Lero Napo Nthengwa Zingakhora
Lero Napo Nthengwa Zingakhora
“Vwarani kutemwa, uko nchikondo ca ukongolekwa.”—Ŵakolose 3:14.
1, 2. (a) Nchinthu wuli cakukondweska ico tikuciwona mu mpingo Wacikhristu? (b) Kasi nthengwa yiwemi yikuŵa wuli?
NCHAKUKONDWESKA comene kuwona kuti mu mpingo Wacikhristu muli ŵakutorana ŵanandi awo ŵakhalira lumoza vilimika 10, 20, 30, panji kujumphirapo. Iwo ŵacali kugomezgana nanga mungaŵa mu suzgo panji mu mtende.—Genesis 2:24.
2 Ŵanandi ŵamuphaliraninge kuti nawo ŵakusangana na masuzgo mu nthengwa zawo. Mwanakazi munyake wakalemba kuti: “Mu nthengwa zakukhora namo mukuŵa masuzgo. Nyengo zinyake vinthu vikwenda makora nyengo zinyake yayi . . . Kweni ŵanthu aŵa ŵakulekana yayi, nangauli umoyo walero ngwakusuzga.” Ŵakutorana awo vikuŵendera makora ŵamanya umo ŵangacitira na masuzgo mu umoyo, comene para ŵali na ŵana. Nakuti ŵakutorana aŵa ŵajiwonera ŵekha kuti citemwa canadi ‘cikutondeka cara.’—1 Ŵakorinte 13:8.
3. Kasi ukaboni ukulongoraci pa nkhani ya nthengwa na kupatana, ndipo ni mafumbo wuli ghakufumbika?
3 Ndipouli, nthengwa zinandi comene zamara mwacitima. Lipoti linyake likuti: “Pa ŵanthu wose awo ŵali mu nthengwa ku America lero, hafu mbakuti ŵangapatana nyengo yiliyose. Nakuti hafu ya awo ŵapatanenge ni awo ŵakhalira lumoza vilimika vinkhondi na viŵiri . . . Pa ŵanthu 75 awo ŵatorengeso, ŵanthu 60 ŵapatanengeso.” Nanga ni mu vyaru ivyo kumanyuma uku ŵanthu ŵakapatananga viŵi cara vinthu vyasintha. Ciyelezgero ni caru ca Japan uko ŵanthu ŵanandi lero ŵakupatana. Kasi ni masuzgo wuli ghanyake agho ghapangiska kuti vinthu viŵe nthena, masuzgo agho nyengo zinyake ghangaŵaso na mu mpingo Wacikhristu wuwo? Kasi cikukhumbikwa nchivici kuti nthengwa yende makora nangauli Satana wakulimbikira kuti watimbanizge?
Mbuna Izo Tikwenera Kugega
4. Kasi ni vinthu wuli vinyake ivyo vingatimbanizga nthengwa?
4 Mazgu gha Ciuta ghakutovwira kuti timanye vinthu ivyo vingatimbanizga nthengwa. Wonani mazgu gha mpositole Paulosi ghakukhwaskana na ivyo viŵengeko mu mazuŵa ghano ghaumaliro. Iyo wakati: “Mu mazuŵa gha ku umaliro nyengo zinonono ziti zizenge. Cifukwa ŵanthu ŵati ŵaŵenge ŵakujitemwa, ŵakutemwa ndarama, ŵakujitunthumuska, ŵakujiŵikamo, ŵakutuka, ŵambura kupulikira ŵapapi, ŵambura kuwonga, ŵaheni, ŵambura kutemwa ŵanyawo, ŵanonono, ŵakusesa, ŵambura kujikora, ŵakali, ŵambura kutemwa uwemi, ŵa ciŵembu, ŵakajilangi, ŵakutukumuka, ŵakutemwa vyakusekereska kwakuluska kutemwa Ciuta; ŵakukora kawonekero ka kusopa Ciuta, kweni ŵakukana nkhongono zake: kwa ŵeneawo nawo lazgako nkhontho.”—2 Timote 3:1-5.
