Fundo Zikuru za m’Buku la Joshua
Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Joshua
APO Ŵaisrayeli ŵakazenga misasa yawo mu vidikha vya Moabu mu 1473 B.C.E., ŵakwenera kuti ŵakakondwa comene ŵakati ŵapulika mazgu agha: “Jinozgerani kamba; cifukwa mu mazuŵa ghatatu mwambuke Yorodani uyu, munjire kupoka caru ico Yehova Ciuta winu wamupani kucihara.” (Joshua 1:11) Ŵakakhala pacoko waka kuti ŵafumemo mu mapopa umo ŵakayinga vilimika 40.
Vilimika vyakujumpha 20 vikati vyalutapo, Yoswa wakimilira pakati pa caru ca Kenani na kuphalira ŵanalume ŵalara ŵa Israyeli kuti: ‘Wonani, ndamugaŵirani nga nchiharo ca mafuko ghinu mitundu iyo yakhalako, pamoza na mitundu yira yose iyo nkhayipasura, kwamba pa Yorodani kuyakafika ku Nyanja Yikuru ku manjiliro gha dazi. Yehova Ciuta winu wakaŵacimbizga pamaso pinu na kuŵafumyapo, kuleka kuwoneka pamaso pinu; imwe mwahara caru cawo umo Yehova Ciuta winu wakapanganirana namwe.’ (Joshua 23:4, 5)
Buku la Joshua, ilo likalembeka na Yoswa mu cilimika ca 1450 B.C.E., likulongosora vinthu vyakukondweska comene ivyo vikacitika mu vilimika 22 vira. Nase tili pafupi kunjira mu caru ca layizgano, ntheura tikuyana waka na ŵana ŵa Israyeli awo ŵakakhala pacoko waka kuti ŵanjire mu Caru ca Layizgano. Ipo na mtima wakunweka, tiyeni tidumbiskane buku la Joshua.—Ŵahebere 4:12.
KULUTA KU “VIDIKHA VYA YERIKO”
Yehova wakamupa mulimo ukuru Yoswa apo wakamuphalira kuti: “Mozesi muteŵeti wane walikufwa; iwe sono wuka, yambuka Yorodani uyu, iwe na ŵanthu aŵa wose ku caru ico nkhuŵapa Ŵaisrayeli.” (Joshua 1:2) Yoswa wakenera kulongozga mtundu wa ŵanthu ŵanandi na kuŵanjizga mu Caru ca Layizgano. Pakunozgekera mulimo uwu, Yoswa wakatuma mphaci ziŵiri ku Yeriko, msumba uwo ŵakenera kwamba kuwupoka. Mu msumba uwu mukakhalanga mwanakazi muleŵi zina lake Rahabi, uyo wakapulika milimo yakuzizwiska iyo Yehova wakacita kuti waponoske ŵanthu ŵake. Mwanakazi uyu wakavikilira na kovwira mphaci zira ndipo izo zikamulayizga kuti wazamukomeka yayi.
Mphaci izi zikati zawera, Yoswa na ŵanthu wose ŵakaŵa ŵakunozgeka kulutizga ulendo wawo na kwambuka Yorodani. Nangauli mronga ukazura comene, kweni ici cikaŵatondeska yayi kwambuka, cifukwa Yehova wakajara maji kunena kwa mronga na kupangiska kuti maji gha kusika ghalute mu Nyanja ya Mcere. Ŵakati ŵambuka Yorodani, Ŵaisrayeli ŵakazenga misasa yawo pa Gilgal, pafupi na Yeriko. Mazuŵa ghanayi ghakati ghalutapo, pa zuŵa la 14 la mwezi wa Abib, ŵakacita ciphikiro ca Paska mu vidikha vya Yeriko. (Joshua 5:10) Namacero ghake, ŵakamba kurya vyakurya vya mu caru ca Kenani, ndipo mana ghakaleka kuwa. Pa nyengo iyi, Yoswa wakakotora ŵanalume wose awo ŵakababikira mu mapopa.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
2:4, 5—Cifukwa wuli Rahabi wakapusika ŵanalume ŵa themba awo ŵakapenjanga mphaci? Rahabi wakavikilira mphaci, kuŵika umoyo wake pangozi cifukwa cakuti wakaŵa na cipulikano mwa Yehova. Mwantheura, pakaŵavya cifukwa cakuti wavumbure uko kukaŵa mphaci kwa awo ŵakakhumbanga kukoma ŵanthu ŵa Ciuta. (Mateyu 7:6; 21:23-27; Yohane 7:3-10) Nakuti Rahabi ‘wakarunjiskika na milimo,’ kusazgapo mulimo wa kupusika ŵanthu awo ŵakatumika na themba.—Yakobe 2:24-26.
