Fundo Zikuru za m’Buku la Ruth
Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Ruth
BUKU ili ni seŵero lakukondweska comene ilo likulongosora kugomezgana kwa ŵanakazi ŵaŵiri. Likuyowoya uwemi wa Yehova Ciuta na kugomezga ndondomeko yake yakwendeskera vinthu. Likulongosoraso comene umo Yehova wakanwekera na fuko ilo Mesiya wakababikiramo. Likukonkhoska vinthu vyakukondweska na vyakucitiska citima vya mbumba yinyake. Vyose ivi, kusazgapo nkhani zinyake, vikusangika mu buku la Ruth.
Buku la Ruth likulongosora vinthu ivyo vikacitika vilimika 11, ‘mu mazuŵa gha Ŵeruzgi.’ (Ruth 1:1) Vinthu ivi vikwenera kuti vikacitika kukwambilira kwa nyengo ya Ŵeruzgi, cifukwa cakuti Boazi, yumoza wa ŵanthu awo ŵali mu nkhani iyi, wakaŵa mwana wa Rahabi uyo wakaŵako mu nyengo ya Joshua. (Joshua 2:1, 2; Ruth 2:1; Mateyu 1:5) Buku ili likwenera kuti likalembeka na nchimi Samuyeli mu cilimika ca 1090 B.C.E. Ni buku ili pera mu Baibolo ilo liri na zina la mwanakazi uyo wakaŵa Muisirayeli yayi. Uthenga uwo wuli mu buku ili ‘ngwamoyo ndiposo ngwankhongono.’—Ŵahebere 4:12.
‘KOSE UKO MUKUYA NANE NDIYENGE KUKO’
Naomi na Rute ŵakati ŵafika ku Betelehemu, ŵanthu wose ŵakamanya kuti ŵiza. Pakuyowoya za Naomi, ŵanakazi ŵa mu Betelehemu ŵakafumbanga kuti: “Kasi ni Naomi uyu?” Naomi wakazgora kuti: ‘Mungandicemanga Naomi yayi, mute Mara, pakuti Yehova wandicitira vyakuŵaŵa comene. Nkhaluta wakuzura, ndipo Yehova wandiwezgera kukaya wambura kanthu.’—Ruth 1:19-21.
Apo Naomi wakalutanga ku caru ca Moabu cifukwa ca njara iyo yikaŵa ku Betelehemu, wakaŵa “wakuzura” pakuti wakaŵa na mfumu wake na ŵana ŵanalume ŵaŵiri. Kweni ŵakati ŵakhala kanyengo ku Moabu, Elimeleki mfumu wake wakafwa. Pamanyuma pake, ŵana ŵake ŵaŵiri ŵakatora ŵanakazi ŵa ku Moabu, Oripa na Rute. Pakati pajumpha vilimika khumi, ŵana ŵa Naomi wose ŵaŵiri ŵakafwa kwambura ŵana, kuŵaleka ŵekha ŵanakazi ŵatatu aŵa. Apo Naomi, nyinawovyara wakaghanaghana kuwelera ku Yuda, ŵakamwana ŵake ŵakaluta nayo. Munthowa, Naomi wakapempha ŵakamwana ŵake kuti ŵawelere ku Moabu mwakuti ŵakatengwe ku ŵanalume ŵakwawo. Oripa wakawelera. Kweni Rute wakademelera kwa Naomi wakati: ‘Kose uko mukuya nane ndiyenge kuko, uko mwamugona nane ndamugona papo; ŵanthu ŵinu nane mbanthu ŵane, ndipo Ciuta winu ndi Ciuta wane.’—Ruth 1:16.
Vyokoro viŵiri ivi, Naomi na Rute, vikafika ku Betelehemu kukwambilira kwa nyengo ya kuvuna barle. Rute wakasangirapo mwaŵi pa Dango ilo Ciuta wakapeleka, ndipo wakamba kuvulura m’munda wa Boazi, mbali wa Elimeleki. Boazi wakamutemwa comene Rute ndipo wakalutilira kuvulura m’munda wake ‘mupaka ku umaliro wa kuvuna barle na tirigu.’—Ruth 2:23.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:8—Cifukwa wuli Naomi wakaphalira ŵakamwana ŵake kuti waliyose wawelere ku “nyumba ya nyina” m’malo mwa ku nyumba ya wiske? Kwali wiske wa Oripa wakaŵa wamoyo pa nyengo iyi, Baibolo likuyowoya yayi. Kweni wiske wa Rute wakaŵa wamoyo. (Ruth 2:11) Ndipouli, Naomi wakati ŵawelere ku nyumba ya ŵanyinawo panyake kuti waŵakumbuske citemwa ca ŵanyinawo. Ici cikenera kuŵa cakupembuzga comene cifukwa ŵakapatukana na nyinawovyara uyo ŵakamutemwanga. Mazgu agha ghangalongoraso kuti mwakupambana na Naomi, ŵanyinawo ŵa Rute na Oripa ŵakaŵa na cikaya.