5. Kasi munthu ‘wakujitemwa’ wakutimbanizga wuli nthengwa yake, ndipo Baibolo liri na ulongozgi wuli pa nkhani iyi?
5 Para tingaghasanda makora mazgu gha Paulosi, tiwonenge kuti vinandi ivyo wakazunura vingamazga nadi nthengwa. Mwaciyelezgero, awo “ŵakujitemwa” ŵakujighanaghanira ŵekha pera, ŵanyawo yayi. Ŵafumu panji ŵawoli awo mbakujitemwa ŵakutemwa kwendera vyawo. Ŵakupulika vya ŵanyawo cara. Kasi nthengwa yingaŵa yakukondweska usange munyake wangaŵa na nkharo iyi? Na pacoko pose. Mpositole Paulosi wakacenjezga Ŵakhristu, pamoza na ŵakutorana wuwo kuti: “[Muŵe] ŵambura kucita kanthu mu mphindano panji mu kujikuzga, kweni na mtima wa kujiyuyura munthu yose wapime munyake ndi mukuru wakuluska mwene; munthu yose kupwelera vinthu vyake pera cara, kweni mose na vya ŵanyinu wuwo.”—Ŵafilipi 2:3, 4.
6. Kasi kutemwa ndarama kungatimbanizga wuli nthengwa?
6 Mfumu na muwoli ŵangapambana cifukwa ca kutemwa ndarama. Paulosi wakacenjezga kuti: “Awo ŵakukhumba kusambazgika ŵakuwa mu lwavyo na cipingo na makhumbiro ghanandi ghakupusa na ghakupweteka, agho ghakubizga ŵanthu mu pharaniko na mu kutayika. Cifukwa kutemwa ndarama ndukorozi lwa mitundu yose ya viheni: izo ŵanji pakuzipenjiska ŵali kupuluskikako ku cipulikano, ndipo ŵali kujilasa na vitima vinandi.” (1 Timote 6:9, 10) Cacitima nchakuti ivyo Paulosi wakayowoya ndivyo vikucitika mu nthengwa zinandi lero. Cifukwa ca kupenja usambazi, ŵanandi ŵakusulako ivyo munyawo mu nthengwa wakukhumba, nga nkhumovwira maghanoghano na ubwezi uwemi.
7. Kasi ni nkharo wuli iyo nyengo zinyake yapangiska ŵanthu kuleka kugomezgeka mu nthengwa?
7 Kweniso Paulosi wakati mu mazuŵa ghano ghaumaliro, ŵanji ŵaŵenge “ŵaheni, ŵambura kutemwa ŵanyaŵo, [na] ŵanonono.” Phangano la nthengwa nchilapo cakuti ŵanthu ŵakhalenge lumoza nyengo yose, ndakuti lingamara bweka cara. (Malaki 2:14-16) Ndipouli, ŵanji ŵakwendezgana na ŵanthu ŵanyake awo kuti mbafumu panji ŵawoli ŵawo cara. Mwanakazi munyake wa vilimika vyakujumpha 30 uyo mfumu wake wali kumucimbira, wakati nanga ni apo ŵakaŵa lumoza, mfumu wake wakatemwanga comene kwendezgana na ŵanakazi ŵanyake. Mwanalume uyu wakacitanga vinthu ivyo vikwenelera cara kwa munthu wakutora. Mwanakazi vikamuŵinyanga comene pakuwona ivyo mfumu wake wakacitanga ndipo wakayezga kumusoka kuti ivyo wakacitanga vikaŵa viheni. Kweni mwanalume yura wakaleŵa nipera. Nangauli wakasokeka, mwanalume yura wakakhumba cara kupulikira. Wakawira mu cipingo.—Zintharika 6:27-29.
8. Nchivici cingacitiska kuti munthu waleŵe?
8 Baibolo likutisoka makora comene pa nkhani ya uleŵi! Likuti: “Uyo wakuleŵa walije vinjeru; uyo wakucita ici wakujiparanya yekha.” (Zintharika 6:32) Kanandi, ŵanthu ŵakuleŵa mwangozi panji kwambura kumanya yayi. Umo Yakobe wakalongosolera, kanandi munthu uyo wakucita zakwananga nga mbuleŵi wakudankha kughanaghanira uheni uwo na kukopeka nawo. (Yakobe 1:14, 15) Munthu uyo wakuleŵa pacoko na pacoko wakuleka kugomezgeka kwa munyake uyo ŵakapangana kuti ŵakhalirenge lumoza mu nthengwa na kugomezgana umoyo wose. Yesu wakati: “Mwapulika kuti kukaneneka, Ungaleŵanga: Kweni Ine nkhumunenerani, Yose uyo wakulaŵiska mwanakazi na kumukhumbira, waleŵa nayo kale mu mtima wake.”—Mateyu 5:27, 28.
