Kasi Walipo Uyo Wangasintha Nadi Caru?
Kasi Walipo Uyo Wangasintha Nadi Caru?
“Ŵakavu ŵakutiphalira kuti ico ŵakukhumba comene ni mtende na civikiliro; caciŵiri, ŵakukhumba mwaŵi wakuti ŵakhalenge makora. Ŵakukhumba kuti paŵe malango ghawemi mu caru cawo ndiposo pa caru cose mwakuti ŵaleke kukandilizgika na vyaru visambazi ndiposo makamupani ghasambazi.”
UMU ndimo wakayowoyera mulongozgi wa wupu unyake uwo ukovwira ŵanthu ŵakusuzgika mu vyaru vinandi. Wakalongosoranga ivyo ŵakavu ŵakukhumba. Nakuti mazgu ghake ghakulongoraso ivyo ŵanthu wose awo ŵakutambura cifukwa ca kusoŵa urunji ndiposo masuzgo gha mu caru ŵakukhumba. Wose ŵakudokera caru ca mtende weneco na civikiliro. Kasi caru ca mtundu uwu cizamuŵako? Kasi walipo uyo wali na nkhongono zakusinthira caru ici, ico nchinonono comene?
Kuyezga Kusintha Vinthu
Ŵanthu ŵanandi ŵayezga kusintha vinthu. Mwaciyelezgero, Florence Nightingale, mwanakazi wa ku England, uyo wakaŵako vilimika 95 ivyo vyajumpha, wakajipeleka comene kupwelelera ŵalwari mwacitemwa. Mu nyengo iyo, ŵalwari ŵakapwelerekanga nga umo viliri lero yayi cifukwa kukaŵavya munkhwara wakukoma majeremusi. Buku linyake likuti: “Ŵanesi ŵakaŵa ŵambura kusambira, ŵazgapa, ŵaloŵevu ndiposo ŵazaghali.” Kasi Florence Nightingale wakafiska khumbo lake lakuti wasinthe umo ŵanesi ŵakwenera kugwilira nchito yawo? Enya wakafiska. Mwakuyana waka, ŵanthu ŵanandi ŵalusungu ndiposo ŵakughanaghanira ŵanyawo, ŵayezga comene kovwira ŵanthu ŵanandi mu umoyo wawo, kwali mwa kuŵasambizga kuŵazga panji masambiro ghanyake, kuŵapa munkhwara, kuŵazengera nyumba, kuŵaryeska, na vinyake. Ici capangiska kuti umoyo wa ŵanthu ŵanandi awo ŵakasuzgikanga usinthe.
Ndipouli, tingakana yayi kuti pacali ŵanthu ŵanandi comene awo ŵakusuzgika na nkhondo, kuswa malango, matenda, njara, na masuzgo ghanyake. Wupu unyake wa ku Ireland uwo ukovwira ŵanthu ŵakusuzgika ukuti, “ukavu ukukoma ŵanthu ŵakukwana 30,000 zuŵa lililose.” Wuzga nawo ucali comene nangauli ŵanthu ŵanandi ŵalimbikira kwa vilimika vinandi kuti umare. Buku la mutu wakuti Disposable People—New Slavery in the Global Economy likuti: “Lero pali ŵazga ŵanandi comene kuluska ŵazga wose awo ŵakibika ku Africa mu nyengo yakale.”
Nchivici catondeska kuti ŵanthu ŵasinthe caru kuti ciŵe pa mtende weneco ndiposo wakukhalilira? Kasi nchifukwa cakuti ŵasambazi na ŵamazaza ŵakukandilizga ŵanyawo, panji pali vinandi ivyo vikucitiska?
Ivyo Vikutondeska Kuti Caru Cisinthe
Kuyana na umo Mazgu gha Ciuta ghakuyowoyera, Satana Dyabulosi ndiyo wakutondeska ivyo ŵanthu ŵakuyezga kucita kuti caru ciŵe ciwemi. Mpositole Paulosi wakutiphalira kuti “caru cose cikugona mu nkhongono za muheni.” (1 Yohane 5:19) Nakuti pa nyengo yasono, Satana “wakupusika caru cose capasi.” (Civumbuzi 12:9) Nyengo zose paŵenge ŵanthu awo ŵakusuzgika na viheni ndiposo nkhaza mupaka apo Satana wazamuwukirapo. Kasi nchivici capangiska suzgo ili?