1:13, 21—Kasi Yehova ndiyo wakacitiska kuti Naomi wasuzgike? Yayi, nakuti Naomi wakati Ciuta ndiyo wakamusuzga yayi. Kweni pa vyose ivyo vikamucitikira iyo wakaghanaghananga kuti Yehova wakamutemwanga yayi. Iyo wakakwiya na kukhuŵara. Ndiposo nyengo yira ŵana likaŵa thumbiko lakufuma kwa Ciuta ndipo kuleka kubaba yikaŵa nthembo. Pakuti Naomi wakaŵavya ŵazukuru ndiposo ŵana ŵake ŵanalume ŵaŵiri ŵakafwa, iyo wakawona kuti mbuheni yayi kughanaghana kuti Yehova wamulengeska.
2:12—Kasi ni “njombe [wuli] yikuru” iyo Rute wakapokera kwa Yehova? Rute wakaŵa na mwana ndipo wakapika mwaŵi wa kuŵa buya wa Yesu Khristu.—Ruth 4:13-17; Mateyu 1:5, 16.
Ivyo Tikusambirapo:
1:8; 2:20. Nangauli Naomi wakasuzgika comene, kweni wakalutilira kugomezga Yehova. Ndimo nase tikwenera kucitira, comenecomene para tili mu viyezgo vikuru.
1:9. Panyumba kuti ni malo ghakulyerapo waka cakurya na kugonapo yayi, kweni ghakwenera kuŵa malo ghakupumulirapo na ghakupembuzga.
1:14-16. Oripa ‘wakawelera ku ŵanthu ŵakwaŵo na ku ŵaciuta ŵake.’ Rute wakakana. Wakaleka umoyo uwemi ku caru cake na kudemelera kwa Yehova. Kutemwa Ciuta na mtima wose ndiposo kuŵa na mtima wakujipeleka vingatovwira kuti tileke kuŵa ŵalyezi na ‘kucizuka kuya ku pharaniko.’—Ŵahebere 10:39.
2:2. Rute wakasangirapo mwaŵi pa dango la kuvulura ilo Ciuta wakapeleka cifukwa ca ŵalendo na ŵakavu. Wakaŵa wakujiyuyura. Mkhristu uyo wali mu suzgo wakwenera kujikuzga yayi, kukana wovwiri wa Ŵakhristu ŵanyake panji wa boma usange ngwakwenelera kupokera wovwiri uwo.
2:7. Nangauli Rute wakaŵa mwanangwa kuvulura, kweni wakapempha dankha. (Leviticus 19:9, 10) Apa wakalongora kuti wakaŵa wakuzika. Nase tikwenera ‘kupenja kuzika’ cifukwa “ŵakuzika ndiwo tiŵaharenge caru, tiŵakondwenge na kusakata comene.”—Zefaniya 2:3; Salmo 37:11.
2:11. Rute wakaŵa mkamwana kweniso mubwezi wakugomezgeka wa Naomi. (Zintharika 17:17) Ubwezi wawo ukaŵa wakukhora cifukwa ca citemwa, kugomezgana, kulengerana citima, lusungu, na mtima wakujipeleka. Kuluska vyose, ŵakatemwanga vinthu vyauzimu. Wose ŵakaŵa na mtima wakukhumba kuteŵetera Yehova na kuŵa ŵasopi ŵake. Nase tili na mwaŵi wa kuŵa paubwezi na ŵasopi ŵaunenesko.
2:15-17. Nangauli Boazi wakamovwira Rute kuti waleke kusuzgika pa kuvulura, iyo wakalutilira ‘kuvulura mu munda mupaka ku mise.’ Rute wakalimbikiranga nchito. Mkhristu wakwenera kuŵa na lumbiri lwa kulimbikira nchito.