5:14, 15—Kasi ‘cilongozgi wa nkhondo ya Yehova’ ni njani? Cilongozgi panji karonga uyo wakiza kuzakakhwimiska Yoswa wakati wamba kupoka Caru ca Layizgano, wakaŵa munyake yayi padera pa “Mazgu,” panji kuti Yesu Khristu pambere wandize pa caru capasi. (Yohane 1:1; Daniel 10:13) Nchakukhozga comene kumanya kuti Yesu Khristu wali na ŵanthu ŵa Ciuta lero peneapo ŵakurwa nkhondo yauzimu!
Ivyo Tikusambirapo:
1:7-9. Kuŵazga Baibolo zuŵa lililose, kulanguruka pa ivyo likuyowoya, na kucita ivyo tikusambira ni vyakukhumbikwa kuti tifiske milimo yithu yauzimu.
1:11. Yoswa wakapempha ŵanthu kuti ŵanozgerethu vyakurya na vinthu vinyake m’malo mwa kulindizga kuti Ciuta ndiyo waŵape. Apo Yesu wakayowoya kuti tileke kwenjerwa na umoyo, na kutilayizga kuti “vyose vyeneivi viti visazgikirengeko kwa imwe,” wakang’anamuranga kuti tileke kugwira nchito yayi. (Mateyu 6:25, 33)
2:4-13. Wakati wapulika milimo yakuzizwiska ya Yehova na kumanya kuti msumba wawo ukaŵa pafupi kubwanganduka, Rahabi wakasankha kukolerana na ŵasopi ŵa Ciuta. Usange mwasambira Baibolo nyengo yitali ndipo mukumanya kuti tikukhala mu “mazuŵa gha ku umaliro,” kasi mukwenera kusankha kuteŵetera Ciuta yayi?—2 Timote 3:1.
3:15. Pakuti mphaci izo zikaluta ku Yeriko zikiza na uthenga uwemi, Yoswa wakacitapo kanthu mwaluŵiro, kwambura kulindizga kuti maji mu Yorodani ghakamuke dankha. Pa nkhani ya kusopa kwaunenesko, tikwenera kucita vinthu mwacikanga m’malo mwa kulindizga kuti vinthu viŵe dankha makora.
4:4-8, 20-24. Malibwe 12 agho ŵakatora mu mronga wa Yorodani ghakaŵa cikumbusko ku Ŵaisrayeli. Mazuŵa ghano Yehova wakuponoska ŵanthu ŵake ku ŵalwani ŵake, ndipo ici cikuŵakumbuska kuti wali nawo.
KULUTIZGA KUTHERESKA ŴALWANI
Msumba wa Yeriko ‘ukajarika comene; pakaŵavye wakufumira kuwaro, pakaŵavye wakunjira.’ (Joshua 6:1) Kasi ŵakenera kucita wuli kuti ŵapoke msumba uwu? Yehova wakaphalira Yoswa nthowa iyo ŵangawupokera. Kwambura kucedwa viliŵa vikawa ndipo msumba ukabwanganduka. Rahabi pera na mbumba yake ndiwo ŵakapona.
Msumba waciŵiri ŵakuti ŵathereske ukaŵa wa Ai uwo ukaŵa muzi wa mafumu. Mphaci izo zikatumika ku msumba uwu zikiza na uthenga wakuti mukakhalanga ŵanthu ŵacoko waka, ntheura ŵasilikari ŵacoko ŵakaŵa ŵakukwana kuti ŵakawuparanye. Ndipouli, ŵasilikari pafupifupi 3,000 awo wakatumika kuti ŵakapoke msumba wa Ai ŵakacimbira. Cifukwa wuli? Yehova wakaŵa nawo yayi Ŵaisrayeli. Akani wa fuko la Yuda, wakabuda pa nyengo iyo ŵakapokanga Yeriko. Wakati wamazga nkhani iyi, Yoswa wakaluta kukarwa na Ai. Pakuti themba la Ai likaŵathereska Ŵaisrayeli pa ulendo wakwamba, ilo likaŵa lakunweka kuti litimbane nawo. Kweni Yoswa wakasangirapo mwaŵi pa kujithemba kwa ŵanalume ŵa ku Ai, ndipo wakapoka msumba wura.
