Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Cenjerani na Mtima wa Kujikuzga

Cenjerani na Mtima wa Kujikuzga

Cenjerani na Mtima wa Kujikuzga

“Ciuta wakwimikana na ŵakujikuzga.”—YAKOBE 4:6.

1. Yowoyani viyelezgero vya kuthumbwa mwakwenelera.

 KASI mukathumbwapo na cakucitika cinyake? Taŵanandi tili kujipulikapo nthena. Ici nchiheni yayi. Para ŵapapi awo Mbakhristu ŵakuŵazga kalata yakufuma ku sukulu, kulongosora kuti mwana wawo wali na nkharo yiwemi nakuti wakulimbikira, ŵakukondwa comene. Mpositole Paulosi na ŵanyake ŵakathumbwa na mpingo uphya uwo ŵakawovwira kuti uyambike, cifukwa cakuti ŵabali ŵakagomezgeka mu masuzgo.—1 Ŵatesalonika 1:1, 6; 2:19, 20; 2 Ŵatesalonika 1:1, 4.

2. Cifukwa wuli kanandi cikuŵa ciheni kuthumbwa?

2 Viyelezgero ivi vikulongora kuti nyengo zinyake kuthumbwa cikuŵa cilongolero ca kukondwa cifukwa ca ivyo munthu wacita panji ivyo wali navyo. Kweni kanandi ŵanthu ŵakucita ntheura na mtima wa kujiwona panji kujitemwa cifukwa ca ivyo ŵakucita, kawonekero, usambazi panji mazaza. Kanandi munthu wanthena wakuŵa wamtafu ndipo wakudelera ŵanyake, wakuŵa wakujikuzga. Ise Ŵakhristu tikwenera kucenjera kuti tileke kutolera nkharo iyi. Cifukwa wuli? Cifukwa cakuti tili kuhara nkharo ya kughanaghana vithu pera kufuma kwa sekuru withu Adamu. (Genesis 8:21) Lekani nchipusu kupuluskika na mtima withu, ndipo tingamba kuthumbwa pa vifukwa vyambura kwenelera. Mwaciyelezgero, Ŵakhristu ŵakwenera kucenjera kuti ŵaleke kuthumbwa cifukwa ca fuko lawo, usambazi, masambiro, maluso panji cifukwa cakuti ŵakucita makora kuluska ŵanyawo. Nchakwenelera yayi kuthumbwa cifukwa ca vinthu ivi, ndipo Yehova wakukwiya usange tikucita nthena.—Yeremiya 9:23; Milimo 10:34, 35; 1 Ŵakorinte 4:7; Ŵagalatiya 5:26; 6:3, 4.

3. Kasi kujikuzga ni vici, ndipo Yesu wakati wuli za kujikuzga?

3 Pali cifukwa cinyake cakulekera kuthumbwa mwambura kwenelera. Usange tingalekelera maghanoghano agha kuti ghalutilire mu mtima withu, tingamba nkharo yiheni comene ya kujikuzga. Kasi kujikuzga ni vici? Munthu wakujikuzga wakujiwona kuti ngwapacanya, kweniso wakuyuyura ŵanyake awo wakuwona kuti mbapasi kwa iyo. (Luka 18:9; Yohane 7:47-49) Yesu wakazunurapo “kujikuzga” pakuyowoya za vinthu viheni vyakufuma ‘mu mtima’ ivyo ‘vikukazuzga munthu.’ (Marko 7:20-23) Ŵakhristu ŵakumanya kuti nchakuzirwa kuleka kutolera mtima wa kujikuzga.

4. Kasi tovwirikenge wuli pakusambira za ŵanthu ŵakujikuzga mu Baibolo?

4 Mungawovwirika kukana mtima uwu usange mungasambira nkhani za ŵanthu ŵakujikuzga mu Baibolo. Ntheura mumanyenge makora usange mukuthumbwa mwambura kwenelera, panji usange maghanoghano agha ghayamba kumunjirani. Ici cimovwiraninge kuti mukanizge maghanoghano agho ghangacitiska kuti muŵe ŵakujikuzga. Ntheura imwe muzamuŵa pawemi para Ciuta wakucitapo kanthu mwakuyana na umo wakucenjezgera kuti: ‘Ndifumyengemo mukati mwako ŵakuhenera ŵako mu kujikuzga, kuti uŵengeso wakujitunthira cara mu lupiri lwane lutuŵa.’—Zefaniya 3:11.

Ciuta Wakweruzga Ŵakujikuzga

5, 6. Kasi Faro wakajikuzga wuli, ndipo vikamara wuli?

