Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Fundo Zikuru za m’Buku la Ŵeruzgi

Fundo Zikuru za m’Buku la Ŵeruzgi

Mazgu gha Yehova Ngamoyo

Fundo Zikuru za m’Buku la Ŵeruzgi

KASI Yehova wakucita wuli para ŵanthu ŵake ŵamuzgokera na kwamba kusopa ŵaciuta ŵatesi? Wuli usange ŵakumubudira kanandi waka ndipo ŵakumucema kuti waŵawovwire para vinthu vyaŵasuzga pera? Kasi Yehova wakupeleka nthowa ya kuŵathaskira? Buku la Ŵeruzgi likuzgora mafumbo agha na ghanyakeso ghakuzirwa. Likamara kulembeka na mprofeti Samuel ca mu 1100 B.C.E. Buku ili likukonkhoska ivyo vikacitika mu vilimika 330, kwambira pa nyifwa ya Joshua mupaka apo fumu yakwamba ya Israyeli yikimikika.

Buku la Ŵeruzgi ndakuzirwa comene kwa ise pakuti nalo ni mazgu panji uthenga wankhongono wa Ciuta. (Ŵahebere 4:12) Nkhani zakukondweska izo zili mu buku ili zikutimanyiska wunthu wa Ciuta. Ivyo tikusambira mu nkhani izi vikukhozga cipulikano cithu na kutovwira kukoreska ‘umoyo weneco,’ umoyo wamuyirayira mu caru ciphya ico Ciuta walayizga. (1 Timote 6:12, 19; 2 Petros 3:13) Nchito ya kuthaska ŵanthu ŵake iyo Yehova wakacita yikutilongora umo Mwana wake, Yesu Khristu wazamucitira kunthazi.

KASI ŴERUZGI ŴAKAŴA NA NCHITO WULI?

(Ŵeruzgi 1:1–3:6)

Joshua wakati wathereska mafumu gha caru ca Kenani, Ŵaisrayeli wose ŵakapokera ciharo cawo na kukhazikika mu caru. Kweni Ŵaisrayeli ŵakatondeka kucimbizga ŵene caru. Ndipo ici cikaŵa cipingo kwa iwo.

Nthanga iyo yikaŵako Joshua wakati wafwa “yikamumanya Yehova cara, nanga ndi milimo iyo iye wakaŵacitira Ŵaisrayeli.” (Ŵeruzgi 2:10) Kweniso, ŵanthu ŵakatolerananga ŵanakazi na Ŵakenani na kuteŵetera ŵaciuta ŵawo. Ntheura Yehova wakaŵapeleka Ŵaisrayeli mu mawoko gha ŵalwani ŵawo. Kweni ŵakati ŵawona kuti ŵayuzgika comene, Ŵaisrayeli ŵakalilira Ciuta waunenesko kuti waŵawovwire. Lekani Yehova wakamba kuwuska ŵeruzgi kuti ŵathaske ŵanthu ŵake ku ŵalwani.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

1:2, 4—Cifukwa wuli fuko la Yuda ndilo likaŵa lakwamba kupokera ciharo? Pa dango, fuko la Rubeni, mwana wakwamba wa Yakobe, ndilo likenera kwamba kupokera ciharo. Kweni apo Yakobe mweneco wakafwanga, wakayowoyerathu kuti Rubeni wazamutonda cara, cifukwa ca ivyo wakacita. Cifukwa ca nkhaza izo Simiyoni na Levi ŵakacita, ŵakenera kunjilirana na mafuko ghanyake. (Genesis 49:3-5, 7) Lekani Yuda, mwana wacinayi wa Yakobe ndiyo wakenera kwamba kupokera ciharo. Simiyoni, wakazengezgana na Yuda, ndipo wakapokera tuvigaŵa twa caru mu malo ghakupambanapambana mu cigaŵa ca Yuda. aJoshua 19:9.

1:6, 7—Cifukwa wuli mafumu agho ŵaghathereska ŵakaghadumuranga vigunwe vikuru ku mawoko na ku malundi? Munthu uyo wadumuka vigunwe vikuru ku mawoko na ku malundi wangarwa cara nkhondo. Kasi msilikari wangakora wuli lupanga panji mkondo para walije vigunwe vikuru ku mawoko? Nakuti para munthu walije vigunwe vikuru ku malundi wangimilira makora yayi.