Gibiyoni ukaŵa ‘muzi [msumba] ukuru kuluska Ai, ndipo ŵanalume ŵa mu msumba uwu ŵakaŵa vinkhara.’ (Joshua 10:2) Ndipouli, ŵakati ŵapulika umo Ŵaisrayeli ŵakapokera Yeriko na Ai, ŵanalume ŵa ku Gibiyoni ŵakapusika Yoswa mwakuti wacite nawo phangano la mtende. Mitundu yinyake yapafupi yikacita wofi na ivyo Ŵagibiyoni ŵakacita. Ntheura mathemba ghankhondi ghakakolerana kuti gharwe nkhondo na Gibiyoni. Ŵaisrayeli ŵakaponoska Ŵagibiyoni na kuthereska awo ŵakaŵawukira. Mwakulongozgeka na Yoswa, Ŵaisrayeli ŵakathereskaso misumba ya kumwera na ya kuzambwe, na mathemba ghanyake gha kumpoto agho ghakacita wupu. Mathemba ghose agho ghakathereskeka kuzambwe kwa Yorodani ghakaŵa 31.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
10:13—Kasi ici cikacitika wuli? “Kasi kaliko kanthu ako nkhanonono kwa Yehova,” Mlengi wa kucanya na caru capasi? (Genesis 18:14) Para wangakhumba, Yehova wangapangiska caru, zuŵa, na mwezi kuwoneka nga vyaleka kwenda para munthu wakuviwona pa caru capasi. Panji, nangauli zuŵa na mwezi vinganjira, iye wangapangiska kuti malazi ghake ghalutilire kuŵala pa caru capasi. Mulimose umo vikaŵira, “pakaŵavye zuŵa lakukozgana na lira” mu mdauko wa ŵanthu.—Joshua 10:14.
10:13—Kasi buku la Jashar likaŵa buku wuli? Buku ili likuzunurikaso pa 2 Samuel 1:18. Mwakuyana na lemba ili, mu buku ili mukalembeka sumu yakucemeka [“Uta,” NW] sumu ya citengero iyo Davide wakimbira Themba Sauli na mwana wake Jonatani. Likwenera kuti likaŵa buku la sumu za vinthu vyambura kuluwika ivyo vikacitikanga ndipo Ŵaisrayeli ŵakwenera kuti ŵakalimanyanga makora buku ili.
Ivyo Tikusambirapo:
6:26; 9:22, 23. Nthembo iyo Yoswa wakatemba pa nyengo iyo ŵakaparanyanga Yeriko yikafiskika pakati pajumpha vilimika pafupifupi 500. (1 Mathemba 16:34) Nthembo iyo Nowa wakatemba Kenani muzukuru wake yikafiskika apo Ŵagibiyoni ŵakaŵa ŵazga ŵa Ŵaisrayeli. (Genesis 9:25, 26) Mazgu gha Yehova ghakufiskika nyengo zose.
7:20-25. Ŵanyake ŵangayowoya kuti unkhungu wa Akani ukaŵa ucoko, panyake iwo ŵangaghanaghana nthena cifukwa cakuti ukakhwaska munthu yayi. Ndimo iwo ŵangaghanaghaniraso para munthu wiba tunthu tucokotucoko panji para wacita maubudi ghanyake ghacokoghacoko agho Baibolo likukanizga. Kweni ise tikwenera kuŵa nga ni Yoswa mwa kukana kucita cilicose ico boma likukanizga panji nkharo yiheni yiliyose.
9:15, 26, 27. Tikwenera kuliwona mwakupepuka yayi phangano ilo tacita ndipo tikwenera kucita ivyo tayowoya.
YOSWA WAKACITA MULIMO WAKE UKURU WAUMALIRO
Wakati wacekura, apo wakaŵa na vilimika pafupifupi 90, Yoswa wakamba kugaŵira ŵanthu malo. Uwu ukaŵa mulimo ukuru nadi! Mafuko gha Rubeni, Gadi na ŵanyake ŵa fuko la Manase ŵakapokera kale ciharo cawo kuvuma kwa Yorodani. Pa nyengo iyi, mafuko agho ghakakhalako ghakapika ciharo cawo kuzambwe kwa Yorodani mwa kucita mphenduzgo.
Cihema cakukumanamo cikaŵikika ku Shilo mu cigaŵa ca Efraimu. Kalebi wakapika msumba wa Heburoni, ndipo Yoswa wakapika Timnatsera. Ŵalevi ŵakapika misumba 48, kusazgapo misumba yinkhondi na umoza yakuphokweramo. Pakuwelera ku ciharo cawo ico cikaŵa kuvuma kwa Yorodani, ŵasilikari ŵa Rubeni, Gadi, na ŵanyake ŵa fuko la Manase ŵakazenga jochero “likuru comene.” (Joshua 22:10) Mafuko gha kuzambwe kwa Yorodani ghakawona nga ŵanyawo ŵakagaluka, ndipo ŵakakhala pacoko kuti ŵatimbane pa wene na wene, kweni ŵakaleka kuthiska ndopa cifukwa ŵakadumbiskana.
