Kasi Mbanjani Ŵazamuwuskika?
Kasi Mbanjani Ŵazamuwuskika?
“Mungazizwanga na ici: pakuti ora likwiza mu leneilo wose awo ŵali mu malaro ŵati ŵapulike mazgu ghake, ndipo ŵati ŵafumengemo.”—YOHANE 5:28, 29.
1. Kasi Mozesi wakapulika mazgu wuli mu civwati cakugolera, ndipo ni njani munyake uyo wakazakaghayowoya?
VILIMIKA vyakujumpha 3,500 ivyo vyaluta, kukacitika cinthu cakuzizika comene. Mozesi wakaliskanga mberere za Yetiro. Apo wakaŵa pafupi na Phiri la Horebu, mungelo wa Yehova wakamuwonekera mu dimi la moto mu civwati. Buku la Exodus likuti: “Ndipo wakalaŵiska, wonani, civwati cikugolera moto, kweni civwati kuti cikunyeka cara.” Wakapulika mazgu kufumira mu civwati, ghakati: “Ine ndine Ciuta wa ŵauso, Ciuta wa Abrahamu, Ciuta wa Yisake, na Ciuta wa Yakobe.” (Exodus 3:1-6) Vilimika vinandi vikati vyajumphapo, Yesu, Mwana wa Ciuta wakazakayowoyaso mazgu agha.
2, 3. (a) Kasi Abrahamu, Yisake, na Yakobe ŵakulindilira njombe wuli? (b) Kasi ni mafumbo wuli ghakufumbika?
2 Yesu wakadumbiskananga na Ŵasaduki ŵanyake awo ŵakatenge ciwuka kulije. Yesu wakati: ‘Kuti ŵakufwa ŵakuwuskika, Mozesi nayo wakalongora, pa civwati cira, apo wakati Fumu [Yehova] ndi Ciuta wa Abrahamu, na Ciuta wa Yisake, na Ciuta wa Yakobe. Iye kuti ndi Ciuta wa ŵakufwa cara, kweni wa ŵamoyo: cifukwa kwa iyo wose mbamoyo.’ (Luka 20:27, 37, 38) Pakuyowoya mazgu agha, Yesu wakalongora kuti Abrahamu, Yisake, na Yakobe awo ŵali kufwa kale comene, Ciuta wacali kuŵakumbuka. Nga ni Yobu, iwo ŵakulindilira umaliro wa ‘kuteŵeta’ kwawo, iyo ni nyifwa yawo. (Job 14:14) Ŵazamuwuskika mu caru ciphya ca Ciuta.
3 Kweni vizamuŵa wuli ku ŵanthu wose awo ŵali kufwa? Kasi nawo ŵazamuwuskika? Pambere tindasange zgoro pa fumbo ili, tiyeni tiwone mu Mazgu gha Ciuta uko ŵanthu ŵakuya para ŵafwa.
Kasi Ŵakufwa Ŵali Nkhu?
4. (a) Kasi para ŵanthu ŵafwa ŵakuya nkhu? (b) Kasi Sheole ni vici?
4 Baibolo likuti ŵakufwa “ŵakumanya kanthu cara.” Para munthu wafwa kuti wakuya ku ng’anjo ya moto panji wakulindilira ku malo ghanyake cara, kweni ŵakuwelera ku fuvu. Ntheura Mazgu gha Ciuta ghakuciska ŵamoyo kuti: “Cose ico woko lako lasanga kucita, cicita na nkhongono zako; cifukwa kulije mlimo, panji maghanoghano, panji mahara, panji vinjeru, mu malaro uko ukuya.” (Mupharazgi 9:5, 10; Genesis 3:19) “Malaro” panji “Dindi” mu Cihebere ni “Sheole.” Visopo vinandi vikusambizga kuti ŵakufwa mbamoyo, kweni Mazgu gha Ciuta ghakulongora kuti awo ŵali mu Sheole mbakufwa, ŵakumanya kanthu cara.
5, 6. Kasi Yakobe wakati wafwa wakaluta nkhu, ndipo wakasungika pamoza na njani?