2:19-22. Naomi na Rute ŵakacezganga makora namise, mulara wakafumbanga mucoko umo vinthu vikaŵiranga zuŵa lililose. Wose ŵakayowoyeskananga mwakufwatuka. Umu ndimo vikwenera kuŵira mu mbumba ya Mkhristu.
2:22, 23. Mwakupambana na Dina, mwana wa Yakobe, Rute wakasankha kwenda na awo ŵakasopanga Yehova. Ici nchiyelezgero ciwemi comene kwa ise!—Genesis 34:1, 2; 1 Ŵakorinte 15:33.
NAOMI “WAKUZURA”
Naomi wakafika pa msinkhu wakuti wangababa yayi. Ntheura wakaphalira Rute kuti watengwe kwa mbali wa mfumu wake m’malo mwa iyo. Mwakulondezga ulongozgi wa Naomi, Rute wakalomba Boazi kuti waŵe muwomboli. Boazi wakakolerana nayo fundo iyi. Kweni pakaŵa munthu munyake uyo wakaŵa mbali wapafupi comene kuluska Boazi. Munthu uyu ndiyo wakeneranga kupika dankha mwaŵi.
Boazi wakacitapo kanthu mwaluŵiro. Namacero ghake mulenji, wakawunganya ŵanalume ŵalara khumi ŵa mu Betelehemu pamoza na munthu yura wakaŵa mbali wapafupi na kumufumba usange wakukhumba kuŵa muwomboli. Mwanalume yura wakakana. Mwantheura, Boazi wakajipeleka kuŵa muwomboli ndipo wakatora Rute. Boazi na Rute ŵakababa Obedi, sekuru wa Themba Davide. Ŵanakazi ŵa mu Betelehemu ŵakati kwa Naomi: ‘Watumbikike Yehova, . . . waŵa muwezgeri wa umoyo kwa iwe, na muliska wa ucekuru wako; pakuti mkamwana wako uyo wakukutemwa, mweneuyo waluska ŵana ŵanalume ŵankhondi na ŵaŵiri kwa iwe, wababa mwana uyu.’ (Ruth 4:14, 15) Mwanakazi uyo wakiza “wambura kanthu” ku Betelehemu wakaŵaso “wakuzura”!—Ruth 1:21.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
3:11—Kasi nchifukwa wuli Rute wakamanyikwa kuti wakaŵa “mwanakazi wa nkharo yiwemi”? Ŵanthu ŵakamutemwa Rute cifukwa ca “kuluka sisi” yayi nesi “kuvwara vya golide, panji kuvwara minjilira.” Kweni cifukwa ca “wunthu wakubisika wa mu mtima,” uko nkhugomezgeka na citemwa cake, kujiyuyura, kulimbikira na kujipeleka kwake. Mwanakazi waliyose wakopa Ciuta uyo wakukhumba kuŵa na lumbiri ulo wakaŵa nalo Rute wakwenera kuyezgayezga kuŵa na mikhaliro iyi—1 Petros 3:3, 4; Zintharika 31:28-31.
3:14—Cifukwa wuli Rute na Boazi ŵakawuka mulenjilenji pambere zuŵa lindafume? Kuti cikaŵa cifukwa cakuti ŵakacita cinthu cinyake ciheni usiku mwakuti ŵanthu ŵaleke kuŵawona yayi. Ivyo Rute wakacita usiku wura vikwenera kuti ndivyo mwanakazi waliyose uyo wakakhumba kuharika na mbali wa mfumu wake wakacitanga. Wakacita ivyo Naomi wakamuphalira. Ndiposo ivyo Boazi wakazgora vikulongora kuti palije ico Rute wakananga. (Ruth 3:2-13) Rute na Boazi ŵakwenera kuti ŵakawuka mulenjilenji kopa lumbiri lwautesi.
3:15—Kasi cikung’anamuraci kuti Boazi wakamupa Rute miyeso yinkhondi na umoza ya barle? Pakuti ŵanthu wakapumuranga para ŵagwira nchito mazuŵa ghankhondi na limoza, panji iyo wakacita nthena kuti walongore kuti zuŵa lakupumulira la Rute likaŵa pafupi. Boazi wakakhumbanga kuwoneseska kuti Rute ‘wasanga cipumulo’ mu nyumba ya mfumu wake. (Ruth 1:9; 3:1) Panji cikaŵa cifukwa cakuti miyeso yinkhondi na umoza ndiyo Rute wakafiska kuyegha pa mutu.