Ŵapapi ŵithu ŵakwamba, Adamu na Heva, ŵakapika caru ico cikalengeka kuti ghaŵe malo ghambura masuzgo, ghakuti ŵanthu wose ŵakhalengemo. Cikaŵa caru ‘ciwemi comene.’ (Genesis 1:31) Nchivici cikapangiska kuti vinthu visinthe? Satana. Wakasuska kuti Ciuta ndiyo ngwakwenelera kupeleka malango ku ŵanthu. Mazgu agho wakayowoya ghakang’anamura kuti Ciuta wakuwusa makora yayi. Wakapangiska Adamu na Heva kuti ŵambe kujiyimira na kwamba kusankha ŵekha ciwemi na ciheni. (Genesis 3:1-6) Ici cikacitiska ŵanthu kuŵa ŵakwananga na ŵambura urunji, nakuti ndico cifukwa caciŵiri ico ŵanthu ŵakutondekera kuzgora caru kuŵa ciwemi na caurunji.—Ŵaroma 5:12.
Cifukwa Wuli Wazomerezga?
Ŵanyake ŵangafumba kuti, ‘kweni kasi cifukwa wuli Ciuta wakazomerezga kuti paŵe kwananga na kuŵavya urunji?’ ‘Pakuti wali na nkhongono zambura cigoti, wakalekeraci
kuparanya ŵakugaruka ŵara na kulengaso ŵanthu ŵanyake?’ Iyi yikuwoneka nga ni nthowa yipusu na yiwemi. Ndipouli, pakuwuka mafumbo ghakuru usange munthu wacita cinthu cinyake cifukwa cakuti wali na nkhongono zakucitira nthena. Asi kugwiliskira nchito uheni nkhongono nchinthu cimoza ico capangiska masuzgo agho ŵakavu na ŵasokwano ŵakusuzgika nagho? Kasi ŵanthu awo ŵakughanaghana makora ŵakuŵa na mafumbo yayi usange muwusi muheni wakugwiliskira nchito nkhongono zake kukomera waliyose uyo wakumususka?Kuti ŵanthu awo ŵakughanaghana makora ŵawone kuti Iyo ni muwusi wankhaza yayi ndipo wakucita mwakwenelera na nkhongono zake, Ciuta wakazomerezga Satana na ŵacigaruka ŵara kuti ŵajiyimire paŵekha na kuleka kulondezga malango ghake kwa kanyengo. Para nyengo yajumphapo, vinthu vilongorenge vyekha kuti Ciuta pera ndiyo wangawusa makora. Tiwonenge tekha kuti tikupindura para taleka kucita ivyo wakutikanizga. Nakuti masuzgo agho ghalipo cifukwa ca kugalukira muwuso wa Ciuta ghalongora kale kuti uwu mbunenesko. Ghalongora kuti Ciuta wakuŵa na vifukwa vyakukwana para wakugwiliskira nchito nkhongono zake zambura cigoti kuti wawuskepo viheni vyose usange waghanaghana kucita nthena. Ndimo wacitirenge sonosono apa.—Genesis 18:23-32; Duteronome 32:4; Salmo 37:9, 10, 38.
Tisuzgikenge nipera mu caru ici na “kutamphira mu mihero” mupaka Ciuta wazakacitepo kanthu. (Ŵaroma 8:22) Nanga tingayezgera umu na umu kuti tisinthe vinthu, tingamuwuskapo yayi Satana, ndipo tingawuskapo yayi kwananga uko kwapangiska masuzgo ghose agho tili nagho. Palije ico tingacita kuti tiwuskepo masuzgo agho ghalipo cifukwa ca kwananga uko tili kuhara kwa Adamu.—Salmo 49:7-9.
Yesu Khristu Wazamusintha Vinthu Kwamuyirayira
Kasi ici cikung’anamura kuti masuzgo agho ghalipo sono ghamalenge yayi? Ndimo viliri yayi. Munthu munyake wankhongono comene kuluska ise, wapika mazaza kuti wasinthe vinthu kwamuyirayira. Kasi ni njani? Yesu Khristu. Baibolo likumulongosora kuti ni Cilongozgi na Mponoski wa ŵanthu.—Milimo 5:31.
Pa nyengo yasono wakulindilira “nyengo” ya Ciuta yakuti wacitepo kanthu. (Civumbuzi 11:18) Kasi wazamucitaci comene? ‘Wazamuwezgerapo vinthu vyose, ivyo Ciuta wakayowoya na mulomo wa ŵaprofeti ŵake ŵatuŵa awo ŵakaŵapo mwaka.’ (Milimo 3:21) Mwaciyelezgero, Yesu ‘wazamuthaska musauci para wacema, na mukavu, na uyo walije movwiri. . . . Wazamuwombora mizimu yawo ku kuyuzga na ukali.’ (Salmo 72:12-16) Kwizira mwa Yesu Khristu, Ciuta walayizga kuti ‘wazamulekeska nkhondo ku kumphelerekezgo za vyaru.’ (Salmo 46:9) Wakulayizga kuti “nanga njumoza wa ŵenecaru [ciphya] tiwanene, ‘ndalwara.’” Ŵanthu ŵacibulumutira, ŵakumangwa, ŵakupendera, na wose awo ŵakusuzgika na ulwari, ŵazamucira. (Yesaya 33:24; 35:5, 6; Civumbuzi 21:3, 4) Nanga ŵaŵe awo ŵakafwa kale comene nawo ŵazamupindura. Ciuta wakulayizga kuti wazamuwuska ŵanthu wose awo ŵali kufwa cifukwa ca masuzgo na nkhaza za mu caru.—Yohane 5:28, 29.