9. Kasi ni ulongozgi wuli wavinjeru uwo ukusangika pa Zintharika 5:18-20?
9 Ntheura, nthowa yavinjeru na yakugomezgeka ni iyo yikuzunulika mu buku la Zintharika yakuti: “Ciziŵa cako citumbikike, ukondwenge nayo muwoli wa uphya wako, waŵe nga ndi kanyama kakutowa, mbaŵalakazi yiwemi. Kutowa kwake kukukondweske mazuŵa ghose ukondwengeso na kutemwa kwake nyengo zose. Nchifukwa uli iwe mwana wane kuti ukondwenge na mwanakazi muleŵileŵi, na kuvumbatira maŵere gha mwanakazi wa waka?”—Zintharika 5:18-20.
Kucimbilira Nthengwa Yayi
10. Cifukwa wuli nchiwemi kuŵa na nyengo yakumanyira uyo mutoranenge?
10 Nyengo zinyake mu nthengwa mukuŵa masuzgo cifukwa cakuti ŵanthu ŵakacimbilira kutorana. Panyake ŵangaŵa ŵacali ŵana ŵacoko kweniso ŵakumanya vinandi yayi. Panji ŵakuŵavya nyengo yakuti ŵamanyane makora, kumanya ivyo waliyose wakutemwa na kutinkha, ivyo ŵakukhumba kucita mu umoyo wawo, ndiposo mbumba zawo. Nchinthu ciwemi comene kuzikira, kuŵa na nyengo yakumanyira uyo mutoranenge. Wonani umo wakacitira Yakobe, mwana wa Yisake. Pambere ŵandamuzomerezge kutora Rakelo, wakenera kuteŵetera a wiskevyara vilimika vinkhondi na viŵiri. Iyo wakaŵa wakunozgeka kucita ici cifukwa cakuti wakaŵa na citemwa ceneco, kuti wakakopeka waka na kutowa cara.—Genesis 29:20-30.
11. (a) Kasi nthengwa yikugumanya vici? (b) Cifukwa wuli kayowoyero kawemi nkhakuzirwa mu nthengwa?
11 Nthengwa yikukhumba vinandi kuluska kukondweskana waka. Nthengwa yikugumanya ŵanthu ŵaŵiri ŵakufuma mu mbumba zakupambana kweniso ŵakupambana wunthu, mitima, panyake masambiro. Nyengo zinyake yikugumanya ŵanthu ŵaŵiri ŵakupambana mitheto ya kukwawo na viyowoyero. Kweniso, yikugumanya ŵanthu ŵaŵiri ŵakupambana pakuyowoya, ndiposo maghanoghano. Pa kayowoyero ka ŵanthu ŵaŵiri aŵa ndipo pagona nthengwa. Cifukwa ŵanthu ŵaŵiri aŵa ŵangayowoya maghanoghano ghawo mwakususka na kudandaura, panji mwakuciskana na kukhozgana. Ivyo tingayowoya vingamupweteka panji kumucizga munyithu. Nthengwa yingayaghayika usange tikuleka kujikora pakuyowoya.—Zintharika 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.
12, 13. Kasi nthengwa tikwenera kuyiwona wuli?
12 Ntheura, nchiwemi nadi kuŵa na nyengo yakumanyira uyo mutoranenge. Mudumbu munyake wakutengwa wakati: “Para mukukhumba kumanya munthu uyo mutoranenge, ghanaghanirani vinthu khumi ivyo mungatemwa kuwona mwa munthu uyo. Usange mwawona kuti munthu uyo wali na vinkhondi na viŵiri pera, jifumbani kuti, ‘Kasi nili wakunozgeka kusulako waka vitatu ivyo vyakhalako? Kasi zuŵa lililose ningazakalolera pa vinthu ivi?’ Usange mukukwalika, lekani dankha kuti mukaghanaghanireposo.” Kweni muleke kujipusika. Para mukukhumba kutora, manyani kuti munthu wakucita makora pa vyose muzamumusangapo cara. Kweniso, munthu uyo mutoranenge wamanye kuti namwe mukucita makora pa vyose yayi!—Luka 6:41.
13 Kujipeleka nkhwakukhumbikwa mu nthengwa. Paulosi wakakonkhoska fundo iyi apo wakati: “Ndakhumba kuti muŵe ŵambura makweŵeko. Uyo walive kutenga [kutora] wakukweŵekera vya Fumu, umo wangakondweskera Fumu: kweni uyo wali kutenga wakukweŵekera vya caru, umo wangakondweskera muwoli wake. Ndiposo muwoli na mwali ŵakupambana. Uyo walive kutengwa wakukweŵekera vya Fumu, mwakuti waŵe mutuŵa mu thupi na mu mzimu wuwo: kweni uyo wali kutengwa wakukweŵekera vya caru, umo wangakondweskera mfumu wake.”—1 Ŵakorinte 7:32-34.