5 Kweniso para mukusambira umo Yehova wakacitira na mafumu ghankhongono nga ni Faro, mungamanya umo wakuwonera kujikuzga. Tikukayika yayi kuti Faro wakaŵa wakujikuzga. Wakajiwonanga ngati ni ciuta kuti ŵanthu ŵamusopenge. Wakayuyuranga ŵazga ŵake Ŵaisrayeli. Pulikani ivyo wakazgora apo wakapempheka kuti wazomerezge Ŵaisrayeli ŵalutenge ku mapopa ‘kuti ŵakamucitire ciphikiro’ Yehova. Wakayowoya mwamtafu kuti: “Kasi Yehova ndinjani, kuti ndipulikire mazgu ghake na kuzomerezga Israyeli walute?”—Exodus 5:1, 2.

6 Faro wakati wasuzgika na miliri yinkhondi na umoza, Yehova wakatuma Mozesi kuti wafumbe fumu ya Eguputo iyi kuti: Kasi ‘ucali kujikwezga wekha pacanya pa ŵanthu ŵane, kuti uleke kuzomera kuti ŵalute?’ (Exodus 9:17) Ndipo Mozesi wakapharazga muliri wacinkhondi na ciŵiri, matalala agho ghakananga caru. Ŵaisrayeli ŵakati ŵazomerezgeka kuluta paumaliro wa muliri wa khumi, Faro wakasintha maghanoghano na kuŵalondezga. Paumaliro Faro na ŵasilikari ŵake ŵakaphatira mu Nyanja Yiswesi. Ghanaghanani waka ivyo ŵakwenera kuti ŵakaghanaghananga apo maji ghakamba kuŵabenekelera! Kasi Faro wakapokera njombe wuli cifukwa ca kujikuzga? Ŵasilikari ŵake ŵankhongono comene awo wakaŵa nawo ŵakati: “Tiyeni ticimbire pamaso pa Israyeli; cifukwa Yehova wakuŵalwera kuparanya ise Ŵaeguputo.”—Exodus 14:25.

7. Kasi mafumu gha Babulone ghakajikuzga wuli?

7 Kweniso Yehova wakakhozga soni mafumu ghanyake ghakujikuzga. Munyake wakaŵa Senakeribu, fumu ya Asiriya. (Yesaya 36:1-4, 20; 37:36-38) Paumaliro Asiriya wakathera ku Ŵababulone, kweni mafumu ghaŵiri ghakujikuzga gha Babulone nagho ghakakhozgeka soni. Kumbukani ciphikiro ico Fumu Belishazara yikanozga, apo iyo na ŵalendo ŵake ŵakucindikika ŵakamwera vinyo mu nkhombo izo ŵakatora mu tempele la Yehova na kulumba ŵaciuta ŵa Babulone. Nyengo yeneyiyo woko la munthu likawoneka pa ciliŵa na kulembapo uthenga. Mprofeti Daniyele wakapempheka kuti wavumbure ng’anamuro la mazgu agho, ndipo wakakumbuska Belishazara kuti: “Ciuta Wapacanya pa vyose wakapa Nebukadinezara ŵawuso uthemba, . . . Kweni para mtima wake ukajikwezga. . . , wakakhizgika pa cizumbe cake ca uthemba ndipo ucindami wake ukawuskikako kwa iye: Ndipo iwe mwana wake Belishazara ulije kujiyuyura mu mtima wako nanga wamanya cose ici.” (Daniel 5:3, 18, 20, 22) Usiku wenewura, ŵasilikari ŵa Media na Peresiya ŵakapoka Babulone, ndipo Belishazara wakakomeka.—Daniel 5:30, 31.

8. Kasi Yehova wakacita wuli na ŵanthu ŵakujikuzga?

8 Ndiposo ghanaghanani za ŵanalume awo ŵakagoskanga ŵanthu ŵa Yehova: Goliyati cinkhara ca Ŵafilisiti, Hamani Nduna Yikuru ya Ŵaperezi, na Fumu Herode Agripa, iyo yikawusanga cigaŵa ca Yudeya. Ŵanthu ŵatatu aŵa Ciuta wakaŵakoma mwakukhozga soni cifukwa cakuti ŵakajikuzga. (1 Samuel 17:42-51; Esther 3:5, 6; 7:10; Milimo 12:1-3, 21-23) Para tikuwona umo Yehova wakacitira na ŵanthu ŵakujikuzga aŵa, tikukhorwa kuti “kujikuzga kukudangilira pharaniko, ndipo mzimu wa kujituntha ukudangilira kuwa.” (Zintharika 16:18) Inya, tikukayika yayi kuti “Ciuta wakwimikana na ŵakujikuzga.”—Yakobe 4:6.