Yoswa wakati wakhalamo kanyengo mu Timnatsera, wakacema ŵalara wose, ŵakuru, ŵeruzgi, na ŵalongozgi ŵa Israyeli, wakaŵaciska kuti ŵaŵe ŵakukhwima na kulutilira kugomezgeka kwa Yehova. Pamanyuma pake, Yoswa wakawunganya mafuko ghose gha Israyeli pa Shekemu. Kwenekura, wakaŵakumbuska vyose ivyo Yehova wakacita kwambira pa Abrahamu, ndipo wakaŵaciskaso kuti ‘wopenge Yehova na kumuteŵetera mu urunji na mu unenesko.’ Ŵanthu wakakhwaskika comene, ntheura wakazgora kuti: ‘Titeŵeterenge Yehova Ciuta withu na kupulikira mazgu ghake.’ (Joshua 24:14, 15, 24) Pamanyuma pa vinthu ivi Yoswa wakafwa na vilimika 110.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
13:1—Kasi Mazgu agha ghakususkana yayi na agho ghali pa Joshua 11:23? Yayi, cifukwa nchito ya kupoka Caru ca Layizgano yikaŵa ya vigaŵa viŵiri: cigaŵa cakwamba yikaŵa nkhondo iyo mtundu wose wa Israyeli ukarwa na kuthereska mathemba 31 gha caru ca Kenani, ndipo cigaŵa caciŵiri zikaŵa nkhondo izo munthu panji fuko lililose likarwanga kuti liŵe na malo ghakukwana. (Joshua 17:14-18; 18:3) Nangauli Ŵaisrayeli ŵakatondeka kuwuskamo Ŵakenani wose, kweni awo ŵakapona ŵakaŵa ŵakuti ŵangawukira Ŵaisrayeli yayi. (Joshua 16:10; 17:12) Lemba la Joshua 21:44 likuti: “Yehova wakaŵapa cipumulo kosekose zingilizge.”
24:2—Kasi Tera, dada wa Abrahamu, wakasopanga vikozgo? Pakwamba Tera wakasopanga Yehova Ciuta yayi. Wakwenera kuti wakasopanga ciuta mwezi, zina lake Sin, uyo wakaŵa ciuta wakumanyikwa comene mu Ur. Mwakuyana na vigomezgo vya Ŵayuda, Tera wakwenera kuti wakaŵajanga vikozgo. Ndipouli, apo Abrahamu wakafuma mu Ur na kuya ku Harani mwakupulikira languro la Ciuta, Tera wakaluta nayo.—Genesis 11:31.
Ivyo Tikusambirapo:
14:10-13. Nangauli wakaŵa na vilimika 85, Kalebi wakapempha mulimo unonono wa kupoka dera la Heburoni. Mu dera ili mukakhalanga Ŵaanaki, ŵanthu awo ŵakaŵa ŵakuru comene. Na wovwiri wa Yehova, msilikari waluso uyu wakatonda, ndipo Heburoni ukaŵa msumba unyake wakuphokweramo. (Joshua 15:13-19; 21:11-13) Ivyo Kalebi wakacita vikutikhozga kuti tileke kopa mulimo uwo Ciuta wangatipa nanga ungaŵa unonono.
22:9-12, 21-33. Tileke kweruzga ŵanyithu panji kuŵakayikira.
‘Palije Kanthu Ako Katondeka’
Wakati wacekura, Yoswa wakaphalira ŵanalume ŵalara ŵa Israyeli kuti: ‘Palije kutondeka kanthu pa viwemi vyose ivyo Yehova Ciuta winu wakayowoya namwe; vyose vyafiskika kwa imwe.’ (Joshua 23:14) Mdauko wa ivyo Yoswa wakacita ukulongora makora comene kuti uwu mbunenesko!
Paulosi wakalemba kuti: ‘Ivyo vyose vikalembeka kale, vikalembekera kutisambizga, mwakuti tiŵenge na cigomezgo mu cizizipizgo na cisangulusko ca ivyo vili mu Malembo.’ (Ŵaroma 15:4) Ipo tingaŵa na cigomezgo kuti cilindizga cithu ca ivyo Ciuta wali kulayizga nchawaka yayi. Palije layizgo ilo lizamutondeka, ghose ghazamufiskika.
[Cithuzithuzi pa peji 30]
Kasi mukumanya cifukwa ico Rahabi, mwanakazi muleŵi, wakayowoyekera kuti wakaŵa murunji?
[Cithuzithuzi pa peji 32]
Unkhungu wa Akani ukaŵa ucoko yayi, ukapangiska kuti Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakomeke
[Cithuzithuzi pa peji 32]
“Na cipulikano linga la Yeriko likabwanganduka.”—Ŵahebere 11:30