ŵakupharazga zina la mwana. Nangauli ŵapapi ndiwo ŵakwenera kumuthya zina mwana, kanandi zina ilo ŵabali ŵawo ŵakukhumba ndilo likupelekeka. Mazina ghanyake ghakuŵa na ng’anamuro, nyengo zinyake zina likung’anamura kuti “munthu wakaluta ndipo wawerako,” “Mama wizaso” panji “Dada wizaso.” Mazina ghanyake ghakupelekeka mwakuti ŵakanizge mizimu kuti yileke kumutoraso bonda.

Mbuheni yayi kukondwa para mwana wababika. Nchiheni yayi kumupa zina la mbali wake, na zina ilo likukolerana na ivyo vikacitika apo mwana wakababikanga, ndipo munthu wangamanya yekha nyengo yakuthyira zina mwana. Ndipouli, Ŵakhristu awo ŵakukhumba kukondweska Ciuta ŵakukana maluso ghose agho ghangalongora kuti nawo ŵakugomezga kuti bonda ni “mulendo” uyo wafuma ku caru ca mizimu ndipo wiza mu caru ca ŵamoyo.

Nangauli ŵanandi ŵakuwona kuti kuthya mwana zina nchinthu cakuzirwa, kweni Ŵakhristu ŵakwenera kucenjera kuti ŵaleke kukhuŵazga ŵanyawo na kumanya ivyo ŵanthu ŵambura cigomezgo ŵangatighanaghanira. Kasi ŵanthu ŵangaŵawona wuli Ŵakhristu usange ŵangabisa bonda mupaka ŵamuthye zina? Kasi ŵanthu ŵangaŵawona wuli usange mazina agho ŵamuthya mwana ghakupambana na unenesko wakufuma mu Baibolo uwo ŵakusambizga?

Ntheura para Ŵakhristu ŵakukhumba kuthya mazina ŵana na kusankha nyengo yakuŵathyira, ŵakuwoneseska kuti ŵakucitira “vyose ku ucindami wa Ciuta,” mwakuti ŵaleke kukhuŵazga ŵanyawo. (1 Ŵakorinte 10:31-33) Iwo ŵakukana ‘kupata malango gha Ciuta, mwakuti ŵasungilire maluso’ agho ghali kwambika kuti ghacindike ŵakufwa. Kweni ŵakupeleka nchindi na ucindami kwa Ciuta wamoyo, Yehova.—Marko 7:9, 13.

Kufuma ku Nyifwa Kuya ku Umoyo

Ŵanandi ŵakugomezga kuti para munthu wafwa panji para wababika, ndikuti wasamuka; ŵakuti uyo wafwa wakufuma mu caru cino kuya ku caru cambura kuwoneka ca mizimu ya ŵakufwa. Ŵanandi ŵakugomezga kuti para ŵaleka kucita maluso ghanyake pa nyifwa, ndikuti viŵanda vya ŵasekuru ŵawo vikwiyenge, cifukwa ŵakugomezga kuti vingapweteka panji kutumbika ŵamoyo. Lekani ŵakucita maluso agha na agha pa nyifwa.

Kanandi pa nyifwa ŵanthu ŵakulira mwakuthetelera ŵakufwa, ŵakulaŵantha na kucemerezga pafupi na citanda, ndipo para ŵasunga nyifwa ŵakumeta. Pa nyengo iyo, ŵanthu ŵakurya kwambura kujikora, ŵakuloŵera na kwimba mwakucemerezga na kuvina. Ŵanthu ŵakuwona kuti nyifwa njakuzirwa comene, ndipo nanga ŵangaŵa ŵakavu wuli, kanandi ŵakuyezga comene kuti mupaka ŵasange ndarama “kuti ŵasunge makora” nyifwa, nangauli ŵanganjira mu ngongoli.

Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakughamanya kale maluso gha nyifwa agho Malemba ghakukana. a Ghanyake mwa maluso agha nkhulinda  thupi, kupeleka sembe ya vinyo, kuyowoya na kuthetelera ŵakufwa, kuvumba, kumeta na vinyake ivyo vikukhozgera cigomezgo cakuti munthu wakufwa nadi yayi. Maluso agha ghakuyuyura Ciuta, ‘ngakufipirwa,’ nakuti ‘ngakupusika’ kweniso ni “maluso gha ŵanthu,” ngakufuma mu Mazgu ghaunenesko gha Ciuta yayi.—Yesaya 52:11; Ŵakolose 2:8.