9. Kasi mafumu gha Ture ghakamba wuli kucita ciŵembu?

9 Kweni fumu ya Ture yikaŵa yakupambana na mafumu ghakujikuzga gha Eguputo, Asiriya na Babulone. Nyengo yinyake yikawovwira ŵanthu ŵa Ciuta. Apo Davide na Solomoni ŵakawusanga, yikatumizga ŵanthu ŵaluso na vyakuzengera nyumba za uthemba na tempele la Ciuta. (2 Samuel 5:11; 2 Midauko 2:11-16) Ndipouli, nyengo yikati yalutapo mafumu gha Ture ghakawukira ŵanthu ŵa Yehova. Cifukwa wuli?—Salmo 83:3-7; Joel 3:4-6; Amosi 1:9, 10.

“Mtima Wako Ukajikwezga”

10, 11. (a) Kasi ni njani uyo wakuyana na mafumu gha Ture? (b) Cifukwa wuli ŵanthu ŵa ku Ture ŵakazgokera Ŵaisrayeli?

10 Yehova wakatuma mprofeti wake Ezekiel kuti wavumbure na kususka mafumu gha Ture. Mu uthenga uwo Ezekiel wakayowoyera “themba la Tyre [Ture]” muli mazgu agho ghakulongosora makora ufumu wa Ture na uyo wakayambiska ciŵembu, Satana, pakuti “wakwimilira mu unenesko cara.” (Ezekiel 28:12; Yohane 8:44) Pakwamba Satana wakaŵa mungelo wakugomezgeka mu gulu la ŵana ŵa Yehova kucanya. Yehova Ciuta wakavumbura mwa Ezekiel ico cikacitiska kuti mafumu gha Ture na Satana ŵagaruke:

11 “Ukaŵa mu Edeni, munda wa Ciuta, libwe lakuzirwa lose likaŵa cakudika cako . . . Na kerubi lakuphakazgika nga mulinda nkhakuŵika iwe . . . Ukaŵa wakufikapo mu nthowa zako kwamba zuŵa lira ukalengeka; mupaka ubendezi ukasangika mwa iwe. Mu unandi wa malonda ghako wazuzgika na nkhaza, ndipo wananga, ntheura nkhakutaya . . . Mtima wako ukajikwezga cifukwa ca utozi wako; wavundiska vinjeru vyako cifukwa ca kung’anima kwako.” (Ezekiel 28:13-17) Inya, cifukwa ca kujikuzga, mafumu gha Ture ghakayamba kucitira nkhaza ŵanthu ŵa Yehova. Msumba wa Ture ukaŵa usambazi comene cifukwa cakuti mukacitikiranga malonda, ndipo ukaŵa msumba wakumanyikwa cifukwa cakuti ŵakapanganga katundu wakutowa. (Yesaya 23:8, 9) Mafumu gha Ture ghakayamba kujiŵikamo na kutombozga ŵanthu ŵa Ciuta.

12. Nchivici ico cikacitiska kuti Satana wagaruke, ndipo walutilira kucita vici?

12 Ndimo wakacitira munthu wauzimu uyo wakazgoka Satana. Wakaŵa na vinjeru vyakucitira cilicose ico Ciuta wamutuma. Kweni wakawonga yayi, ‘wakatunthumuka’ na kwamba kuyuyura muwuso wa Ciuta. (1 Timote 3:6) Wakajiŵikamo comene, ndipo wakamba kudokera kuti Adamu na Heva ŵamusopenge. Khumbo lake liheni likakura, ndipo likababa kwananga. (Yakobe 1:14, 15) Satana wakanyengelera Heva kuti warye cipambi ca khuni limoza pera ilo Ciuta wakaŵakanizga. Kufuma apo, Satana wakaciska Heva kuti wanyengelere Adamu, ndipo nayo wakarya cipambi cakukanizgika. (Genesis 3:1-6) Ntheura mwanalume wakwamba na muwoli wake ŵakakana kuwusika na Ciuta, ndipo ŵakamba kusopa Satana. Wakalekera penepara yayi. Wakayezga kupusika vilengiwa vyamahara kucanya, na Yesu Khristu wuwo, ndipo wacali kuyezga ŵanthu. Wakukhumba kuti ŵagalukire muwuso wa Yehova mwakuti ŵasopenge iyo.—Mateyu 4:8-10; Civumbuzi 12:3, 4, 9.