5 Mu Baibolo, lizgu lakuti dindi panji “Sheole” tikwamba kulisanga pa Genesis 37:35. Yakobe wakakana kusanguluskika wakati wapulika kuti Yosefe mwana wake wakutemweka wapotera. Iyo wakati: “Nditindikhilire mu dindi [Sheole] ku mwana wane na kuliralira.” Pakuti Yakobe wakagomezga kuti mwana wake wafwa, nayo wakakhumbanga kufwa na kukhilira ku Sheole. Pamanyuma pake, ŵana ŵankhondi na ŵanayi ŵa Yakobe ŵakakhumbanga kutora Benjamini mwana wake waumaliro kuti ŵakagure vyakurya ku Eguputo. Kweni Yakobe wakaŵakanira wakati: “Mwana wane kuti tiwalute namwe cara, cifukwa mwana munyake walikufwa, iye wakhala yekha. Usange soka tilimuwire mu nthowa iyo mukuyamo, imwe timukhizgire pasi mbuha zane na citima ku malaro [Sheole].” (Genesis 42:36, 38) Nkhani ziŵiri izi zikulongora kuti para munthu wafwa wakuluta ku Sheole, kuti wakuŵaso wamoyo cara.
6 Buku la Genesis likutiphalira kuti Yosefe wakimikika kuŵa wakulaŵilira vyakurya mu Eguputo. Ndipo Yakobe wakaluta ku Eguputo, wakakondwa kuwonanaso na mwana wake Yosefe. Kufuma apo, Yakobe wakakhalanga mu Eguputo mupaka nyifwa yake apo wakaŵa na vilimika 147. Ŵana ŵake ŵakatora thupi lake, ŵakalisunga mu mphanji ya Makipela mu caru ca Kenani nga umo mweneco wakayowoyera. (Genesis 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Ntheura Yakobe wakasungika pamoza na Yisake ŵawiske, ndiposo sekuru wake Abrahamu.
‘Ŵakatolekera ku Ŵasekuru Ŵawo’
7, 8. (a) Kasi Abrahamu wakati wafwa wakaluta nkhu? Longosorani. (b) Nchivici cikulongora kuti ŵanthu ŵanyakeso ŵakati ŵafwa ŵakakhilira ku Sheole?
7 Apo Yehova wakacitanga phangano na Abrahamu na kumulayizga kuti mphapu yake yizamwandana, wakamuphalira ivyo vikenera kumucitikira Abrahamu. Yehova wakati: “Kweni iwe tiulutenge ku ŵasekuru ŵako mu cimango; utiusungike mu ucekuru weneco.” (Genesis 15:15) Ivi vikacitika nadi. Lemba la Genesis 25:8 likuti: “Abrahamu wakapeleka mzimu wake, wakafwa mu ucekuru wake wakufikapo, mucekuru kuzura vilimika, wakatolekera ku ŵanthu ŵa kwawo.” Kasi ŵanthu aŵa ŵakaŵa ŵanjani? Lemba la Genesis 11:10-26 likuzunura ŵasekuru ŵa Abrahamu kwambira pa Shemu mwana wa Nowa. Ntheura Abrahamu wakati wafwa wakatolekera ku ŵanthu ŵeneawo ŵakaŵa mu Sheole.
8 Mazgu ghakuti “wakatolekera ku ŵanthu ŵa kwawo” ghakusangika kanandi waka mu Malemba gha Cipangano Cakale. Ici cikulongora kuti Ishmael mwana wa Abrahamu na Aroni mukuru wa Mozesi, ŵakati ŵafwa ŵakakhilira ku Sheole, ndipo ŵakulindilira ciwuka. (Genesis 25:17; Maŵazgo 20:23-29) Nakuti Mozesi nayo wakakhilira ku Sheole, nangauli palije uyo wakamanya apo pakaŵa dindi lake. (Maŵazgo 27:13; Duteronome 34:5, 6) Ndipo Joshua nayo, uyo wakahalira malo gha Mozesi pakulongozga Ŵaisrayeli pamoza na nthanga yose ya ŵanthu, wakakhilira ku Sheole wakati wafwa.—Ŵeruzgi 2:8-10.
9. (a) Kasi Baibolo likulongora wuli kuti lizgu la Cihebere lakuti “Sheole” na la Cigiriki lakuti “Hadesi” ni malo ghamoza? (b) Kasi awo ŵali mu Sheole panji Hadesi ŵakulindilira vici?