Ico Nthengwa Zinyake Zikumalira
14, 15. Kasi ni vinthu wuli ivyo vingayaghayiska nthengwa?
14 Sonosono apa, mwanakazi munyake Wacikhristu vikamuŵinya apo mfumu wake wakamupata. Mfumu wake wakamuleka ŵakati ŵakhala vilimika 12 mu nthengwa, ndipo wakamba kwendezgana na mwanakazi munyake. Kasi mwanakazi uyu wakazizwapo yayi pambere ŵandalekane? Iyo wakuti: “Wakaleka na kulomba wuwo. Wakakhalanga ku maungano Ghacikhristu na ku upharazgi, pa vifukwa vyambura kupulikikwa. Nyengo zinyake wakatenge ngwakutangwanika comene panji vyalema mwakuti wangacezga nane cara. Wakaleka kuniyowoyeska. Wakaleka kuyowoya vinthu vyauzimu. Nchacitima kuti ndimo wakasinthira nthena. Ndimo wakaŵira yayi apo tikatorananga.”
15 Ŵanyake ŵakuwona vimanyikwiro vyakuyana waka; munthu wakuleka kucita sambiro la Baibolo, kulomba, panji wakukhala ku maungano Ghacikhristu. Panyake tingati, ŵanandi awo ŵakuleka ŵafumu panji ŵawoli ŵawo ŵakwamba kuyuyura ubwezi wawo na Yehova. Antheura, vinthu vyauzimu ŵakuŵaso navyo na nchito cara. Ŵakwamba kuleka kumuwona Yehova kuŵa Ciuta wamoyo. Ŵakwamba kukayikira usange caru ciphya caurunji ciliko nadi. Nyengo zinyake, munthu wangamba kulopwa mwauzimu pambere wandambe kwendezgana na ŵanalume panji ŵanakazi ŵanyake.—Ŵahebere 10:38, 39; 11:6; 2 Petros 3:13, 14.
16. Kasi nchivici cikukhozga nthengwa?
16 Mwakupambana na ivyo tayowoya apa, mbumba yinyake iyo njakukondwa comene yikuti nthengwa yawo yikwenda makora cifukwa cakuti wose ŵakutemwa vinthu vyauzimu. Ŵakulomba na kusambilira pamoza. Mwanalume wakuti: “Baibolo tikuŵazgira pamoza. Mu uteŵeti tikulutira lumoza. Nakuti tikutemwa kucitira vinthu pamoza.” Ico tikusambirapo nchakuti: Kuŵa na ubwezi uwemi na Yehova kutovwirenge comene kuti nthengwa yithu yiŵe yakukhora.
Lekani Kujipusika Ndipo Dumbiskanani
17. (a) Zunurani vinthu viŵiri ivyo vingapangiska kuti nthengwa yende makora. (b) Kasi Paulosi wakacilongosora wuli citemwa Cacikhristu?
17 Pali vinthu vinyake viŵiri ivyo vingapangiska kuti nthengwa yende makora: citemwa Cacikhristu na kudumbiskana. Para ŵanthu ŵaŵiri ŵatemwana, ŵakutemwa kusurako ivyo vikubudika. Ŵanthu aŵa ŵangatorana na maghanoghano ghakuti vyose vizamwenda makora, panji cifukwa ca ivyo ŵakaŵazga mu mabuku ghakulongosora vya citemwa panji kuwonelera mafilimu gha vidiyo. Kweni paumaliro ŵazamukumana navyo. Pa nyengo iyo, vira ŵakasurangako vingazgoka masuzgo gha zanimuwone. Usange ndimo vyacitikira, Ŵakhristu ŵakwenera kulongora vipambi vya mzimu, ivyo cimoza cake nchitemwa. (Ŵagalatiya 5:22, 23) Nadi, citemwa ca Cikhristu nchankhongono comene kuluska citemwa ico cikuŵa pakati pa mwanalume na mwanakazi. Paulosi wakalongosora kuti: ‘Citemwa cikuzizipizga, ndipo nchalusungu; . . . kuti cikupenja vyake pera cara, kuti cikutopoka moyo cara, kuti cikukonthora uheni cara; . . . cikukunthirapo vyose, cikupulikana vyose, cikugomezga vyose, cikuzizipizgapo vyose.’ (1 Ŵakorinte 13:4-7) Uyo wali na citemwa canadi wakupulikiska kuti munthu ngwakupuvya. Ndipo wakulindizga kuti munyake wacitenge vyose makora kwambura kubudiska cara.—Zintharika 10:12.