Ivyo Tikusambirapo:

2:10-12. Tikwenera kusambira Baibolo nyengo zose mwakuti ‘tileke kuluwa milimo ya Yehova.’ (Salmo 103:2) Ŵapapi ŵakwenera kusambizga ŵana ŵawo unenesko uwo wuli mu Mazgu gha Ciuta.—Duteronome 6:6-9.

2:14, 21, 22. Yehova wakulekelera vinthu viheni kuti vicitikire ŵanthu ŵake ŵambura kupulikira mwakuti waŵalange, kuŵatozga, na kuŵaciska kuti ŵawelere kwa iyo.

YEHOVA WAKAWUSKA ŴERUZGI

(Ŵeruzgi 3:7–16:31)

Buku la Ŵeruzgi likwamba kulongosora umo Othniel wakathaskira Ŵaisrayeli ku fumu ya ku Mesopotamia iyo yikaŵanyekezga vilimika vinkhondi na vitatu. Mweruzgi Ehudi wakakoma Egloni, fumu yakututuŵa ya Ŵamoabu mwacikanga kweniso mwakucenjera. Shamagara cinkhara ca nkhondo, yekha na yekha wakakoma Ŵafilisiti 600 na lunkhanjo lwa ng’ombe. Baraki wakati waciskika na Debora, nchimi yanakazi, ndiposo mwakovwirika na Yehova, iyo na ŵasilikari ŵake ŵacoko waka ŵakukwana vikwi khumi ŵakathereska ŵasilikari ŵankhongono ŵa Sisera. Yehova wakimika Gidiyoni na kumupa iyo na ŵanthu ŵake 300 nkhongono zakuthereskera Ŵamidiyani.

Yehova wakathaska Ŵaisrayeli ku Ŵaamoni mwa Yefita. Pa ŵanthu 12 awo ŵakeruzga Israyeli pakaŵaso Tola, Jair, Ibzan, Eloni, na Abidoni. Mweruzgi waumaliro wakaŵa Samusoni, uyo wakalimbananga na Ŵafilisiti.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

4:8Cifukwa wuli Baraki wakakosera kuti ŵalute pamoza na nchimi Debora ku nkhondo? Apa vikulongora kuti Baraki wakawona kuti wangaluta yekha cara kukalimbana na ŵasilikari ŵa Sisera. Kweni para wangaluta na nchimi, mbwenu iyo na ŵanthu ŵake ŵakati ŵaŵenge na cigomezgo kuti Ciuta waŵadangilirenge ndipo waŵapenge nkhongono. Ntheura apo Baraki wakakoseranga kuti Debora walute nawo, ukaŵa wofi cara kweni cikaŵa cilongolero ca cipulikano cakukhora.

5:20—Kasi nyenyezi ku mtambo zikamulwera wuli Baraki? Baibolo likuyowoyapo cara kuti kwali ŵakaŵa ŵangelo, panji malibwe ghakufuma kucanya agho ŵanalume ŵavinjeru ŵa Sisera ŵakatenge ghakwimira soka, panji kuti wakapusikika na ivyo ŵakusanda nyenyezi ŵakamuphalira. Kweni vikulongora kuti Ciuta wakanjilirapo.

7:1-3; 8:10—Cifukwa wuli Yehova wakati ŵasilikari 32,000 ŵa Gidiyoni ŵakaŵa ŵanandi comene kuti ŵarwe na ŵalwani ŵawo ŵakukwana 135,000? Cikaŵa cifukwa cakuti Yehova ndiyo wakalwera Gidiyoni na ŵanthu ŵake kuti ŵatonde. Ciuta wakakhumba cara kuti iwo ŵaghanaghane kuti ŵakathereska Ŵamidiyani mu nkhongono zawo.

11:30, 31—Apo Yefita wakalapanga cilapo, kasi wakang’anamuranga kuti wazamupeleka munthu kuŵa sembe? Ivi kuti ndivyo Yefita wakaghanaghananga cara, pakuti Dango likati: “Waleke kusangikamo mukati mwinu yumo uyo wakupeleka mwana wake, mwanalume panji mwanakazi, kuŵa sembe yakocha.” (Duteronome 18:10) Kweni Yefita wakayowoyanga nadi za munthu, kuti nyama cara. Viŵeto ivyo vikaŵa vyakwenelera kuti Ŵaisrayeli ŵapeleke sembe vikakhalanga mu nyumba cara. Nakuti sembe ya cakuŵeta mphanyi cikaŵa cawanangwa capadera cara. Yefita wakamanya kuti uyo wazamufuma mu nyumba yake na kukumana nayo wakenera kuŵa mwana wake msungwana. Mwana uyo ndiyo wakenera kupelekeka kuŵa “sembe yakocha” mu fundo yakuti wakapelekeka kukateŵetera Yehova pa tempele umoyo wake wose.