13. Kasi nkharo ya kujikuzga yababa vici?

13 Ntheura mungawona kuti Satana ndiyo wakayamba kujikuzga; ndipo kujikuzga ni jando la kwananga, masuzgo, na uheni uwo wuli mu caru muhanya wuno. Pakuti Satana ni “ciuta wa caru cino,” wakulutizga kuthandazga nkharo ya kujikuzga. (2 Ŵakorinte 4:4) Wakumanya kuti nyengo yamumalira, ndipo wakurwa nkhondo na Ŵakhristu ŵanadi. Wakukhumba kuti ŵagalukire Ciuta, na kuŵa ŵakujitemwa, ŵakujitunthumuska, ndiposo ŵakujiŵikamo. Baibolo likayowoya kale kuti nkharo iyi yiwonekenge palipose mu “mazuŵa gha ku umaliro.”—2 Timote 3:1, 2; Civumbuzi 12:12, 17.

14. Kasi Yehova wakulondezga fundo wuli pakucita vinthu na ŵanthu?

14 Yesu Khristu wakavumbura pakweru njombe yiheni ya kujikuzga kwa Satana. Wakazunura katatu fundo iyo Yehova wakulondezga pakucita vinthu na ŵanthu. Wakayowoya pamaso pa ŵalwani ŵake awo ŵakajilongoranga kuti mbarunji kuti: ‘Yose uyo wakujikuzga wayuyukenge; na uyo wakujiyuyura wakuzgikenge.’—Luka 14:11; 18:14; Mateyu 23:12.

Vikilirani Mtima Winu Kuti Muleke Kujikuzga

15, 16. Kasi nchivici ico cikacitiska kuti Hagara wajikuzge?

15 Panji mwawona kuti ŵanthu ŵakujikuzga awo ŵazunulika ŵakaŵa ŵakuzirwa. Kasi ici cikung’anamura kuti ŵanthu bweka ŵangajikuzga yayi? Ndimo viliri yayi. Kumbukani ico cikacitika mu mbumba ya Abrahamu. Iyo wakaŵavya mwana mwanalume kuti waŵe muhaliri, ndipo muwoli wake Sara wakaŵa mucekuru wakuti wangababa mwana cara. Kale usange vyaŵa nthena, mwanalume wakatoranga mwanakazi munyake kuti wamubabire ŵana. Ciuta wakaŵa kuti wandawezgerepo dango la nthengwa lakuti awo ŵakumusopa mwaunenesko ŵalondezgenge, lekani wakalekeleranga nthengwa izi.—Mateyu 19:3-9.

16 Muwoli wake Sara wakamuciska Abrahamu kuti wababe muhaliri mwa muteŵeti wake mwanakazi Hagara, uyo kwawo kukaŵa ku Eguputo, ndipo wakazomera. Pakuŵa muwoli waciŵiri wa Abrahamu, Hagara wakatora nthumbo. Waŵenge munyake mphanyi wakawonga cifukwa ca nchindi izo wakapika. Kweni wakazomerezga mtima wake kujikuzga. Baibolo likulongosora kuti: “Wakati wawona kuti wali na nthumbo, fumukazi yake yikayuyurika mu maso ghake.” Nkharo iyi yikawuska mbembe mu mbumba ya Abrahamu, ntheura Sara wakamucimbizga Hagara. Kweni pakaŵa nthowa yakumazgira suzgo ili. Mungelo wa Ciuta wakamucenya Hagara kuti: “Welera ku fumukazi yako, ndipo ujicefye wekha pa mawoko ghake.” (Genesis 16:4, 9) Pali ukaboni wakuti Hagara wakapulikira nchenyo iyi, wakasintha nkharo yake kwa Sara, ndipo wakazakaŵa nyinawo wa ŵanthu ŵanandi.

17, 18. Cifukwa wuli tose tikwenera kucenjera na kujikuzga?

17 Ivyo wakacita Hagara vikulongora kuti para munthu waŵa pawemi wangayamba kujikuzga. Tikusambirapo kuti nanga wangaŵa Mkhristu uyo wakuteŵetera Ciuta makoraghene wangayamba kujikuzga usange wasambazga panji usange wapika mazaza. Kweniso munthu wangamba nkharo iyi usange ŵanyake ŵakumulumba pa ivyo wakucita, cifukwa ca vinjeru vyake panji luso. Inya, Mkhristu wakwenera kuŵa maso kuti waleke kwamba kujikuzga mu mtima wake. Ndipo wakwenera kucenjera comene na nkharo iyi usange wakucita makora vinthu, panji wakupika milimo yinandi.