Yesu Khristu wazamusintha vinthu kuti viŵe viwemi pa nyengo yicoko waka yayi. Wazamuwuskapo vyose ivyo vikutondeska kuti caru ciŵe ciwemi. Wazamuwuskapo kwananga ndiposo kuwura urunji na kuparanya Satana Dyabulosi na wose awo ŵakulondezga cigaruka cake. (Civumbuzi 19:19, 20; 20:1-3, 10) Vitima na masuzgo agho Ciuta wazomerezga kwa kanyengo, vizamuŵakoso yayi. Yesu wakaghanaghananga fundo iyi apo wakatisambizga kulomba kuti Ufumu wa Ciuta wize nakuti khumbo la Ciuta licitike “pano pasi nga nkhucanya.”—Mateyu 6:10.
Kweni mungafumba kuti, ‘asi Yesu wakayowoya yekha kuti ŵakavu tiŵenge “nawo pamoza mazuŵa ghose”? Kasi mazgu agha ghakung’anamura kuti nyengo zose paŵenge ukavu na kuwura urunji yayi?’ (Mateyu 26:11) Enya, mbunenesko kuti Yesu wakayowoya kuti ŵakavu ŵaŵengepo nyengo zose. Kweni fundo izo zili pa lemba ili na malayizgo agho ghali mu Mazgu gha Ciuta, vikulongora kuti wakang’anamuranga kuti ŵakavu ŵangaleka yayi kuŵapo usange caru ciheni ici cicalipo. Wakamanya kuti palije munthu uyo wangawuskapo ukavu na kuwura urunji pa caru. Wakamanyaso kuti iyo ndiyo wazamusintha vinthu vyose ivi. Sonosono apa, wanozgenge vinthu kuti viŵe viphya, kuŵenge “macanya ghaphya na caru ciphya” umo muzamuŵavya vyakuŵinya, matenda, ukavu, na nyifwa.—2 Petros 3:13; Civumbuzi 21:1.
“Mungaluwanga Kucita Uwemi”
Kasi ivi vikung’anamura kuti tikutaya waka nyengo para tikuyezgayezga kovwira ŵanji? Yayi. Baibolo likuticiska kuti tovwirenge ŵanyithu para ŵali mu viyezgo na masuzgo ghanyake. Fumu yakale Solomoni yikalemba kuti: “Ungaŵakaniranga uwemi awo ŵakwenera kupokera para kuli mu nkhongono zako kuti uwucite.” (Zintharika 3:27) Mpositole Paulosi wakaciska kuti: “Mungaluwanga kucita uwemi na kusangana.”—Ŵahebere 13:16.
Yesu Khristu nayo wakaticiska kuti tiyezgeyezge kovwira ŵanji. Wakayowoya ntharika ya Musamariya uyo wakasanga kuti munthu munyake vigeŵenga vyamutimba na kumwibira. Yesu wakayowoya kuti Musamariya “wakamulengera lusungu” munthu uyu ndipo wakamovwira na ivyo wakaŵa navyo mwa kumukaka vilonda na kumovwira kuti wacire. (Luka 10:29-37) Musamariya uyu wakasintha caru yayi kuti ciŵe ciwemi, kweni wakathaska umoyo wa munyake. Nase ndimo ticitirenge.
Kweni Yesu Khristu wangacita vinandi kuluska kovwira waka ŵanthu. Wangasintha nadi vinthu pa caru, ndipo wacitenge ici sonosono apa. Para wasintha vinthu, ŵanthu wose awo ŵakusuzgika na kuwura urunji pa caru ŵazamuŵa na umoyo uwemi ndipo ŵazamukondwa na mtende ndiposo civikiliro ceneco.—Salmo 4:8; 37:10, 11.
Apo tikulindilira kuti ivi vizakacitike, tingacedwanga yayi kucita cilicose ico tingakwaniska, kuuzimu na kuthupi, kuti ‘ticitire uwemi’ ŵanthu wose awo ŵakusuzgika mu caru ici cinonono.—Ŵagalatiya 6:10.
[Vithuzithuzi pa peji 5]
Florence Nightingale wakasintha umo ŵanesi ŵakwenera kugwilira nchito yawo
[Kulongosora Cithuzithuzi]
Courtesy National Library of Medicine
[Vithuzithuzi pa peji 7]
Ŵalondezgi ŵa Khristu ŵakucitira ŵanji viwemi
[Kulongosora Cithuzithuzi pa peji 4]
The Star, Johannesburg, S.A.