Ivyo Tikusambirapo:

3:10. Kuti ticite makora vinthu vyauzimu, vikuthemba pa vinjeru vya munthu cara, kweni mzimu wa Yehova.—Salmo 127:1.

3:21. Ehudi wakasolora lupanga lwake mwaluso kweniso mwacikanga. Tikwenera kuŵa na luso pakukora “lupanga lwa mzimu, ulo ndi Mazgu gha Ciuta.” Ici cikung’anamura kuti para tili mu uteŵeti tikwenera kulongosora Malemba mwacikanga.—Ŵaefeso 6:17; 2 Timote 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Tikusambirapo vinthu vitatu pa kujiyuyura kwa Gidiyoni: (1) Para tapika mwaŵi unyake wa uteŵeti, tiŵike mtima pa ivyo tikwenera kucita m’malo mwakuti timanyikwirepo panji kujitemwerapo. (2) Para ŵanthu ŵakutemwa mbembe ŵatiwukira, nchiwemi kujiyuyura. (3) Kujiyuyura kukutovwira kuti tileke kuŵa na mtima wakukhumba udindo.

6:17-22, 36-40. Nase tikwenera kucenjera na ‘kuleka kugomezga vilivyose.’ Kweni tikwenera ‘kupima mazgu usange panji ngakufuma kwa Ciuta.’ (1 Yohane 4:1) Kuti mulara muphya wapanikizge kuti ulongozgi uwo wakukhumba kupeleka ngwakufuma nadi mu Mazgu gha Ciuta, wangacita makora kufumba mulara uyo ngwakukhwima.

6:25-27. Gidiyoni wakacita mwamahara mwakuti waleke kukwiyiska awo ŵakamususkanga. Para tikupharazga makani ghawemi, tikwenera kucenjera kuti tileke kukhuŵazgira dala ŵanthu na kayowoyero kithu.

7:6. Para tikuteŵetera Yehova tikwenera kuŵa maso kweniso kulimbikira umo ŵakacitira ŵanalume 300 ŵa Gidiyoni.

9:8-15. Nchambura mahara nadi kucita vinthu mwakujikuzga na kuŵa na mtima wakukhumba udindo panji mazaza!

11:35-37. Ciyelezgero ciwemi ca Yefita ndico cikwenera kuti cikamovwira mwana wake kuti waŵe na cipulikano cakukhora kweniso mzimu wakujipeleka. Lero napo, ŵapapi ŵangalongora ciyelezgero ciwemi ku ŵana ŵawo.

11:40. Kulumba munthu uyo wali na mzimu wakujipeleka pakuteŵetera Yehova kukumukhozga comene.

13:8. Para ŵapapi ŵakusambizga ŵana ŵawo, ŵalombenge kwa Yehova kuti waŵalongozge ndipo ŵapulikirenge mazgu ghake.—2 Timote 3:16.

14:16, 17; 16:16. Ubwezi ungamara para munthu wakukoserezga munyake na kulira ndiposo kudandaura.—Zintharika 19:13; 21:19.

MAUBUDI GHANYAKE MU ISRAYELI

(Ŵeruzgi 17:1–21:25)

Kuumaliro wa buku la Ŵeruzgi kuli nkhani ziŵiri zakuti tizimanye. Nkhani yakwamba nja Mika, uyo wakaŵika cikozgo mu nyumba yake ndipo wakimika Mulevi kuŵa musofi wake. Ŵina Dani ŵakati ŵaparanya msumba wa Laish panji Leshem, ŵakazenga msumba wawo na kuwuthya Dani. Ŵakamba cisopo cinyake mu Dani, ndipo ŵakasopanga cikozgo ca Mika na kulondezga musofi wake. Msumba wa Laish ukwenera kuti ukapokeka Joshua wacali wamoyo.—Joshua 19:47.