9 Vilimika vinandi vikati vyajumphapo, Davide wakaŵa fumu ya mafuko 12 gha Israyeli. Wakati wafwa “wakagona na ŵasekuru ŵake.” (1 Mathemba 2:10) Kasi nayo wakaya ku Sheole? Pa zuŵa la Pentekoste 33 C.E., mpositole Petrosi wakazunura nyifwa ya Davide na kuwerezgapo mazgu gha pa Salmo 16:10 ghakuti: “Imwe mulije kundipeleka [kundisida] ku Sheole.” Wakati wayowoya kuti Davide wacali mu dindi lake, Petrosi wakati mazgu agha ghakuyowoya za Yesu. Ndipo wakayowoya kuti Davide ‘pakuwonera nkhanira, wakayowoya za kuwuka kwa Khristu, kuti wakawura kusidika mu Hadesi, nanga ndi thupi lake kuwona kuvunda. Mweneuyo Yesu, Ciuta wakamuwuska, ise tose tili ŵakaboni ŵa ceneici.’ (Milimo 2:29-32) Apa Petrosi wakazunura lizgu la Cigiriki lakuti “Hadesi,” ilo likuyana waka na la Cihebere lakuti “Sheole.” Ntheura, ŵanthu awo ŵali mu Hadesi ŵakuyana waka na awo ŵali mu Sheole. Ŵakugona tulo twa nyifwa ndipo ŵakulindilira ciwuka.
Kasi mu Sheole Mulije Ŵanthu Ŵaheni?
10, 11. Cifukwa wuli tingati ŵanthu ŵanyake ŵaheni ŵakuluta ku Sheole panji Hadesi, para ŵafwa?
10 Mozesi wakati walongozga mtundu wa Israyeli kufuma mu Eguputo, ŵanyake ŵakamugalukira mu mapopa. Mozesi wakaphalira ŵanthu kuti ŵajipature kwa Kora, Datani, na Abiramu cifukwa ndiwo ŵakaŵa ŵalongozgi ŵa cigaruka. Iwo ŵakaŵa pafupi kufwa nyifwa yakucita kukomeka. Mozesi wakati: “Usange ŵanthu aŵa tiŵafwe nga ndi umo ŵakufwira ŵanthu wose, panji usange ticiŵawire ico cikuwira ŵanthu wose, ipo Yehova walije kundituma ine. Kweni usange Yehova wacite cinthu ciphya kuti caru cijure mlomo wake na kuŵamira pamoza na vyawo vyose, ŵakhilire pasi ku Sheole ŵacali ŵamoyo, penepapo timumanye kuti ŵanthu aŵa ŵamusosomora Yehova.” (Maŵazgo 16:29, 30) Ntheura ŵanyake caru cikajulika na kuŵamira ndipo ŵanyake ŵakaphya na moto nga ni Kora na Ŵalevi 250 awo ŵakaŵa nayo pamoza, ndipo wose aŵa ŵakamalira mu Sheole panji Hadesi.—Maŵazgo 26:10.
11 Shimei wakatemba Fumu Davide, ndipo wakazakalangika na Solomoni uyo wakahalira malo gha Davide. Davide wakalangura kuti: “Ungamupimanga wambura cifukwa [cara], pakuti uli munthu wavinjeru; ungamanya ico ukwenera kucita kwa iye, kweni mutu wake wa mbuha uwukhizgire ku dindi na ndopa.” Ntheura Solomoni wakatuma Benaya kuti wakamukome. (1 Mathemba 2:8, 9, 44-46) Benaya wakakomaso Joabu uyo pakwamba wakaŵa mulara wa nkhondo mu Israyeli. Mutu wake wa mbuha ‘ukakhilira ku dindi mu cimango cara.’ (1 Mathemba 2:5, 6, 28-34) Nkhani ziŵiri izi zikukhozgera unenesko wa sumu ya Davide yakuti: “Ŵaheni tiŵalute ku Sheole, yose mitundu iyo yikuluwa Ciuta.”—Salmo 9:17.
12. Kasi Ahitofeli wakaŵa njani, ndipo wakati wafwa wakaya nkhu?
12 Ahitofeli wakamupangiranga fundo Davide. Ulongozgi wake ukaŵanga wakuzirwa comene nga ngwakufuma kwa Yehova. (2 Samuel 16:23) Cacitima nchakuti muteŵeti wakugomezgeka uyu wakamwendera mphiska Davide ndipo wakagalukira lumoza na Abisalomu mwana wa Davide. Nakuti Davide wakwenera kuti wakanenanga cigaruka ici apo wakalemba kuti: “Uyo wakunditombozga kuti ndi mulwani cara, kuŵengepo ntheura mphanyi ndakunthirapo; Kuti nchimphindikwa uyo wakundisunjizga cara, kuŵengepo ntheura mphanyi ndamubisamira.” Davide wakalutizga kuti: “Nyifwa yiŵabucizge! Ŵakhilire ku Sheole ŵacali ŵamoyo.” (Salmo 55:12-15) Ŵakati ŵafwa, Ahitofeli na ŵanyake ŵakaya ku Sheole.