Kucicizgika Kuti Muciteko

Ŵanyake vyaŵasuzga kukana maluso agho ghakucitika mu vikaya, comene mu vyaru ivyo ŵanthu ŵakuwona kuti nchakuzirwa kucindika ŵakufwa. Cifukwa cakuti Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakukana kucitako maluso agha, ŵanthu ŵakuŵakayikira panji kuŵanena kuti ŵakukolerana na ŵanyawo yayi ndipo ŵakuyuyura ŵakufwa. Ŵakhristu ŵanyake ŵakopa kupambana na ŵanthu nangauli ŵakumanya unenesko uwo Baibolo likuyowoya, ndipo ŵakujibisa. (1 Petros 3:14) Ŵanyake ŵakughanaghana kuti ŵangafiska yayi kulekerathu maluso agho ŵakura nagho. Kweniso ŵanyake ŵakughanaghana kuti para ŵangakana kulondezga kaluso kamtundu unyake ndikuti ŵatinkhiskenge ŵanthu ŵa Ciuta mu cikaya cawo.

Tikukhumba cara kukhuŵazga ŵanthu kwambura cifukwa. Kweni Baibolo likuticenjezga kuti para takhozgera unenesko ndikuti caru cambura kumanya Ciuta citisuskenge. (Yohane 15:18, 19; 2 Timote 3:12; 1 Yohane 5:19) Tikukana kucita ntheura cifukwa tikumanya kuti tikwenera kupambana na awo ŵali kujalika kumaso pa vinthu vyauzimu. (Malaki 3:18; Ŵagalatiya 6:12) Tikukana kucicizgika kucita vinthu ivyo vingakwiyiska Ciuta, nga umo Yesu wakacitira apo Satana wakamuyezganga kuti wacite cinthu ico mphanyi cikakwiyiska Ciuta. (Mateyu 4:3-7) Ŵakhristu ŵanadi ŵakukana kucita vinthu cifukwa ca kopa ŵanthu, kweni cakwamba ŵakukhumba kukondweska Yehova Ciuta na kumucindika, pakuti ni Ciuta wa unenesko. Iwo ŵakukana kucicizgika na ŵanthu kuti ŵaleke kulondezga fundo za cisopo caunenesko.—Zintharika 29:25; Milimo 5:29.

Nkhuyuyura Ŵakufwa Yayi, Kweni Kucindika Yehova

Nchacilendo yayi kuŵinyiwa mtima kweniso kuŵa na citima para wakutemweka wapotera. (Yohane 11:33, 35) Nchakwenelera kukumbuka mbali withu panji kumusunga makora, pakuti ici cikulongora kuti tikamutemwanga. Kweni para Ŵakaboni ŵa Yehova ŵali na citima cifukwa ca nyifwa, ŵakukana kucita maluso ghakukwiyiska Ciuta agho ŵanthu ŵakucita kukwawo. Ici nchinonono kwa awo ŵakulira uko ŵanthu ŵakopa comene ŵakufwa. Cingaŵa cakusuzga kuti tijikore usange tili na citima cifukwa ca nyifwa ya munthu uyo tikatemwananga comene. Ndipouli, Ŵakhristu ŵakugomezgeka ŵakupembuzgika na Yehova, “Ciuta wa cisangulusko cose,” ndipo ŵabali ŵawo ŵauzimu ŵakuŵakhwimiska. (2 Ŵakorinte 1:3, 4) Cifukwa cakuti Ŵakhristu ŵanadi ŵali na cipulikano cikuru cakuti zuŵa linyake ŵakufwa ŵazamuwuka, iwo ŵakujipatura ku maluso ghose ghakupambana na Cikhristu agho ghakuleka kukhozgera kuti kuli ciwuka.

Kasi tikukondwa yayi kuti Yehova waticema “mu cisi kwiza mu kungweruka kwake kwakuzukumiska”? (1 Petros 2:9) Uku tikukondwa para mwana wababika na kulira para kwawa nyifwa, mphanyi khumbo lakuti ticite uwemi na kutemwa Yehova Ciuta vyatovwira kuti ‘tendenge nga mbana ŵa kungweruka.’ Tileke kujifipiska na maluso ghose ghambura kukolerana na Cikhristu agho ghakukwiyiska Ciuta.—Ŵaefeso 5:8.

[Mazgu ghamusi]