Nkhani yaciŵiri yikacitika nyengo yicoko waka Joshua wakati wafwa. Uzaghali wanthontho uwo ŵina Banjamini ŵanyake mu msumba wa Gibeya ŵakacita, ukakomeska pafupifupi fuko lose la Benjamini, ŵanalume 600 pera ndiwo ŵakaponapo. Kweni, pakaŵa cidumbirano ico cikawovwira kuti ŵanalume aŵa ŵatore ŵanakazi. Ndipo kuzakafika mu nyengo iyo Davide wakawusiranga, ŵakandana comene pafupifupi 60,000 vinkhara vya nkhondo.—1 Midauko 7:6-11.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

17:6; 21:25—Usange “munthu yose wakacita ico cikamutowera mu maso ghake,” kasi ici cikacitiska kuti kuŵe vitimbaheti? Yayi, cifukwa Yehova wakapeleka nthowa zakulongozgera ŵanthu ŵake. Wakaŵapa Dango na ŵasofi kuti ŵaŵasambizgenge mu nthowa zake. Kwizira mu Urim na Tumim, musofi mulara wakafumbanga Ciuta nkhani zikuruzikuru. (Exodus 28:30) Mu msumba wuliwose mukaŵa madoda agho ghakamanyanga kulongozga makora. Para Muisrayeli wapulikira ndondomeko yose iyi, njuŵi yake yikalongozgekanga makora. Ntheura para wakacitanga “ico cikamutowera mu maso ghake” mu nthowa iyi, vinthu vikendanga makora. Kweni para munthu waleka kupulikira Dango na kucita vinthu mwa iyo yekha pa kakhaliro na kasopero, kawemi pakaŵavya.

20:17-48Cifukwa wuli Yehova wakalekelera kuti ŵina Benjamini ŵathereske mafuko ghanyake kaŵiri, nangauli ŵakeneranga nadi kulangika? Mwa kulekelera kuti mafuko ghakugomezgeka ghathereskeke dankha, Yehova wakakhumbanga kuti wawone usange ŵakaŵa ŵakukhumbisiska nadi kuti uheni ufumemo mu Israyeli.

Ivyo Tikusambirapo:

19:14, 15. Ivyo ŵanthu ŵa ku Gibeya ŵakacita pakuleka kupokelera ŵanyawo vikulongora kuti ŵakaŵavya nkharo. Ŵakhristu ŵakuphalirika kuti ‘ŵapokelerenge ŵalendo.’—Ŵaroma 12:13.

Kuwombokwa Kuli Pafupi

Sono kwakhala pacoko comene kuti Ufumu wa Ciuta wakulongezgeka na Khristu Yesu uparanye caru ciheni ici na kuwombora ŵanthu ŵakunyoroka na ŵambura kabanga. (Zintharika 2:21, 22; Daniel 2:44) ‘Ŵalwani ŵa Yehova wose ŵazamuparanyika, kweni awo ŵakumutemwa ŵaŵenge nga ndi dazi para likufuma mu nkhongono zake.’ (Ŵeruzgi 5:31) Nase timutemwe Yehova mwa kucita ivyo tasambira mu buku la Ŵeruzgi.

Fundo yikuru iyo yawerezgeka kanandi waka mu buku la Ŵeruzgi ni iyi: Kupulikira Yehova kuli na vitumbiko vinandi, ndipo kuleka kupulikira kukucema masoka. (Duteronome 11:26-28) Ipo nchiwemi nadi kuti tiŵe “ŵakupulikira na mtima” khumbo la Ciuta ilo tasambira!—Ŵaroma 6:17; 1 Yohane 2:17.

[Mazgu ghamusi]

a Ŵalevi ŵakapokako ciharo cara mu Caru ca Layizgano kupatulako misumba 48 iyo yikaŵa mu caru cose ca Israyeli.

[Mapu pa peji 9]

(Mu magazini yakusindikizga ndimo vikuwoneka makora)

“Yehova wakawuska ŵeruzgi, ŵeneawo ŵakaŵathaska ku woko la ŵara ŵakaŵaskoghanga.”—Ŵeruzgi 2:16

ŴERUZGI

1. Othniel (Fuko la Manase)

2. Ehudi (Fuko la Yuda)

3. Shamagara (Fuko la Yuda)

4. Baraki (Fuko la Naftali)

5. Gidiyoni (Fuko la Issachar)

6. Tola (Fuko la Manase)

7. Jair (Fuko la Manase)

8. Yefita (Fuko la Gadi)

9. Ibzan (Fuko la Asher)

10. Eloni (Fuko la Zebuloni)

11. Abidoni (Fuko la Efraimu)

12. Samusoni (Fuko la Yuda)

DANI

MANASE

NAFTALI

ASHER

ZEBULONI

ISSACHAR

MANASE

GADI

EFRAIMU

DANI

BENJAMINI

RUBENI

YUDA

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Mwasambirapo vici pa fundo yakuti Baraki wakakosera kuti ŵalutire lumoza na Debora ku nkhondo?