Mbanjani Ŵali mu Gehena?
13. Cifukwa wuli Yuda wakacemeka “mwana wa citayiko”?
13 Yaniskani ivyo vikacitikira Davide na Yesu, Davide Mukuru. Yuda Iskariote yumoza wa ŵapositole ŵake 12, wakamwendera mphiska, nga umo wakacitira Ahitofeli. Kweni ivyo wakacita Yuda vikaŵa viheni comene kuluska ivyo wakacita Ahitofeli. Wakapeleka Mwana yumoza pera wa Ciuta. Kuumaliro wa uteŵeti wake pano pa caru, Mwana wa Ciuta pakulombera ŵalondezgi ŵake wakati: “Apo nkhaŵa ndicali nawo nkhaŵasungilira mu zina linu leneilo mwandipa: nkhaŵavikilira, ndipo palive yumoza wakatayika, kweni mwana wa citayiko ndiyo; mwakuti Malembo ghafiskike.” (Yohane 17:12) Pakuzunura Yuda kuti wakaŵa “mwana wa citayiko,” Yesu wakang’anamuranga kuti para Yuda wafwa, wazamuwukaso yayi. Wakaŵa mu cikumbukiro ca Ciuta cara. Wakaluta ku Sheole yayi, kweni ku Gehena. Kasi Gehena ni vici?
14. Kasi Gehena wakuyimira vici?
14 Yesu wakasuska ŵalara ŵa cisopo cifukwa cakuti ŵakazgoranga musambiri wawo waliyose kuŵa “mwana wa Gehena.” (Mateyu 23:15) Mu nyengo zira, ŵanthu ŵakalimanyanga comene Dambo la Hinomu, malo agho ŵakatayangako viswaswa na vitanda vya vigeŵenga ivyo ŵakatenge ni vyambura kwenelera kusungika makora. Yesu wakazunuraso Gehena mu Upharazgi wake wa pa Phiri. (Mateyu 5:29, 30) Ŵanthu awo ŵakamupulikizganga ŵakamanya ivyo wakang’anamuranga. Gehena wakayimiranga kuparanyikirathu kwambura cigomezgo ca kuzakawuka. Padera pa Yuda Iskariote kasi ŵalipo ŵanyake awo ŵakaluta ku Gehena, m’malo mwa ku Sheole panji Hadesi?
15, 16. Mbanjani ŵakaluta ku Gehena ŵakati ŵafwa, ndipo cifukwa wuli?
15 Ŵanthu ŵakwamba, Adamu na Heva, ŵakalengeka ŵakufikapo. Kweni ŵakanangira dara. Iwo ŵakaŵa na mwaŵi wakuti ŵasankhe umoyo wamuyirayira panji nyifwa. Ŵakagalukira Ciuta ndipo ŵakakolerana na Satana. Ŵakati ŵafwa ŵakaŵavya mwaŵi wa kuzakapindura na sembe ya Khristu. Ntheura ŵakaluta ku Gehena.
16 Kayini mwana wakwamba wa Adamu wakakoma munung’una wake Abelu ndipo wakamba kucimbiracimbira waka. Mpositole Yohane wakati Kayini “wakaŵa wa muheni.” (1 Yohane 3:12) Ipo tingati Kayini wakati wafwa, wakaluta ku Gehena nga mbapapi ŵake. (Mateyu 23:33, 35) Ivi vikupambana comene na ivyo vikacitikira Abelu munthu murunji. Paulosi wakalongosora kuti: “Na cipulikano Abelu wakapeleka kwa Ciuta sembe yiwemi yakuluska Kayini, mu ceneico wakapokeleramo mbiri yiwemi yakuti ngwakunyoroka, Ciuta nayo wakapanikizgirapo pa vyawanangwa vyake: ndipo mu ceneico, nanga wali kufwa, wacali kuyowoya.” (Ŵahebere 11:4) Inya, Abelu wali mu Sheole wakulindilira ciwuka.