18. Kasi nthengwa yingakhora wuli na kudumbiskana?
18 Kudumbiskana nakoso nkhwakuzirwa. Kwali ŵakutorana ŵakhalira lumoza vilimika vinandi wuli, ŵakwenera kuyowoyeskana na kupulikizgana para munyake wakuyowoya. Mwanalume munyake wakati: “Tikufiskirana ivyo vili mu mtima kweni mwaubwezi.” Para ŵamanyana makora, mfumu panji muwoli wakupulika ivyo munyake wakuyowoya na ivyo wandayowoye wuwo. Panyake titi, apo ŵakulutilira kukhalira lumoza, ŵanthu awo ŵakupulikana mu nthengwa ŵakumanya ivyo vili mu mtima wa munyawo nangauli wandayowoye. Ŵanakazi ŵanyake ŵayowoya kuti ŵafumu ŵawo ŵakuŵikako mahara yayi para iwo ŵakuyowoya nawo. Ŵanalume ŵanyake ŵakudandaura kuti nyengo iyo ŵawoli ŵawo ŵakukhumba kuti ŵadumbiskane yikuŵa yiheni. Kuti mudumbiskane makora mukwenera kughanaghanirana na kupulikiskana. Mfumu na muwoli, wose ŵakwandula para ŵakudumbiskana makora.—Yakobe 1:19.
19. (a) Cifukwa wuli cingaŵa cinonono kuphepiska? (b) Nchivici cingatovwira kuti tiphepiske?
19 Nyengo zinyake pakudumbiskana pangakhumbikwira kuphepiska. Ndipo kanandi nchipusu cara kuti munthu waphepiske. Kuti munthu wazomere ivyo wabuda wakwenera kuŵa wakujiyuyura. Kweni kuphepiska ndiko kungawovwira kuti nthengwa yende makora. Suzgo ilo latenge lizakawuskenge mbembe kunthazi lingamara cifukwa ca kuphepiska na mtima wose. Kweniso ŵanthu ŵangagowokerana nadi na kusanga zgoro lakumazgira suzgo ilo. Paulosi wakati: “[Lutilizgani] kuzizipizgirana, na kugowokerana usange munthu wali na kafukwa pa munyake; ntheura umo Fumu yikamugowokelerani imwe, namweso ndimo mucitirenge: ndipo pacanya pa vyeneivi vyose vwarani kutemwa, uko nchikondo ca ukongolekwa.”—Ŵakolose 3:13, 14.
20. Kasi Mkhristu wakwenera kucita wuli na mfumu panji muwoli wake para ŵali kwa ŵekha na para ŵali pa ŵanthu?
20 Kweniso cakukhumbikwa mu nthengwa nkhovwirana. Mfumu na muwoli awo Mbakhristu ŵakwenera kugomezgana. Paŵavye wakusunjizga munyake panji kumwelura mu nthowa zinyake. Ise Ŵakhristu tikulumba ŵafumu panji ŵawoli ŵithu; kuti tikucimbilira kuŵasuska cara. (Zintharika 31:28b) Nakuti tikuŵelura yayi mwa kuŵayowoyera nkhanyulira panji myati yiheni. (Ŵakolose 4:6) Kuti mulutilire kovwirana mukwenera kulongorana citemwa nyengo zose. Para mungamukora munyinu na kumuyowoyera mwacitemwa vingaŵa nga ni para mukuti: “Nicali kukutemwa comene. Nili wakukondwa kuti ticali lumoza.” Ivi ni vinyake ivyo vingakhozga ubwezi kweniso vikovwira kuti nthengwa yikhore lero. Kweni paliso vinyake, ndipo mu nkhani yakulondezgapo muli ulongozgi unyake wa m’Malemba uwo ungawovwira kuti nthengwa yikhore. a
[Mazgu ghamusi]
a Kuti mumanye vinandi, wonani buku lakuti Chinsinsi cha Chimwemwe cha Banja, lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.
Kasi Mungalongosora?
• Kasi ni vinthu wuli vinyake ivyo vingatimbanizga nthengwa?
• Cifukwa wuli nchambura mahara kucimbilira nthengwa?
• Kasi umoyo wauzimu ukovwira wuli mu nthengwa?
• Ni vinthu wuli ivyo vingawovwira kuti nthengwa yiŵe yakukhora?
[Mafumbo]
[Vithuzithuzi pa peji 26]
Nthengwa yikwenda makora usange ŵakutorana ŵali pa ubwezi uwemi na Yehova