3:16—Mwakuyana na umo fumbo ili likalembera mu Cigiriki, cifukwa wuli Naomi wakafumba Rute kuti: “Kasi ndiwe njani mwana wane?” Kasi wakamumanya yayi mkamwana wake? Panji wakamumanya nadi yayi, cifukwa Rute wakwenera kuti wakiza kucali mdima. Ndipouli, fumbo ili lingang’anamuraso kuti Naomi wakakhumbanga kumanya usange ivyo Rute wakalutira vikenda makora.
4:6—Kasi muwomboli ‘wakananganga’ wuli ciharo cake pakuwombora? Cifukwa cakwamba nchakuti usange munthu waguliska caru cake cifukwa ca ukavu, kuti munyake waciwombore wakeneranga kupeleka ndarama zakuyana na vilimika ivyo vyakhalako pambere cilimika ca kukondwelera cindafike. (Leviticus 25:25-27) Para wacita nthena, wakaŵanga na ndarama panji katundu mucoko. Ndiposo para Rute wababa mwana mwanalume, mwana uyu ndiyo wakenera kuhara malo agha m’malo mwa muwomboli.
Ivyo Tikusambirapo:
3:12; 4:1-6. Boazi wakalondezga ndendende ndondomeko ya Yehova. Kasi nase tikulondezga ndondomeko iyo Ciuta wali kuŵika pakucita vinthu?—1 Ŵakorinte 14:40.
3:18. Naomi wakagomezga Boazi. Asi nase tikwenera kugomezga Ŵakhristu ŵanyithu ŵakugomezgeka? Rute wakaŵa wakukhumbisiska kuharika na mwanalume uyo wakamumanyanga yayi, munthu uyo Baibolo lindamuzunure zina. (Ruth 4:1) Cifukwa wuli? Cifukwa wakagomezga ndondomeko ya Ciuta. Kasi nase ndimo tikucitira? Mwaciyelezgero, para tikukhumba munthu wakutorana nayo, kasi tikulondezga ulongozgi wa kutora panji kutengwa “mu Fumu pera”?—1 Ŵakorinte 7:39.
4:13-16. Nangauli Rute wakaŵa wa ku Moabu nakuti pakwamba wakasopanga Kemoshi, kweni wakatumbikika comene! Ici cikukhozgera fundo yakuti cikuthemba pa ‘uyo wakukhumba cara, panji nesi uyo wakucimbira, kweni pa Ciuta uyo wakulengera lusungu.’—Ŵaroma 9:16.
Mphanyi Ciuta ‘Wamukwezgani pa Nyengo Yakwenelera’
Buku la Ruth likulongora kuti Yehova ni Ciuta walusungu uyo wakovwira ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka. (2 Midauko 16:9) Para tikughanaghanira umo Rute wakatumbikikira, tikuwona uwemi wa kuthemba Ciuta na mtima wose, kugomezga ‘kuti waliko, ndiposo kuti wakuŵapa njombe awo ŵakumupenja.’—Ŵahebere 11:6.
Rute, Naomi, na Boazi ŵakagomezga comene ndondomeko ya Yehova yakwendeskera vinthu, ndipo vikaŵayendera makora. Mwakuyana waka, awo ŵakutemwa Ciuta, ndipo ŵacemeka kwakuyana na khumbo lake, vinthu vyose vikuŵayendera makora. (Ŵaroma 8:28) Ipo tiyeni tilondezge ulongozgi wa Petrosi: “Ntheura mujiyuyure pasi pa woko la mankharo la Ciuta, mwakuti wamukwezgeni mu nyengo yakwenelera; uku mukumuthulira kwenjerwa kwinu kose, cifukwa wakumupwelerani imwe.”—1 Petros 5:6, 7.
[Cithuzithuzi pa peji 29]
Kasi mukumanya cifukwa ico Rute wakakanira kumusida Naomi?
[Cithuzithuzi pa peji 30]
Kasi nchifukwa wuli Rute wakacemeka “mwanakazi wa nkharo yiwemi”?
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Kasi ni “njombe [wuli] yikuru” iyo Rute wakapokera kwa Yehova?