Ciwuka “Cakudanga” na ‘Ciwemi Kwakuluska’
17. (a) Mu ‘nyengo yino ya umaliro,’ mbanjani ŵakuluta ku Sheole? (b) Kasi awo ŵali mu Sheole ŵali na cigomezgo wuli, ndipo nchivici cizamucitikira awo ŵali mu Gehena?
17 Pakuŵazga nkhani iyi ŵanandi ŵangafumba umo viŵirenge kwa awo ŵakufwa sono ‘mu nyengo ya umaliro.’ (Daniel 8:19) Mu Civumbuzi cipaturo 6 mukuzunulika ŵanthu ŵanayi awo ŵakukwera pa ŵakavalo nyengo iyi. Kavalo waumaliro zina lake ni Nyifwa, ndipo wakulondezgana na Hadesi. Ntheura ŵanandi awo ŵakufwa cifukwa ca vyakucita vya ŵakavalo aŵa ŵakuluta ku Hadesi, uko ŵakulindilira ciwuka mu caru ciphya ca Ciuta. (Civumbuzi 6:8) Ipo kasi nchivici ico cizamucitikira awo ŵali mu Sheole (Hadesi) ndiposo awo ŵali mu Gehena? Awo ŵali mu Sheole ŵazamuwuskika; ndipo awo ŵali mu Gehena ŵazamuwuka yayi.
18. Kasi awo ŵazamuwuka mu “ciwuka cakudanga” ŵali na cigomezgo wuli?
18 Mpositole Yohane wakalemba kuti: “Ngwamwaŵi na mutuŵa mweneuyo wali na cigaŵa mu ciwuka cakudanga: pa ku ŵeneaŵa Nyifwa Yaciŵiri yilive mazaza; kweni ŵati ŵaŵenge ŵasofi ŵa Ciuta na ŵa Khristu, ndipo ŵati ŵawusenge nayo pamoza myaka cikwi.” Awo ŵazamuwusa pamoza na Khristu ŵakuwuskika mu “ciwuka cakudanga.” Kweni kasi ŵanthu wose ŵali na cigomezgo wuli?—Civumbuzi 20:6.
19. Kasi ŵanyake ŵakupindura wuli na ‘ciwuka ciwemi kwakuluska’?
19 Kwamba mu mazuŵa gha Eliya na Elisha ŵateŵeti ŵa Ciuta, ŵanthu ŵakawuskikanga. Paulosi wakati: “Ŵanakazi ŵakapokelera ŵakufwa ŵawo awo ŵakawuka: ŵanyake ŵakanyunkhulika, ŵakakana kuwombokwa; mwakuti ŵafikepo pa kuwuka kuwemi kwakuluska.” Inya, ŵanthu ŵa cipulikano aŵa ŵakalindiliranga kuti ŵazakawukire ku umoyo wamuyirayira! Ici cizamuŵa nadi ‘ciwuka ciwemi kwakuluska’!—Ŵahebere 11:35.
20. Kasi nkhani yapanthazi yizamulongosora vici?
20 Usange tafwira mu cipulikano pambere Yehova wandaparanye caru ciheni ici, tili na cigomezgo ca ‘ciwuka ciwemi kwakuluska.’ Tikuti ciwemi kwakuluska cifukwa ca umoyo wamuyirayira uwo wuli panthazi pake. Yesu wakalayizga kuti: “Mungazizwanga na ici: pakuti ora likwiza mu leneilo wose awo ŵali mu malaro ŵati ŵapulike mazgu ghake, ndipo ŵati ŵafumengemo.” (Yohane 5:28, 29) Nkhani yapanthazi apa yikulongosora ico kuzamuŵira ciwuka. Yikulongosora umo cigomezgo ca ciwuka cikutikhwimiskira kuti tiŵenge ŵakugomezgeka kweniso kutovwira kuti tiŵe na mtima wa kujipeleka.
Kasi Mukukumbuka?
• Cifukwa wuli Yehova wakucemeka Ciuta “wa ŵamoyo”?
• Kasi awo ŵali mu Sheole ŵakumanya kanthu?
• Kasi ni vici ivyo vizamucitikira awo ŵali mu Gehena?
• Kasi ŵanyake ŵazamupindura wuli na ‘ciwuka ciwemi kwakuluska’?
[Mafumbo]
[Cithuzithuzi pa peji 21]
Awo ŵakuluta ku Sheole ŵakulindilira ciwuka, nga ni Abrahamu
[Vithuzithuzi pa peji 23]
Cifukwa wuli Adamu na Heva, Kayini, na Yuda Iskariote ŵakaluta ku Gehena?