18 Cifukwa cikuru comene cakukanira kujikuzga nchakuti Ciuta wakutinkha nkharo iyi. Mazgu ghake ghakuti: “Maso ghakujikuzga na mtima wakujitamira, ivi ndivyo . . . ndi nyali kwa muheni, ndipo nvyakwananga.” (Zintharika 21:4) Wonani kuti Baibolo likucenjezga comene Ŵakhristu “awo mbasambazi mu nyengo yino ya lero” kuti “ŵaleke kujikuzga.” (1 Timote 6:17; Duteronome 8:11-17) Ŵakhristu awo ŵalije cuma ŵaleke kuŵa na “jiso liheni.” Ŵakwenera kumanya kuti mtima wa kujikuzga unganjira mwa munthu waliyose, musambazi na mukavu wuwo.—Marko 7:21-23; Yakobe 4:5.

19. Kasi Uziya wakananga wuli mbiri yake yiwemi?

19 Kujikuzga na nkharo zinyake ziheni vingatimbanizga ubwezi withu na Yehova. Mwaciyelezgero, apo Uziya wakayambanga kuwusa: “Wakacita vyakunyoroka pamaso pa Yehova. . . . Ndipo wakapenja Ciuta . . . ; ndipo nyengo yose iyo wakapenjanga Yehova Ciuta wakamucitiska mwaŵi.” (2 Midauko 26:4, 5) Kweni nchacitima kuti Uziya wakananga mbiri yake yiwemi cifukwa “mtima wake ukamukwezgera ku pharaniko lake.” Wakamba kujighanaghanira comene, ndipo wakanjira mu tempele kukawocha vyakununkhira. Apo ŵasofi ŵakamucenjezga kuti waleke kucita mwakujikuzga, “Uziya wakakaripa.” Ntheura Yehova wakamutimba na vyoni, ndipo Ciuta wakamutemwa yayi mupaka nyifwa yake.—2 Midauko 26:16-21.

20. (a) Kasi mbiri yiwemi ya Hezekiya yikatenge yinangikenge wuli? (b) Kasi tizamusambira vici mu nkhani yakulondezgapo?

20 Kweni wonani umo yikacitira Fumu Hezekiya. Nyengo yinyake, kukakhala pacoko waka kuti mbiri yake yiwemi yinangike cifukwa cakuti “mtima wake ukajikuzga.” Nchakukondweska kuti “Hezekiya wakati wajiyuyura, kuleka kujikuzga,” Ciuta wakamucitira lusungu. (2 Midauko 32:25, 26) Wonani kuti kujiyuyura ndiwo ukaŵa munkhwara wa kujikuzga kwa Hezekiya. Inya, kujikuzga na kujiyuyura vikupambana. Ntheura mu nkhani yinyake, tizamuwona umo tingaŵira ŵakujiyuyura na kukoreska nkharo iyi.

21. Kasi Ŵakhristu ŵakujiyuyura ŵangalindilira vici?

21 Ipo tileke kuluwa uheni wose uwo wacitika cifukwa ca kujikuzga. Tikwenera kuŵikapo mtima kuti tikanizge maghanoghano gha kujikuzga, pakuti “Ciuta wakwimikana na ŵakujikuzga.” Uku tikulimbikira kuti tiŵe Ŵakhristu ŵakujiyuyura, tingalindilira kuzakapona pa zuŵa likuru la Ciuta apo ŵakujikuzga na uheni wose uwo ŵacitiska vizamumara pa caru. Ndipo “kujituntha kose kwa munthu tikuwiskike pasi, kujiŵikamo kwa ŵanthu kwamkukhizgikira pasi; Yehova yekha ndiye tiwakwezgeke mu zuŵa ilo.”—Yesaya 2:17.

Fundo Zakuti Tighanaghanirepo

• Kasi munthu wakujiyuyura wakuŵa wuli?

• Kasi kujikuzga kukayamba wuli?

• Kasi ni vinthu wuli ivyo vingacitiska munthu kuti wajikuzge?

• Cifukwa wuli tikwenera kucenjera na kujikuzga?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 15]

Faro wakakhozgeka soni cifukwa cakuti wakaŵa wakujikuzga

[Cithuzithuzi pa peji 16]

Hezekiya wakajiyuyura ndipo Ciuta wakamucitira lusungu